EWOLUCJA ADMINISTRACJI

PUBLICZNEJ W POLSCE

CZYM JEST ADMINISTRACJA

PUBLICZNA?

Administracja publiczna- termin narodził się w
starożytnym Rzymie. Od dawna miał on i ma
obecnie – różne znaczenia. Samo słowo
"administracja" pochodzi od łacińskiego słowa
ministrare (kierować, służyć, pomagać,
wykonywać). Poprzez przedrostek „ad” należy
rozumieć celowe, długotrwałe i ciągłe działanie.
Administracja publiczna to całokształt działań
prowadzonych przez różne podmioty, organy i
instytucje na rzecz realizacji interesu publicznego.

PODZIAŁ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Administracja publiczna stanowi zespolenie różnych administracji działających
w zakresie spraw publicznych, przede wszystkim zaś administracji
państwowej, administracji rządowej i administracji samorządowej.
Wyróżnia się:

•

Administrację publiczną w ujęciu organizacyjnym (podmiotowym) -
stanowi ona ogół podmiotów administracji, a więc organy administracji i
inne podmioty wykonujące określone funkcje z zakresu administracji
publicznej,

•

Administrację publiczną w ujęciu materialnym (przedmiotowym) -
działalność państwa, której przedmiotem są sprawy administracyjne albo
inaczej zadania i kompetencje w zakresie władzy wykonawczej,

•

Administrację publiczną w ujęciu formalnym - to cała działalność
wykonywana przez podmioty administracyjne bez względu na to, czy ma
ona charakter administracyjny czy też nie ma tego charakteru.

•

Administrację publiczną w ujęciu negatywnym - czyli wszystkie
działania aparatu państwowego, które nie są ani ustawodawstwem, ani
sądownictwem,

•

Administrację publiczną w ujęciu pozytywnym - czyli działalność
organizatorską państwa.

•

Administrację publiczną w ujęciu przedmiotowo - podmiotowym
-administracja publiczna to: zespół działań, czynności i przedsięwzięć
organizatorskich i wykonawczych prowadzonych na rzecz realizacji interesu
publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy
i w określonych prawem formach.

POCZĄTEK ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

W POLSCE

Dzieje polskiej administracji publicznej, podobnie

jak w innych państwach określone były formami

ustrojowymi utrwalonymi w państwie polskim.

Rozwój ustroju państwa polskiego , jego przemiany i

funkcjonowanie w decydującym stopniu wpływały

na kształt instytucjonalny i praktykę działania

administracji.

UNIA LUBELSKA (1569)

Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała w
następstwie zawarcia między Koroną a Wielkim
Księstwem Litewskim w 1569r. unii personalno-
realnej na sejmie w Lublinie. Unia nie likwidowała
wszystkich odrębności między Królestwem Polskim
a Litwą . Wprowadziła ona dla szlachty obu państw
te same przywileje i prawa, potwierdziła wspólnotę
tronu i ustanowiła najwyższy wspólny organ
ustawodawczy-sejm, a pozostawiła odrębne urzędy
centralne w Koronie i na Litwie, wojsko i
skarbowość.

SEJM WALNY

Centralnym ośrodkiem władzy państwowej w

Rzeczpospolitej Obojga Narodu był Sejm Walny.

Zwoływany miał być co dwa lata na sześć tygodni

sejm zwykły z możliwością wydłużenia czasu obrad,

a w wyjątkowych sytuacjach król mógł zwołać sejm

nadzwyczajny na okres dwóch tygodni.

Ukształtował się on pod koniec XV wieku i stopniowo

przejmował od króla najważniejsze uprawnienia

władcze w państwie.

Po unii lubelskiej skład sejmu, jego kadencja, struktura
i rodzaje oraz kompetencje przyjęły charakter
względnie trwały.

Sejm składał się z dwóch izb:

-

senat

-

izba poselska

W senacie zasiadali w podwójnej liczbie centralni
urzędnicy koronni i litewscy(Marszałek Wielki i
Marszałek Nadworny, Kanclerz, Podkanclerzy,
Podskarbi Wielki), urzędnicy samorządowo- terytorialni(
wojewodowie i kasztelani), arcybiskupi i biskupi.
W skład izby poselskiej wchodzili wybrani na
sejmikach wojewódzkich i ziemskich posłowie
szlacheccy.

FUNKCJE SEJMU WALNEGO

•

Uchwalał konstytucje(ustawy),podatki.

•

Decydował o wojnie i pokoju.

•

Przyjmował poselstwa zagraniczne i wysyłał posłów
do innych państw.

•

Od 1578 r. sejm miał prawo nobilitacji( nadanie
szlachectwa)

•

Od 1641r. udzielał indygenatu ( przyznawanie
cudzoziemskiemu szlachcicowi obywatelstwa i
szlachectwa polskiego) oraz prawo łaski amnestii.

•

Wyrażał zgodę na pospolite ruszenie(1496r.)

•

Decydował o rekrutacji wojsk zaciężnych(1620r.)

WŁADZA KRÓLA

Od połowy XVI wieku następował proces stopniowego ograniczania
samodzielności i uprawnień króla. Ograniczenia te dotyczył czterech
płaszczyzn: prawodawczej, wykonawczej, sądowniczej i wojskowej.

•

Król przestał pełnić rolę najwyższego prawodawcy, którym stał się sejm,
ale zachował pewne uprawnienia do wydawania aktów ustawodawczych.

•

Przysługiwało mu prawo zwoływania sejmu i inicjatywy ustawodawczej.

•

W zakresie władzy wykonawczej zachował wyłącznie prawo mianowania
urzędników, kierowania polityką zagraniczną i sprawowania
zwierzchnictwa nad lennami.

•

Był naczelnym dowódcą podczas wojny, ale w sprawie wojny i pokoju
musiał zasięgać opinii senatu.

•

Król podlegał kontroli senatorów-rezydentów.

•

Król przewodził jedynie sądowi sejmowemu.

•

Od 1573r. Król nie mógł zawierać małżeństwa , nabywać dóbr ziemskich ,
wyjeżdżać za granicę .

SEJMIKI I SĄDY SZLACHECKIE

Sejmiki i sądy ziemskie należały do samorządu

lokalnego. Przywileje królewskie nadane w

Nieszawie w 1454r. umocniły pozycję sejmików

ziemskich pośród pozostałych zgromadzeń

stanowych. Sejmiki ziemskie zwoływał król , ale

obradami kierował marszałek. Sejmikach brał

udział ogół szlachty oraz najwyżsi rangą urzędnicy

ziemscy z danego terytorium. Uchwały sejmików

ziemskich zapadały jednomyślnie , jedynie w

sprawie wyboru posłów można było podejmować

decyzje większością głosów.

SEJMIKI:

•

Sejmik przedsejmowy – wysłuchiwał legacji króla zwołującej sejm walny,
wybierał posłów i sporządzał dla nich instrukcje

•

relacyjny – wysłuchiwał relacji posłów z sejmu walnego i decydował o
przyłączeniu się do jego decyzji, a także ustalał sposób rozdziału podatków
uchwalonych na sejmie. Sejmiki relacyjne odbywały się od 1589.

•

elekcyjny – wybierał w poczwórnej liczbie kandydatów na wakujące
urzędy podkomorzego, sędziego ziemskiego, podsędka i pisarza
ziemskiego, a w Wielkim Księstwie Litewskim również na urząd stałego
marszałka sejmikowego

•

kapturowy – zwoływany na czas bezkrólewia dla wybrania władz
konfederacji i sądu kapturowego

•

deputacki – wybierał deputata do Trybunału Koronnego i Trybunału
Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego

•

gospodarczy – w XVII wieku w okresie „rządów sejmikowych” zajmował
się sprawami gospodarczymi i po 1677 wybierał deputatów do Trybunału
Skarbowego Radomskiego

Obok sądów ziemskich istniała stała instytucja

sądowa- sąd grodzki wykonywany przez starostę w

mieście będącym siedzibą starostwa.

Sąd grodzki, przy pomocy kancelarii grodzkiej ,

pełnił również rolę notariatu rejestrującego akty

prawne.

Apelacyjną funkcję dla wszystkich sądów

szlacheckich w sprawach karnych i cywilnych

spełniał Trybunał Koronny i Litewski.

Najwyższą instancję odwoławczą stanowił sąd

sejmowy pod przewodnictwem króla. Orzekał on w

sprawach najwyższej rangi( np. zdrada stanu,

zabójstwa).

PODZIAŁ TERYTORIALNO-

ADMINISTRACYJNY (XV-XVI WIEK)

Po unii lubelskiej Polska i Litwa tworzyły obszar

państwowy obejmujący wraz z Inflantami

ok. 800 tys. km, zamieszkały przez 8 mln ludności.

Rzeczpospolita Obojga Narodu tworzyła dwa odrębne

obszary administracyjno-terytorialne: Koronę i Wielkie

Księstwo Litewskie.

Korona składała się z dwóch historycznych prowincji

obejmujących Wielkopolskę i Małopolskę . Prowincje w

Koronie dzieliły się na województwa i ziemie.

Wielkie Księstwo Litewskie zostało podzielone na 9

województw w wyniku reform administracyjnych,

przeprowadzonych przez Zygmunta Augusta.

URZĘDY CENTRALNE I LOKALNE

Administracja Rzeczypospolitej Obojga Narodów

składała się z urzędników państwowych i ziemskich.

Te pierwsze ograniczone były do urzędów

centralnych, których formalnym zwierzchnikiem był

król. W Rzeczypospolitej nie wykształciły się lokalne

urzędy państwowe z wyjątkiem urzędu starosty,

który jednak wobec niechęci szlachty do

rozszerzenia administracji królewskiej jeszcze w XVI

wieku upodobnił się do urzędów ziemskich.

URZĘDY CENTRALNE

Do urzędów centralnych należeli dygnitarze koronni i nadworni wchodzący w
skład senatu nazywani najczęściej ministrami.

•

Marszałek wielki koronny administrował dworem królewskim, był mistrzem
ceremonii, wykonywał sądownictwo karne w miejscu pobytu króla, określał
ceny żywności w miejscu stacjonowania dworu królewskiego. Jego zastępcą był
marszałek nadworny.

•

Kanclerz koronny i jego zastępca podkanclerzy kierowali kancelarią
koronną, która prowadziła księgi kanclerskie i podkanclerskie zwane Metryką
Koronną, a w Wielkim Księstwie Litewskim Metryką Litewską. Mieli także prawo
i obowiązek kontroli czy akty prawne wychodzące z kancelarii królewskiej nie
są sprzeczne z prawem. Prowadzili politykę zagraniczną:

-kanclerz koronny w stosunki do państw Europy Zachodniej
-litewski w odniesieniu do państwa rosyjskiego.

•

Podskarbi koronny i podskarbi nadworny zarządzali skarbem królewskim.
Pełniący funkcję zastępcy podskarbi nadworny administrował ponadto
wydatkami króla i dworu. Obaj buli odpowiedzialni za zarządzanie skarbem
przed sejmem. Podobnie zorganizowany był skarb litewski.

URZĘDY I URZĘDNICY LOKALNI

Administracja lokalna mimo licznych urzędów była słabo rozwinięta . W
miastach istniała zależna od szlachty miejska administracja sprawowana
przez rady.

•

Urzędnikiem królewskim w terenie był starosta, który wykonywał funkcje
administracyjne, sądowe i policyjne od XVI wieku dożywotnio. Starostowie
natomiast traktowali urząd i związane z nim uposażenie jako źródło
dochodów osobistych, przekazując zadania mianowanym przez siebie
urzędnikom.

•

Wśród urzędów ziemskich najważniejszą rolę odgrywali wojewodowie i
kasztelani, których pozycja związana była z jednoczesnym pełnieniem
stanowisk senatorskich. Do obowiązków i praw wojewody należało:

-doprowadzenie pospolitego ruszenia do miejsca koncentracji ;
-ustalanie taks wojewodzińskich( urzędowych maksymalnych cen na
artykuły rzemieślnicze i towary sprzedawane przez kupców w mieście )
-nadzór nad prawidłowym stosowaniem miar i wag

-

Nadzór nad wykonywaniem juryzdykcji sądowej nad Żydami

Konstytucja sejmowa z 1611 r. ustanowiła hierarchię starszeństwa tych
urzędów, przestrzeganą od tego czasu w awansowaniu.
Wymieniała ona kolejno rangi ważności urzędów:

•

Wojewoda

•

Kasztelan

•

Podkomorzy

•

Starosta

•

Chorąży

•

Sędzia ziemski

•

Stolnik

•

Podczaszy

•

Podsędek

•

Podstoli

•

Cześnik

•

Łowczy

•

Wojski

•

Pisarz

•

Miecznik

W XVII wieku podejmowane przez polskich władców próby częściowego
zreformowania państwa spotykały się z oporem ( rokosze 1607,1666)
magnaterii i szlachty , która uzyskane w tym ustroju wolności często
przekładała nad rację stanu państwa.

SEJM WIELKI

Sejm Czteroletni, Sejm Wielki – sejm walny zwołany

6 października 1788 za zgodą cesarzowej Rosji

Katarzyny II w Warszawie, obradujący do 29 maja

1792 pod węzłem konfederacji pod laską marszałka

konfederacji koronnej Stanisława Małachowskiego.

Od grudnia 1790 roku obradował w podwojonym

składzie.

REFORMY SEJMU WIELKIEGO

•

zmiany w ustroju administracyjnym

•

1789 r. rozwiązanie Rady Nieustającej , departamentów oraz
Komisje Skarbowe i Wojskowe

•

powołanie Komisji Skarbu, Wojska i Policji Obojga Narodów.

•

reorganizacja Komisji Edukacji Narodowej

•

administracja lokalna podporządkowana została władzy rządowej

•

centralną władzą wykonawczą ustanowiono Straż Praw

•

powołanie komisji porządkowych: cywilno-wojskowe

•

reforma wojskowa- zwiększenie ilości wojsk

•

reforma skarbowa- szlachta będzie płacić podatki

•

udział 24 przedstawicieli miast w Sejmie, ale tylko z głosem
doradczym

•

powstaje samorząd w miastach (tzw. miejski)

•

mieszczanie będą mogli nabywać dobra ziemskie

•

nietykalność osobista (wolność osobista mieszczan)

•

będą mogli piastować niższe urzędy

KONFEDERACJA TARGOWICKA

Przy poparciu Rosji w 1792r. Polskie koła

konserwatywnej magnaterii i szlachty zawiązały

konfederację targowicką w celu przekreślenia reform

Sejmu Wielkiego. W następstwie wojny polsko-

rosyjskiej i przystąpieniu króla do Targowicy , dzieło

Konstytucji 2 maja zostało zniweczone , a sejm

zwołany w 1793 r. do Grodna przywrócił stary

porządek. Ustawodawstwo sejmu grodzieńskiego

reaktywowało Radę Nieustającą wprowadzając

udoskonalenia w podległych jej departamentach ,

komisjach rządowych i wojewódzkich komisjach

porządkowych.

ADMINISTRACJA W CZASACH

ROZBIORÓW

Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVIII wieku była państwem słabym,

źle rządzonym i niesprawnym politycznie. Wyniszczona wieloletnimi

wojnami i pogłębiającym się kryzysem gospodarczym okazała się być –

na tle innych państw europejskich – krajem zacofanym. Początków

słabości RP możemy upatrywać już przy ustanawianiu wolnej elekcji.

Od tej pory bowiem szlachta zyskiwała coraz więcej przywilejów i jako

stan biorący największy udział w rządzeniu państwem tak naprawdę

tylko Polsce szkodziła. Postawa szlachty była karygodna – „liberum

veto” i „złota wolność szlachecka” ograniczały jakiekolwiek działania

sejmu i inteligencji które mogłyby prowadzić do uratowania Polski.

Powszechne były różnego rodzaju przekupstwa i malwersacje szlachty,

które w krótkim czasie doprowadziły do tego, że Polacy nie potrafili

wybrać odpowiedniego władcy. Nieudolna oraz naiwna polityka

zagraniczna kolejnych władców doprowadzała do wojen i degradowała

Polskę. Doszło do rozbiorów.

SKUTKI ROZBIORÓW:

•

umacniał się protektorat rosyjski w Rzeczpospolitej

•

Pozostałe państwa ościenne zaczęły coraz bardziej
ingerować w sprawy polskie

•

zacofanie gospodarcze

•

brak wykształconego społeczeństwa

•

wyludnianie miast i ich agraryzacja

•

produkcja rolna znacznie zmalała

•

terytorium RP się zmniejszało stopniowo

•

brak wolności obywatelskiej

•

zmiana prawa

KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791R.

•

Polska monarchią dziedziczną

•

zniesiono liberum veto i wolną elekcję

•

trójpodział władzy

•

władza ustawodawcza w rękach sejmu

•

władza sądownicza w rękach sąsiadów ziemskich,

miejskich i Trybunału Koronnego

•

chłopi pod opieką prawa

•

zlikwidowano podział Rzeczypospolitej i

wprowadzono wspólny rząd, skarb i wojsko.

ZARYS PRZEMIAN ADMINISTRACYJNYCH NA

ZIEMIACH POLSKICH W OKRESIE ROZBIORÓW

Wykształcony w drugiej połowie XVIII wieku model polskiej

administracji publicznej stanowił próbę połączenia

doświadczeń administracyjnych szlacheckiej

Rzeczpospolitej Obojga Narodów z ówczesnymi

wymogami nowoczesnego i skutecznego administrowania

państwem. Jego specyfikę stanowiły dwie wyraźne cechy :

demokratyzm wyborczy zarówno organów centralnych

przez Sejm, jak i organów terenowych administracji przez

sejmiki ziemskie , połączony z zachowaniem dużych

uprawnień kontrolnych przez organy wybierające, oraz

kolegialność instytucji administracyjnych

( Komisje).

MODEL ADMINISTRACJI

Polski model administracji stworzony przed i w

czasie Sejmu Wielkiego cechował się nadal

kolegialnością i brakiem profesjonalizmu. Komisarze

i członkowie komisji porządkowych nie byli

fachowymi urzędnikami, chociaż niektórzy z nich

uzyskiwali wiedzę i kwalifikacje pracując przez wiele

lat w służbie państwowej. Brak dłuższych tradycji

biurokratycznych , dominacja szlachty i słabość

mieszczaństwa powodowały , że mimo reform

administracja polska była w kolegiach stosunkowo

mało efektywna.

ADMINISTRACJA PUBLICZNA

W II RZECZPOSPOLITEJ

W początkach odbudowy niepodległego państwa polskiego na jego
terytorium istniało kilka różnych systemów administracyjnych. Aparat
administracji publicznej obejmował różne urzędy administracyjne ,
działające na podstawie przepisów prawnych ustanowionych przez
państwa zaborcze. Wprowadzenie jednolitego modelu polskiej
administracji nie było możliwe bez uwzględnienia stanu prawno-
administracyjnego pozostawionego przez państwa zaborcze. System
administracji II Rzeczpospolitej wypracowany już w pierwszych latach
odbudowy państwa polskiego oparł się na unitarnej koncepcji państwa
i administracji. Charakteryzował się on formalną tymczasowością
instytucji administracyjnych i samorządowych . Podobny charakter
miał podział na województwa wprowadzony w 1919r. a obowiązujący
do końca z modyfikacją w 1939r. W podziale administracji publicznej
przyjęto zasadę terytorialną wyodrębniając : administrację centralną i
lokalną. Ta druga obejmowała administrację rządową i samorządową.

PODZIAŁ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ:

ADMINISTRACJA CENTRALNA

Do jej kompetencji jako centralnego organu administracji
publicznej należało: uzgadnianie działalności poszczególnych
ministrów , rozpatrywanie sprawozdań ministrów i
zatwierdzanie statutów organizacyjnych ministerstw.
Wypełniała funkcje administracyjne poprzez wydawanie
zarządzeń, podejmowanie uchwał i wydawania aktów
administracyjnych. Organem wewnętrznym premiera i
ministrów było Prezydium Rady Ministrów. Ministrowie stojący
na czele resortów gospodarczych tworzyli Komitet
Ekonomiczny Rady Ministrów , zajmujący się programowaniem
gospodarczej działalności rządu. Ministrowie byli kierownikami
przedmiotowych resortów administracji publicznej(ministerstw)
i jednocześnie członkami Rady Ministrów jako kolegialnego
organu.

ADMINISTRACJA OGÓLNA

Podział administracyjno-terytorialny odbudowanego

państwa zmierzał do zatarcia granic

pozostawionych po zaborcach. Proces ten miały

zrealizować tymczasowe akty prawne.

Na podstawie tych aktów prawnych podzielono

państwo na 16 województw oraz miasto stołeczne

Warszawę, powiaty, gminy miejskie i wiejskie.

ADMINISTRACJA SPECJALNA

Powstała w wyniku ewolucyjnego rozwoju funkcji

państwa i wykonywała istotne, wyodrębnione w

administracji ogólnej, zadania na rzecz obywateli

państwa. Większość jej działów została jednak zespolona

z administracją ogólną, ale jednocześnie niektóre

resorty, ze względu na specjalistyczne zadania,

posiadały osobną zorganizowane organy terytorialne

niezespolone lub zespolone tylko w części z

administracją ogólną. Swoje administracje specjalne

posiadały: Spraw Wojskowych, Sprawiedliwości, Skarbu,

Poczt i Telegrafów, Reform Rolnych i częściowo Wyznań

Religijnych i Oświecenia Publicznego, Przemysłu i

Handlu, Komunikacji oraz Opieki Społecznej.

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Po odzyskaniu niepodległości próbowano

wprowadzić ujednoliconą organizację samorządu

terytorialnego. Udało się to zrobić dopiero w 1933r.

na podstawie ustawy o częściowej zmianie ustroju

samorządu terytorialnego, która regulowała zasady

działania i organizację samorządu gminnego oraz

powiatowego.

UPRAWNIENIA SAMORZĄDU

TERYTORIALNEGO

Samorząd posiadał dwojaki zakres działań:

•

Wymieniony w ustawie, który obejmował lokalne
sprawy gospodarcze, oświatowe, kulturalne i
zdrowotne

•

Zadania zlecone do wykonania samorządowi na
podstawie ustawy lub rozporządzenia Rady
Ministrów

W skład gmin zbiorowych wchodziły gromady i osady,
których organem uchwałodawczym była rada lub
zebranie gromadzkie, a organem wykonawczym sołtys.

•

W gminie wiejskiej organem uchwałodawczym była
rada gminy, natomiast organem wykonawczym był
zarząd gminy złożony z wójta i ławników.

•

Samorząd powiatowy tworzył wybierana w
wyborach pośrednich rada powiatowa jako organ
uchwałodawczy.

•

Samorząd wojewódzki zachował się w województwie
pomorskim i poznańskim. W trybie wyborów
pośrednich sejmiki powiatowe i rady miejskie
wybierały przedstawicieli do sejmiku wojewódzkiego,
ten zaś wybierał wydział wojewódzki ze starostą
krajowym na czele.

ADMINISTRACJA PUBLICZNA PO

1945 ROKU

W kraju istniały do połowy 1945r. struktury

podziemnego państwa polskiego, które po upadku

powstania warszawskiego znajdowały się w stanie

rozkładu. Ostatecznie w latach1945-1947/48

ukształtował się ewolucyjny system władzy

państwowej oficjalnie nazywany później Polską

Rzeczpospolitą Ludową, a politycznie najczęściej

państwem realnego socjalizmu. Mimo, że formalnie

w początkach z pewnymi ograniczeniami nawiązaną

do konstytucji marcowej , a system prawny w

różnych dziedzinach obowiązywał długo jeszcze w

PRL-u, to nie była konstytucja II Rzeczypospolitej

pod względem ustrojowo-administracyjnym,

politycznym i społeczno- gospodarczym.

Zasadnicze znaczenie dla odejścia od kontynuacji
rozwiązań ustrojowo administracyjnych II Rzeczypospolitej
miały następujące przesłanki:

•

Ideologiczne- doktrynalne, które zasadzały się na klasowym
pojmowaniu państwa jako jedynej całościowej, ale
niejednorodnej wspólnoty obywateli reprezentującego
politycznie interesy zdecydowanej większości społeczeństwa
oraz spełniające role głównego organizatora i zarządcy
najważniejszych dziedzin życia społecznego.

•

Społeczno – gospodarcze, oparte na przewodniej roli klasy
robotniczej w społeczeństwie i upaństwowieniu podstawowych
środków produkcji.

•

Ustrojowo-polityczne, wyrażające się w odrzuceniu zasady
podziału władzy na rzecz jej jednolitości, w formalnie skupionej
w jednoizbowym parlamencie oraz przewodnim i kierowniczej
roli partii komunistycznej usankcjonowanej konstytucyjnie
dopiero w 1976r.

STRUKTURA ADMINISTRACJI

CENTRALNEJ

Pierwszą formę administracji centralnej stanowił

PKWN.

Przekształcił się on w Rząd Tymczasowy, a później w

TRJN.

Struktura administracji nie uległa zmianie. Zaczęto

jednak używać nazw ministerstwo i minister zamiast

resort i kierownik. 19 lutego 1947r. Sejm

Ustawodawczy uchwalił tak zwaną Małą

Konstytucję.

MAŁA KONSTYTUCJA

Konstytucja ta ustanawiała najważniejsze organy
wykonawcze:

•

Prezydent Rzeczypospolitej

•

Rada Państwa

•

Rząd

Mała Konstytucja nie określała struktury wewnętrznej rządu
odsyłając jej uregulowanie do ustawy zwykłej.

Prezydent sprawował władzę za pośrednictwem ministrów oraz
przewodnicząc nieformalnemu organowi Prezydium Rządu.
Rada Państwa nadzorowała rady narodowe, zawierała dekrety z
mocą ustawy, wprowadzała stan wojenny i wyjątkowy na
wniosek rządu.

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY ORAZ TERENOWE

ORGANY WŁADZY I ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ

Terytorium polskie po II wojnie światowej uległo dużej zmianie. Polska
utraciła tereny na rzecz ZSRR natomiast zyskała ziemie na zachodnie i
północne należące do Niemiec. Zmiany te wymusiły nowy podział
terytorialno-administracyjny. Utrzymano trójstopniowy podział
administracyjny na: województwa, powiaty i gminy. Jednak po wielu
reformach i zmianach w 1975r. ostatecznie zniesiono powiaty.
Ustanowiono podział na 49 województw i 2300 gmin. Podział ten
przetrwał do reformy
z 1 stycznia 1999 r.
W latach 1945 – 1950 w administracji terenowej próbowano połączyć
rozwiązania z przed wojny
i nowymi pomysłami. Wyraziło się to w dualizmie władzy i administracji
terenowej. Terenowe organy administracji rządowej zespolonej stanowili
wojewodowie i starostowie. Kadrowo i organizacyjnie podlegali oni
ministrowi administracji publicznej. Przedmiotowo zaś poszczególnym
ministrom.

Ostatecznie pozostawiono tradycje okresu

międzywojennego ustawą z 20 marca 1950 roku.

Znosiła ona dualizm administracji. Reforma ta miała

na celu ujednolicenie organów władzy

administracyjnej. Zniesiono istniejące stanowiska

wojewodów , starostów, prezydentów, burmistrzów i

wójtów. Na ich miejsce ustanowiono rady narodowe

jako jednolite organy władzy państwowej .

REFORMY ROKU 1973-1975

Pierwszy etap reformy wprowadzony 1 stycznia 1973r. Polegał na
przekształceniu podstawowej jednostki terytorialnej kraju przy równoczesnej zmianie
ustroju organów władzy i administracji państwowej.
Drugi etap reformy przeprowadzono w grudniu1973 roku. Dotyczył
przebudowy ustroju terenowych organów władzy i administracji państwowej. Zmiany
te dotyczyły :

•

Organy administracyjne, które przestały być organem wykonawczym stały się
przedstawicielem administracji centralnej w terenie.

•

Przejęto funkcje zarządcze rad narodowych przez jednoosobowe organy
administracji

•

Przekształcono dotychczasowe prezydia w organy kierownicze i reprezentacyjne
rady narodowej

•

Zlikwidowano samodzielność dotychczasowych wydziałów, jako wyspecjalizowane
terenowe organy administracji, które podporządkowano jednoosobowym organom
administracji terenowej.

Trzeci etap reformy przeprowadzony został 1 czerwca 1975r. I polegał na
zastąpieniu trójstopniowego podziału administracyjno- terytorialnego,
dwustopniowym poprzez likwidację powiatów.

REFORMA ADMINISTRACJI POLSKI

1998 ROK

•

Reforma ta zmieniła podział administracyjny Polski. Wprowadziła 3-stopniową
strukturę podziału terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 roku.

•

Utworzono 16 rządowo-samorządowych województw i 315 samorządowych powiatów.
Reforma miała na celu budowę samorządności i usprawnienie działań władz w terenie.
Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16. Pierwotny plan zakładał utworzenie 12
silnych województw.

•

Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszła do grupy powiatów
grodzkich, czyli miast na prawach powiatu.

•

Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i
samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła
pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem
stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w
podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji

•

. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje nowy podział administracyjny państwa i rozpoczęły
prace władze samorządowe wszystkich szczebli oraz zreformowana terenowa
administracja rządowa

ADMINISTRACJA ZESPOLONA

Podlega w terenie wojewodzie i

staroście . Tworzą ja miedzy innymi

policja, straż pożarna, inspekcja

sanitarna, inspekcja budowlana i inne.

ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA

Obejmuje organy administracji, które realizują zadania o
zasięgu ogólnopaństwowym lub przekraczającym obszar
jednego województwa, zalicza się do niej np. administrację
skarbową , wojskową , straż graniczną, administrację celną
i inne.
Organy administracji niezespolonej tworzy się i zmienia
drogą ustawową. Ministrowie i kierownicy urzędów
centralnych określają organizację i zasady funkcjonowania
tych organów oraz prowadzą politykę personalną. Organy
administracji niezespolonej podlegają organom centralnym
administracji rządowej i nie są całkowicie samodzielne i
niezależne od innych organów administracji rządowej w
województwie.

ZASADNICZY PODZIAŁ TERYTORIALNY

( PODZIAŁ TRÓJSTOPNIOWY)

Gmina
Województwo

Powiat

GMINA

Gminy - obecny ustrój gmin i zasady ich działania
określa ustawa z dnia 08.03.1990 r. o samorządzie
gminnym.
Istnieją trzy rodzaje gmin:

•

wiejskie w których skład wchodzą miejscowości
bez statusu miasta

•

miejsko-wiejskie, składające się z miasta i kilku
lub kilkunastu wsi

•

miejskie których cały obszar stanowi miasto

     

POWIAT

Powiaty zostały utworzone ustawą z dnia
05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym .

Istnieją dwa typy powiatów:

•

powiat ziemski, obejmujący obszar graniczących
ze sobą gmin

•

powiat grodzki, obejmujący obszar miasta (miasto
na prawach powiatu)

WOJEWÓDZTWO

•

Podstawy prawne funkcjonowania województwa
zawarto w trzech ustawach:

•

- ustawie z dnia 24.7.1998 o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego
państwa (Dz. U. Nr 96 poz. 63) tworzącej województwa
i określającej ich granice oraz siedziby ich władz

•

- ustawie z dnia 5.6.1998 o samorządzie
województwa (Dz. U. Nr 91, poz. 576) określającej
ustrój, zadania i kompetencje województwa, jako
jednostki samorządu terytorialnego

•

- ustawie z dnia 5.6.1998 o administracji rządowej w
województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577 ze zm.)

DZIĘKUJEMY

ZA UWAGĘ !!!