{

Choroby
odkleszczowe

Borelioza, tularemia, kleszczowe zapalenie mózgu,
ludzka anaplazomza granulocytarna, babeszjoza

Sebastian Warchoł
Ratownictwo Medyczne grupa I

Borelioza

Definicja

• Borelioza



(Lyme borreliosos, Lyme

disease) jest chorobą wywołaną
przez krętki z rodzaju Borrelia
burgdorferi, afzelii i
garinii przenoszone przez
kleszcze Ixodes. 

• Choroba charakteryzuje się

zajęciem skóry, stawów, układu
nerwowego i serca. 

• W Europie przenosicielem choroby z

Lyme jest Ixodes ricinus oraz Ixodes
persulcatus

Ixodes Ricinus  kleszcz pospolity,
odpowiedzialny za przenoszenie w
Europie wyżej wymienionych krętek.

Przenoszenie

Krętki

mnożą się w jelicie cienkim

kleszcza, przenikają do krwi, a
następnie do gruczołów ślinowych.
Człowiek ulega zakażeniu Borrelia
burgdorferi podczas pokłucia przez
kleszcza, ale także przez wtarcie
znajdującego się na skórze kału
kleszcza w zranione miejsce lub
przez rozgniecenie kleszcza i
wtarcie jego treści w zranioną
skórę. Do zakażenia dochodzi w
ciągu 36 – 48 godzin.

Zdjęcie bakterii Borrelia

burgdorferi wykonane za

pomocą mikroskopu z 400

krotnym powiększeniem

Objawy

Obraz kliniczny boreliozy jest bardzo

zróżnicowany

. Jest uzależniony od okresu choroby i zajęcia poszczególnych

układów. Najczęściej choroba ma przebieg fazowy, wielonarządowy,

zmiany dotyczą głównie skóry, systemu nerwowego,

serca, narządu wzroku, a czasem innych narządów.

W

pierwszym okresie

choroby u niemal

70-80% zakażonych osób pojawia się rumień wędrujący

(erythema migrans -

EM), w środku którego widać przejaśnienie. Rumień ma kolor czerwony lub niebieskoczerwony, jest ocieplony ale
niebolesny.

Rumień wędrujący u chorych

nieleczonych może zaniknąć w ciągu 3 - 4 tygodni

, u osób

leczonych zanika w ciągu kilku

dni

, pozostawiając czasem przebarwienie lub odbarwienie skóry. Zmianom skórnym czasem towarzyszą objawy

grypopodobne takie jak:

 gorączka lub stany podgorączkowe;

 uczucie rozbicia, zmęczenie;

 bóle głowy, mięśni, stawów;

 powiększone węzły chłonne.

W

drugim stadium choroby

objawy pojawiają się po kilku tygodniach, najczęściej przed upływem 3 miesięcy.

Przeważnie dotyczą one skóry, ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego oraz układu krążenia.

Drugi okres choroby charakteryzuje się

wystąpieniem stanów zapalnych stawów

, zapaleniem mięśnia sercowego oraz

wczesnej neuroboreliozy . Na skórze pojawia się wtórny mnogi rumień wędrujący, występujący niezależnie od miejsca
ukłucia przez kleszcza.

Obserwuje się również

zmianę w postaci ziarniniaka chłonnego

(chłoniak rzekomy) - jest to niebolesny, niebiesko-

czerwony guzek lub blaszka, któremu towarzyszą złe samopoczucie, stany podgorączkowe, bóle kostno-stawowe, objawy
neurologiczne. Miejscem jego występowania jest płatek ucha, małżowina uszna, brodawka sutkowa, moszna.

Do późnych objawów boreliozy zaliczamy:

 zanikowe zapalenie skóry kończyn, występujące tylko u osób dorosłych. Charakteryzuje się ono czerwonymi lub

niebiesko-czerwonymi zmianami na zewnętrznych powierzchniach kończyn. Zmianom towarzyszy ciastowaty obrzęk, z
postępującym zanikiem skóry,

 zapalenie stawów i zmiany neurologiczne utrzymujące się co najmniej przez 12 miesięcy.

Diagnoza i leczenie

Rumień wędrujący – pierwszy i

najczęstszy objaw boreliozy

Do rozpoznania choroby niezbędne
jest stwierdzenie
charakterystycznych objawów oraz
potwierdzenie badań
laboratoryjnych. Wyjątek stanowi
rumień wędrujący rozpoznawany
wyłącznie na podstawie obrazu
klinicznego.

Leczenie polega na
antybiotykoterapii

.

Zapobieganie

 Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest

unikanie kontaktu z

kleszczami

, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry.

 Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub

sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze
patogeny. Pokrycie kleszcza

tłuszczem

zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres

prowokując wymioty, stwarzając

niebezpieczeństwo

rozprzestrzenienia się wirusów i

innych patogenów.

 Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy uchwycić kleszcza jak

najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli fragmenty ciała pasożyta
pozostały w skórze trzeba je niezwłocznie usunąć a miejsce po ukąszeniu przemyć
spirytusem.

 Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem.

 Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się

do noszenia odpowiedniego ubioru

podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i
zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy, unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo
kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów),
sprawdzanie obecności kleszczy na powierzchni ciała po pobycie w lesie, zwłaszcza w
zgięciach stawowych, głowie, rękach, nogach, pachwinach.

Kleszczowe

zapalenie

mózgu

Definicja

Wirusowe kleszczowe zapalenie

mózgu (KZM) jest chorobą
ośrodkowego układu nerwowego
przenoszoną przez kleszcze Ixodes.

Czynnikiem etiologicznym choroby
jest wirus RNA należący do rodziny
Flaviviridae.

Okres wylęgania KZM wynosi od 4 do
28 dni, średnio 7 - 14 dni, w
przypadku zakażenia pokarmowego
jest krótszy i trwa 3 - 4 dni.

Przenoszenie

Zakażenie następuje w

wyniku

ukłucia przez zakażonego kleszcza

,

ale choroba może szerzyć się również

drogą pokarmową

przez picie

surowego, niepasteryzowanego
mleka

(kozie, owcze, krowie)

pochodzącego od zakażonych
zwierząt.

Rzadziej do infekcji dochodzi drogą
wziewną np. przez wdychanie kurzu
zanieczyszczonego kałem kleszczy.

Objawy

Choroba ma przebieg dwufazowy.

1.

W pierwszej fazie

objawy przypominają

infekcję grypową lub grypopodobną

. Występuje wówczas:

 temperatura do 38 stopni;

 złe samopoczucie z narastającym osłabieniem;

 bóle głowy i karku;

 bóle mięśni kończyn, a także bóle gałek ocznych

.

Faza ta trwa zwykle około 4-14 dni.

2. U części chorych, kiedy

wirus KZM

dostanie się

do mózgu

następuje

druga faza choroby

–

neurologiczna

.

Wówczas pojawia się:

 wysoka gorączka nawet do 40°C;

 silne bóle głowy;

 nudności, wymioty;

 objawy oponowe;

 bóle stawów i mięśni.

W takim stanie osoba powinna być hospitalizowana.

W większości przypadków kleszczowe zapalenie mózgu przebiega łagodnie, jednak jest obarczone
wystąpieniem powikłań. Wpływ na to ma wiek chorych oraz ciężkość przebiegu choroby.

Do najczęściej zaobserwowanych powikłań należy:

 niedowład;

 trwałe uszkodzenie słuchu;

 zaburzenia psychiczne.

Objawy c.d

Diagnoza

Istotną rolę odgrywa

dobrze przeprowadzony wywiad epidemiologiczny

, ze

szczególnym uwzględnieniem pobytu na terenach endemicznych, pomimo, że
pacjent niejednokrotnie nie pamięta faktu pokłucia przez kleszcza.

W diagnostyce uwzględnia się

badanie płynu mózgowo – rdzeniowego

uzyskanego w wyniku nakłucia lędźwiowego. Na jego podstawie można
stwierdzić zmiany typowe dla infekcji wirusowej. Powszechnie stosowanymi
badaniami są analizy serologiczne, z wykorzystaniem metod
immunoenzymatycznych.

Najbardziej powszechną metodą pozwalającą na szybkie i efektywne wykrycie
przeciwciał przeciwko KZM w płynie mózgowo – rdzeniowym jest

test ELISA

.

Umożliwia on identyfikację przeciwciał w klasach IgM i IgG, których dynamika
może świadczyć o występowaniu choroby.

Najnowocześniejszą metodą diagnostyki jest identyfikacja materiału
genetycznego wirusa

przy wykorzystaniu technik molekularnych – polimeryzacji

łańcuchowej PCR.

Leczenie i zapobieganie

KZM leczy się objawowo

z

zastosowaniem leków
przeciwzapalnych, przeciwbólowych,
przeciwdrgawkowych,
przeciwgorączkowych, poprzez
stosowanie płynów infuzyjnych i
innych.

Zaleca się szczepienia ochronne

szczególnie osobom przebywającym i
pracującym na terenach
endemicznych oraz swoistą ochronę
przed kleszczami.

Tularemia

Definicja

Tularemia jest

odzwierzęcą chorobą

zakaźną

, wywołaną Gram – ujemną

bakterią Francisella tularensis.

Choroba występuje w wielu postaciach
m.in.

węzłowych, skórnych i

narządowych

.

Okres wylęgania choroby

trwa średnio

3 – 5 dni.

Gram – ujemna bakteria Francisella tularensis

Przenoszenie

 Tularemia jest

przenoszona bezpośrednio i pośrednio

przez wodę,

pokarmy, powietrze, kleszcze i niektóre stawonogi.

 W Europie Centralnej nosicielem Francisella tularensis są kleszcze z

rodzaju Dermacentor reticulatus i Ixodes ricinus.

 Rezerwuarem zarazka są małe gryzonie, myszy, szczury, wiewiórki,

zające, króliki, lisy, zwierzęta domowe oraz stawonogi odżywiające
się krwią.

 Człowiek zaraża się przez ukłucie zakażonych stawonogów

np.

kleszczy, poprzez kontakt bezpośredni (skóra, błony śluzowe), drogą
pokarmową i wziewną.

 Tularemia

nie przenosi

się bezpośrednio z człowieka na człowieka.

W miejscu wniknięcia pojawia się naciek lub rumień guzowaty.
Bakterie dostają się do różnych narządów: wątroby, śledziony, płuc,
opłucnej, nerek, węzłów chłonnych.

Objawy

Tularemia rozpoczyna się

:

 wysoką gorączką,

 dreszczami,

 bólami głowy i mięśni.

 czasem na skórze pojawia się wysypka.

W zależności od miejsca wtargnięcia zarazka

wyróżniamy kilka postaci klinicznych

tularemii:

 skórno – węzłową, oczno – węzłową,

 migdałkowo – węzłową, węzłową,

 brzuszną i płucną.

Najczęściej spotykana jest postać skórno – węzłowa

. Pierwszym objawem choroby jest

limfadenopatia (nieprawidłowość w obrębie węzłów chłonnych) zaczynająca się od węzłów
chłonnych, która powoduje powstanie tworów, które mogą osiągać wielkość jaja kurzego.

W miejscu wtargnięcia Francisella tularensis przez skórę powstaje grudka, która przekształca
się w ropiejący pęcherzyk. Ostatecznie dochodzi do bolesnego owrzodzenia.
Postać oczna ma charakter zapalenia spojówek, z kolei w tularemii płuc dominują stany
zapalne dróg oddechowych. W postaci brzusznej występuje ostry nieżyt żołądkowo – jelitowy z
objawami duru brzusznego.

U kobiet w ciąży tularemia

może wywołać poronienia i przedwczesne porody, u dzieci częste

są drgawki. Powikłaniem choroby może być ostra niewydolność nerek.

Diagnostyka i leczenie

W diagnostyce tularemii

istotną rolę

odgrywa

wywiad z pacjentem

, wykonuje

się posiew na podłożach
mikrobiologicznych, test ELISA czy też
metodę PCR.

Występowanie różnych postaci
klinicznych Francisella tularensis wiąże
się z zastosowaniem diagnostyki
różnicowej tej choroby z innymi.

Leczenie odbywa się poprzez
antybiotykoterapie.

Zapobieganie

 Szczepienia ochronne stosuje się tylko wśród personelu wysokiego ryzyka

.

Szczepionka

wciąż pozostaje w fazie badań

ze względu na duże zróżnicowanie kliniczne choroby i

nie daje całkowitej ochrony w niektórych postaciach tularemii.

 Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest unikanie kontaktu z

kleszczami, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry.
Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub
sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze
patogeny.

 Pokrycie kleszcza tłuszczem zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres

prowokując wymioty, stwarzając niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się wirusów i
innych patogenów. Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy
uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli
fragmenty ciała pasożyta pozostały w skórze trzeba je niezwłocznie usunąć a miejsce
po ukąszeniu przemyć spirytusem.

 Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem.

 Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru

podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i
zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy; unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo
kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów),
sprawdzanie ciała po pobyciu w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie,
rękach, nogach, pachwinach.

Ludzka anaplazomza

granulocytarna

Definicja

Ostra bakteryjna choroba
gorączkowa

, antropozoonoza

wywołana przez zakażenie

Anaplasma phagocytophium

.

Przenoszenie

 Decydującą rolę w przenoszeniu odgrywają kleszcze z rodzaju

Amblyomma i Ixodes.

 Głównym rezerwuarem i właściwym gospodarzem są dzikie zwierzęta

kopytne

– sarny, jelenie i gryzonie. Zwierzęta kopytne mają duży

wpływ na rozpowszechnienie, gdyż są głównymi naturalnymi
żywicielami kleszczy z rodzaju Ixodes.

 Ptaki nie są rezerwuarem zakażenia

, ale mogą odgrywać znaczącą

rolę w rozprzestrzenianiu się, przenosząc na duże odległości
zakażone kleszcze.

 Najwięcej zachorowań przypada na

okres maj – lipiec,

a najczęstszym

wektorem zakażenia są nimfy, rzadziej dorosłe kleszcze.

 Do zakażenia człowieka dochodzi przez skórę, podczas żerowania

kleszcza.

Przenoszenie c.d

Objawy

Ludzka anaplazmoza granulocytarna
ma najczęściej łagodny i
s

amoograniczający przebieg

, czego

przyczyną może być duży odsetek

zakażeń bezobjawowych

.

Objawy są niespecyficzne:

 gorączka,

 pocenie się,

 bóle głowy,

 brak apetytu,

 nudności, wymioty,

 osłabienie,

 bóle mięśniowe i stawowe,

 zmiany skórne,

 kaszel.

Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka oparta jest o badania
laboratoryjne (

stwierdza się obecność

w leukocytach pacjentów wtrętów
-moruli

, podwyższenie stężenia białka

C-reaktywnego i aktywności
aminotransferaz) w połączeniu z

wywiadami epidemiologicznymi

.

Istotną rolę w wywiadzie lekarskim
odgrywa informacja o pokłuciu przez
kleszcza.

W leczeniu korzysta się z
antybiotykoterapii

.

Zapobieganie

 Najlepszą metodą prewencji przed chorobami odkleszczowymi jest unikanie kontaktu z

kleszczami, a w przypadku ukąszenia szybkie i prawidłowe usunięcie go ze skóry.
Niewłaściwe usuwanie ze skóry pasożyta może skończyć się jego zmiażdżeniem lub
sprowokowaniem wymiotów, co z kolei przyczynia się do narażenia na chorobotwórcze
patogeny.

 Pokrycie kleszcza tłuszczem zatyka jego tchawki i jednocześnie wywołuje stres

prowokując wymioty, stwarzając niebezpieczeństwo rozprzestrzenienia się wirusów i
innych patogenów. Przy usuwaniu pasożyta najlepiej używać pęsety, którą należy
uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem pociągnąć w górę. Jeśli
fragmenty ciała pasożyta pozostały w skórze trzeba je niezwłocznie usunąć a miejsce
po ukąszeniu przemyć spirytusem.

 Wszelkie problemy należy skonsultować z lekarzem.

 Główne zalecenia profilaktyczne sprowadzają się do noszenia odpowiedniego ubioru

podczas ekspozycji na kleszcze: zakładanie koszul z długimi rękawami, długich spodni i
zakrytych butów, stosowanie nakrycia głowy; unikanie wypraw w rejony gdzie jest dużo
kleszczy, stosowanie środków odstraszających kleszcze (odpowiednich repelentów),
sprawdzanie ciała po pobyciu w lesie, zwłaszcza w zgięciach stawowych, głowie,
rękach, nogach, pachwinach.

Babeszjoza

Definicja i sposób

przenoszenia

Babeszjoza (

piroplazmoza

) jest

chorobą odkleszczową rzadko
wykrywaną wśród ludzi. Choroba
należy do grupy zoonoz
wywoływanych przez

pierwotniaki

Babesia

.

Znaczny procent osób chorych na
babeszjozę zamieszkuje tereny o
intensywnej hodowli krów.

Czynnikami ryzyka są niedobór
odporności, niewydolność lub brak
śledziony.

Zdarza się, że babeszjoza
współistnieje z innymi chorobami
odkleszczowymi

.

Objawy

Choroba często ma

przebieg bezobjawowy ale może mieć również

ciężki

i wówczas stanowi

zagrożenie dla życia

.

Objawy babeszjozy

przypominają malarię

. Do najczęstszych należą:

 wysoka gorączka,

 dreszcze,

 bóle głowy,

 bóle mięśniowe,

 nudności, wymioty.

Możliwość wystąpienia hemolizy, niewydolności nerek i obrzęku płuc.

W przypadku osób żyjących z HIV babeszjoza może mieć ciężki
przebieg ze względu na znacznie osłabioną odporność.

Diagnoza, przebieg, leczenie

Na podstawie badań morfologicznych
krwi, ogólnego moczu. Rozpoznanie
opiera się o wykryciu pasożytów w
kropli krwi barwionej

metodą Giemsy

.

W leczeniu korzysta się z
antybiotykoterapii

.

Ogólnie przyjęte środki prewencyjne
wobec kleszczy

– odpowiednia odzież,

stosowanie repelentów. 

Dziękuję za uwagę !

Źródło treści zawartej w prezentacji  Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH