Wykład III

Koncepcje kary:

• Retrybucyjna - kara to odpłata za

popełnione zło;

• Prewencyjna – kara służy odstraszeniu

potencjalnych złoczyńców;

• Restytucyjna – karze się, by jednostki

przywrócić społeczeństwu;

• Utylitarystyczna – karze się, by

społeczeństwo uchroni przed jednostkami
szkodliwymi.

Zobacz:

James Marshall: Punishment (The
University of Auckland). In: The
Encyclopedia of Educational
Philosophy and Theory
http://eepat.net/lib/exe/fetch.php?
media=punishment.pdf

Retrybucyjna koncepcja

kary

• Kto z zimną krwią topi bezbronne dziecko, albo

utopienie go zleca, ten sam pozbawia się
prawa do życia.” (J. Wolniewicz, Rzeczpospolita
7.02.01).

• Hegel: czyn bezprawny odpokutowany drogą

sprawiedliwej kary zostaje unieważniony. Kara
służy sprawiedliwości, sprawiedliwość zaś
niczemu nie służy.

• Wacław Makowski (1926,współtwórca

przedwojennego kodeksu karnego): Istotą kary
jest, że musi ona być konsekwencją czynu
przestępczego, zawierającego w sobie cechy
potępienia dla jego sprawcy i zaspokojenia
gniewu.

Prewencyjna koncepcja

kary

Kara [śmierci] powoduje, że

wiemy, gdzie leży granica

tolerancji dla najcięższych

zbrodni. Każda kara jest złem.

Ale czasem konieczne jest

takie właśnie zło, żeby móc

chronić dobro (Janusz

Kochanowski, Rzeczpospolita

2004)

Restytucyjna koncepcja

kary

Z człowiekiem występującym przeciwko dobru

innych powinno się postępować tak, by dalej nie

niszczył dobra innych, by w miarę możliwości

naprawił to, co zniszczył, ale postępowanie

wobec niego powinno być nastawione na jego

moralne dobro, powinno wypływać z zasady nie

zadawania cierpień i z zasady poszanowania

godności ludzkiej (A. Grześkowiak, Kara śmierci w

polskim prawie karnym, 1982, s. 20)

Katechizm Kościoła Katolickiego

2264:Jest zatem uprawnione domaganie się przestrzegania

własnego prawa do życia. Kto broni swojego życia, nie jest winny

zabójstwa, nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi

śmiertelny cios.

2265: Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale

poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie

drugiej osoby, za wspólne dobro rodziny lub państwa.

2266: Ochrona wspólnego dobra społeczeństwa domaga się

unieszkodliwienia napastnika. Z tej racji tradycyjne nauczanie

Kościoła uznało za uzasadnione prawo i obowiązek prawowitej

władzy publicznej do wymierzania kar odpowiednich do ciężaru

przestępstwa, nie wykluczając kary śmierci w przypadkach

najwyższej wagi.

Bioetyka

• B. Chyrowicz, O sytuacjach bez wyjścia w

etyce. Kraków 2008.

• R. Fenigsen, Eutanazja: śmierć z wyboru?

Poznań 1997

• B. Mepham, Bioetyka. Warszawa 2008..
• M. Nowacka, Etyka a transplantacje. Warszawa

2003.

• T. Pietrzykowski, Spór o eutanazję. Katowice

2007.

• K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach

życia. Warszawa 2009.

• Akty prawne: http://www.incet.uj.edu.pl/dzialy.php

Bioetyka

wyspecjalizowaną część filozoficznej
etyki szczegółowej, która ustala oceny
i normy moralne w związku z
ingerencją w życie ludzkie w
granicznych sytuacjach jego
powstawania, trwania lub śmierci.

Powstanie bioetyki

• w wyniku potrzeby publicznej debaty na

początku lat 60-tych nad dostępnością
nowych, bardzo kosztownych technik dializy
dla uboższej części społeczeństwa.

• W wyniku doświadczeń II wojny, kiedy to

wykorzystywano rozwój medycyny do
eksperymentów medycznych na rasach
innych niż biała i ludziach pochodzących z
niższych warstw społecznych.

Dylemat

• Potocznie: trudny wybór pomiędzy dwoma

alternatywnymi możliwościami. Obie opcje
wyboru mają charakter atrakcyjny.

• coś więcej niż problem (ten można np.

odłożyć na później

• nie jest sytuacją, gdzie łatwo można wskazać

strategię jej rozwiązania, to sytuacja bez
wyjścia, patowa.

• dylematy moralne są nasycone dramatem:

broniąc jednej wartości, przekreślam drugą;
powstają wtedy, gdy zdaję sobie sprawę, że
nie da się uratować wszystkiego, a
płacona cena jest wysoka.

Sposoby uprawiania

bioetyki

• pryncypializm – odwoływanie się do

zasad;

• Kazuistyka – odwoływanie się do

przypadku wzorcowego;

• feministyczna etyka opiekuńczości
• bioetyka kulturowa

J. F. Childress, Zasady etyki

medycznej, Warszawa 1996.

• autonomii; działanie autonomiczne to takie, które

jest podjęte przez każdego, kto działa ze
zrozumieniem i bez wpływu czynników zewnętrznych

• nieszkodzenia: nie powinno się wyrządzać zła ani

krzywdy, która jest złem

• Dobroczynności - powinno się: zapobiegać złu lub

krzywdzie, eliminować zło lub krzywdę,
powiększać dobro.

• Sprawiedliwości
• każda z powyższych zasad zachowuje absolutną

wartość, dopóki nie wejdzie w konflikt z inną

Granice autonomii

• Brak pewności lekarza co do

autonomicznej decyzji pacjenta;

• Państwo ingerujące w tą autonomie;
• Pacjent zagrażający społeczeństwu;
• Niepoczytalność pacjenta;
• Autonomia dzieci;
• Unicestwienie samego siebie

Problemy związane z zasadą

sprawiedliwości:

• Wszystkim równo?
• Według zasług?
• Według potrzeb?
• Wg możliwości finansowych?

Inna wersja pryncypializmu

• Zasada równi pochyłej
• Zasada mniejszego zła: wybieramy

dobro, które stoi wyżej

• Zasada koniecznego zła: nie istnieje

wyższa aksjologicznie całość od
indywidualnej osoby i świadomy wybór tego
rodzaju zachowania godzącego w osobę
jest zawsze wyborem zła moralnego.

• Zasada podwójnego skutku: zły skutek

nie jest wprost zamierzony, lecz jedynie
dopuszczony jako ewentualne następstwo
czynu dobrego.

wolno spełnić czynność, z której wynika podwójny skutek:

dobry i zły, o ile są spełniona następujące warunki:

• sama czynność jest dobra lub obojętna, a

przynajmniej nie jest zakazana, aby przeszkodzić
spełnieniu złego skutku; np. obrona własna

• skutek dobry nie wynika za pośrednictwem skutku

złego, ale równocześnie z nim, albo wcześniej od
niego

• skutek zły, chociaż przewidziany, nie jest jednak

zamierzony, ale tolerowany, dopuszczony przez
sprawcę

• zachodzi odpowiednio ważna przyczyna,

proporcjonalnie wielka w porównaniu ze złym
skutkiem

Feministyczna etyka

opiekuńczości

• Dotychczasowi etycy, w większości mężczyźni, mówili

„głosem sprawiedliwości”, a należy mówić „głosem
opieki”, skierowanym ku konkretnej jednostce w
konkretnej sytuacji;

• Sprzeciw wobec paternalizmu w opiece zdrowotnej:

pracownik służby zdrowia ma się identyfikować z
pacjentem, „wchodzić w jego buty”;

• W podejmowaniu decyzji moralnych uwzględnienie

sieci związków, w które wchodzi każdy z nas.

• Zalety: rehabilitacja uczucia i obowiązków moralnych
• Wady: marginalizacja osób znajdujących się poza

systemem relacji; brak filozoficznego uzasadnienia
tego stanowiska.

Bioetyka kulturowa

• U jej podstaw leżą 3 tezy mocno

zakorzenione w naszej kulturze:

• 1) człowiek jest zdolny do rozwoju, a

zarazem podatny na cierpienie i
kruchość

• 2) społeczeństwo jest moralnie dobre
• 3) grecki prometeizm i zgoda na

pewną nieredukowalną sumę cierpień

Inne wyróżniki kultury

zachodniej

• Medykalizacja życia
• strach przed śmiercią
• pogłębiające się osamotnienie ludzi
• konfrontacja dwóch modeli

uprawiania medycyny: walka o
pacjenta i model opiekuńczy

Konsekwencje uprawiania

medycyny w takim modelu

• Wzmacnia się lęk przed śmiercią
• rozbudza się nadzieję na

technologiczną nieśmiertelność, co
powoduje wzrost osamotnienia i
poczucia winy

• nastawienie roszczeniowe

lekceważące rachunek ekonomiczny

Eutanazja

• Eugenika - koncepcja rozwoju ludzkości

przez odpowiedni dobór i selekcję
„pozytywnych” cech dziedzicznych, jakimi
charakteryzują się „zdrowe” i „silne”
osoby (I poł. XX wieku).

• rozwój medycyny w latach 70-tych
• prawo pacjenta do odmowy leczenia
• rachunek ekonomiczny
• „testament życia”
• dekryminalizacja eutanazji

Terminy związane z

eutanazją

• Wspomagane samobójstwo (pacjent

sam podejmuje decyzję i wprowadza
ją w czyn oraz korzysta z pomocy
lekarza)

• kryptonazja
• uporczywa terapia
• zabójstwo z litości

Rodzaje eutanazji

• Bierna (przez zaniechanie lub zaprzestanie

działania) i czynna (pośrednia, przez
podanie np. środka przeciwbólowego i
bezpośrednia, przez podanie środka
powodującego śmierć);

• dobrowolna, niedobrowolna (pacjent się

nie zgadza), przymusowa (nikt się
pacjenta o zgodę nie pyta).

• Dyskusje dotyczą przypadku eutanazji

czynnej bezpośredniej dobrowolnej.

Czy opowiadam się za eutanazją w

przypadku

• Osób beznadziejnie chorych na chorobę

nieuleczalną lub osób krańcowo
zdegenerowanych

• chcących zakończyć swe życie
• na ich wyraźną prośbę
• formułowaną wielokrotnie
• przy czynnym udziale personelu

medycznego

• działającego z upoważnienia władzy

państwowej?

Sytuacja prawna eutanazji w

Polsce

• Zabójstwo z litości: kto zabija

człowieka „na jego żądanie i pod
wpływem współczucia dla niego”
podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do 5 lat”. W
wyjątkowych sytuacjach sąd może
odstąpić od wykonania kary.

• Brak jednoznaczności co do osób

małoletnich i o jakiego rodzaju
cierpienia tu chodzi.

• Gdy chory świadomie odmawia zgody na dalsze

leczenie, lekarz nie ponosi odpowiedzialności
karnej za to zakończenie (ponosiłby
odpowiedzialność za jej kontynuowanie wbrew
woli pacjenta).

• Kodeks Etyki Lekarskiej: lekarz nie ma obowiązku

prowadzenia uporczywej terapii ani stosowania
środków nadzwyczajnych wobec pacjentów
znajdujących się w stanie krytycznym.

• polskie prawo nie ma żadnych uregulowań

dotyczących dopuszczalności (lub zakazu) tzw.
testamentów życia.

• pomoc w samobójstwie jest zakazana, tu się nie

przewiduje nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Transplantacje

Odróżnia się następujące

rodzaje transplantacji

•Autotransplantacje,

allotransplantacje,
ksenotransplantacje

•ex mortuo, ex vivo

Problemy etyczne

• Traktowanie ludzkich zwłok
• określenie momentu śmierci
• handel ludzkimi organami
• granice transplantacji
• przeszczepy jako forma reinkarnacji
• podejmowanie decyzji za osoby

niepełnosprawne umysłowo i nieletnie

• zabijanie zwierząt wyższych w celu

pozyskania ich organów

Z jednych ludzkich zwłok można

pobrać:

• dwie nerki, serce, wątrobę, trzustkę, płuca, a

więc uratować 6 osób, ponadto dwie
następne mogą rozpocząć dializę (razem –
uratować 8 osób!);

• rogówkę i jądra w przypadku mężczyzn,

dzięki czemu można komuś poprawić jakość
życia;

• fragment jelita, szpik kostny, tchawica,

skóra, mięśnie, nerwy, usta, dłonie wraz z
przedramieniem;

• Ludzkie zwłoki są także używane do

testowania bezpieczeństwa poduszek
samochodowych, a zwłoki dzieci do
testowania bezpieczeństwa fotelików
samochodowych.

Sytuacja prawna w Polsce:

• nie wymaga się zgody rodziny na

obranie organu, ale zawsze o tą
zgodę zespół transplantacyjny się
pyta.

• Ustawa z 30.08. 1991 o zakładach

opieki zdrowotnej, art. 24, us.1,
“Dopuszcza się pobranie ze zwłok
narządów lub tkanek dla celów
leczniczych, jeżeli osoba zmarła nie
wyraziła za życia sprzeciwu”

.

Ustawa z dnia 1 lipca 2005 r.o pobieraniu, przechowywaniu i

przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411):

Art. 5.

•

1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok

ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać,
jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.

•

2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie
ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw
może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy.

•

3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu
sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.

•

Kolejne rodzące się pytania:

• Czy pozostawienie zwłok w ziemi lub

ich spalenie można traktować jako
nierozsądne marnotrawienie?

• Czy nakaz ratowania życia nie stoi

wyżej od nakazu respektowania
prawa człowieka do świadomej
decyzji o sobie?

Czy transplantacje, to

współczesny kanibalizm?

• w wyniku transplantacji następuje

wchłonięcie części organizmu jednego
człowieka przez innego człowieka, czyli
swoiste “zjadanie”. A więc czy przeszczep
organu różni się istotnie od zjedzenia go?

• Wolniewicz: “Wbrew tendencji naszej

epoki trzeba rzeczy nazwać po imieniu:
transplantacja jest to żerowanie na
trupach, nowoczesne ludożerstwo,
neokanibalizm”.

Ksenotransplantacje

• silniejsza reakcja odrzuceniowa
• groźba zakażenia biorcy chorobą

odzwierzęcą

• dawcy filogenetyczni bliscy – szympans i

pawian;

• dawcy filogenetyczni odlegli – świni
• potrzeby transplantologii doprowadzą do

opracowania metod hodowli genetycznie
przystosowanych zwierząt jako żywych
pojemników przechowywania organów i
tkanek do przeszczepów

Spór o status embrionu

ludzkiego

• Czy wszystko, co fizycznie możliwe,

jest zarazem moralnie dobre?

• Niszcząc ludzki embrion niszczymy

coś, czy kogoś?

• Czy status osoby ludzkiej należy

przyznać na każdym szczeblu
rozwoju człowieka?

Zwolennicy badań nad

embrionem

Embrion nie jest istotą ludzką, bo nie

ma biologicznego powodu do
przyznania pełnego statusu
osobowego kilku komórkowemu
organizmowi tylko dlatego, że w
interakcji z organizmem matki może
stać się osobą.

Przeciwnicy badań nad

embrionem

Jeżeli nie ma powodu do przyznania statusu osoby

ludzkiej embrionowi ludzkiemu, to nie ma także
podstaw, by tą godność mu odebrać.

„Wyobraźmy sobie mur, zza którego słychać

bawiące się dzieci. Mamy pewne przesłani, by
sądzić, że to nagranie i dzieci tam jeszcze nie ma.
Mur jest wysoki, nie możemy sprawdzić naszych
podejrzeń. W tych okolicznościach wymogiem
elementarnej ostrożności jest powstrzymanie się
od działań, które mogłyby zagrozić życiu lub
zdrowiu dzieci.” (Szewczyk, Bioetyka, s. 237)

Od jakiego momentu mamy do czynienia

z osobą ludzką?

• Moment połączenia komórki jajowej z plemnikiem

(wtedy określa się kod genetyczny) - zygota i
noworodek są tymi samymi, bytami, choć nie takimi
samymi;

• osiągnięcie takiego stadium rozwoju, w którym nie

będzie już mogły powstać bliźniaki jednojajowe (do
14 dni);

• pojawienie się zaczątków układu nerwowego (6-26

tydzień);

• zdolność do samodzielnego ruchu (13-20 tydzień);
• możliwość życia poza organizmem matki (w Polsce

25-27 tydzień);

• moment narodzin.

Kodeks etyki lekarskiej:

Art. 45.
1. Lekarz uczestniczący w eksperymentach medycznych musi je

przeprowadzać zgodnie z zasadami badań naukowych.
Eksperymenty z udziałem człowieka powinny być poprzedzone
badaniami in vitro oraz in vivo na zwierzętach. Zwierzęta
poddawane eksperymentom należy odpowiednio traktować i w
miarę możliwości chronić przed cierpieniem.

2.

Lekarzowi nie wolno przeprowadzać eksperymentów badawczych z

udziałem człowieka w stadium embrionalnym.

3. Lekarz może przeprowadzać eksperymenty lecznicze z udziałem

człowieka w stadium embrionalnym tylko wtedy, gdy spodziewane
korzyści zdrowotne w sposób istotny przekraczają ryzyko zdrowotne
embrionów nie poddanych eksperymentowi leczniczemu.

.

Art. 46.
Projekt każdego eksperymentu z udziałem

człowieka powinien być jasno określony i
przedłożony do oceny niezależnej komisji
etycznej w celu uzyskania jej akceptacji.

Art. 47.
Eksperyment medyczny z udziałem

człowieka może być przeprowadzony
wyłącznie pod nadzorem lekarza
posiadającego odpowiednio wysokie
kwalifikacje.