Wykład II

Kłamstwo

• Tołstoj: podanie fałszu za prawdę,
• Stoicy: mówienie rzeczy fałszywych w

niegodziwej intencji.

• Hugo Grocjusz: wypowiedź fałszywa,

naruszająca czyjeś prawo do prawdy.

• Arystoteles: wada polegająca na braku umiaru,

który przysługuje prawdomówności; to
przypisywanie sobie cech, których się nie posiada
(lub zawyżanie ich stopnia), bądź odmawianie
sobie cech, które się posiada (bądź zaniżanie ich
stopnia). Tu kłamstwo jest ujęte z perspektywy
podmiotu kłamiącego

• Izydora Dąmbska: kłamstwo nie

jest ani zdaniem fałszywym, ani
sądem fałszywym, ale jest pewną
czynnością (techniką) wzbudzania
błędnych przekonań w odbiorcy
kłamstwa (może czasem w sobie
samym), tak, że można kłamać nie
tylko mówiąc nieprawdę ale nawet
mówiąc półprawdę czy nawet
milcząc.

Wojciech Chudy (1947-

2007)

• kłamstwo, to świadome

podanie fałszu za prawdę lub
prawdy relatywnie niepełnej w
celu zrealizowania jakiejś
wartości (indywidualnej lub
społecznej), przy czym
okłamywany nie zna prawdy, z
zamiarem spowodowania
czyjejś szkody.

Elementy, bez których nie byłoby kłamstwa

• Podmiot kłamiący
• odbiorca kłamstwa
• przedmiot kłamstwa
• intencja, z jaką się kłamie
• nośnik kłamstwa
• konflikt wartości

Cechy kłamstwa

• Prawda jest jasna i prosta, kłamstwo ciemne i

pokrętne

• ekonomia kłamstwa
• aksjologiczna niejednoznaczność
• skrytość
• wielość twarzy
• pokrętność
• kaskadowość i holistyczna natura
• jaskrawość zła
• czasowość
• autodestrukcja
• charakter indywidualny lub społeczny

Artur Schopenhauer :

Kiedy podejrzewasz kogoś o

kłamstwo, należy udać wiarę,

wówczas będzie bezwstydnie

kłamał jeszcze bardziej i

zostanie zdemaskowany

(Aforyzmach o mądrości

życia, s. 234)

Motywy kłamstwa

• Arystoteles: ze względu na

wyrobiony charakter (wada), dla
sławy, dla zysku, z namiętności,
dla żądzy władzy;

• kłamię dla dobra okłamywanego;
• ze strachu przed konsekwencjami

prawdy;

• ze wstydu, dla zachowania twarzy;
• by uniknąć nieprzyjemności.

Filozoficzne wyjaśnienia kłamstwa

• A. Schopenhauer (1788-1860)
• J.P. Sartre (1905-1980)
• N. Machiawelli (1469-1527)
• A. Kempiński (1918-1972)
• Arystoteles (384pne-322pne)

A. Schopenhauer

Jak ciało nasze w szaty, tak

dusza nasza otulona jest w

kłamstwa. Nasza mowa, nasze

czyny, cała nasza istota są

kłamliwe; i dopiero pod tą

odsłoną można odgadnąć nasze

prawdziwe myśli i uczucia, jak

kształt pod maską (Aforyzmy, s.

172)

J.P. Sartre (1905-1980)

Nie gra się po to, by zarabiać na życie, gra się

po to, by kłamać, aby siebie okłamywać, aby

być tym, czym się nie może być, gdyż ma się

dość bycia tym, czym się jest. Gra się

bohaterów, bo jest się podłym, świętym, bo

jest się złym. Gra się, gdyż zwariowałoby się

nie grając.

To niezwykłe, jak można kłamać, przyznając

sobie rację (Mdłości).

N. Machiawelli (1469-1527):

Człowiek jest z natury zły, państwo, to

instytucja, które ma człowieka uczynić

dobrym

A.Kępiński (1918-1972): By

społeczeństwo funkcjonowało,

człowiek musi się posługiwać

kłamstwem

Arystoteles: Kłamstwo, to pomyłka,

będąca efektem błędnego poznania i

słabej woli

Kłamstwo a intelektualizm

etyczny

Dobrego człowieka cechuje to,

że występki popełnia umyślnie

(Platon, Hippiasz Mniejszy)

Lepsze jest kłamstwo świadome

niż kłamstwo nieświadome;

lepsze jest kłamstwo od omyłki

(Chudy piszący o Platonie)

Stanowisko absolutnego zakazu

kłamstwa

• Imanuel Kant: Akt kłamstwa czyni

rozmowę z innym niezdolną do
spowodowania czegoś dobrego (za Chudy,
Filozofia kłamstwa, s. 223).

• Sissela Bok (1934, córka laureatki

pokojowej nagrody Nobla z 1982 roku, Alvy
Myrdal): Kłamstwo niszczy zaufanie i
osobista integralność. Dotyczy to również
naszych codziennych bezmyślnych
kłamstewek i tak zwanych kłamstw z
dobrego serca (za Chudy, Filozofia
kłamstwa, s. 224).

Kiedy wolno skłamać

• Kłamstwo obronne, w tym obrona prywatności;
• Kłamstwo chroniące drugiego człowieka, w tym

obrona powierzonego sekretu, obrona przed
szaleńcem

• Sztuka jako „piękne kłamstwo”
• Kłamstwo w polityce – kłamstwo dla dobra ogółu
• Kłamstwo grzecznościowe
• Kłamstwo mające na celu „czynienie świata

znośnym”

• Kłamstwo żartobliwe

Platon

Kłamstwo jest dopuszczone w

odniesieniu do wrogów i w

odniesieniu do przyjaciół, gdy

stali się niepoczytalni.

Kłamstwem należy się

posługiwać jak lekarstwem.

Który z polityków to napisał w swej pracy studenckiej?

Skłamałem, bo chciałem skłamać. To, że
mogłem skłamać, jest istotne dla uchwycenia
relacji między człowiekiem a światem i oznacza,
że mówienie prawdy nie jest koniecznością, ze
jestem wolny od konieczności mówienia prawdy.
Ta wolność jest wolnością względną, bo nie
uchyla sytuacji wyboru miedzy prawdą i
kłamstwem. A co więcej: kłamstwo nie jest w
stanie unicestwić prawdy (w sensie
ontologicznym), kłamstwo zawiera prawdę, jest
jej uznaniem i akceptacją (cytat za Chudy:
Filozofia kłamstwa s. 327)

Odpowiedzialność za kłamstwo

spoczywa na kłamiącym i sprowadza

się do:

• Prawidłowego rozpoznania wartości
• zgody woli na postępowanie

zgodne z rozpoznawanymi
wartościami

• takie ukształtowanie postawy, by

człowiek był skłonny do wybierania
raczej dobra niż zła

Moralna ocena kłamstwa

• Każde kłamstwo realizuje pewną antywartość
• każde kłamstwo rozbija ludzką naturę
• są sytuacje, w których wręcz należy skłamać
• „Nie ulega wątpliwości, że im większe jest zamierzone

dobro, tym mniejsza jest wina w kłamstwie” (Tomasz z
Akwinu)

• człowiek jest narażony na pokusę skłamania, ale nie jest

na nie skazany

• Powinniśmy… pamiętać, że nasze samousprawiedliwienia

i nasze pojęcia o „dobrej sprawie”, co ma kłamstwo
czcigodnym uczynić, są zawsze podejrzane, jeśli dobra
sprawa jest po prostu naszym prywatnym interesem
(Kołakowski)

Kara śmierci

• Filozoficzne pytania związane z karą śmierci
• Amnesty International o karze śmierci
• Filozofowie o karze śmierci
• pierwsze próby zniesienia kary śmierci
• Materiał audiowizualny:

http://etykapraktyczna.pl/filmy/zobacz-film/84/kara-
mierci/czy-popierasz-kar-mierci-sonda-uliczna-2007

• Filozoficzne koncepcje kary
• kara śmierci a 1) spór o normę moralności; 2) etyku

skutku i etyka intencji

• racje za wprowadzeniem kary śmierci
• racje przeciwko karze śmierci
• za co może grozić kara śmierci

Filozoficzne pytania związane z

karą śmierci

• Jeżeli karać śmiercią, to dlaczego?
• Czy kara śmierci przyczynia się do

naprawienia zła pewnym dobrem
czy jeszcze większym złem?

Amnesty International

• 137 krajów zniosło karę śmierci w prawie lub

w praktyce;

• 60 krajów utrzymuje i stosuje karę śmierci,

najczęściej w stosunku do skazanych za
morderstwo;

• Oficjalnie wiadomo o co najmniej 1252

osobach, które zostały stracone w 24 krajach
w 2007 roku. Prawdziwe dane są z
pewnością wyższe;

• 88% wszystkich egzekucji miało miejsce w

2007 roku tylko w następujących krajach:
Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Pakistanie
i USA.

Filozofowie o karze śmierci

• Platon: nie ma lepszego sposobu na

ukrócenie ludzi pozbawionych wstydu i
poczucia sprawiedliwości, jak obłożyć ich
wyrokiem śmierci (Protagoras, 322D).

• Tomasz z Akwinu (XIII w.) analizował racje

za i przeciw karze śmierci, ale bez oporów
widział w karze śmierci środek wymierzania
sprawiedliwości wobec tych, którzy przez
swoje wykroczenia okazują się szkodliwymi
dla dobra ogółu (S. Th. 2.2q64 a2)