Polityka społeczna

Wykład 1: Podstawowe

pojęcia

Materiały dydaktyczne

dostępne na stronie:

http://zasoby.lazarski.pl

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

2

Definicje

• Polityka społeczna jako działanie: przyjęty i realizowany przez

władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół bieżących i
długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb społecznych i
rozwiązywania problemów społecznych;

• Polityka społeczna jako dyscyplina nauki: dziedzina nauk

społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej. Nauka o polityce
społecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu programów
gospodarczych i społecznych partii politycznych a wyborcy oczekują ich
realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi;

• Społeczny: wynikający z pozaekonomicznych (pozarynkowych) więzi

pomiędzy członkami danej społeczności, związany z rozwojem pozycji i
roli człowieka jako członka społeczności;

• Konstytucja RP, Art. 2: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym

państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej.

• Konstytucja RP, Art. 20: Społeczna gospodarka rynkowa oparta na

wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz
solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi
podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

3

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Dziedziny polityki

społecznej

W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia prawne,

polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:

• Praca: polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu), polityka

dochodów (kształtowanie wynagrodzeń) i warunków pracy (czas,
bezpieczeństwo);

• Zabezpieczenia społeczne i pomoc społeczna;
• Polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna;
• Edukacja, oświata;
• Ochrona zdrowia i polityka zdrowotna;
• Polityka mieszkaniowa;
W ostatnich latach do polityki społecznej często zalicza się także:
• Politykę ochrony środowiska naturalnego;
• Politykę kulturalną;
• Politykę migracyjną;
• Politykę prewencji i zwalczania zjawisk patologii społecznej;

4

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Cele polityki społecznej

1. Zapewnienie zatrudnienia i ochrona przed ryzykiem rynku

pracy: ochrona przed utratą pracy (bezrobociem), ochrona
miejsc pracy, wsparcie dla bezrobotnych, ochrona praw
pracowniczych takich jak prawo do wypoczynku, stosowny
czas pracy, bezpieczeństwo pracy, szkolenia, i podnoszenie
kwalifikacji zawodowych, prawo zrzeszania się;

2. Zapewnienie stałego wsparcia dochodowego osobom, które

znajdują się trwale poza rynkiem pracy i które nie mogą
pracować ze względu na wiek (osoby w podeszłym wieku,
dzieci i młodzież) lub ze względu na stan zdrowia (osoby
chore i niepełnosprawne);

3. Zwalczanie ubóstwa i wykluczenia, zmniejszanie

nierówności dochodowych, zapewnianie spójności
społecznej (sprawiedliwość „społeczna”);

4. Zapewnienie powszechnego dostępu do podstawowych

usług społecznych, takich jak ochrona zdrowia, edukacja,
kultura, ochrona prawna, bezpieczeństwo (dobra
publiczne);

5. Inne cele: wspieranie rodziny, regulowanie migracji,

ochrona praw dziecka, równouprawnienie kobiet i
mężczyzn, itp.

5

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Instrumenty polityki

społecznej

1. Regulacje rynku pracy (przepisy chroniące zatrudnienie,

przepisy dotyczące minimalnych wynagrodzeń, przepisy
określające dopuszczalny czas pracy i inne warunki pracy i
płacy, system zasiłków dla bezrobotnych);

2. System zabezpieczeń społecznych (emerytury i renty,

zasiłki rodzinne, inne świadczenia);

3. Polityka redystrybucji dochodów pierwotnych (poprzez

podatki i transfery pieniężne w ramach pomocy
społecznej);

4. Dostarczanie, bezpłatnie lub po przystępnych cenach,

podstawowych usług społecznych (edukacja, ochrona
zdrowia, kultura, wypoczynek, opieka socjalna);

5. Przepisy prawne i polityka chroniąca rodzinę, prawa

dzieci, prawa kobiet, wspierająca rozwój demograficzny;

6

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

CELE

INSTRUMENTY

1. Zatrudnienie i ochrona przed ryzykiem

rynku pracy (utrata pracy, spadek

zarobków, warunki pracy)

1. Polityka prawnej regulacji rynku

pracy (przepisy prawa pracy, m.in.

kodeks pracy)

2. Zapewnienie dochodu osobom

niezdolnym do pracy (młodzi, starzy,

chorzy, niepełnosprawni, matki w okresie

macierzyństwa)

2. System zabezpieczeń społecznych

(emerytury, renty, stypendia, zasiłki)

3. Ograniczanie ubóstwa, wykluczenia

społecznego i zmniejszanie nierówności

dochodowych

3. Redystrybucja dochodów (podatki,

transfery społeczne)

4. Powszechny dostęp do podstawowych

usług społecznych

4. Polityka dostarczania usług

społecznych (edukacja, zdrowie,

kultura, sport, wypoczynek)

5. Wspieranie rodziny, ochrona praw

dzieci, rozwój demograficzny, prawa

kobiet

5. Polityka rodzinna, polityka

migracyjna, polityka

równouprawnienia

Polityka społeczna: cele i instrumenty

Źródło: Opracowanie własne

7

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Finansowanie polityki

społecznej

Polityka społeczna z reguły nie przynosi dochodów

finansowych, ale kosztuje – jest przedmiotem finansowania;

Cele społeczne realizuje głównie władza publiczna (a także

organizacje prywatne pozarządowe, charytatywne);

Źródłem finansowania polityki społecznej są podatki zbierane

przez budżet państwa i budżety samorządowe;

Udział i struktura wydatków na cele społeczne w wydatkach

publicznych jest kwestią wyboru politycznego
dokonywanego w ramach danego społeczeństwa (zależy od
preferencji politycznych ujawnianych w procesie wyborów
demokratycznych);

Reguły i mechanizm tego wyboru opisuje teoria wyboru

publicznego (public choice theory);

8

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Europejski Model Społeczny

• Pojęcie Europejskiego Modelu Społecznego (European Social

Model - ESM) odnosi się do rozbudowanego zestawu celów,
instrumentów i polityk zabezpieczenia społecznego, rozwiniętych i
powszechnie stosowanych w państwach europejskich w okresie
po II wojnie światowej, i opartych na wartościach takich jak
solidarność, sprawiedliwość społeczna, poszanowanie godności i
zapewnienie możliwości swobodnego rozwoju jednostki.

• Rozbudowa funkcji i celów socjalnych w ramach ogólnej polityki

władz publicznych krajach Europy Zachodniej w drugiej połowie
XX wieku doprowadziła do ukształtowania się w istocie nowej
formy państwa, zwanego państwem opiekuńczym lub państwem
dobrobytu (welfare state).

• Model ten różni się od polityki społecznej realizowanej w innych

częściach świata, np. w USA, Kanadzie, Australii, Rosji, Azji
Wschodniej czy Afryce;

9

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

Polityka społeczna w Polsce

• Skala, zasięg, cele i instrumenty polityki

społecznej w danym państwie zleżą od
poziomu rozwoju oraz od dominującej
doktryny;

• Polska realizuje politykę społeczną zbliżoną

do innych państw europejskich;

• Na skutek integracji z UE Polska w coraz

większym stopniu dostosowuje swoją
politykę społeczną do polityk realizowanych
w innych państwach członkowskich;

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

10

Polityka społeczna w UE

• Unia Europejska nie ma bezpośrednich kompetencji w

zakresie polityki społecznej, z wyjątkiem niektórych regulacji
dotyczących rynku pracy; kompetencje zachowują państwa
członkowskie;

• Art. 151 TFUE: Unia i Państwa Członkowskie, świadome

podstawowych praw socjalnych wyrażonych w Europejskiej
Karcie Społecznej, podpisanej w Turynie 18 października
1961 roku oraz we Wspólnotowej Karcie Socjalnych Praw
Podstawowych Pracowników z 1989 roku, mają na celu
promowanie zatrudnienia, poprawę warunków życia i pracy,
tak aby umożliwić ich wyrównanie z jednoczesnym
zachowaniem postępu, odpowiednią ochronę socjalną, dialog
między partnerami społecznymi, rozwój zasobów ludzkich
pozwalający podnosić i utrzymać poziom zatrudnienia oraz
przeciwdziałanie wyłączeniu.

11

Dariusz K. Rosati, 2010/2011

TFUE, Art. 153

1. Mając na względzie urzeczywistnienie celów określonych w artykule 151, Unia

wspiera

i uzupełnia działania Państw Członkowskich w następujących dziedzinach:
a) polepszania w szczególności środowiska pracy w celu ochrony zdrowia i

bezpieczeństwa

pracowników;
b) warunków pracy;
c) zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej pracowników;
d) ochrony pracowników w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę;
e) informacji i konsultacji z pracownikami;
f) reprezentacji i obrony zbiorowej interesów pracowników i pracodawców, w tym
współzarządzania, z zastrzeżeniem ustępu 5;
g) warunków zatrudnienia obywateli państw trzecich legalnie przebywających na

terytorium Unii;

h) integracji osób wyłączonych z rynku pracy, bez uszczerbku dla artykułu 166;
i) równości mężczyzn i kobiet w odniesieniu do ich szans na rynku pracy i

traktowania w pracy;

j) zwalczania wyłączenia społecznego;
k) modernizacji systemów ochrony socjalnej, bez uszczerbku dla litery c).

12

Dariusz K. Rosati, 2010/2011