MODEL PRACY Z

UCZNIEM MAJĄCYM

NIEPOWODZENIA

EDUKACYJNE

Niepowodzenia szkolne to nie nagłe przejście od
zadowalającego poziomu wiadomości i umiejętności do
braków z nich. Zanim te braki wystąpił, musiały
zaistnieć sytuacje sprzyjające ich powstaniu, a przed
ich ujawnieniem się musiały one przez dłuższy czas
akumulować.

Należy je także rozpatrywać w szerszym kontekście,
traktując je jako wyraźne rozbieżności między
wymaganiami wychowawczymi i szkolnymi a
postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich
wynikami nauczania.

Niepowodzenia szkolne to zjawiska towarzyszące
„każdej szkole” na przestrzeni dziesiątków wieków, a
przez to niezwykle skomplikowane i nigdy do końca nie
poznane.

Jan Konopnicki wymienia trzy rodzaje opóźnień w nauce
szkolnej:

1) opóźnienie programowe (brak w wiadomościach w
zakresie wytyczonym przez podstawy programowe)

2) organizacyjne, (kiedy uczeń w skutek pewnych
zdarzeń znajduje się w klasie niższej niż być powinien),

3) indywidualne, (gdy uczeń nie wykorzystuje w pełni
własnych możliwości umysłowych).

Niepowodzenia szkolne we współczesnej pedagogice
określa się jako rozdźwięk, brak spójności, rozbieżność
pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami, jakie
opanowali uczniowie a tym co zaplanował dla nich
nauczyciel zgodnie z założeniami z poszczególnych
przedmiotów.

Dla każdej klasy ustalone są podstawy programowe
jako norma przewidziana do opanowania w danym wieku.

Niektórzy autorzy niepowodzenia nazywają
opóźnieniem szkolnym i stosują takie sformułowanie tam,
gdzie dostrzegają różnice między faktycznym poziomem
wiedzy danego ucznia, a przewidzianymi normami dla
jego wieku znanymi jako minimum podstawy
programowej.

Z. Wiatrowski opracował następujący układ przyczyn
niepowodzeń szkolnych:

1.

Przyczyny biopsychiczne i osobowościowe, a wśród
nich:

a)

przyczyny związane z niekorzystnymi cechami
osobowościowymi

b)

o charakterze motywacyjnym

2.

Przyczyny profesjonalne, w tym:

a)

przyczyny związane z trudnościami godzenia
obowiązków zawodowych i szkolnych

b)

przyczyny związane z niekorzystnym stosunkiem
zakładów pracy do uczących się

c)

związane z aktualnie obowiązującymi warunkami i
zasadami funkcjonowania zakładów pracy

3.

Przyczyny społeczno-ekonomiczne:

a)

związane ze środowiskiem rodzinnym ucznia

b)

Związane ze środowiskiem szkolnym

c)

Związane z ogólnymi warunkami społeczno-
ekonomicznymi kraju, regionu, środowiska

4.

Przyczyny pedagogiczne:

a)

względnie niezależne od nauczyciela

b)

tkwiące w pracy i postawie nauczyciela

c)

tkwiące w uczniu

Wypracowana przez autora klasyfikacja odnosi się do

osób

pracujących i dlatego zawiera dodatkową kategorię

przyczyn, która

została nazwana „profesjonalnymi”.

Zbliżonej, choć nieco różniącej się klasyfikacji
dokonali m.in. C. Kupisiewicz i M. Tyszkowa. Wyodrębnili
oni następujące kategorie przyczyn:

•

społeczno-ekonomiczne lub środowiskowe

•

biopsychiczne

•

pedagogiczne

Społeczno –ekonomiczne:

•

zła sytuacja materialna rodzin,

•

niekorzystna atmosfera w domu,

•

brak miejsca i odpowiednich warunków do nauki w domu,

•

brak zainteresowania rodziców problemami dziecka w

nauce,

•

brak współpracy rodziców ze szkołą,

•

niewłaściwa współpraca rodziców ze szkołą,

•

wygórowane wymagania i ambicje rodziców wobec

dziecka,

•

bezrobocie jednego lub obojga rodziców,

•

nadopiekuńcza postawa rodziców wobec dziecka,

niewłaściwy, niezdrowy styl życia dziecka,

•

negatywny stosunek rodziców do szkoły i nauczycieli,

•

pozycja w zespole klasowym lub koleżeńskim dziecka

Biopsychiczne:

•

stan zdrowia dziecka,

•

niski poziom intelektualny i moralny dziecka,

•

słaby rozwój psychomotoryczny dziecka,

•

uwarunkowania genetyczne –obecność u dziecka

zespołu zaburzeń braku koncentracji i
nadpobudliwości(ADHD),

•

negatywny stosunek dziecka wobec wymagań

szkolnych,

•

temperament dziecka, cechy charakteru dziecka,

nieśmiałość emocjonalna dziecka,

•

niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów

zmysłowych dziecka(słuchu lub wzroku),

Pedagogiczne:

•

nadmierne wymagania szkolne,

•

przeładowane programy nauczania,

•

nadmierna liczba uczniów w klasie,

•

źle dobrane formy, środki i metody nauczania przez

nauczycieli,

•

brak właściwego przygotowania się nauczycieli do

lekcji,

•

nieprzystosowane programy nauczania do możliwości

ucznia, warunków pracy w szkole,

•

luki w opanowanej przez uczniów wiedzy,

•

niesystematyczna praca dziecka,

•

brak kontroli ze strony rodziców,

Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń
szkolnych społeczno –ekonomicznych:

•

zaopatrzyć dziecko w niezbędne przybory

•

zapewnić dziecku w domu odpowiednie miejsce i ciszę do odrabiania

lekcji

•

nie wyręczać dziecka w pokonywaniu trudności szkolnych, lecz

mądrze pomagać je przezwyciężać

•

nie przelewać swoich ambicji na dziecko

•

kształtować pozytywny stosunek dziecka do szkoły, nauczycieli,

nauki i pracy w codziennych kontaktach z dzieckiem

•

uczestniczyć systematycznie w zebraniach rodzicielskich, także

dotyczących pedagogizacji rodziców

•

starać się zapewnić odpowiednią atmosferę rodzinną wolną od

nadmiernych napięć, stresów, pośpiechu, nerwowości, nacechować ją
wzajemną życzliwością i zrozumieniem

•

prowadzić systematyczną obserwację pracy i zachowań swojego

dziecka

•

starać się wczuć w problemy szkolne dziecka i podsunąć mądre

rozwiązania, z których skorzysta dziecko

•

zawsze znaleźć czas na rozmowę z dzieckiem, mimo obowiązków i

zmęczenia

Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń
szkolnych biopsychicznych:

•

utrzymywać stały kontakt z pedagogiem, psychologiem i poradnią

psychologiczno – pedagogiczną

•

mądrze pomagać dziecku w pokonywaniu trudności szkolnych (pomóc

opracować plan pracy dnia tygodnia itp. oraz czuwać z boku nad jego
realizacją przez dziecko)

•

poświecić więcej czasu na systematyczną pracę z dzieckiem

•

stosować w wychowaniu dziecka częściej pochwały i zachęty

wspomagające wiarę we własne siły i możliwości

•

dbać o higienę psychiczną dziecka

•

poświęcić więcej czasu na rozmowy z dzieckiem dotyczące sposobów

rozwiązania jego problemów szkolnych

•

kształtować pozytywny stosunek dziecka do szkoły, nauczycieli, nauki i

pracy w codziennych kontaktach z dzieckiem

•

kreować sytuacje domowe, w których dziecko będzie miało szanse na

wykonanie powierzonego mu zadania, aby umacniać jego wiarę w siebie

•

umożliwić dziecku nawiązanie kontaktu z uczniem osiągającym bardzo

dobre wyniki w nauce

•

zorganizować, jeśli są na to fundusze rodzinne dodatkowe zajęcia

wyrównujące luki dziecka w nauce (korepetycje)

Sposoby wykluczenia niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych

pedagogicznych:

•

przyzwyczajać dziecko do samokontroli swoich czynności (niekoniecznie związanych ze

szkołą)

•

umożliwić rozwijanie zainteresowań dziecka związanych z nauczanymi przedmiotami

•

ustalić wspólnie z dzieckiem jego plan pracy(dnia tygodnia itp.), czuwać z boku nad

jego realizacją

•

wdrażać dziecko do codziennych obowiązków domowych

•

nie wyręczać dziecka w pokonywaniu trudności szkolnych, lecz mądrze pomagać je

rozwiązywać

•

wskazywać dziecku alternatywne metody efektywnego uczenia się(kurs szybkiego

czytania, przedmiotowe programy multimedialne pozwalające utrwalać nabytą już
wiedzę)

•

wdrażać do systematyczności poprzez częste kontrole zeszytów, dzienniczka, kontakty z

wychowawcą itp.)

•

systematycznie posyłać do szkoły (nie zostawiać dziecka w domu z byle powodu –

nieobecność dziecka w szkole mnoży jego trudności)

•

motywować do nauki poprzez stosowanie częstych pochwał w stosunku do dziecka

•

być przykładem i autorytetem dla swojego dziecka poprzez właściwa postawę życiową

•

zachęcać do alternatywnych form przygotowywania się do lekcji np. wykonywania

prezentacji multimedialnych, napisania referatu, przygotowania gazetki, krzyżówki,
albumu

•

promować inne ciekawe dla dzieci sposoby spędzania wolnego czasu, zabawę na

świeżym powietrzu, obcowanie z natura, uprawianie sportu

•

często sprawdzać, jak dziecko korzysta z komputera i konsekwentnie wymagać

przestrzegania ustalonych wcześniej zasad

Wykazano istnienie wielu fragmentarycznych
deficytów rozwojowych, do których należą:

•

opóźnienie i zaburzenia percepcji wzrokowej,

•

opóźnienie i zaburzenia percepcji słuchowej

•

opóźnienie i zaburzenia percepcji mowy,

•

opóźnienie i zaburzenia rozwoju ruchowego,

•

opóźnienia i zaburzenia procesu lateralizacji.

Występowanie fragmentarycznych deficytów w kilku
zakresach powoduje najpoważniejsze trudności w nauce,
ujawnia je nieprawidłowe spostrzeganie i gorsze
zapamiętywanie. Niepowodzenia w nauce na ogół
pojawiające się w tych przypadkach bardzo wcześnie
stają się nowym czynnikiem patogennym.

W celu likwidacji niepowodzeń spowodowanych
dysleksją, dysortografią stosuje się ćwiczenia
reedukacyjne. Bardzo ważne jest uświadomienie uczniów
o możliwości osiągania przez nich sukcesów i
zadowolenia nie zaś nadrabiania strat czy doganiania
innych kolegów z klasy.

Największy wpływ na kształtowanie postaw
dziecka ma jego najbliższe otoczenie, dlatego w
procesie zwalczania przyczyn niepowodzeń
szkolnych najważniejszym ogniwem jest
współpraca rodziców bądź opiekunów ze szkołą.

Uczeń, zwłaszcza napotykający na trudności
w nauce, przed podjęciem jakichkolwiek
czynności uczenia się powinien wizualizować
czyli utworzyć w umyśle mentalny obraz tych
czynności, a najlepszy z nich afirmować. Jakość
tego obrazu w sposób znaczący warunkuje
końcowe efekty uczenia się szkolnego.

     Na polskim rynku znajduje się zestaw gier
komputerowych przeznaczonych dla nauczycieli
pracujących z dziećmi dyslektycznymi. Gry te dzięki
atrakcyjnej formie pobudzają sferę emocjonalno-
motywacyjną, eliminują zniechęcenie, lęk przed
czytaniem, pozwalają na wielokrotne powtarzanie
ćwiczeń.

Dzięki wspomagającym programom multimedialnym,
które wyjaśniają wątpliwości ucznia, poprzez
wskazywanie drogi do rozwiązania, stawianie pytań
pomocniczych, wiedza i umiejętności ucznia zostają
uzupełnione i poszerzone w atrakcyjny sposób.

Kolejną przyczyną biopsychiczną niepowodzenia
uczniów w nauce szkolnej są wady narządów
zmysłowych, a przede wszystkim wzroku i słuchu. Wady
tych narządów, nie dostrzeżone w porę, zwłaszcza u
uczniów najmłodszych, którzy często nie zdają sobie
sprawy z ich istnienia, utrudniają im normalną naukę, a
w pewnych sytuacjach stanowią także bezpośrednie
źródło zaburzeń rozwoju psychicznego.

Jedną z ważniejszych form zaburzeń procesów
nerwowych u dzieci jest niestałość emocjonalna, która
może mieć podłoże dziedziczne, środowiskowe lub może
być następstwem błędów wychowawczych.

W literaturze można również znaleźć informacje
dotyczące tzw. Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć.
Syndrom ten charakterystyczny jest dla uczniów, którzy
pomimo wysokiego ilorazu inteligencji odnotowują
nieadekwatne dla swoich możliwości i uzdolnień
osiągnięcia.

Uczniowie, którzy nie osiągają sukcesów zwykle nie są
świadomi pojawiających się trudności z nauką, co w
głównej mierze wynika z braku wypracowanych
sposobów uczenia się i słabej samoregulacji.

Na ujawnianie się i powstawanie SNO mają wpływ
różne czynniki. Wśród nich wymienia się np.:

•

zbyt dużą presję rodziców na rozwój intelektualny

dziecka,

•

brak możliwości rozwoju indywidualnej filozofii życia,

•

nieefektywne metody nauczania,

•

brak wytrwałości w działaniu,

•

typowe dla wieku adolescencji postawy lęku,

alienacji, buntu wobec wartości,

•

konflikt zainteresowań,

•

niskie poczucie własnej wartości,

•

nieadekwatne relacje interpersonalne,

•

nieumiejętność wyrażania emocji,

•

sytuacje rodzinne,

•

sytuacje szkolne.

Kolejną grupę przyczyn niepowodzeń szkolnych to
przyczyny związane z pracą szkoły. Wyróżniamy tu trzy grupy:

1.

Przyczyny związane z zewnętrznymi warunkami
utrudniającymi pracę szkoły:

•

braki systemu szkolnego,

•

przeładowane programy nauczania,

•

brak korelacji treści nauczania w zakresie poszczególnych
przedmiotów,

•

nieodpowiednie podręczniki,

•

trudne warunki pracy szkoły; dwuzmianowość, nadmierna
liczba uczniów w klasie.

2.

Przyczyny związane bezpośrednio z pracą dydaktyczną
nauczyciela:

•

błędy metodyczne,

•

błędy wychowawcze,

•

Brak odpowiedniego przygotowania się do lekcji,

•

Zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia własnych
kwalifikacji.

3.

Przyczyny związane z wadliwą pracą ucznia (brak
motywacji, niechęć do nauki, lenistwo, wadliwa metoda
nauki).

Ostatnią przyczyną która prowadzi do
niepowodzeń edukacyjnych, to błędy w pracy
nauczyciela. Znalazły się tutaj:

1.

Nieprawidłowa organizacja pracy na lekcji.

2.

Dobór nieodpowiednich metod nauczania.

3.

Stosowanie nieodpowiednich form pracy.

4.

Niesystematyczna kontrola i ocena
opanowywanych wiadomości i umiejętności.

5.

Niedostateczna znajomość uczniów.

6.

Brak odpowiedniej opieki nad uczniami
mającymi trudności w nauce.

7.

Niewłaściwa atmosfera na lekcji i osobowość
nauczyciela.

Niepowodzenia w skrajnych przypadkach kończą się
drugorocznością, a nawet odsiewem. Wyodrębniamy kilka
poprzedzających go elementów:

•

powstawanie początkowo drobnych luk w wiadomościach
ucznia,

•

narastanie dalszych luk i trudności w nauce w zakresie
danego przedmiotu; pierwsze ucieczki z lekcji połączone z
niechętnym stosunkiem ucznia do przedmiotu,

•

podejmowanie prób likwidowania zaległości i braków przy
pomocy nauczyciela, rodziców, korepetytora; możliwość
osłabienia ambicji ucznia wynikające z przekonania o
niemożliwości poradzenia sobie z nauką,

•

narastająca liczba ocen niedostatecznych z przedmiotu;
niewłaściwy stosunek wobec nauczycieli rodziców, który
może przybrać formę agresji; częstsze ucieczki z lekcji,

•

brak promowania do klasy następnej – drugoroczność,
wieloroczność,

•

koniec kariery szkolnej, przerwanie nauki w szkole –
odsiew.

Niepowodzenia

ukryte

Niepowodzenia

jawne

Jawne opóźnienia

przejściowe

Występują
wówczas, gdy
nauczyciele nie

dostrzegają braków
w wiadomościach i
nawykach uczniów,

mimo że braki tego
rodzaju z punktu
widzenia celów oraz

programu
nauczania
 rzeczywiście

istnieją.

O tego rodzaju
niepowodzeniach
szkolnych mówimy

wtedy, gdy
nauczyciel
stwierdza określone

braki w opanowanej
przez ucznia wiedzy
i w rezultacie

ocenia wyniki jego
pracy jako
niedostateczne.

Gdy ocena
niedostateczna nie
obejmuje

całorocznej pracy
ucznia, lecz jedynie
odnosi się do

rezultatów
uzyskanych przez
niego np. w ciągu

pierwszego
semestru nauki
szkolnej, stanowi

ona wskaźnik

Nauczyciel, który chce pomóc dziecku w trudnościach szkolnych
może:

1)

prowadzić systematyczną obserwację ucznia przez cały rok
szkolny oraz analizować wnikliwie wytwory jego pracy;

2)

dobrze poznać swoich wychowanków i ich środowisko
rodzinne;

3)

indywidualizować pracę na lekcji, szczególną opieką otaczając

uczniów z trudnościami;

4)

stosować ćwiczenia korektywne, umożliwiające wdrożenie
uczniów do systematyczności, kontroli, czy koncentracji uwagi;

5)

sprawdzić przy pomocy testów do jakiej grupy należy uczeń
pod względem własnych predyspozycji (wzrokowiec,
słuchowiec, kinestetyk)

6)

w związku z powyższym należy przekonać rodziców do
stosowania pomocy podczas nauki w domu (tablica korkowa,
oklejanie drzwi, nagrywanie i odtwarzanie , nauka na głos,

możliwość poruszania się bez ograniczania miejsca)

7)

sprawdzić przy pomocy testów rysunkowych stan emocjonalny
dziecka, i podjąć odpowiednie kroki uwzględniając przepisy

prawne

Recepta dla nauczyciela na sukces

ucznia:

1. Przekonaj ucznia, że naprawdę lubisz go uczyć.
2. Mów jasno, głośno, wyraźnie, z zapałem.

3. Dbaj o właściwe tempo mówienia.
4. Bądź swobodny i baw się razem z uczniem
podczas nauki.

5. Okazuj mu zaufanie.
6. Wyraźnie określ cele.

7. Bądź przygotowany do lekcji.
8. Przygotowuj ciekawe pomoce naukowe.
9. Ogranicz do minimum czynniki rozpraszające

uwagę.
10. Dbaj o dobry nastrój ucznia.

Co mogą zrobić rodzice, aby dziecko uniknęło trudności w
nauce?

•

Otaczać dziecko troskliwą opieką od najmłodszych lat.

•

Dbać o prawidłowy rozwój fizyczny (leczyć przewlekłe choroby,

wady fizjologiczne, mieć stały kontakt z lekarzem).

•

Troszczyć się o prawidłowy rozwój dziecka we wszystkich jego

sferach.

•

Przygotować dziecko do nauki szkolnej poprzez rozwijanie

samodzielności, zainteresowań poznawczych, chęci do pracy.

•

Przez lata nauki dbać o zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.

•

Troszczyć się o dobrą atmosferę w rodzinie, o zaspokojenie

potrzeb
emocjonalnych, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa.

•

Dbać o prawidłowe stosunki swego dziecka z rówieśnikami, a także

nauczycielami.

•

Stawiać dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości.

•

Utrzymywać systematyczny kontakt ze szkołą i wychowawcą.

•

Zapewnić jak najlepsze warunki do odrabiania lekcji, tj. miejsce,

czas i spokój.

•

Systematycznie interesować się sprawami szkolnymi dziecka.

Bibliografia:

1. Agnieszka Domagała-Kręcioch „Niedostosowanie
społeczne uczniów a niepowodzenia szkolne”. Kraków
: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej,
2008r.
2. Anna Karpińska „Drugoroczność. Pedagogiczne
wyzwania dla
Współczesności” . Wydawnictwo „Trans Humana”
Białystok 1999r.
3. Bogumiła Łuczak „Niepowodzenia w nauce.
Przyczyny, skutki, zapobieganie”. Oficyna
Wydawnicza G&P, Poznań 2000r.
4. Jan Konopnicki „Powodzenia i niepowodzenia
szkolne” , Warszawa 1966r.