Wykład 9.

22/29 listopada 2012 r.

C. d.

Aksjologia a pedagogika

1.Pojęcie aksjologii i aksjologii pedagogicznej

2.Pojęcie wartości, wymiary wartości

3. Teorie istnienia wartości

4.Klasyfikacje „wartości”

5.Znaczenie wartości w wychowaniu

6.Wartości preferowane w wychowaniu

1. Aksjologia i aksjologia
pedagogiczna

gr.axios –mający wartość, wartościowy,

cenny, godny + logos –nauka

Aksjologia

to nauka o wartościach, nazywana także

filozofią wartości i/lub ogólną teorią

wartości, dociekająca istoty moralnego

zachowania i piękna oraz podejmująca

ustalenia, jakie postępowanie jest dobre,

a jakie jego przeciwieństwem.

aksjologia

etyka

estetyka

Aksjologia pedagogiczna

-zajmuje się wartościami w

socjalizacji i

wychowaniu człowieka.

Jest dyscypliną badającą ogólną naturę wartości,

możliwości ich poznania i definiowania,

określania ich genezy i statusu ontycznego oraz –

w ujęciu postulatywnym –podejmującą próby och

konstruowania i reguł wartościowania.

Aksjologia pedagogiczna….

Aksjologia

Pedagogika

Znaczenie podstaw aksjologicznych
w teoriach
pedagogicznych:

Np…

*Pedagogika kultury

(Sergiusz Hessen, Bogdan Nawroczyński,

Kazimierz Sośnicki)

*Personalizm pedagogiczny

(Karol Wojtyła, Stefan Kunowski…

2.Pojęcie „wartości”

Słowo „wartość” pochodzi od sł.

łac.valor(valere)

czyli „być wartym”.

Pojęcie wartości definiowanie jest w wielu

naukach, m.in. w filozofii, etyce,

psychologii, pedagogice.

Pojęcie wartości

FILOZOFIA

„Wszystko co cenne, godne pożądania i wyboru, co stanowi cel

ludzkich dążeń”

Słownik pojęć filozoficznych, Warszawa 1996, s. 207.

PSYCHOLOGIA

„Zainteresowanie, jakim obdarza się jakiś przedmiot”

„Szacunek, jakim darzy się jakąś osobę”

N. Sillamy, Słownik psychologii, Katowice, s. 319.

PEDAGOGIKA

Wszystko to, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i

społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z

pozytywnymi odczuciami i stanowi jednocześnie cel dążeń

ludzkich. Wartość uchodzi za kryterium oceny osób, rzeczy,

zjawisk lub norm. Stanowi podstawę w uznaniu czegoś za dobre

lub złe.

„Wartości wyrażają to, co być powinno i czego pragniemy; są

filarami, na których opiera się życie społeczne, osobiste i

wspólnotowe”

M. Nowak, Podstawy pedagogiki otwartej, lublin 2000, s.393.

Wymiary wartości

(za Maxem Schellerem)

Wymiar pozytywny

wartości(wymiar

ogólnoludzki , godne

realizowania)

Wymiar negatywny wartości

piękno

brzydota

dobro

zło

prawda

fałsz

niezależność

zniewolenie

3. Teorie istnienia wartości

*Subiektywistyczne

– wartości są wytworem ludzkiej

świadomości, są tworzone przez

człowieka w zależności od potrzeb,

pragnień i dążeń.

Wartości są wtórne do aktów

świadomości, rezultat subiektywnych

doznań

Relatywizm moralny –podważenie

istnienia stałych, trwałych wartości

Teorie….

*Obiektywistyczne

-wartości istnieją obiektywnie; przedmioty, niezależnie

od ich oceny przez ludzi mają określone

właściwości, np. dobro, prawda, piękno,

sprawiedliwość.

Są autonomiczne i zewnętrzne w stosunku

do wypowiadanych o nich sądach.

Mają charakter idealny, istnieją obiektywnie, ale

nie jako rzeczy materialne. Wartości „mają

znaczenie”, sens, który jest obiektywny,

niezależny od przeżyć psychicznych człowieka

Teorie…

*Obiektywistyczno –

subiektywistyczne

(charakter wartości

przedmiotowo – podmiotowy)

Stanowisko relacjonizmu –wartości

mają charakter

obiektywny, ale człowiek nadaje mu

subiektywny, osobisty sens

4. Klasyfikacje wartości

Przykład klasyfikacji R. Jedlińskiego

Wartości transcendentne-

Bóg, świętość, wiara, zbawienie

Wartości uniwersalne

-

prawda, dobro, piękno

Wartości estetyczne

–piękno

Wartości poznawcze

–

wiedza, mądrość, refleksyjność

Wartości moralne

–bohaterstwo, godność, honor, miłość, przyjaźń,

odpowiedzialność, sprawiedliwość, skromność, szczerość, uczciwość, wierność

Wartości społeczne

– demokracja, patriotyzm,

praworządność, solidarność, tolerancja, rodzina

Wartości witalne

– siła, zdrowie, życie

 

Wartości pragmatyczne

– praca,

spryt, talent, zaradność

Wartości prestiżowe

– kariera, sława, władza, majątek, pieniądze

Wartości hedonistyczne

–

radość, seks, zabawa

5. Znaczenie wartości w wychowaniu

Wychowanie jako wprowadzanie w

świat wartości

Społeczny, moralny charakter

wychowania

Wartości jako busola, wyznacznik,

kierunek postępowania

Rola wartości w perspektywie

zagrożeń we współczesnym

świecie, np. problemy ekologii,

wojny, terroryzmu, pluralizmu

społecznego, wielokulturowości,

brutalizacji życia….

Problemy otwarte….

Relatywizm moralny….

Ideologizacja
wychowania moralnego…

Rozwój moralny a rozwój
intelektualny człowieka – brak
korelacji

Nie ma zależności wprost: im człowiek

ma większą wiedzę(wyższe

wykształcenie) tym jest coraz bardziej

moralny.

Por: stadia rozwoju moralnego:

amoralizm, heteronomia,

socjonomia, autonomia(„zgodność

myśli i czynu)

7. Preferowane wartości w
wychowaniu

*Altruizm

*Tolerancja

*Wolność

*Sprawiedliwość

*Odpowiedzialność

Altruizm

Altruizm – troska o dobro osoby lub

grupy; polega na wyświadczaniu komuś
jakiejś przysługi w sposób

świadomy,

bezinteresowny i dobrowolny.

Płaszczyzny altruizmu:

-materialna , łącznie z czynnościami usługowymi

(np. opieka nad dziećmi, robienie zakupów);

-cielesna –zaspokajanie głodu i pragnienia, pielęgnowanie w

czasie choroby, udzielanie pomocy w nagłym wypadku;

-informacyjna, związana z przekazywaniem związanych życiowo

wiadomości ;

-moralna, dotycząca obrony jednostki przed naruszeniem

jej przynależnych praw;

-motywacyjna –podtrzymywanie na duchu i dodawanie otuchy;

-emocjonalna –okazywanie serdeczności, współczucia, przyjaźni

(por. S. Cohe, J. Reykowski, T.A. Wills)



 

Działanie altruistyczne:

-świadome;



odczuwanie głębokiego pragnienia

wyświadczania innym dobra;

-bezinteresowne;

-dobrowolne;

Typy altruizmu

wg

Jerzego Karyłowskiego(1982):

Altruizm motywowany

*egzocentrycznie

, zorientowany na

osobie wspomaganej –bardziej

doskonały

*endocentrycznie

, związany z

oczekiwaniem wewnętrznych nagród –

np..zadowolenie z siebie…

Koncepcja „opiekuna spolegliwego” Tadeusza Kotarbińskiego

 

Kierunek oceny etycznej +

Kierunek oceny etycznej -

dobroć

okrucieństwo

bohaterstwo

tchórzostwo

opanowanie

uleganie pokusom

dzielność

opieszałość

szlachetność

niskie motywy

Człowiek zacny, postępowanie
zacne, godne szacunku

Człowiek godny pogardy, czyny
haniebne, godne pogardy

„Opiekun spolegliwy”…..

„Czcigodnie postępuje ten, którego

charakteryzują cechy człowieka zacnego.

osoba taka jest dobra, prawa, mężna,

zawsze panuje nad sobą, jest tzw.

<opiekunem spolegliwym>. Opiekun

spolegliwy to przeciwieństwo egoisty. Jest

to człowiek rzetelny, odważny, dzielny i

opanowany. Można na nim zawsze

polegać, nawet w najtrudniejszych

sytuacjach.

Jest altruistą”.

(T. Kotarbiński, Studia z zakresu filozofii, etyki i nauk społecznych,

Warszawa 1970, s. 198 – 199.

Tolerancja

„skłonność do zgody na myślenie, działanie

i uczucia inne niż nasze”

( Didier

Julia)

„przyznanie innym prawa do własnych poglądów…;

do określonego postępowania i stylu życia mimo

odmiennego od naszego, nawet sprzecznego lub

też nisko przez nas ocenianego….; do wierzeń

religijnych i światopoglądów pomimo odmienności

od naszego światopoglądu i

wyznawanej wiary

( Słownik katolickiej nauki społecznej,1993).

Tolerancja:

-intelektualna

-moralna

-religijna

Tolerancja jako

„wyraz szacunku dla autonomii

oponenta

”

(L. Żuk – Łapińska)

Ograniczenia bycia tolerancyjnym:

*Tolerancja jako uznawanie prawa innych

ludzi do wyrażania własnych poglądów i

do używania odmiennych od naszych

sposobów postępowania, jeśli nie

sprzeniewierzają się one dobru

wspólnemu i godności osobistej

jednostki, a także nie pozostają

w sprzeczności z

żadna z pozostałych wartości

uniwersalnych i ponadczasowych.

Tolerancja nie jest przyzwoleniem czy

godzeniem się na wszelkie sposoby myślenia i

postępowania innych ludzi. Np.

-zagrażają życiu lub zdrowi innych;

-ograniczają ich prawo do szacunku, wolności,

autonomii itp.,

-sprzeniewierzają się elementarnym wartościom

współżycia i współdziałania;

-są jawnym zaprzeczeniem zachowań i postaw

moralnych;

-głoszą poglądy sprzeczne z ideami człowieczeństwa

czy humanitaryzmu;

Tolerancja a
odpowiedzialność

D. Julia:

”być odpowiedzialnym za jakiś czyn

to uznać, że się jest jego

wykonawcą i zaakceptować jego

konsekwencje, czyli sankcje”.

Imperatyw moralny I. Kanta:

„Postępuj tak, byś człowieczeństwa

tak w twej osobie, jako też w

osobie każdego innego używał

zawsze zarazem jako celu, nigdy

tylko jako środka”.

 

Wolność

*Warunek konieczny działania o charakterze moralnym

*Warunek dojrzałości moralnej…

-Aby poczuć się prawdziwie wolnym trzeba mieć możliwość

samookreślenia się, a więc „ działać lub nie działać tak

lub inaczej, czyli decydować i wybierać, a także

opierać się presji zewnętrznej”(Słownik…).

-Leszek Kołakowski: wolność jest „dana ludziom razem z

ich człowieczeństwem, jest tego człowieczeństwa

fundamentem, tworzy człowieka jako coś w bycie

samym wyróżnionego”.

Odmiany wolości:

„wolność od czegoś”

–wolność o znaczeniu

negatywnych(zminimalizowanie

różnych uwarunkowań zewnętrznych;

uwolnienie się od wszelkiej kontroli z

zewnątrz, jak i

samokontroli)

– doprowadzenie do swawoli

„wolność do czegoś”

-wolność o znaczeniu pozytywnym ;

realizowanie pożądanych społecznie

i moralnie celów-ideałów, świadectwo

brania pełnej odpowiedzialności za swe

postępowanie i kierowanie

nim zgodnie z poczuciem

odpowiedzialności moralnej

 

Problem wychowania do wolności:

Cel-umiejętność dokonywania trafnych

wyborów moralnych przez człowieka,

cenienie innych wartości podstawowych;

umiejętność przestrzegania niezbywalnych

praw, jakie przysługują każdemu

człowiekowi jako osobie posiadającej

własna godność(prawo do życia, do pracy,

do własnych przekonań, do osobistego

rozwoju, do założenia rodziny, decydowania

o wychowaniu własnych dzieci .

( za:

Z. Matulka, 1997).

Np.stanowisko Marii
Montessori

„Wolność i dyscyplina to dwie strony tego samego

medalu…

Monety też mają dwie strony: jedna jest ładniejsza,

precyzyjnie grawerowana, przedstawia czyjąś

podobiznę lub alegoryczny obraz, druga jest

skromna, opatrzona tylko napisem lub cyfrą. Tę drugą

stronę można porównać z wolnością, a tę pierwszą,

starannie cyzelowaną, z dyscypliną…”

(M. Montessori, Das kreative Kind, Herder 1996, s. 257 – 258, tłumaczenie Jacek Dąbrowski)

 

„Kiedy w wychowaniu mówi się o wolności dziecka,

zapomina się często, że wolność nie jest

równoznaczna z pozostawieniem dziecka samemu

sobie. Uwolnić dziecko tak ot, żeby robiło, co

chce, nie oznacza ,że jest ono wolne. Wolność jest

zawsze wielką pozytywną zdobyczą. Nie osiąga

się jej łatwo. Nie zdobywa się jej po

prostu obalając tyranię, zrywając łańcuchy.

Wolność to budowanie, trzeba ją budować

zarówno w otaczającym świecie, jak w

sobie. Na tym polega nasze właściwe zadanie,

jedyna pomoc, jaką możemy dać dziecku”

(M. Montessori, Die Selbsterziehung des Kindes,

Berlin 1923, s. 9 )

Sprawiedliwość

wyraża się w postawie polegającej na

„gotowości oddawania każdemu

tego, co mu się należy” na

traktowaniu każdego zgodnie

z jego zasługami.

Sprawiedliwość to również przestrzeganie

prawa.

„Człowiek sprawiedliwy to człowiek

prawy, obiektywny w ocenach

siebie i innych”

(Słownik etyczny, 1990).

Sprawiedliwość:

-wymienna(zamienna):”każdemu to samo”

-rozdzielacza (dystrybutywna):

„każdemu według zasług”

W wychowaniu rola obu typów

sprawiedliwości(częściej rozdzielcza).

Sprawiedliwość rozdzielcza a transformacja społeczna w

Polsce…..

Pytania otwarte:

-Czy natura jest sprawiedliwa, że obdarza

jednych talentami, innych

ułomnościami?

-Czy osoby upośledzone powinny

korzystać z przywilejów?

-Czy w udzielaniu pomocy dzieciom

wzbudzającym większą sympatię jest

usprawiedliwione?.....

Odpowiedzialność

Znamiona odpowiedzialności wg

Romana Ingardena:

-ktoś ponosi odpowiedzialność za coś

(jest za coś odpowiedzialny);

-ktoś podejmuje odpowiedzialność za

coś;

-ktoś jest za coś pociągany do

odpowiedzialności

-ktoś działa odpowiedzialnie.

Odpowiedzialność:

„relacja działającego podmiotu do

swych własnych, wolnych i

świadomych czynów, polegających

na tym, że ponosi on związane z

tymi czynami konsekwencje”.

(Słownik….1993)

 

*Odpowiedzialność rodziców,

wychowawców, nauczycieli za

wychowanie w świetle teorii

wychowania dyrektywnego (pełna) i nie

dyrektywnego(współodpowiedzialność)

….

Jakie Pan/Pani będzie preferował(a)
wartości w procesie wychowania?...

Literatura podstawowa

-

Pedagogika. Podstawy nauk o wychowaniu,

red. B. Śliwerski, GWP, Gdańsk 2006

(O aksjologicznych podstawach

wychowania).

-Mieczysław Łobocki , Teoria wychowania w

zarysie,

„Impuls”, Kraków 2004 (o wartościach).

oraz cytowane prace w tekście wykładu i opracowania własne

Fot: strony internetowe