Witam Państwa na wykładzie z

POLITYKI GOSPODARCZEJ

Joanna Mazurkiewicz

Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Katedra Polityki Gospodarczej i Samorządowej

Wykład II

Cele państwa w gospodarce

Kontrola efektów zewnętrznych

POLITYKA GOSPODARCZA

Zawodność rynków

•

Interwencja państwa może wynikać z chęci
korygowania tzw. zawodności rynku i polegać na
zmianach rynkowych rozwiązań kwestii: „Co, jak i
dla kogo jest wytwarzane”.

•

Dla poprawy EFEKTYWNOŚCI (głównie) państwo m.
in.:

▫kontroluje EFEKTY ZEWNĘTRZNE,
▫wspiera powstawanie DÓBR PUBLICZNYCH,
▫zwalcza kłopoty z informacją trapiące sprzedawców i

nabywców (KOSZTY TRANSAKCJI)

▫zapobiega MONOPOLIZACJI.



3

Niedoskonałości rynku

Efekty zewnętrzne



4

Efekty zewnętrzne

•

Efekty zewnętrzne powstają, gdy ktoś (osoba,
przedsiębiorstwo) gospodarując wpływa na koszty i
zadowolenie innych inaczej niż za pośrednictwem
rynku.

▫Efekty zewnętrzne są ubocznymi skutkami czyjegoś

gospodarowania (konsumowania i produkowania dóbr)
dotyczącymi osób postronnych.

 Np. efektem zewnętrznym JEST lepsza znajomość angiel-

skiego wśród Polaków spowodowana ekspansją telewizji
kablowych i internetu w Polsce. NIE są nim natomiast
korzyści Rosji z podwyższenia cen ropy naftowej po
ograniczeniu produkcji przez Arabię Saudyjską.



5



6



Efekty

zewnętr

zne



pozytywne

,

negatywn

e



produkcyj

ne,

konsumpc

yjne



między

gospo-

darstwami

domowym

i



między

firmami



między

gospodars

twami

domowym

i a

firmami

Efekty zewnętrzne

•

Efekty zewnętrzne często powodują, że
ponoszone

przez

producentów

prywatne

koszty produkcji są niższe od obejmujących
straty postronnych osób społecznych (pełnych)
kosztów produkcji.

•

W rezultacie dochodzi do nieefektywnej
alokacji zasobów.

▫ Innymi słowy pojawia się ubytek nadwyżki

całkowitej (społeczna strata) w tym przypadku
spowodowana efektem zewnętrznym.



7

Krzywa podaży
przedsiębiorstwa na rynku
wolnokonkurencyjnym jest
pozioma ze względu na stały
krańcowy koszt produkcji.

Jeżeli prywatny koszt
produkcji jest mniejszy od
kosztów społecznych,
przedsiębiorstwa produkują
zbyt dużo (Q*).

Pole ABE ukazuje społeczny
koszt zawodności rynku



8

koszty

prywat

ne

koszty

społecz

ne

Efekty zewnętrzne

Czy możemy sami poradzić sobie z

efektami zewnętrznymi?

Rozwiązania prywatne



9

Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych

•

NORMY SPOŁECZNE

▫nakazy moralne skłaniają do brania pod

uwagę skutków naszych działań dla innych
ludzi, czyli - w języku ekonomii – do
INTERNALIZOWANIA efektów
zewnętrznych

 np. wielu nie śmieci, bo jest to złe



10

•

UMOWY

▫łączenie różnych rodzajów działalności,

przedsiębiorstw współpracujących ze sobą
powoduje powstawanie pozytywnych
efektów zewnętrznych lub unikanie efektów
negatywnych

 np. sąsiadujące ze sobą: sad i pasieka,

kopalnia i zakład produkujący kruszywo
budowlane np. do budowy autostrad



11

Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych

•

NEGOCJACJE

▫ przedmiotem może być

wypłata stosownego
odszkodowania

▫ wielkość odszkodowania

podnosi prywatne koszty
podmiotu emitującego
efekty zewnętrzne



12

Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych

Prywatne rozwiązania problemu
efektów zewnętrznych

•

NEGOCJACJE

▫w warunkach jednoznacznego określenia prawa

własności („co komu wolno”), negocjacje mogą
doprowadzić do ustalenie optymalnych wielkości
efekty zewnętrznego

 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów

zewnętrznych jest rzadkością. Powodem są zazwyczaj:

 „rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang.

property rights).

 wysokie koszty transakcyjne.
 „problem gapowicza”.



13

W praktyce zwykle gospodarstwa
domowe i przedsiębiorstwa same
nie są w stanie poradzić sobie z
efektami zewnętrznymi



14

ponieważ…

•

Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej
motywacji

•

Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest
możliwe.

•

Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko
przy dobrze zdefiniowanych prawach własności.

•

Wysokie koszty transakcyjne sprawiają, że negocjacje nie
mają sensu (np. koszt tłumaczenia z języka na język,
honoraria prawników).

•

Kiedy liczba zainteresowanych porozumieniem jest duża,
osiągnięcie efektywnego porozumienia jest szczególnie
trudne, także z powodu efektu gapowicza.



15

Kiedy prywatne rozwiązania zawodzą...

•

Za pomocą prawa państwo tworzy w
gospodarce takie REGUŁY GRY, które
sprzyjają samodzielnemu rozwiązaniu
problemu efektów zewnętrznych przez
gospodarujących ludzi

▫precyzyjne prawa własności
▫systemy patentowe, rozwiązania podatkowe

(np. darowizny)

▫prawo umożliwiające poszkodowanym

uzyskanie odszkodowania od sprawcy



16

•

Państwo za pomocą prawa i decyzji
administracyjnych REGULUJE DZIAŁANIA
PRODUCENTOW I KONSUMENTÓW w
celu bezpośredniego rozwiązania
problemu efektów zewnętrznych



17

Kiedy prywatne rozwiązania zawodzą...

Niedoskonałości rynku

Kontrola monopolu



18

Monopol w gospodarce

•

Monopolizacja gospodarki

▫ Monopol czysty – jedyny producent dobra, który w

dodatku nie jest zagrożony pojawieniem się
innych producentów.

▫ Monopol jednozakładowy (naturalny) jest to taki

monopol, który osiąga wysokie korzyści skali.

▫ Monopol wielozakładowy – składa się z wielu

przedsiębiorstw wytwarzających taki sam
produkt. Na opanowanym przezeń rynku nie
występują duże korzyści skali.



19

Nieefektywność monopoli

•

monopole PRODUKUJĄ MNIEJ I SPRZEDAJĄ DROŻEJ
niż miałoby to miejsce w warunkach konkurencji

•

NIEEFEKTYWNOŚĆ X monopoli - brak presji
konkurencji sprawia, że monopolista nie ma
motywacji do obniżania kosztów produkcji i
PRODUKUJE DROŻEJ niż przedsiębiorstwa
wolnokonkurencyjne.

•

POGOŃ ZA RENTĄ (ang. rent-seeking) - koszty
działań monopolistów, których celem jest zachowanie
i umocnienie dominującej pozycji na rynku (czyli np.
koszty lobbingu)



20

Formy polityki antymonopolowej
(polityki ochrony konkurencji)

•

Kontrola już istniejących przedsiębiorstw
„dysponujących siłą monopolistyczną”,
czyli zdolnych – poprzez zmniejszenie
produkcji – podbijać cenę wytwarzanego
dobra.

•

Kontrola fuzji - niedopuszczanie do
powstawania nowych przedsiębiorstw
„dysponujących siłą monopolistyczną”



21

Kontrola już istniejących monopoli

•

ZMOWY CENOWE gdy kilka wielkich
przedsiębiorstw zmniejsza produkcję i uzgadnia
cenę, zaprzestając stosowania jej jako narzędzia
konkurencji.

•

DRAPIEŻNE CENOTWÓRSTWO – ustalanie ceny
poniżej kosztów produkcji w celu wyparcia
konkurentów z gałęzi.

•

WYKORZYSTYWANIE UPRZYWILEJOWANEJ
POZYCJI RYNKOWEJ, a także ograniczanie przez nie
dostępu konkurentów do rynku.



22

Kontrola fuzji. Ocena stanu
rynku

•

Rynek jest „SPORNY” (ang. contestable
market), jeśli koszt wejścia na rynek i
wyjścia z rynku jest niski. Producenci
działający na takim rynku są zagrożeni
potencjalną konkurencją.



23

Jak kontrolować monopole naturalne?

•

Podział takiej firmy oznacza wzrost
kosztów produkcji i niebezpieczeństwo
powtórnego zmonopolizowania rynku. W
takiej sytuacji państwo zwykle za pomocą
niezależnej od rządu AGENCJI
REGULACYJNEJ („regulatora”)
bezpośrednio kontroluje („reguluje”)
wchodzący w grę rynek.



24

Inne rozwiązania



25

•

Niekiedy do rozwiązania problemu monopolu
naturalnego przyczynia się postęp techniczny
(np. telekomunikacja oraz konkurencja telefonii
mobilnej
i telewizji kablowej).

•

Podobne skutki miewa spowodowane
integracją gospodarczą rozszerzenie rynku
(„złota rybka wydaje się wielka w małym
słoiku i mała w ogromnym morzu”).

Dobra publiczne



26

Jak rozpoznać dobro publiczne?

•

Jest dobrem niekonkurującym

▫z chwilą jego powstania i dostępności na

rynku może być konsumowane przez inną
osobę bez ponoszenia przez nikogo
dodatkowego kosztu.

•

Jest dobrem niewykluczającym

▫potencjalni konsumenci dobra publicznego

nie mogą być z jego konsumpcji wyłączeni
(wykluczeni).



27

Jak rozpoznać dobro publiczne c.d.?

•

Uniezależnienie dostępności od
partycypacji w kosztach wytworzenia
lub utrzymania dobra

•

Konsumpcja tych dóbr ma charakter
zbiorowy



28

Rodzaje dóbr

Konku

rencyj

ność

Możliwość wyłączenia z konsumpcji

TAK

TAK

NIE

Czyste dobra

prywatne

Dobra mieszane

NIE

Dobra klubowe

Czyste dobra publiczne



29

Czy dobra publiczne są naprawdę
publiczne?

▫ Ochrona zdrowia

▫ Edukacja

▫ Ubezpieczenia społeczne

▫ Pomoc społeczna

▫ Obrona narodowa

▫ Infrastruktura

▫ Porządek publiczny i wymiar

sprawiedliwości

▫ Prawo i instytucje



30

Efekt pasażera na gapę

•

Dwóch gospodarzy mieszka na końcu wsi i
chciałoby naprawić drogę.

•

Korzyść z naprawy drogi dla każdego z nich
wynosi 6, natomiast całkowity koszt naprawy
8. jeżeli wspólnie poniosą koszty – dzielą je
po połowie. Jeżeli obaj zdecydują się czekać,
ich sytuacja będzie równa 0.

•

Jakie rozwiązanie wybiorą?



31

„Chicken game”

•

Gospodarze zorganizowali protest w
Urzędzie Gminy, po którym otrzymali
pismo, że droga nie będzie naprawiana w
przeciągu najbliższych 10 lat, ale możliwe
jest pokrycie połowy kosztów, jeśli
gospodarze podejmą się naprawy.

•

Jakie rozwiązanie będzie teraz optymalne?



32

Efekt pasażera na gapę

Społeczeństwo korzysta chętnie z pewnych
dóbr publicznych, ale tylko wtedy, gdy
dostarczane są one nieodpłatnie.
W sytuacji braku zewnętrznego przymusu
jednostki będą wykorzystywać wkład
innych, co prowadzi do nieoptymalnego
podziału dóbr publicznych



33

Tragedia wspólnych zasobów



34

Tragedy
of the commons

Efekt moral hazard

•

Jeżeli dobra są dostarczane bezpłatnie –
ich konsumpcja jest zbyt duża w stosunku
do potrzeb.



35

Jak sfinansować dostarczanie dóbr
publicznych?

•

Opłaty od wszystkich, którzy użytkują
dobro; (podobne do rozwiązania
prywatnego; ale publiczna opłata nie musi
maksymalizować zysku)

•

Powszechne podatki

•

Decentralizacja (kluby o podobnych
preferencjach)



36

Trzy metody reglamentacji dóbr
dostarczanych przez sektor publiczny

•

Opłaty za użytkowanie

▫Zaleta: koszty ponoszą beneficjenci
▫Wady: powodują ograniczenie konsumpcji poniżej wielkości

efektywnej; Administrowanie systemem cen powoduje koszty
transakcyjne.

•

Zaopatrzenie po równo

▫Zaleta: zapewnia oszczędności na kosztach transakcyjnych.
▫Wady: konsumpcja jednych jest mniejsza, a innych większa od

optymalnej; Jednostki zgłaszające duży popyt mogą konsumować
dodatkowe ilości poza systemem zaopatrzenia publicznego, co
zwiększa całkowite koszty transakcyjne.

•

Kolejki

▫Zaleta: o alokacji dóbr (np. ochrona zdrowia) niekoniecznie

decydują pieniądze i status majątkowy.

▫Wady: przyjęte kryterium alokacji (konkurowanie za pomocą czasu

wolnego) może być niepożądane; Występuje marnotrawstwo czasu.



37

Dziękuję za uwagę



38