OCENIANIE

KSZTAŁTUJĄCE

SZANSĄ NA

REALIZACJĘ

POSTULATÓW

EDUKACJI

WŁĄCZAJĄCEJ

mgr Anna Nowak

CO TO JEST EDUKACJĄ

WŁĄCZAJĄCA?

Utrzymujące się od dawna, głęboko

zakorzenione nierówności w dostępie

do edukacji odbierają milionom dzieci

na świecie szanse na edukację i

rozwój, skazując je na gorsze warunki

życia, a często wręcz na nędzę. Tak

brzmi główna konkluzja

opublikowanego Raportu programu

Edukacji dla Wszystkich 2009

Deklaracja z Salamanki - UNESCO, 1994, s. VIII. przyjęta przez

rządy 92 państw (w tym rząd polski) i 25

organizacji

międzynarodowych podczas konferencji dot. specjalnych potrzeb

edukacyjnych

„Dostęp

i jakość", 7-10.06.1994, w Salamance, w

Hiszpanii podaje, że:



każde dziecko „ma fundamentalne prawo do nauki i należy dać

mu szansę osiągnięcia i utrzymania odpowiedniego poziomu

wykształcenia...";



każde dziecko ma charakterystyczne indywidualne cechy,

zainteresowania, zdolności i potrzeby w zakresie nauczania;



systemy oświaty powinny być tworzone, a programy edukacyjne

wdrażane z uwzględnieniem dużego zróżnicowania tych

charakterystycznych cech i potrzeb;



dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych muszą mieć

dostęp do zwykłych szkół, które stawiają w centrum

zainteresowania dziecko i zdolne są zaspokoić jego potrzeby;



zwykłe szkoły o tak otwartej orientacji są najskuteczniejszym

środkiem zwalczania dyskryminacji, tworzenia przyjaznych

społeczności, budowania otwartego społeczeństwa oraz

wprowadzania w życie edukacji dla wszystkich, co więcej -

zapewniają odpowiednie wykształcenie większości dzieci oraz

poprawiają skuteczność oraz efektywność kosztową całego

systemu oświaty".

Edukacja włączająca daje dziecku o specjalnych

potrzebach edukacyjnych możliwość pobierania

nauki i wychowania w swoim najbliższym

środowisku, a więc w szkole położonej blisko

domu rodzinnego, gdzie uczą się jego znajomi,

koledzy czy rodzeństwo. Jest to bardzo

korzystna sytuacja dla dziecka, ponieważ

dziecko nie jest zmuszone do przebywania poza

domem rodzinnym, z dala od bliskich osób.

Edukacja włączająca wymaga jednak

innego spojrzenia na dziecko.

Nie chodzi tutaj tylko o dziecko niepełnosprawne.

Występowanie różnic indywidualnych między uczniami

w klasie jest zjawiskiem z pedagogicznego i

psychologicznego punktu widzenia normalnym.

Indywidualizując proces dydaktyczny należy dostrzec i

uwzględnić różnice w zakresie zdolności, umiejętności,

zainteresowań, tempa pracy itp., czyli uwzględnić w

tym procesie możliwości merytoryczne, intelektualne,

emocjonalne i fizyczne każdego ucznia.

Aby indywidualizacja przyniosła pożądany skutek

nauczyciel musi dostosować metody, formy i treści

nauczania do możliwości ucznia w taki sposób, aby

uczeń rozwijał się i wykorzystał drzemiące w nim

możliwości w jak największym stopniu.

Indywidualizacja domaga się również

innego spojrzenia na ocenianie ucznia

czyli przejścia od oceniania

tradycyjnego, wartościującego do

oceniania kształtującego.

RÓŻNICE MIĘDZY

OCENIANIEM

WARTOŚCIUJĄCYM

A

OCENIANIEM

KSZTAŁTUJĄCYM

Jedną z wielu bardzo ważnych relacji

zachodzących w szkole miedzy uczniem

a nauczycielem jest relacja oceniania. Relacja

ta zachodzi w każdej szkole, niezależnie od

typu i rodzaju

.

Z punktu widzenia formalnego to nauczyciel

zwykle ocenia ucznia, ale też i uczeń ocenia

nauczyciela. Mądry nauczyciel zawsze umie z

informacji zwrotnej od ucznia wyciągnąć

wnioski co do swojej pracy, skuteczności

stosowanych metod i form działania.

Ocenianie postępów w nauce ucznia jest

jedną z form działania nauczyciela.

Realizację pracy nauczyciela w tym zakresie

regulują różne przepisy prawa oświatowego

.

Z uwagi na częste zmiany w prawie

oświatowym i trwające prace legislacyjne

podaję tylko nazwy aktów prawnych, i tak:



Ustawa o systemie oświaty - art. 22 ust.
1 pkt4

mówi o tym, że właściwy minister określa

w drodze rozporządzenia zasady oceniania,
klasyfikowania i promowania uczniów.



Rozporządzenie MEN w sprawie nauki
religii w szkołach publicznych

mówi o

stopniu z religii - gdzie i w jaki sposób się go
odnotowuje na świadectwie szkolnym i na co nie
ma wpływu ocena z religii



Rozporządzenia w sprawie ramowych statutów

szkół (osobne dotyczą szkół podstawowych i

gimnazjów, osobne ponadgimnazjalnych i

policealnych)

mówią o tym, że w statucie danej

szkoły musi się znajdować zapis szczegółowy

dotyczący zasad oceniania w danej szkole i trybu

odwoławczego od oceny



Rozporządzenie w sprawie podstawy programowej

kształcenia ogólnego w różnych typach szkół

wskazuje, jakie umiejętności i jaki zasób treści

powinny podlegać ocenianiu u ucznia w

poszczególnych dziedzinach edukacji na danym

etapie i poziomie nauczania.



Rozporządzenie w sprawie sposobu
prowadzenia przez publiczne przedszkola,
szkoły i placówki, dokumentacji przebiegu
nauczania, działalności wychowawczej i
opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji
wskazuje miejsce i sposób odnotowywania
ocen i stopni szkolnych wystawianych
uczniom i określa zasady nanoszenia
poprawek w tych dokumentach, także w
kwestii wpisanych ocen



Rozporządzenie w sprawie zasad oceniania,
klasyfikowania i promowania uczniów i
słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów
i sprawdzianów w szkołach publicznych



podaje skalę stopni szkolnych w zakresie
nauczania i zachowania;



podaje czym jest i na czym polega
ocenianie zewnętrzne i wewnętrzne



reguluje sposób przeprowadzania i
oceniania sprawdzianów i egzaminów



Rozporządzenie w sprawie standardów wymagań

będących podstawą do przeprowadzania

sprawdzianów i egzaminów wskazuje, jakie

umiejętności uczniów podlegają ocenianiu

FUNKCJE

OCENIANIA

1.

Informacyjna, informuje ucznia, nauczyciela i rodzica
między innymi o tym:

•

w jakim stopniu zostały przez ucznia opanowane dane
umiejętności i wiadomości

•

czy nastąpił postęp czy regres w stosunku do stanu
poprzedniego

•

czy i jakie występują u ucznia specjalne trudności w
nauce lub specjalne uzdolnienia

2.

Motywacyjna, funkcja ta dotyczy osoby ocenianej

•

uwzględnia wysiłek włożony przez ucznia w uzyskanie
możliwie najwyższej oceny

•

stymuluje do podejmowania wysiłku i osiągania coraz
wyższych ocen

•

pomaga uczniowi w samodzielnym planowaniu
swojego rozwoju

Która z wyżej wymienionych funkcji przeważa w danej

ocenie to zależy między innymi od:

•

osoby oceniającej i ocenianej (jeżeli np. ucznia ocenia
osoba dużo znacząca dla niego, to może w ocenie
przeważać funkcja motywacyjna)

•

miejsca oceniania

•

czasu oceniania

•

tego, co jest oceniane

Ocenianie i oceny dokonywane w szkole można różnie

sklasyfikować zależnie od przyjętego kryterium:

1.

Ze względu na miejsce dokonywania oceny ocenianie
dzielimy na:

•

ocenianie zewnątrzszkolne

•

ocenianie wewnątrzszkolne

2.

Ze względu na czas dokonywania oceny ocenianie
dzielimy na:

•

ocenianie bieżące

•

ocenianie śródroczne/semestralne

•

ocenianie roczne

3.

Ze względu na to, co podlega ocenie ocenianie

dzielimy na:

•

ocenianie poziomu wiadomości ucznia (co wie i ile?)

•

ocenianie poziomu umiejętności ucznia (jak stosuje

wiadomości w praktyce?)

Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia

polega na:

•

rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu opanowania

przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do

wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy

programowej i programów nauczania

•

postępów w ich opanowaniu

•

formułowaniu oceny

Ocenianie wewnątrzszkolne niezależnie od tego, czy

jest ocenianiem bieżącym, semestralnym czy rocznym,

powinno informować ucznia o:

•

poziomie jego osiągnięć w danej dziedzinie w

stosunku do wymagań programowych

•

postępach lub ich braku w tym zakresie

•

pomagać uczniowi w samodzielnym planowaniu jego

rozwoju

•

motywować ucznia do dalszej pracy

•

dostarczać uczniowi, rodzicom i nauczycielom

informacji między innymi o postępach czynionych

przez ucznia w danej dziedzinie, trudnościach

napotykanych przez ucznia, specjalnych uzdolnieniach

ucznia oraz spowodować doskonalenie organizacji i

metod pracy nauczycieli

Ocenianie w szkole oparte jest na kilku podstawowych

dokumentach. Należą do nich między innymi WSO i PSO.

Przepisy prawa pozwalają każdej szkole na tworzenie

własnego WSO który:

•

ma spełniać wobec uczniów głównie rolę motywującą

•

być integralną częścią statutu szkoły

•

nie może być sprzeczny z aktami prawnymi wyższego

rzędu (tu: rozporządzeniem w sprawie oceniania)

Osobne znaczenie dla ucznia i nauczyciela ma skala

oceniania przedmiotowego ustalana przez nauczyciela w

odniesieniu do:

•

realizowanego programu nauczania

•

podstawy programowej

•

i danego zespołu klasowego

KIEDY OCENIANIE BĘDZIE
SKUTECZNE?

Każde ocenianie tylko wtedy będzie

skuteczne i przyniesie oczekiwane
efekty, jeżeli:



jego zasady będą jasne i realne



znane uczniom i rodzicom



sformułowane prostym językiem, w
sposób jasny i czytelny



respektowane przez uczniów i
nauczycieli



zgodne z obowiązującym prawem

Ocenianie przedmiotowe ma pomóc nauczycielowi i

uczniowi w:

•

orientowaniu się na bieżąco w postępach ucznia

•

może dotyczyć sposobu oceny prac pisemnych i
ustnych, zadań dodatkowych wykonywanych przez
uczniów

•

uwzględniać specyfikę pracy ucznia na danym
przedmiocie i etapie nauczania

Szczegółowe zasady współpracy między

nauczycielem a uczniem zawarte mogą być w
kontrakcie nauczyciel- uczeń. Kontrakt może
obowiązywać przez cały cykl edukacyjny, rok
szkolny lub czas wykonywania określonego zadania.
Zaletą takiej formy pracy jest to że uczeń sam
tworzy lub współtworzy zasady których będzie
przestrzegał. Stwarza również okazję do otwartej
komunikacji dotyczącej oczekiwań w relacji uczeń –
nauczyciel.

DWIE KATEGORIE OCENIANIA, DWIE

RZECZYWISTOŚCI

Generalnie oceny szkolne można podzielić na dwie

kategorie: ocenianie sumujące i ocenianie
kształtujące zwane niekiedy wspierającym .

Oceny sumujące powinno być wystawiane na tzw.

progach edukacyjnych, czyli wtedy, kiedy uczeń
zdaje egzamin wstępny bądź kończy szkołę. Mają
one za zadanie poinformowanie, czy uczeń poradzi
sobie w nowej szkole albo czy spełnił stawiane mu
wymagania. Zawierają więc diagnozę wiedzy i
umiejętności ucznia, nie jest natomiast ich
zadaniem wspieranie jego rozwoju. Natomiast
wszystkie oceny śródroczne, a także - pod
wieloma względami - oceny roczne powinny być
ocenami kształtującymi, stymulującymi rozwój
ucznia. Jednakże nigdy nie można ich wystawiać
kosztem rzetelności informacji

.

Pewna manipulacja w ocenianiu uczniów - i to raczej w

zakresie wymagań niż w wysokości oceny - jest dozwolona

tylko w wyjątkowych przypadkach. Na przykład w razie

stwierdzonych deficytów rozwojowych, z powodu

dysortografii albo niezawinionej długiej nieobecności

ucznia w szkole. Jednak każdorazowo o obniżeniu

wymagań należy poinformować i ucznia,

i klasę. Należy przy tym wyraźnie określić czas trwania

taryfy ulgowej. Samo stwierdzenie, że uczeń cierpi na

dysortografię, więc nie oceniamy jego błędów w pracach

pisemnych, jest wysoce demoralizujące. Zwalnia bowiem

ucznia z wysiłku nad usuwaniem lub choćby

zmniejszaniem swoich braków. Po upływie wyznaczonego

okresu wymagania muszą być korygowane, aby ucznia

motywować do dalszej pracy.

Ocena kształtująca zawiera więc wskazówki dla

dalszej pracy ucznia i w ten sposób pomaga mu w

uzyskiwaniu osiągnięć. Cechą pozytywną takiego

oceniania jest również informacja zwrotna

kierowana do rodziców ucznia.

Ocenianie kształtujące stanowi bardzo

ważny pomost między dydaktyką a

wychowaniem.

Informacja zwrotna

przekazana uczniowi i rodzicom powinna

na pierwszym miejscu stawiać zalety, a

dopiero w dalszej kolejności - braki.

OCENIANIE KSZTAŁTUJĄCE

I JEGO ELEMENTY SKŁADOWE