Rola grupy

rówieśniczej.

Agresja i

odrzucenie

rówieśnicze.

Człowiek już od momentu urodzenia uczestniczy w
różnego rodzaju grupach. Pierwszą z nich jest rodzina,
która dla większości jest grupa najważniejsza.
Stopniowo każde dziecko wchodzi i przynależy do
wielu grup: grono przyjaciół, znajomych, rodziców,
krewnych, grupy rówieśników w szkole i poza nią, a
następnie organizacji społecznych, politycznych,
grupy towarzyskiej i zawodowej oraz własnej rodziny.
Przynależność do grupy na ogół sprzyja wytworzeniu
się poczucia silnego związku i solidarności z członkami
tej grupy. Ma to duże znaczenie dla procesu
kształtowania się osobowości człowieka.

Grupy rówieśnicze

Grupy rówieśnicze

Grupą nazywa się dwie lub więcej osób, między którymi
istnieje bezpośrednia interakcja, które maja wspólny cel,
wspólne normy i tworzą rozwiniętą strukturę grupową.
Cel grupy to coś, co przez większość jej członków jest
pożądane i do czego grupa zmierza. Normy są to reguły
dotyczące zachowania się, obowiązujące wszystkich
członków grypy. Struktura grupy to układ pozycji
poszczególnych członków grupy, ustalający między nimi
stosunki i zależności. Wyróżnia się zazwyczaj następujące
struktury grupowe: strukturę socjometryczną, strukturę
władzy i strukturę komunikowania się. Struktura
socjometryczna jest oparta na wzajemnej sympatii
członków grypy. Pozycję jednostki wyznacza stopień, w
jakim dana osoba jest lubiana przez pozostałych.
Struktura władzy oznacza stosunek, w którym jedna
osoba może kontrolować zachowanie drugiej. Struktura
komunikacji kształtuje się w związku z potrzebą
przekazywania informacji w grupie.

Człowiek jest jednocześnie członkiem wielu grup. Grupy
wywierają wpływ na zachowanie człowieka, jego postawy,
wartości, procesy poznawcze.
Grupa rówieśnicza jest to określona zbiorowość ludzi w tym
samym lub bardzo zbliżonym wieku. Czynnikami wiążącymi w
grupie rówieśniczej są oprócz wieku, przynależności do
wspólnej struktury organizacyjnej, występowanie określonych
kontaktów, brak istotnych różnic w poziomie wiedzy i rozwoju
intelektualnym jej członków.
Grupy dzielimy według różnych kryteriów, z których
najczęściej brane są pod uwagę wielkość i więzi emocjonalne.
Podział grup ze względu na liczebność członków: grupy małe i
grupy duże.
Grupy małe to takie, w których członkowie kontaktują się ze
sobą bezpośrednio. Są one najczęściej, częścią grupy
większej. Do grup małych zaliczamy "paczki", niewielkie
zespoły osób mające wspólne zainteresowania, kółka
towarzyskie.

Grupy duże mające większą liczbę członków
nazywane są niekiedy społecznościami i do
nich należą zrzeszenia, związki, towarzystwa.
Do grupy dużej zaliczamy również zespół
uczniów danej klasy, organizacji młodzieżowej
czy nawet całej szkoły.
Podział grup ze względu na więzi emocjonalne
między członkami: grupy formalne i grupy
nieformalne.

G r u p a m i f o r m a l n y m i

nazywa się

takie

grupy,

które

są

odgórnie

i

planowo

organizowane, spełniają określone zadania i cele, maja
stałą strukturę organizacyjną i są kontrolowane przez
jednostki nadrzędne. Takimi grupami są klasy szkolne,
organizacje młodzieżowe, organizacje samorządowe i
inne. Grupy formalne mają znacznie szersze cele i
zadania niż grupy nieformalne. Do grup formalnych
należą również grupy wychowawcze organizowane
celowo, kształcące określone cechy osobowości lub
pożądane wartości społeczne. Będą to zespoły
wychowawcze, drużyny harcerskie i temu podobne.
Ważnym czynnikiem spajającym grupę jest jej
atrakcyjność. Członkowie grupy łączą się ze sobą w
spoisty zespół, jeżeli czują się w grupie dobrze, a
grupa zaspakaja ich określone potrzeby społeczne.

Pozycje w grupie powinny być wyrównane, gdyż

duża rozpiętość pozycji może wywołać niezadowolenie
członków grupy i spowodować jej rozwarstwienie.
Drugim czynnikiem warunkującym spoistość grupy są
obowiązujące w niej normy, przyjęte i przestrzegane
przez wszystkich członków. Poważniejsze odchylenie
od norm grupowych powoduje nie tylko osłabienie
przynależności do grupy, ale również zachwianie
równowagi psychicznej jednostki. Normy społeczne w
grupie prowadza do kształtowania dyscypliny,
formowanie świadomości moralnej, ułatwiają realizację
zadań i wprowadzają ład i porządek do działalności
grupy. Przestrzeganie ich prowadzi do zwartości grupy,
jednomyślności w kwestiach ważnych dla grupy,
zgodność w ustalaniu jej zadań i celów.

G r u p a n i e f o r m a l n a

to taka, w

której podstawowym czynnikiem jest więź
emocjonalna łącząca poszczególnych członków i
zaspokajająca ich potrzeby psychiczne. Grupy
nieformalne nie są odgórnie organizowane,
powstają spontanicznie i nie zawsze można
mieć

nad

nimi

kontrolę

wychowawczą.

Powstawanie zespołów wśród młodzieży w
wieku dorastania jest zjawiskiem powszechnym,
łatwo to zaobserwować zarówno na terenie klas
szkolnych jak i w życiu pozaszkolnym.
Najczęściej

wyróżnianymi

typami

małych

nieformalnych grup rówieśniczych są: najbliżsi
przyjaciele, paczki, grupy koleżeńskie, bandy.

N a j b l i ż s i p r z y j a c i e l e

. Przyjaźń jako typ

stosunków międzyludzkich pojawia się dopiero w
okresie

dorastania.

Początkowo

o

wyborze

przyjaciela

czy

przyjaciółki

decydują

cechy

zewnętrzne np. miły wygląd, schludność, uprzejmy
sposób bycia - u dziewcząt, a siła, zręczność,
odwaga - u chłopców. Stopniowo jednak młodzież
coraz bardziej zaczyna zwracać uwagę na walory
wewnętrzne:

poziom

intelektualny,

zalety

charakteru, wartości moralne i społeczne. W
późniejszych

fazach

,

a

także

w

okresie

młodzieńczym, przyjaźń staje się bardziej "życiowa".
Przyjaciela czy przyjaciółkę lubi się ze wszystkimi
zaletami i wadami. Wzrasta tolerancja w stosunku do
wzajemnych błędów i wykroczeń. Przestaje też
obowiązywać bezwzględna wyłączność.

Poza ogólną potrzebą obcowania z rówieśnikami,

uzasadniają to zjawisko momenty natury społecznej,
jak i psychicznej. Na skutek rozluźnienia więzów
rodzinnych i nasilenia konfliktów z otoczeniem
młodociani szukają oparcia w swojej grupie
rówieśniczej. Obcowanie z grupą nie może jednak
zaspokoić potrzeby głębszej więzi uczuciowej i
bardziej intymnego kontaktu osobistego. Poczucie
osamotnienia, liczne problemy i rozterki tego wieku,
często nawiedzające stany depresyjne, nowe
zaskakujące przeżycia w sferze seksualnej -
wszystko to skłania młodocianych do szukania
wśród

rówieśników

osoby

godnej

zaufania,

całkowicie oddanej i posiadającej takie same
potrzeby i kłopoty.

P a c z k i

. Są to drobne grupki młodzieży ściślej ze sobą

zaprzyjaźnione, liczące przeciętnie od 3 do 6 osób. Panuje
między nimi zgodność poglądów, więzy wzajemnej sympatii i
podziwu. Trwałość paczek jest bardzo rożna i zależy od wielu
okoliczności. Niekiedy więzy zadzierzgnięte w młodości trwają
aż do dorosłości a nieraz i przez cale życie. Podstawą doboru
członków paczki stanowi akceptacja osobowości jednej osoby
przez drugą, lubienie się, wspólne wykonywanie jakiś
czynności, zbliżone upodobania, ideały, uzdolnienia, sytuacja
ekonomiczno - społeczna, a przede wszystkim ogólny poziom
dojrzałości. Od członka paczki oczekuje się dostosowania się
do norm przyjętych w grupie i zainteresowań akceptowanych
przez grupę. Każda paczka rozwija sobie właściwa aktywność.
Wspólna wszystkim jest tendencja do unikania nadzoru
dorosłych. Członkowie paczki starają się jak najwięcej czasu
spędzać razem, planują wspólne akcje, odwiedzają się
wzajemnie, szukają wspólnych rozrywek (kino, tańce,
przyjęcia), odrabiają wspólnie lekcje, pomagają sobie
wzajemnie w trudnościach.

Działalność paczki otoczona bywa zazwyczaj przez
jej członków tajemniczością. Do skutków dodatnich
przynależności do paczki zalicza się poczucie
pewności, bezpieczeństwa i ważności osobistej
każdego członka, wynikające z pełnej akceptacji
grupy,

a

także

rozładowanie

emocjonalne,

wypływające

ze

zrozumienia

ze

strony

współczłonków. Ponadto paczka sprzyja wytwarzaniu
się

umiejętności

współżycia

społecznego,

poszanowania wspólnych interesów. Ujemne skutki
paczki rozwijają snobizm u swoich członków,
ekskluzywna lojalność wobec niech, a uczucie
wrogości do osób spoza paczki. Zwiększają napięcie
miedzy rodzicami i dziećmi w wyniku rozbieżności
miedzy wymaganiami rodziców i paczki.

G r u p y k o l e ż e ń s k i e.

Tak nazywa się grupy

nieformalne, bardziej liczne niż paczki i mniej od
nich ekskluzywne. Ich członkowie dobierają się ze
względu na jakieś pokrewieństwo kulturowe,
podobne poglądy i zainteresowania, ale nie wszyscy
są w jednakowym stopniu ze sobą zaprzyjaźnieni.
Grupa ta tworzy się zazwyczaj z paczki dzięki
przyjmowaniu do niej coraz nowych członków. W
przeciwieństwie do dobrze zorganizowanych grup
dziecięcych,

koleżeńskie

grupy

młodzieżowe

posiadają bardziej luźną strukturę organizacyjną. Nie
ma w nich przywódcy ani zaplanowanej działalności.
Atrakcyjność ich polega na wspólnym spędzaniu
wolnego czasu, wykonywaniu wielu zwykłych
czynności, głównie o charakterze towarzyskim.

B a n d y

. Potocznie bandą nazywamy każdą nieco

większą grupę dzieci w wieku szkolnym. W psychologii
nazwa ta obejmuje bardziej zwarte i zorganizowane
zabawowe grupy dzieci w młodszym wieku szkolnym (do 12
lat). W znaczeniu drugim, bardziej specyficznym, nazwa
"banda" odnosi się już do zjawiska o charakterze
negatywnym: dotyczy tych grup młodzieżowych, które
zrzeszają osobników zaniedbywanych i odrzucanych w złym
środowisku

domowym,

nie

akceptowanych

przez

rówieśników w szkole. Szukają oni zaspokojenia swych
potrzeb społecznych, głownie przynależności i uznania, a
także współuczestnictwa w grupie rówieśniczej wśród
podobnych

sobie

nieletnich,

źle

przystosowanych,

wykolejonych,

wkraczających

stopniowo

na

drogę

przestępstwa. Bandy młodocianych są podobne pod wieloma
względami do paczek, ale kładą większy nacisk na osiąganie
specyficznych dla każdej bandy celów (seksualnych,
sportowych,

przestępczych,

agresywnych),

wymagają

większej solidarności i lojalności od swych członków,
utrzymują bardziej wrogą, buntowniczą i konspiracyjną
postawę wobec dorosłych. Rola przywódców w bandach jest
silnie zaznaczona, posiadają oni duży autorytet i wymagają
od członków bezwzględnego posłuszeństwa i uległości.

W społeczeństwach istnieją również grupy

młodzieży, które kwestionują wartości zastanej
kultury, grupy zbuntowane przeciwko zwyczajom
lub stylowi życia starszego pokolenia. Tworzą one s
u b k u l t u r y m ł o d z i e ż o w e takie jak: hipisi,
gitowcy, skinheadzi, punki. Młodzież odrzucająca
wartości dorosłych dąży do stworzenia własnych
wzorów zachowań, własnej kultury, podkreśla swoja
odrębność. Subkultura młodzieżowa przejawia się w
różnych formach, jednakże wspólną cechą grup jest
zanegowanie

kultury

dominującej

w

społeczeństwie.

Subkultury

młodzieżowe

są

elementem polskiej rzeczywistości kulturowej. Nie
znajdują jednak szerszej akceptacji i oparcia w
społeczeństwie.

Analizując działalność grup rówieśniczych można
w przybliżeniu określić funkcje wychowawcze i są
to:
- wpływanie na przebieg procesów
interpersonalnych, kształtowanie postaw
aktywności, zaspokajanie potrzeb więzi z
otoczeniem
- zaspakajanie aspiracji w zakresie społecznej
aprobaty i uznania przez członków grupy
- współzawodnictwo rozwijające tendencje do
rywalizacji
- rozbudzenie zainteresowań oraz potrzeb
kontaktów towarzyskich
- zaspokojenie potrzeb emocjonalnych
- wypełnienie wolnego czasu

Agresja

 

Agresję definiuje się najczęściej jako świadome,
zamierzone działanie, mające na celu wyrządzenie
komuś

szeroko

rozumianej

szkody

-

fizycznej,

psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą
jest używanie przez kogoś siły fizycznej lub psychicznej
wobec osoby o zbliżonych możliwościach, mającej
zdolność skutecznej obrony. Agresja jest często, lecz nie
zawsze, sposobem wyrażania złości. W szczególnych
warunkach agresja może przeradzać się w przemoc.

 

 

Przemoc to wykorzystanie swojej przewagi

nad

drugim

człowiekiem

(

fizycznej,

emocjonalnej, społecznej, duchowej). Mamy z
nią do czynienia wówczas, gdy osoba słabsza
(ofiara) poddana jest przez dłuższy czas
negatywnym działaniom osoby lub grupy osób
silniejszych (sprawcy przemocy).

Złość

to

emocja

(uczucie).

Jest

związana z mobilizacją energii i pojawia się
zazwyczaj w sytuacjach, w których
napotykamy

na

przeszkodę

(szeroko

rozumianą) w osiągnięciu ważnego dla nas
celu. Przeżywają ją wszyscy i nie mamy
wpływu na jej pojawienie się. Dlatego
złoszczenie się nie jest samo w sobie ani
złe, ani dobre. Możemy mieć natomiast
wpływ na to, co robimy, gdy czujemy złość.

Kiedy mamy do czynienia z przemocą?

 

Przemoc ma miejsce wówczas, gdy uczeń atakujący jest

silniejszy fizycznie lub psychicznie. Cechą charakterystyczną jest
zatem nierównowaga sił.
Szczególnie bolesne dla uczniów jest zjawisko znęcania. Znęcanie
ma miejsce wtedy, gdy jeden uczeń jest przez dłuższy czas
narażony na ataki (bezpośrednie lub pośrednie) ze strony innego
silniejszego kolegi lub grupy uczniów. Nie potrafi się im
przeciwstawić. Przemoc rówieśnicza przybiera różne formy.
Najogólniej można podzielić je na trzy grupy:



  przemoc fizyczna:

- bicie
- popchnięcia
- podcinanie
- wymuszanie pieniędzy
- zamykanie w pomieszczeniach
- niszczenie własności
- kopanie
- plucie



przemoc słowna:
- przezywanie
- wyśmiewanie
- grożenie
- ośmieszanie
- plotkowanie
- namawianie się
- szantażowanie
- obrażanie



przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego:

  - wrogie gesty

- miny
- izolowanie
- manipulowanie związkami przyjaźni

 

Przezywanie czy izolacja może być tak samo krzywdzące i bolesne dla
ucznia jak atak fizyczny. Nie wolno lekceważyć tych form przemocy.
Wszystko bowiem zależy od wrażliwości danego dziecka.

 

Niektóre dzieci stają się obiektem przemocy ze
strony kolegów a inne nie. Czy mają w sobie coś
szczególnego? Wbrew potocznym opiniom ofiarą
przemocy nie zostaje dziecko ze względu na swoją
tuszę, kolor włosów, okulary czy dobre stopnie. Takie
dzieci mogą być narażone na ataki ze strony swoich
kolegów częściej niż pozostałe, jeśli jednak umieją
się temu aktywnie przeciwstawić, zaczepianie zwykle
szybko ustaje. To raczej wewnętrzne cechy dziecka i
sposób jego zachowania decydują o tym, że staje się
ono obiektem długotrwałego prześladowania.

 

Możemy spotkać dwa typy dzieci-ofiar przemocy:

Cechy ofiary pasywnej:



jest wrażliwa i nieśmiała



ostrożna w kontaktach z innymi



ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej



jest niepewna i lękowa



nie potrafi się bronić, atakowana - płacze, wycofuje się, ucieka



czuje się małowartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej
sytuacji



ma poczucie osamotnienia i opuszczenia



zwykle nie ma w klasie żadnego dobrego przyjaciela



ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy



może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców)



często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami



może mieć bliższe od przeciętnych kontakty z rodzicami,
szczególnie z matką (ta bliskość często oznacza
nadopiekuńczość)

Cechy ofiary prowokującej: 



ma problemy z koncentracją, skupieniem się



wyróżnia się niespokojnym zachowaniem,
często nadaktywnością



wprowadza zamieszanie, niepokój



wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i
napięcia



jej zmienne humory są przyczyną częstych
konfliktów z kolegami



jej zachowanie może być odbierane przez
większość klasy jako prowokujące i może
powodować negatywne reakcje ze strony
innych.

Odrzucenie

rówieśnicze

Co to jest odrzucenie rówieśnicze?

Przez odrzucenie rówieśnicze rozumie się
negatywny stosunek grupy do danej jednostki,
który wpływa na dalszy kierunek jej rozwoju.
Grupa postrzega taką osobę jako niewartą
akceptacji, co wtórnie oddziałuje na jednostkę,
która zaczyna postrzegać siebie jako niezdolną do
uzyskania akceptacji (Ladd, Troop-Gordon, 2003).
Związek ten zaakcentował G.H. Mead, twierdząc,
że jaźń człowieka rozwija się na podstawie
kontaktów ze zgeneralizowanymi innymi, którymi
w przypadku dzieci są rówieśnicy.
Po stronie jednostki odrzucenie rówieśnicze
definiuje się jako stresujące doświadczenie
życiowe, mające wpływ na jej rozwój.

Porównywane jest do mechanizmów zmagania się ze
stresem

występujących

w

innych

sytuacjach

stresogennych, takich jak: utrata rodzica, gwałt,
fizyczne znęcanie, wiktymizacja przez grupę. Należy
dodać, że odrzucenie rówieśnicze jako stresor wpływa
na jednostkę pod kątem jej pierwotnych dyspozycji.
Osoby, które wykazują wstępne przejawy agresji, będą
reagowały na odrzucenie przez nasilenie zachowań
agresywnych (Dodge i in., 2003). Teza ta została
podparta przez D. Kubacką-Jasiecką (2006) i dowodzi,
że jednostka w sytuacji stresowej uruchamia posiadane
zasoby poznawcze w celu zwalczenia stresu i
przywrócenia równowagi. Podobnie dzieje się w
przypadku dzieci pierwotnie podatnych na wycofanie.
W ich przypadku ekspozycja na odrzucającą grupę
powoduje nasilenie wycofania (Dodge i in., 2003).

Jakie są przyczyny odrzucenia rówieśniczego?

W związku z powyższymi uwagami należy się
zastanowić

nad

przyczynami

odrzucenia

rówieśniczego oraz zmianami rozwojowymi, jakie
może ono wywołać. Powszechnie uważa się, że
przyczyną odrzucenia są niewłaściwe zachowania
społeczne oraz negatywne procesy interakcyjne
inicjowane przez grupę rówieśniczą (Bierman,
2004). Do odrzucenia rówieśniczego prowadzą
cztery typy problemów behawioralnych:



niski poziom zachowań prospołecznych;



wysoki poziom agresji;



wysoki poziom nieuwagi i niedojrzałości zachowań;



wysoki poziom lęku – unikania (Urban, 2009).

Z najnowszych badań przeprowadzonych przez

Clarka

McKown’a z Rush Neurobehavioral

Center w Chicago

wynika, że dzieci odrzucane przez swoich rówieśników
mają poważne problemy z komunikacją objawiające się
głównie trudnością w interpretacji niewerbalnych
sygnałów emocjonalnych, wysyłanych przez
rówieśników. W praktyce oznacza to, że dzieci te nie
dostrzegają kiedy ich rozmówca jest zdenerwowany,
zniecierpliwiony, nie umieją zinterpretować takiego
sygnału jak nerwowe stukanie obcasem i nie potrafią
dostrzec potrzeb emocjonalnych innych dzieci. Główne
obszary w których dzieci te mają problemy, to:



odczytywanie sygnałów niewerbalnych



interpretacja ich społecznego znaczenia



znajdywanie sposobów na złagodzenie bądź
rozwiązanie konfliktu

Jak pomóc dziecku, które jest odrzucane przez

kolegów?

Rodzice powinni rozmawiać z dziećmi na temat tego, co dzieje

się w jego szkolnym (czy przedszkolnym życiu) i patrzeć na
sytuację dziecka pod kątem tego, dlaczego inne dzieci mogą
dokonywać odrzucenia. (Rodzice często zamiast pomóc próbują
pocieszyć dziecko mówiąc mu, że „inne dzieci są głupie i się nie
poznały na tym, jaki jest świetny” – taka metoda nie pomoże
dziecku w zdobyciu kompetencji i popularności). Kiedy już
zidentyfikują deficyty, należy z dzieckiem tak pracować, aby
uczyło się rozumienia emocji innych dzieci. Przydatne są tu

bajki terapeutyczne

obrazujące stan emocjonalny dzieci w

różnych sytuacjach, wykorzystać można też zabawę w
odgrywanie ról. Wszelkie propozycje zachowań, które mogłyby
pomóc dziecku w nawiązaniu relacji, rodzice powinni
przedstawiać jako opcje, a nie konieczność. (Zamiast „musisz
przeprosić Anię za to, że zabrałaś jej książkę” – „możesz
przeprosić Anię za to co zrobiłaś. Wtedy na pewno będzie jej milej
i będzie bardziej zadowolona”.) Warto też pomyśleć nad
wysłaniem dziecka na obóz lub kolonie (po tym kiedy już
nabędzie nowe umiejętności), gdzie dziecko będzie mogło
nawiązać

nowe

kontakty,

nie

obarczone

odrzuceniem.

Pamiętajmy przy tym, aby dziecko wysłać tam, gdzie nie będzie
szans na to, by pojawiły się inne dziecko, które nasze dziecko
znają i już je odrzuciły. Zakończony sukcesem społecznym
wyjazd, pozwoli dziecku nabrać pewności siebie w swoim
środowisku rówieśniczym.

Dziękujemy za uwagę 