Jednostka ludzka w ciągu swojego życia należy do różnych grup społecznych. Są to małe grupy liczące po kilka osób, grupy znacznie większe obejmujące kilkanaście lub kilkadziesiąt osób grupy bardzo duże, takie jak zrzeszenia, towarzystwa czy związki zawodowe. Psychologiczny mechanizm oddziaływania grupy Oprócz wpływu rodziców i nauczycieli na zachowanie dziecka oddziałuje jeszcze na dziecko wiele innych czynników. Jednym z nich, którego wpływ uwidacznia się już u dzieci młodszych jest grupa rówieśnicza. Ważnymi elementami funkcjonowania grupy są mechanizmy psychologiczne oddziaływania członków grupy na jednostkę. Są to: naśladownictwo, konformizm, identyfikacja i internalizacja . Naśladownictwo przejawia się w zachowaniu wszystkich członków grupy. Jest to skłonność do świadomego bądź bezwiednego powtarzania czynności wykonywanych przez innego osobnika. Jednostka w grupie może często postępować zupełnie inaczej niż w domu rodzinnym. Chłopiec w domu spokojny i delikatny, w grupie staje się agresywny, bo tak zachowują się inni. Podobnie chłopiec ironiczny i dokuczliwy w grupie może być spokojny w domu. W grupie naśladuje innych, nie chce się od nich różnić i chociaż nie zawsze mu to odpowiada, postępuje tak jak koledzy. Konformizm polega na upodobaniu form zachowania się do członków grupy. Najczęściej tym terminem określa się upodobanie pod względem wyglądu zewnętrznego, przejawiające się unoszeniu jednakowych ubiorów czy też tych samych detali w ubiorze. Członkowie danej grupy charakteryzują się tym np.że noszą jednakowe skarpetki, obuwie, spodnie, koszule czy sweterki. Identyfikacja z polega na uznaniu siebie za członka grupy, przyjęcie jej celów, norm, zwyczajów i wartości za własne. Jednostka myśli, tak jak cała grupa, akceptuje wszystkie ustalone i obowiązujące w niej normy, podporządkowuje się im i przestrzega. Hierarchiczna struktura każdej grupy zakłada różnorodność ról społecznych pełnionych przez jej członków. Jeśli członek grupy postępuje zgodnie z normami, jego zachowanie jest akceptowane przez innych. Akceptacja ta jest odczuwana jako nagroda. Dlatego też zachowania nagradzane mają tendencję do utrwalania się. Przeciwnie jeśli ktoś nie postępuje zgodnie z regułami przestrzeganymi przez grupę, jeśli przekracza normy lub burzy je, spotyka się z brakiem akceptacji oraz z różnymi, przykrymi dla niego reakcjami grupy. Grupa karze zatem za postępowanie niezgodne z normami. Może to być kara fizyczna, wymierzona przez członków grupy temu dziecku, które postąpiło wbrew normom, może to być dotkliwiej niekiedy odczuwana, kara w postaci odrzucenia (ostracyzm) jednostki przekraczającej normę czy też izolowania się od niej.

Wyróżnia się trzy typy grup rówieśniczych:

• dziecięce grupy zabawowe, bandy, paczki

• młodzieżowe bandy, kliki,

• młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).

• Paczki. Są to drobne grupki młodzieży ściślej ze sobą zaprzyjaźnione, liczące przeciętnie od 3 do 6 osób. Panuje między nimi zgodność poglądów, więzy wzajemnej sympatii i podziwu. Niekiedy więzy zadzierzgnięte w młodości trwają aż do dorosłości, a nieraz i przez całe życie. Paczka wywiera wielki wpływ na myśli i uczucia swych rówieśników. Paczka stwarza poczucie bezpieczeństwa i ułatwia uwolnienie się od emocjonalnego napięcia. W koleżeńskiej atmosferze paczki młodzież łatwo zrzuca maskę i staje się sobą.
  Uczestnictwo w paczce nakazuje przyjąć pewne wzory postępowania i stanowi czynnik regulujący zachowania. Młody człowiek uczy się szanować normy, bo je sam ustanawia. Uczestnictwo w paczce pomaga w uwolnieniu się od uznanych autorytetów i skłania do szukania nowych.
  Należy podkreślić, iż uczestnictwo w paczce może stwarzać szereg ujemnych wychowawczo postaw: może stawać się źródłem snobizmu i wykroczeń, powodować niechętne ustosunkowanie się do osób spoza paczki i ekskluzywną lojalność wobec swoich członków.

• Grupy koleżeńskie. Tak nazywa się grupy nieformalne, bardziej liczne niż paczki i mniej od nich ekskluzywne. Grupa ta tworzy się zazwyczaj z paczki dzięki przyjmowaniu do niej coraz nowych członków. Nie ma w nich przywódcy ani zaplanowanej działalności. Atrakcyjność ich polega na wspólnym spędzaniu wolnego czasu, wykonywaniu wielu zwykłych czynności, głównie o charakterze towarzyskim.

• Bandy. Potocznie bandą nazywamy każdą nieco większą grupę dzieci w wieku szkolnym. Nazwa ta obejmuje bardziej zwarte i zorganizowane zabawowe grupy dzieci w młodszym wieku szkolnym (do 12 lat). W znaczeniu drugim, bardziej specyficznym, nazwa "banda" odnosi się już do zjawiska o charakterze negatywnym: dotyczy tych grup młodzieżowych, które zrzeszają osobników zaniedbanych i odrzucanych w złym środowisku domowym, nie akceptowanych przez rówieśników w szkole. Szukają oni zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głównie przynależności i uznania, a także współuczestnictwa w grupie rówieśniczej wśród podobnych sobie nieletnich, źle przystosowanych, wykolejonych, wkraczających stopniowo na drogę przestępstwa. Bandy młodocianych są podobne pod wieloma względami do paczek, ale kładą większy nacisk na osiąganie specyficznych dla każdej bandy celów (sportowych, przestępczych, agresywnych), wymagają większej solidarności i lojalności od swych członków, utrzymują bardziej wrogą, buntowniczą i konspiracyjną postawę wobec dorosłych. Rola przywódców w bandach jest silnie zaznaczona, posiadają oni duży autorytet i wymagają od członków bezwzględnego posłuszeństwa i uległości.

W społeczeństwach istnieją również grupy młodzieży, które kwestionują wartości zastanej kultury, grupy zbuntowane przeciwko zwyczajom lub stylowi życia starszego pokolenia. Tworzą one subkultury młodzieżowe takie jak: hipisi, gitowcy, skinheadzi, punki. Młodzież odrzucająca wartości dorosłych dąży do stworzenia własnych wzorów zachowań, własnej kultury, podkreśla swoją odrębność. Subkultura młodzieżowa przejawia się w różnych formach, jednakże wspólną cechą grup jest zanegowanie kultury dominującej w społeczeństwie. Subkultury młodzieżowe są elementem polskiej rzeczywistości kulturowej. Nie znajdują jednak szerszej akceptacji i oparcia w społeczeństwie.

Istnieją w grupie młodzieżowej trzy rodzaje funkcji kierowniczych

1. Aleksander Kamiński wymienia specyficzny typ kierowania grupą, zwany przodownictwem. Charakteryzuje on osoby, które z racji cech osobowych, pewnej charyzmy oraz właściwości opiekuńczych, obdarzone są przez grupę niewymuszonym, spontanicznym zaufaniem, pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i gotowością do współdziałania.

2. Przywództwo, jest ono zdobywane przy aprobacie członków grupy lub niekiedy mimo tej aprobaty. Może wynikać z kwalifikacji ogólnoosobowych lub specjalnych właściwości, np. zamożność, osiągnięcia sportowe itp. Ma głównie sens organizacyjny i techniczny.

3. Panowanie (władza), zdobywane jest instrumentalnie, głównie siłą.

Wyraża się w autorytarnym rygoryzmie i centralizacji decyzji. Pozbawiona jest więzi emocjonalnych, zaufania i poczucia bliskości. Ma sens wyłącznie organizacyjny i zadaniowy. Występuje w zasadzie w dewiacyjnych grupach rówieśniczych, w bandach przestępczych, gangach.

Charakter przywództwa zależy nie tyle od cech osobowych przywódcy, ile raczej od wielkości grupy, rodzaju zadań oraz, co najważniejsze, od charakteru stosunku grupy do otoczenia.

Wychowawcze oddziaływanie grup rówieśniczych może być pozytywne lub negatywne. W miarę rozwoju dziecka wpływ ujemnych cech takich, jak: lekceważąca postawa wobec zasad i autorytetów, snobizm i złośliwość staje się słabszy, dominują natomiast czynniki dodatnie.
Dziecko uczy się opanowywać egoizm, rozwija samokontrolę, sumienność, lojalność. Grupy rówieśnicze stanowią więc naturalną drogę procesu uspołeczniania dzieci i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego.

Dorastające dziewczęta i chłopcy silnie odczuwają potrzebę przynależności do grupy czy paczki koleżeńskiej. Z nią się identyfikują, jej opinie przejmują, z nią pragną współdziałać, ona zapewnia im poczucie bezpieczeństwa, rozładowanie napięć powstających podczas konfliktów z dorosłymi, akceptację, której nie uzyskują w szkole ani w rodzinie. Środowisko rówieśnicze spełnia jeszcze jedną ważną rolę w zaspokajaniu potrzeb psychicznych dorastającej młodzieży: zapewnia akceptację. Dorośli nie zaspakajają potrzeby akceptacji dziecka w stopniu dostatecznym. Nie czynią tego rodzice, którzy chcieliby, aby spełniało ich oczekiwania w większym stopniu niż to czyni. Nauczyciele wyrażają swoje uznanie jeszcze rzadziej niż rodzice.

Niedobory w zaspokajaniu potrzeby akceptacji realizują dorastające dziewczęta i chłopcy w grupach rówieśniczych, których wymagania są znacznie mniejsze, w których panuje tolerancja i wzajemne zrozumienie. Grupa zapewnia wsparcie i umożliwia artykułowanie własnych przekonań.

Potrzeba akceptacji ze strony kolegów jest do tego stopnia nasilona, iż w celu jej zaspokojenia młody człowiek może podejmować zachowania konformistyczne, niezgodne z akceptowanymi przez siebie wartościami. Dopiero w końcowej fazie dorastania zwiększa się poczucie własnej odrębności, tendencje konformistyczne ulegają stopniowej redukcji, a zachowania młodego człowieka stają się w większym stopniu autonomiczne i dojrzałe. Grupy rówieśnicze działają wychowawczo bądź antywychowawczo na jednostkę. Jeśli grupa hołduje pozytywnym wzorcom, jednostka , chcąc przynależeć do niej , również będzie pielęgnować te wzorce. Będzie postępować tak jak większość grupy i tak, jak lider.

Jeśli natomiast liderem jest osoba, która oddziałuje negatywnie na grupę

i jest to grupa dewiacyjna, będzie ona negatywnie wychowywana przez grupę. Dotyczy to głównie chłopców w podobnym przedziale wiekowym.

Grupy takie zrzeszają osoby zaniedbane i odrzucone w złym środowisku domowym, nie akceptowane społecznie przez rówieśników w szkole. Szukają oni zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głównie przynależności i uznania. Są podobne do paczek, ale kładą większy nacisk na osiągnięcie swoich złych celów (przestępczość, agresywność). Wymagają większej solidarności od członków. Rola przywódcy nieformalnego jest silniejsza, posiada duży autorytet i wymaga bezwzględności, posłuszeństwa oraz uległości. Pozostają one w stałym konflikcie z dorosłymi. Wykazują wrogi stosunek wobec innych grup rówieśniczych Z czasem wkracza na drogę przestępczą i tym samym stanowi dla rodziców i nauczycieli poważny problem wychowawczy.

Sposobem „zniewolenia” jednostki przez grupę może być właśnie to negatywne oddziaływanie na nią. Jeśli lider jest silną osobowością, a jednostka łatwo podporządkowuje się, wówczas trudno jej będzie wyzwolić się spod złego wpływu.

Grupa rówieśniczą stanowi dla nastolatka oparcie , daje mu przekonanie , że jest w porządku , pomaga czuć się rozumianym , obdarza poczuciem przynależności , świadomość , ze nie jest sam , ukierunkowuje, pomaga zweryfikować widzenie świata , w grupie może być sobą , może spróbować nowych sposobów ubierania się , czesania , wewnątrz grupy może wypróbować nową rolę , grupy rówieśnicze pomagają nastolatkowi w trudnym przejściu do świata dorosłych ,nastolatek musi przestrzegać norm grupy "Nie wolno się różnić od innych ". zdrowe grupy pozwalają dziecku rozwinąć poczucie społecznej tożsamości poza granicami rodziny . Niezdrowe grupy mogą być destruktywne mają problemy z przystosowaniem się i dlatego nadużywają alkoholu i narkotyków. Wpływ grupy rówieśniczej na uspołecznienie jej członków : jest on dwojakiego wpływu 1) rozwoju osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie 2) rozszerzania doświadczeń na podłożu zaspokajania potrzeb i zainteresowań jednostki nie zrealizowanych w stosunkach z dorosłymi.
Grupa rówieśnicza odgrywa, więc w procesie uspołecznienia niezastąpiona rolę.

Bibliografia

1. Mieczysław Łobocki. ABC wychowania dla nauczycieli i wychowawców.

Warszawa 1992.

2. Aleksander Kamiński. Funkcje pedagogiki społecznej. Warszawa 1974.

3. Pedagogika społeczna pod red. Tadeusza Pilcha i Ireny Lepalczyk,

Warszawa 1995.