KONFLIKTY I SPOSOBY ICH ROZWIĄZYWANIA W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ ORAZ W RELACJACH NAUCZYCIEL - UCZEŃ
W każdym środowisku ludzkim konflikty są czymś nieuchronnym, stosunki uczeń-nauczyciel nie są pod tym względem wyjątkiem. Dla nauczycieli nie jest czymś niezwykłym, iż spotykają się z sytuacjami, w których ich komunikaty "ja" nie są skuteczne, jeśli chodzi o zmianę niemożliwych do przyjęcia zachowań, podobnie jak ich wysiłki na rzecz modyfikacji otoczenia klasowego nie przynoszą spodziewanych rezultatów.
Konflikty wybuchają z najróżniejszych powodów we wszystkich klasach, we wszystkich typach szkół, w pracy z wszystkimi kategoriami uczniów. Pojawiają się we wszystkich stosunkach międzyludzkich w szkole - pomiędzy nauczycielem a uczniem, pomiędzy nauczycielem a całą klasą, pomiędzy dwoma uczniami lub dwiema grupami uczniów, pomiędzy dwoma nauczycielami, nauczycielem a rodzicami itp.
Słowo konflikt z łaciny: conflictus oznacza starcie. Synonimami są: niezgoda, walka, zwarcie. W środowisku ludzkim konflikt oznacza walkę lub starcie dwóch (lub więcej) osób, które następuje wówczas gdy:
zachowanie jednej ze stron przeszkadza w zaspokojeniu potrzeb drugiej lub
gdy mają one niezgodne ze sobą systemy wartości.
Natomiast według Wincentego Okonia konflikt jest ”sytuacją przeciwstawnych obowiązków, motywów, tendencji, zamierzeń, działań jednego człowieka, albo dwóch lub więcej ludzi, od chwili, gdy zostaje ona przez nich uświadomiona”.
Wg. Okonia ,,Konflikt” [łac.confilicyus-zdarzenie]:
Równoczesne wystąpienie dwu sprzecznych dążeń między jednostkami lub zbiorowościami ludzi (grupami, klasami społecznymi), którego przyczyna jest zagrożenie lub rzeczywiste zmniejszenie szans życiowych jednej strony przez drugą; niekiedy przyczyna może być różnych stosunek obu stron do określonych wartości;
Pojawienie się u jednostki dwu potrzeb, które równocześnie nie mogą być zaspokojone, lub dwu sprzecznych motywów. Rozróżnia się 3 rodzaje takich konfliktów:
zbliżenie-zbliżenie, gdy z dwu rzeczy przyjemnych trzeba wybrać jedną.
unikanie-unikanie, gdy przedmiotem wyboru jest jedna z dwu lub więcej przykrości
zbliżenie-unikanie, gdy trzeba wybierać między przyjemnością a przykrością, z tym że za wybór przyjemności grozi przykrość, np. odrobić lekcje czy pójść do kina”.
Konflikt możemy definiować jako proces, w którym jedna ze stron podejmuje określone wysiłki zmierzające do udaremnienia dążenia drugiej osoby przez blokowanie osiągnięć przez nią celu lub działań w jej interesie.
Przedmiot konfliktów:
Intrapersonalnych - gdy występuje sprzeczność motywów, a realizacja jednego z nich wyklucza zrealizowanie drugiego i na odwrót.
Interpsychicznych - gdy pojawia się sprzeczność działania lub interesów dwóch lub więcej osób (dążenie unikanie, unikanie-unikanie, dążenie-dążenie)
Intrapersonalne mogą być:
Jednostka-jednostka
Jednostka-grupa
Międzygrupowych (gdy zachodzi sprzeczność działań lub interesów dwóch lub więcej grup społecznych):
Klasowe
Narodowe
Międzynarodowe
Ze względu na przedmiot konfliktu:
Symboliczny jeśli chodzi o wartości
Zasoby ekonomiczne
Ze względu na powód konfliktu:
Wartości
Przekonania
Zachowania określone
Przyczyny konfliktu:
Zagrożenie dla samooceny.
Obrona kolektywnego systemu znaczeń.
Poczucie niestabilnego traktowania swojej grupy.
Dążenie do pewnych (ograniczonych) zasobów (np. władza, pieniądze, uczucia).
Konflikt może być reakcją na frustracje podstawowych potrzeb (bezpieczeństwa, tożsamości, uznania).
Źródłem konfliktu może być agresywna chęć znalezienia winnego, negatywne stereotypy (kozioł ofiarny).
konflikty uczeń-nauczyciel wynikają ze stosunku, jaki zachodzi między nimi na obszarze Nauczania i Uczenia się (na temat prac domowych, stopnia na egzaminie, oceny wypowiedzi ustnej, wyznaczonego miejsca w klasie, zachowania ).
Działania podejmowane przez ludzi w sytuacji konfliktu (zależą od cech osobowości, temperamentu, znaczenia powodu konfliktu, sposobami radzenia sobie):
Unikanie - ignorowanie konfliktu pomijanie milczeniem, odkładanie rozmowy na później, wycofanie się z miejsca. Redefinicja sytuacji- próba przekonania, że nic się nie stało (zdefiniowanie na nowo). Ten styl łączy się z przekonaniem, że konflikt jest zły, poniżający, unikanie konfliktu jest sensowną strategią kiedy podmiot konfliktu jest mało istotny i kiedy jest mała szansa na rozwiązanie konfliktu.
Łagodzenie czyli postanowienie zgodne z interesem strony przeciwnej, rezygnacja z własnych celów z obawy przed utratą dobrych stosunków lub osamotnienia.
Konkurencja- podejście do konfliktu jak do gry, odegranie gdzie wygrana oznacza sukces a przegrana porażkę i słabość. Osoby o takim podejściu używają środków nieuczciwych.
Kompromis - poszukiwanie wykonalnych rozwiązań, któremu towarzyszy przekonanie że ludzie powinni częściowo ustąpić z własnych celów i wykazać zrozumienie. W sytuacji konfliktu każda, że stron może coś zyskać lub stracić. Kompromis jest skuteczny gdy obie strony mają równe, podobne siły i gdy mamy mało czasu a konieczne jest szybkie rozwiązanie.
Kooperacja - wola zaakceptowania drugiej strony bez rezygnacji z celów własnych wynika z założenia, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje obie strony.
TYPOWY SPOSÓB ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW PRZEZ NAUCZYCIELI:
Nauczyciele, niemal bez wyjątku, myślą o rozwiązywaniu konfliktów w kategoriach "wygrany-przegrany. Nauczyciele uważają, że mają do wyboru tylko dwie postawy: mogą być surowi lub łagodni, twardzi lub delikatni, apodyktyczni lub permisywni. Stosunki uczeń-nauczyciel traktują jak walkę o władzę, zawody czy zmagania. Nic więc dziwnego, że z kolei uczniowie uważają ich za swych naturalnych wrogów - swego rodzaju dyktatorów, którym należy się sprzeciwiać za pomocą wszelkich możliwych środków.
Gdy pojawiają się konflikty, większość nauczycieli stara się rozwiązać je w ten sposób, żeby wygrać, a już przynajmniej nie stracić. To oznacza, że uczniowie muszą w ostatecznym rozrachunku przegrać, a przynajmniej również nie odnieść zwycięstwa. Inni nauczyciele, podobnie jak ów nienawidzący ryków i wrzasków, uważają, że muszą poddać się uczniom.
Dwie przeciwstawne sobie metody oparte na schemacie "wygrany-przegrany" Metodą I i Metodą II. W Metodzie I stroną wygraną w konflikcie jest nauczyciel, a przegraną - uczeń. W Metodzie II przegrywa nauczyciel, wygrywa uczeń.
Postawy nauczyciela i ucznia w każdej z tych metod są bardzo podobne; obie strony myślą: "Chcę przeprowadzić swoje i jestem gotów walczyć, by to uzyskać". Uzupełnieniem tej bojowej postawy jest inne nastawienie: "Jeśli ci się nie podoba, to ja ci dopiero pokażę!"
Cechami charakterystycznymi obu metod jest chęć współzawodniczenia, upór, nieuprzejmości, brak szacunku dla potrzeb drugiej strony. Również w każdej z tych metod przegrany odchodzi, odczuwając oburzenie i gniew.
Trzeba podkreślić, że zarówno Metoda I, jak Metoda II są w zasadzie siłowymi metodami rozwiązywania konfliktów. W przypadku Metody I to nauczycielowi potrzebna jest władza, by mógł odnieść zwycięstwo kosztem przegrywającego ucznia. W Metodzie II to uczeń korzysta z takiej władzy, jaką dysponuje, by przeprowadzić swą wolę kosztem przegrywającego nauczyciela. Gdy nauczyciel i uczeń stają w obliczu konfliktu, obaj traktują go jak skrzyżowanie szpad, bitwę, którą należy wygrać, walkę o władzę.
NIEZAWODNA METODA ROZWIĄZYWANIA KONFlIKTÓW:
Thomas Gordon w swojej książce "Wychowanie bez porażek w szkole" proponuje inną metodę rozwiązywania konfliktów. Polega ona na takim podejściu do konfliktu dotyczącego zaspakajania potrzeb, w którym obie strony łączą się w poszukiwaniu możliwego dla nich do przyjęcia rozwiązania; jest to metoda, w której nikt nie musi wygrywać. Polega ona na:
współdziałaniu obu stron w poszukiwaniu optymalnego rozwiązania (nie ma znaczenia, która ze stron zaproponuje ostateczne rozwiązanie)
respektowaniu wspólnie ustalonych zasad postępowania
traktowaniu się wzajemnie po partnersku
wspólnym opracowaniu zestawu różnych możliwości rozwiązania konfliktu, które są korzystne dla obu stron.
Metoda III składa się z sześciu etapów zaproponowanych przez słynnego pedagoga Johna Deweya, który próbował zastosować "naukową metodę" do rozwiązywania problemów życiowych przez jednostkę; - Metoda III stwarza dalszą możliwość zastosowania naukowej metody rozwiązywania konfliktów pomiędzy jednostkami lub grupami.
Rozwiązanie problemu tą metodą składa się z 6 etapów:
określenie problemu / konfliktu
Pomocne wskazówki:
wyjaśnij uczniom istotę omawianej metody
włączaj w rozwiązywanie problemu tylko tych uczniów, którzy są stroną w konflikcie
używaj komunikatów "ja"
określ swój problem, a nie rozwiązanie, którego pragniesz
wykorzystaj aktywne słuchanie, by pomóc uczniom wyrazić swe potrzeby
szukanie możliwych rozwiązań:
nie oceniaj proponowanych rozwiązań
zachęcaj do uczestnictwa w dyskusji
stosuj metodę "burzy mózgów"
nie żądaj od uczniów, by uzasadniali swoje pomysły
ocena rozwiązań:
rozpocznij proces oceniania od pytania otwierającego dyskusję, np. "Co myślicie o każdym z tych pomysłów? Który jest najlepszy?"
wykreśl te rozwiązania, które wywołują negatywną reakcję kogokolwiek
nie wahaj się wyrażać własne opinie
posługuj się wypowiedziami "ja" w celu wyrażania własnych uczuć
nie pospieszaj
podejmowanie decyzji:
nie głosujcie - głosowanie, jeśli nie jest jednomyślne, zawsze sprawi, że są wygrani i przegrani
wypróbujcie proponowane rozwiązania - uczniowie powinni spróbować wyobrazić sobie, jak każde z proponowanych rozwiązań funkcjonowałoby, gdyby zostało wybrane
nie przyjmuj żadnego rozwiązania, dopóki wszyscy nie zgodzą się, żeby przynajmniej je wypróbować
zapisz przyjęte przez wszystkich rozwiązanie
wypracowanie sposobów realizacji postanowienia:
staraj się, by podjęte decyzje zostały wprowadzone w życie; zapytaj grupę: "Co jest nam potrzebne, aby zacząć? Kto będzie za co odpowiedzialny i od kiedy?"
spisz postanowienia dotyczące tego, kto, co i kiedy robi
stwierdzenie, jak w praktyce sprawdziło się dane rozwiązanie (np. poprzez odpowiedź na pytania: "Czy problem przestał istnieć? Czy dokonaliśmy postępu w skorygowaniu problemu? Czy jesteśmy zadowoleni z tego, co zrobiliśmy?
KORZYŚCI STOSOWANIA METODY III W RELACJACH NAUCZYCIEL-UCZEŃ, UCZEŃ-UCZEŃ:
1. BRAK URAZÓW - jeżeli konflikty rozwiązywane są w ten sposób, że nikt nie jest przegrany. Doświadczenie wykazuje, że więzi międzyludzkie ulegają wzmocnieniu, gdy dwie osoby pokonawszy dzielące je różnice, przyjmują w końcu rozwiązanie, w którym zostają zaspokojone potrzeby obu stron.
2. MOTYWACJA UŁATWIA REALIZACJĘ POSTANOWIENIA-nauczyciele stale wskazują, że uczniowie odczuwają wyraźną motywację do wprowadzenia w życie postanowień, przyjętych dzięki metodzie bez porażek: dzieje się tak dlatego, że w grę wchodzi "zasada współuczestnictwa" . Ludzie bowiem są bardziej skłonni przyjąć jakieś postanowienie i wprowadzać je w życie, jeżeli uczestniczą w jego podejmowaniu - gdy natomiast pozbawiono ich prawa głosu, dzieje się odwrotnie.
3. "DWIE GŁOWY TO NIE JEDNA" - Metoda III wyzwala twórcze myślenie i wzbogaca doświadczenie nauczyciela oraz uczniów. W rezultacie wyłaniają się często niekonwencjonalne i twórcze rozwiązania.
4. NIE WYMAGA SIĘ WŁADZY- najważniejszą korzyścią tej metody jest to, iż eliminuje ona straszliwe ryzyko posługiwania się władzą oraz konieczność wytwarzania przez ofiary mechanizmów obronnych, prowadzących do samozniszczenia i tak szkodliwych dla wzajemnych stosunków.
5. DZIECI LUBIĄ NAUCZYCIELI, A NAUCZYCIELE LUBIĄ DZIECI -Metoda III umacnia stosunki oparte na wzajemnym szacunku, wzajemnej trosce i wzajemnym zaufaniu. Rozwiązania, jakie zapewnia ta metoda, zbliżają do siebie ludzi, rodzą serdeczność. Nauczyciele, którzy zrezygnują z posługiwania się siłą i autorytetem, zauważą ku swej wielkiej satysfakcji, że uczniowie staną się ich przyjaciółmi.
6. POMAGA W UJAWNIENIU RZECZYWISTYCH PROBLEMÓW -jest naturalne, iż gdy się obserwuje jakieś zachowanie, wyciąga się z niego pewne wnioski. Nie-kiedy czynimy to zbyt pochopnie. A dopóki nie są znane rzeczywiste problemy, rozwiązania - niezależnie od tego, jak elegancką formę im się nada - będą niewłaściwe i będą mijały się z celem.
7. UCZNIOWIE STAJĄ Się BARDZIEJ ODPOWIEDZIALNI I DOJRZALI -Metoda ta informuje uczniów, że są zdolni zachowywać się w sposób dojrzały, jest wyrazem zaufania, iż zrozumieją odczucia nauczycieli i zmienią swe zachowanie, gdy dowiedzą się, że przeszkadza ono innym; przekazuje im wiarę, iż potrafią podejmować i realizować postanowienia, że w ogóle można im ufać jako pełnoprawnym, odpowiedzialnym i dojrzałym członkom grupy.
JAK ZA POMOCĄ METODY III Rozwiązywać KONFLIKTY POMIĘDZY Uczniami
Konflikty pomiędzy uczniami mają niszczący wpływ na całą klasę , grupę dezintegrują społeczność klasową, grupową. Pragnienie wyeliminowania takich konfliktów zawsze jest nierealne, ponieważ nieporozumienia, słowne utarczki, kłótnie, walki, a nawet bijatyka pomiędzy młodymi ludźmi są nieuniknione. Poważne konflikty pomiędzy uczniami mogą prowadzić do posługiwania się przemocą, a w niektórych przypadkach do organizowania band w celu poparcia którejś ze stron.
Metoda III, metoda bez porażek, jest równie skuteczna w rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy uczniami. Główna różnica polega na odmiennej roli nauczyciela, ponieważ w konfliktach między uczniami ułatwia on jedynie zastosowanie opartego na Metodzie III sześcioetapowego procesu rozwiązywania konfliktów.
Negatywne konsekwencje konfliktu na poziomie grupy:
Rozpad grupy i eliminacja jednostki.
Wzajemna podejrzliwość i brak zaufania.
Pogłębianie się różnic, obniżenie jakości wydajności pracy.
Zanikanie współpracy na poziomie indywidualnym. Mamy do czynienia ze stresem, negatywnymi uczuciami, agresją, poczuciem zagrożenia.
Pozytywne konsekwencje w odniesieniu do grupy:
Wzrost integracji grupy
Zwiększenie spójności przez tworzenie koalicji
Tworzenie lepszych norm grupowych
Konstruowanie rozwiązań konfliktu, więzi między partnerami wzrasta, rozluźnienie utartych zwyczajów.
Na poziomie indywidualnym:
Poczucie sprawiedliwości
Wzrost zaufania
Przyrost wiedzy (konflikt przyczynia się do pogłębienia wiedzy zarówno na swój temat jak i drugiej osoby -partnera, jest okazją do przyjrzenia się własnemu stylowi komunikacji , tego jakie błędy komunikacyjne popełnia jak reaguje w sytuacji konfliktu)
Wzrost innowacyjności
Wzrost motywacji
Zakończenie:
Niezależnie od szczęśliwego rozwiązania konfliktu, możliwego do przyjęcia zarówno dla nauczyciela, jak i dla ucznia, to doświadczenie współpracy ma prawdopodobnie wyraźny wpływ na poprawę ich wzajemnych stosunków. Jest bardzo prawdopodobne, że uczucia tego ucznia wobec nauczyciela zostaną się bardziej pozytywne, gdy przekonał się o tym, że nauczyciel jest otwarty na różne pomysły, a jednocześnie stanowczy w swych przekonaniach. Z kolei ocena ucznia jako tego, który ma wciąż problemy, z pewnością zmieniła się, gdy nauczyciel zauważył, w jak odpowiedzialny sposób zmierza on do celu.
Ważne jest dla nauczyciela, by korzystał z aktywnego słuchania, jeżeli rzeczywiście chce pomóc uczniom otworzyć się, usunąć wszelkie bariery i umożliwić im swobodne zaangażowanie się w rozwiązywanie problemu.
1