ŚRODOWISKO LOKALNE
1. Pojęcie ,,środowisko lokalne”- trudności pojęciowe, geneza określenia ,,środowisko lokalne”, nazwa bliskoznaczna ,,społeczność lokalna”.
Środowisko lokalne to mała ojczyzna, habitat, wspólnota, społeczność, lokalna przestrzeń życia (osiedle, wieś, obszar geograficzny)
Według Leparczyka jest to teren przestrzennie wydzielony, w którego skład wchodzą, oprócz mieszkań, wszelkie urządzenia usługowe, socjalne i kulturalne, uzależnione od potrzeb i struktury społeczno-demograficznej mieszkańców. W środowisku lokalnym rozwijają się grupy społeczności lokalnej będące podstawa tworzenia się więzi i współzależności międzyludzkich ułatwiające kształtowanie się osobowości dzieci, młodzieży i dorosłych. Wśród lok ujawniają się i kształtują siły społeczne
Cechy Środowiska Lokalnego to wyraźne granice terytorialne, grupy o charakterze wspólnotowym, świadome swej przynależności, poczucie jedności i wspólne działanie w przypadku zagrożeń, system kontroli społecznej, jawne siły społeczne, siec stosunków rzeczowych i osobowych nie ingeruje w sferę życia prywatnego.
Cele i zadania Środowiska lokalnego to przybliżenie humanistyczno- uniwersalnych, chrześcijańskich, narodowych, regionalnych itd. wartości, optymalne zaspokajanie potrzeb wyższych społecznokulturalnych tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzi i dorosłym doprawiania i rozwijania aktywności intelektualnej, opiekuńczej, wspieranie i wzmacnianie rodziny, jako środowiska spoleczno-wych.,Przekształcanie i modernizacja środowiska lokalnego
Funkcje Środowiska Lokalnego: 1)edukacyjno- intelektualna, 2)integracyjno regulującą, 3)pomocniczo opiekuńcza, 4)rekreacyjna
2. Wskaż podstawowe różnice między dwoma typami zbiorowości w środowisku lokalnym, tj. wspólnotą a stowarzyszeniem.
a) Stowarzyszenie
-przynależność jest dobrowolna
-jest grupą zorganizowaną wedle reguł formalnych
-posiada określone cele
-posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków
-kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
-posługuje się ustalonymi sankcjami wobec członków
b) Wspólnota
-przynależność jest zdeterminowana urodzeniem
-organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej i jest nieformalna
-cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisanej
-struktura, organizacja i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności
-rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań, obowiązuje grupowy konformizm.
-istnieje system kontroli społecznej
ŚRODOWISKO LOKALNE - obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki,
cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny, to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa
2. WSPÓLNOTA - typ zbiorowości społecznej, który powstaje w sposób naturalny, spontaniczny i w którym dominują więzi osobowe, stosunki pokrewieństwa, związki rodowe, więź sąsiedzka, jest to zbiorowość pierwotna
3. STOWARZYSZENIE - grupa celowa powołana świadomie dla realizowania określonych zadań, jest to zbiorowość wtórna
17. Co to jest środowisko?
Środowiskiem- nazywamy elementy otaczające kultury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas albo krótko, lecz ze znaczna siła, jako samorzutny i zorganizowany system kształtujących ją podniet.
18. Co to jest otoczenie?
Otoczeniem- jest obejmująca nas struktura szersza, zarówno trwała, jak i zmienna, zarówno oddziałująca, jak i nie oddziałująca na jednostkę.
19. Proszę wymienić dwa je zdefiniować?
Ze środowiskiem życia- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie środowiska jest samorzutne.
Ze środowiskiem wychowawczym- mamy do czynienia wtedy, kiedy oddziaływanie jest zorganizowane i celowe.
Przemiany cywilizacyjne powodują zmiany społeczności lokalnej. Zanikają elementy konstytuujące społeczność lokalną, głównie z powodu ruchów migracyjnych ludzi (okresowa lub stała zmiana miejsca zamieszkania). Ludzie dążą do życia w dużych aglomeracjach, gwarantujących znalezienie lepszej pracy, dostępu do dóbr materialnych i wytworów masowej kultury (społeczeństwo masowe).
W społecznościach lokalnych występują konflikty między mieszkańcami, przedstawicielami władz samorządowych, czy też jako trzecia strona wymieniani są przedsiębiorcy działający na terytorium danej społeczności. Przedmiotem konfliktu są zazwyczaj:
· dystrybucja dóbr w przestrzeni społecznej
· rosnące zróżnicowanie ekonomiczne
· kompetencje liderów wspólnot lokalnych
Ryszard Wroczyński rozróżnił poszczególne środowiska wychowawcze, a za podstawowe kryterium uznał sposób ich powstawania. Posłużył się tu klasyfikacjami Ferdynanda Tonniesa oraz Roberta MacIvera, którzy zbiorowości ludzkie podzielili na wspólnoty i stowarzyszenia. Wspólnota to rodzaj grupy pierwotnej, która powstała bez ingerencji człowieka, w wyniku określonych ludzkich potrzeb i dążeń. Natomiast stowarzyszenie to taka grupa, która w sposób celowy i intencjonalny została utworzona przez człowieka, aby realizować określone zadania. Zatem do wspólnoty zalicza się rodzina, społeczność lokalna oraz grupa rówieśnicza. Ich pierwotność wyraża się w tym, że powstały w wyniku spontanicznych relacji międzyludzkich i że są obecne w naszym życiu od początku powstania gatunku ludzkiego. Wszystkie te wspólnoty odgrywają istotną rolę w kształtowaniu i rozwoju osobowości człowieka.
Grupa rówieśnicza
W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy. Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa. Pozytywny wpływ na socjalizację jednostki w grupie rówieśniczej ma także fakt, że jednostce zależy na akceptacji i uznaniu ze strony innych członków grupy. Jednak na uznanie i sympatię trzeba sobie zasłużyć. W związku z tym jednostka podporządkowuje się obowiązującym w grupie normom i uznaje narzucane przez grupę sankcje. Zdarzają się takie sytuacje, że wśród celowych grup młodzieżowych zaczynają się tworzyć naturalne grupy rówieśnicze, których członkami stają się wszyscy lub niektórzy uczestnicy zbiorowości celowej. Może się zdarzyć także i tak, że w obrębie jednej grupy celowej powstanie kilka grup rówieśniczych. Natomiast w stowarzyszeniach często mamy do czynienia z powstawaniem wtórnych więzi rówieśniczych, gdyż powstawanie stowarzyszeń jest uwarunkowane określonymi związkami (np. religijnymi lub ideowymi) i często wynika z potrzeb emocjonalnych. Zadaniem każdego wychowawcy i pedagoga jest zapoznanie się z tym, jak związki rówieśnicze (zarówno grupy pierwotne, jak i grupy celowe) wpływają na jednostkę, gdyż podczas swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej styka się z nimi niemal codziennie.
Grupa pierwotna:
jednostka uczestniczy w niej w sposób spontaniczny
każdy członek takiej grupy ma poczucie aprobaty innych członków
przeważają więzi osobowe
występuje wzajemna identyfikacja
grupa pierwotna jest grupą niewielką
członkowie grupy odczuwają przynależność w obrębie grupy i odczuwają poczucie odrębności w stosunku do otoczenia
grupa wskazuje wzorce i określa wartości oraz normy
istnieje kontrola i określony system sankcji
grupa charakteryzuje się zmiennością celów oraz zmiennością wewnętrznej struktury i hierarchii
przywództwo w grupie jest uwarunkowane cechami charakteru i musi być zaakceptowane przez grupę
Grupa celowa:
nabór do grupy ma charakter formalny
grupa opiera się na więzach rzeczowych
grupa może być rozbudowana, może mieć odgałęzienia terenowe
struktura wewnętrzna opiera się na sformalizowanym układzie hierarchicznym
najważniejsze są cele grupy, cele indywidualne mają zdecydowanie mniejsze znaczenie
grupa posiada formalne wzory zachowań
sankcje są egzekwowane w sposób formalny
decyzje grupy są zcentralizowane
występuje koordynacja działań
występuje jednolitość organizacyjna
wyalienowanie przywódców grupy
Za pomocą badań socjometrycznych i biograficznych można określić rodzaj grupy i scharakteryzować jej wpływ na poszczególnych uczestników. Jednak w pracy wychowawczej nie jest to zadaniem prostym, gdyż wychowawca może jedynie przypuszczać, że wychowanek stał się członkiem jakiejś grupy. W związku z tym interpretacja zachowania i działań wychowanka powinna być oparta na dokładnej i fachowej diagnozie.
Mechanizmy oddziaływania grupy rówieśniczej:
Zdaniem Floriana Znanieckiego grupa rówieśnicza powstaje w sposób spontaniczny, bez ingerencji dorosłych. Taka grupa kształtuje mechanizmy, które regulują wewnętrzną organizację grupy oraz wzajemne zachowania poszczególnych członków. Grupa rówieśnicza pełni istotne funkcje w procesie wychowania jej uczestników. Zdaniem Znanieckiego grupa rówieśnicza jest pozbawiona określonych celów i wzorców, a jej głównym przesłaniem jest zabawa. Zachowania członków grupy są regulowane poprzez nastawienie tych osobników, którzy umieją narzucić grupie swój punkt widzenia. Cechą charakterystyczną grupy rówieśniczej jest zmienność celów oraz form życia zbiorowego i zabawy. Jest to konsekwencją tego, że członkowie grupy mają zmienne i często sprzeczne nastawienia. Do najczęstszych nastawień należą: przodownictwo, podporządkowanie, rywalizacja i współdziałanie. Dziecięce zachowania charakteryzują się spontanicznością i różnorodnością. Na tym tle mogą powstawać konflikty pomiędzy wzorami wyniesionymi z domu a chęcią żywiołowej zabawy. W tym konflikcie najczęściej wygrywa potrzeba zabawy z kolegami, a rygory narzucone przez rodzinę lub środowisko schodzą na dalszy plan. Mamy tu do czynienia z konfliktem, który może mieć określone skutki dla procesu socjalizacji jednostki oraz dla ogólnego porządku społecznego.
Organizacja, struktura i funkcje grupy rówieśniczej:
W grupach rówieśniczych mamy do czynienia z pewnym systemem wpływów, które z czasem przeradzają się w określone struktury, układy i role społeczne. Można wyróżnić trzy typy grup rówieśniczych:
grupy dziecięce, oparte na zabawie
grupy młodzieżowe, paczki
grupy dewiacyjne (np. gangi, bandy przestępcze)
Na młodzieżową grupę rówieśniczą składa się określona struktura zachowań międzyludzkich. Elementy, które tworzą stosunki społeczne w grupie to:
wewnętrzna hierarchia grupy
system decyzyjny
układ kanałów komunikacyjnych
charakter więzi pomiędzy poszczególnymi członkami grupy
Niemal każda grupa rówieśnicza posiada przywódcę lub liderów. W związku z tym można wyróżnić:
przodownictwo - jest charakterystyczne dla osób posiadających charyzmatyczne cechy osobowościowe, takie osoby charakteryzują się pozytywnym nastawieniem emocjonalnym i chęcią współdziałania oraz cieszą się niewymuszonym zaufaniem pozostałych członków grupy
przywództwo - może być osiągnięte poprzez wyróżniające właściwości lub kwalifikacje osobowe, jest akceptowane przez grupę
panowanie - władza zdobywana przy użyciu siły, nie opiera się na akceptacji, zaufaniu i poczuciu bliskości, główny cel panowania odnosi się do sensu zadaniowego i organizacyjnego
Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku nieprzyjaznych stosunków grupy z otoczeniem mogą występować represje ze strony otoczenia. W takim przypadku zwiększają się tendencje do pełnienia władzy autorytarnej. Przywództwo, które najczęściej dominuje w grupach jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadanie takiego przywództwa opiera się na realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz podtrzymywaniu poczucia odrębności od otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się przywództwie chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z częstą zmianą osoby na stanowisku lidera. Roger Mucchielli przedstawił pięć układów komunikacyjnych, które dostarczają wiadomości o charakterze grupy. Są to:
układ szprychowy - każdy członek grupy ma kontakt z przywódcą, jest to niezwykle pomocne w przypadku konieczności szybkiego działania
układ bezpośredni - każdy kontaktuje się z każdym
układ kołowy - członkowie grupy przekazują informacje po kolei, jeden drugiemu
układ łańcuchowy - przywódca grupy przekazuje informacje jednej osobie, która rozpowszechnia ja wśród pozostałych członków grupy
układ scentralizowany - przywódca przekazuje informacje kilku zaufanym osobom, a ci przekazują ja pozostałym członkom grupy
Do ustalenia struktury grupy używa się socjogramu. Jest to przedstawienie w sposób graficzny pozycji poszczególnych członków grupy, które opierają się na stosunkach lubienia bądź nielubienia. Tak przedstawiona struktura jest strukturą nieformalną. Technika stosowana w socjometrii opiera się na zadawaniu członkom grupy określonych pytań, które są uzależnione od tego, co interesuje pytającego. W socjogramie poszczególni członkowie grupy są przedstawieni za pomocą punktów, natomiast ich wybory są przedstawiane za pomocą linii łączącej określone punkty. W przypadku zainteresowania strukturą grupy używa się socjogram hierarchiczny, który przedstawia ilość wyborów skierowanych do danych jednostek. Na podstawie socjogramu można wyróżnić poszczególne struktury i elementy tych struktur. Można tu wyróżnić:
para - wzajemny wybór dwóch osób
łańcuch - osoba A wybiera osobę B, osoba B wybiera osobę C itd.
gwiazda - określona jednostka otrzymuje dużo wyborów, ale sama ich nie odwzajemnia
sieć - wzajemny wybór wszystkich członków grupy
klika - podgrupa osób, która wybiera się wzajemnie i odrzuca pozostałych członków grupy
Kryzys i upadek formalnych grup rówieśniczych:
W latach osiemdziesiątych niektóre ze związków młodzieżowych zostały pozbawione jednego z najważniejszych dla nich atrybutów, czyli samodzielności. Związki te zostały zmuszone do przyjęcia określonej struktury, ideologii oraz z góry określonych norm i wartości. Większość z tych narzuconych rzeczy pochodziła ze świata zewnętrznego, utożsamianego ze światem dorosłych. To wszystko powodowało, że młodzi ludzie odczuwali potrzebę buntu, co mogło sprawić zaostrzenie się konfliktów ze światem zewnętrznym. Jednak bunt był karany. Konsekwencją takiej sytuacji było powstawanie więzi i przyjaźni, a uczucia przynależności zaczęły rozwijać się także na gruncie prywatnym. Zaczęły powstawać spontaniczne układy rówieśnicze, oparte na patriotyzmie małych grup, których zadaniem było zaspokajanie potrzeby bliskości i bezpieczeństwa. Takie grupy dawały możliwość wyrażania własnych uczuć oraz pozwalały na określone zaangażowanie emocjonalne. Coraz bardziej zauważalna była ogólna nieufność skierowana w kierunku instytucji ich pracowników. Z równie dużą nieufnością były traktowane wszelkie mechanizmy życia społecznego. Taka postawa może być przyczyną nieprawidłowego przekazu informacji, braku dyskusji, blokowania krytyki, nepotyzmu, łapownictwa, a także sprzeciwiania się instytucji wobec wszelkich nowości. Postawa związków młodzieżowych w latach osiemdziesiątych jest także aktualna w czasach dzisiejszych. Jednak warto tu podkreślić fakt, że obecnie nie ma już tak dużo organizacji, a wielkość tych istniejących jest dużo mniejsza, niż kiedyś. Ale nie można wykluczyć tego, że być może stowarzyszenia i związki młodzieżowe zaczną się odradzać. Zatem jednym z zadań pedagogiki społecznej powinno być skupienie się na grupach rówieśniczych, które trwają i są niezniszczalne.
W podsumowaniu można powiedzieć, że grupa rówieśnicza to pewna zbiorowość składająca się z jednostek w podobnym wieku, pomiędzy którymi - pod wpływem bezpośredniego kontaktu - powstają więzi przyjaźni. Grupy rówieśnicze można zaliczyć do jednych z podstawowych form życia społecznego jednostek. Do głównych czynników wiążących grupę rówieśniczą można zaliczyć: wiek, występowanie określonych kontaktów, poczucie przynależności do wspólnej struktury, brak istotnych różnic w poziomie rozwoju poszczególnych członków.
Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:
kształtowanie aktywności jednostek
kształtowanie więzi z innymi ludźmi
ułatwianie kontaktów interpersonalnych
zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania
konstruktywne współzawodnictwo
pobudzanie do rozwijania zainteresowań
umożliwianie kontaktów towarzyskich
zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych
zapełnianie wolnego czasu
Na podstawie wyżej wymienionych funkcji można powiedzieć, że grupy rówieśnicze maja ogromny wpływ na kształtowanie się osobowości i rozwój społeczny każdej jednostki.
Jedną z najważniejszych grup, w której znajduje się jednostka jest klasa szkolna. Duży wpływ na atmosferę w tej grupie ma nauczyciel - jego osobowość, postawa, zaangażowanie w pracę, zdolności organizacyjne. Odpowiednie cechy nauczyciela mogą sprawić, że klasa dojdzie do wspaniałych osiągnięć. Na panującą w klasie atmosferę wpływają także inne czynniki: określone normy przyjęte przez grupę, poziom integracji członków grupy, stosunki pomiędzy poszczególnymi członkami grupy oraz pozycja i rola danego członka grupy.
Największy wpływ grupy rówieśniczej na jednostkę jest widoczny w jej okresie dojrzewania. Jest to moment osłabienia autorytetu rodziców i innych dorosłych osób i wtedy właśnie grupa rówieśnicza staje się dla młodego człowieka punktem odniesienia. W tym czasie jednostka spędza z rówieśnikami większą część wolnego czasu, a grupa rówieśnicza wywiera wpływ na jej opinie, postawy i zachowania, na styl ubierania się, na wybór muzyki i literatury. Istnieją różne grupy młodzieżowe. Może to być paczka na osiedlu, klasa szkolna, grupa taneczna, sportowa czy zastęp harcerski. Pozycja, jaką w danej grupie zajmuje jednostka ma wpływ na jej samoocenę, poczucie własnej wartości, sposób spostrzegania swojej osoby i ogólne zadowolenia z życia.
Bibliografia:
Pedagogika społeczna: człowiek w zmieniającym się świecie, pod red. Tadeusza Pilcha, Ireny Lepalczyk, Żak, Warszawa 1995