temat9 Grupy rówieśnicze (funkcje, typologia, rola grup rówieśniczych w procesie socjalizacji) jako grupy odniesienia Młodzież jako kategoria 2

TEMAT 9. Grupy rówieśnicze (funkcje, typologia, rola grup rówieśniczych w procesie socjalizacji) jako grupy odniesienia. Młodzież jako kategoria społeczna.

J. Turowski „Socjologia. Małe struktury społeczne”

TRADYCYJNE KONCEPCJE ŚRODOWISKA SPOLECZNEGO

Jednym z centralnych problemów socjologii jest zagadnienie środowiska społecznego i jego wpływu na osobowość jednostki, na jej system wartości, wzory zachowań i postawy.

Tradycyjne ujęcie mówi o tym, że środowisko społeczne obejmuje kręgi osób i wytworów kulturowych znajdujących się trwale w przestrzennej „bliskości”' ale takiej, by owo otoczenie mogło oddziaływać na jednostkę. Drugim założeniem w tradycyjnym pojmowaniu środowiska był pogląd o względnej tożsamości osób i innych obiektów znajdujących się w pobliżu i ich statyczny, niezmienny charakter. Wreszcie trzecia myślą było założenie o jednostronnym wpływie owego otoczenia na osobowość jednostki i jej dostosowywaniu się do środowiska. Stąd wielość rozważań nad adaptacją społeczną.

Tadeusz Szczurkiewicz określa środowisko społeczne jako „ogół jednostek, zbiorów społecznych, zbiorowości(obojętnie realnych czy fikcyjnych) oraz materialnych i niematerialnych wartości społecznych, z którymi dany osobnik wchodzi w ciągu swego życia w stosunki społeczne trwałe czy przelotne, uregulowane i wyznaczone grupowo czy nieregulowane, ale współwyznaczane grupowo, oparte na stycznościach bezpośrednich czy pośrednich”.

Paweł Rybicki określał takie pojmowanie środowiska jako ujęcie indywidualistyczne. Chociaż środowisko społeczne jest indywidualne, właściwe dla danej jednostki, jest jednak również podobne dla wielu jednostek danego rodzaju (mieszkańców danej wsi, mieszkańców danego miasta, uczniów danego gimnazjum, itd.). Właśnie ta względna trwałość, powtarzalność styczności i stosunków oraz podobieństwo otoczenia dla innych osób danego rodzaju pozwala uznać je za środowisko typowe, wspólne, podobne, a nawet tożsame i dostępne obiektywnemu badaniu.

Koncepcja środowiska typowego, sformułowana przez Rybickiego, wspierała się na założeniu, że środowisko społeczne tworzą grupy przynależności(z nimi bowiem jednostka utrzymuje trwale, powtarzalne styczności i stosunki społeczne). Wspierała się na Williama G. Sumera podziale grup społecznych na grupy własne i obce (grupy obce, grupy nieprzynależności nie mogą być elementami otoczenia). Nadto koncepcja typowego środowiska społecznego przyjmowała założenie, ze grupy przynależności oddziałują i kształtują osobowość jednostki - nie przewidywano formalnego uczestnictwa w grupie przynależności i możliwości braku identyfikacji z tzw. grupa „własną”.

To tradycyjne pojmowanie środowiska społecznego zostało zakwestionowane przez teorię grup odniesienia, która zakwestionowała założenie, iż środowisko społeczne tworzą grupy przynależności danej jednostki; zakwestionowała też pojęcie „oddziaływania” grupy na jednostkę - w to miejsce została wprowadzona koncepcja „odnoszenia się, odniesienia”.

Tak więc środowisko społeczne danej jednostki stanowią te grupy, do których odnosi ona swe postępowanie, tj. porównuje się z nimi, oraz te grupy przynależności, do których jednostka automatycznie czy z wyboru należy, ale mogą być to tez grupy inne(nieprzynależności). Jednostka z tym ujęciu współtworzy czy współkształtuje swoje środowisko.

GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE TEORII GRUP ODNIESIENIA

Po raz pierwszy terminu „grupa odniesienia” (reference group) użył w swojej pracy Herbert H. Hyman w r.1942 stwierdzając, iż ludzie zajmujący te same lub podobne pozycje społeczne (swój status) subiektywnie odczuwają, a odczucie to zależne jest od układu odniesienia, który dana jednostka przyjmuje do porównania, i właśnie te grupę, na której tle jednostka się postrzega, nazwał grupą odniesienia porównawczego.

Duże znaczenie w rozwoju tej koncepcji miały badania Theodore M. Newcomba nad postawami studentek, który stwierdził, że po studiach ich postawy uległy ogromnej zmianie w stosunku do postaw reprezentowanych przez nie na początku studiów (z postaw konserwatywnych na postawy radykalne, krytyczne, postępowe).

W dalszym rozwoju tej teorii dużą rolę odegrały badania Samuela A. Stouffera, przeprowadzone wśród żołnierzy armii amerykańskiej, który wprowadził koncepcję tzw. względnego upośledzenia społecznego i względnego uprzywilejowania społecznego, odkrywającą mechanizmy psychospołeczne dokonywania wyboru grup odniesienia normatywnego.

Ważną rolę w sformułowaniu teorii odegrało wyróżnienie przez Harolda H. Kelleya grup odniesienia porównawczego i normatywnego.

Ważna rolę odegrały również próby systematyzacji, spośród których szczególne miejsce zajmuje obszerne studium R. Mertona.

Teoria grup odniesienia nawiązuje do poglądów G. Meeda i Ch. H. Cooleya, ale jest teorią nową, młodą, znajduje się w stadium kształtowania.

DWA RODZAJE GRUP ODNIESIENIA - MECHANIZM WZGLĘDNEGO UPOŚLEDZENIA LUB UPRZYWILEJOWANIA SPOŁECZNEGO

Odwołując się do faktu psychospołecznego doświadczenia porównywania się z innymi, właściwego każdej jednostce ludzkiej, wyróżniono 2 rodzaje grup, do których jednostki się odnoszą:

1) grupy odniesienia porównawczego - to te grupy lub członkowie tych grup czy też nawet cechy ich charakteryzujące, które stanowią układ wielkości, w których dana jednostka postrzega siebie i innych i które pozwalają jej określić siebie, swoje cechy oraz ustalać rodzaj swego postępowania; grupy odniesienia dostarczają - jak pisze Merton - układu odniesienia do oceny samego siebie i kształtowania postaw.

2) grupy odniesienia normatywnego - te grupy, z których dana jednostka (czy jednostka danej kategorii) czerpie dla siebie wartości, normy czy wzory zachowań. Mogą to być pewne układy z grup odniesienia porównawczego czy całe grupy odniesienia porównawczego, ale mogą to być układy inne, przeciwstawne, alternatywne.

Na podstawie badań żołnierzy amerykańskich z okresu II wojny światowej Samuel Stouffer stwierdził, iż podstawową rolę w kształtowaniu środowiska społecznego danej jednostki odgrywa mechanizm psychospołecznym który nazwał poczuciem względnego upośledzenia lub uprzywilejowania.

Jego zdaniem porównywanie się jednostki z różnymi grupami swego otoczenia prowadzi do 2 przeciwstawnych stanów: do tzw. poczucia upośledzenia społecznego (deprywacji), niskiej samooceny siebie, swego postępowania albo do poczucia uprzywilejowania społecznego, czyli wysokiej samooceny.

Poczucie upośledzenia oznacza świadomość zajmowania przez jednostkę niższej (gorszej) pozycji w porównaniu z innymi podobnymi do siebie osobami(wiekiem, kwalifikacjami, itp.) lub w porównaniu ze swa pozycją zajmowaną poprzednio. Poczucie uprzywilejowania oznacza zaś świadomość zajmowania wyższej pozycji społecznej w stosunku do innych podobnych do siebie pod danym względem lub tez w stosunku do swej pozycji zajmowanej poprzednio.

I tak żołnierze biali czuli się w stratyfikacji społecznej upośledzeni w swym położeniu, gdyż porównywali się ze swoją sytuacja w cywilu ( gdzie pełnili różne odpowiedzialne stanowiska, mieli dobra pracę, itp.), ze swoimi kolegami, znajomymi, którzy byli wolni od wszelkich zagrożeń, niebezpieczeństw i trudów żołnierskich. Natomiast żołnierze czarni czuli się względnie uprzywilejowani, gdyż porównywali swe pozycje z pozycjami o wiele gorszymi, zajmowanymi dawniej w kraju, czy też z pozycjami ludności murzyńskiej w gettach wielkich miast.

Poczucie upośledzenia czy uprzywilejowania społecznego może być różnego stopnia. Jednostka, grupa jednostek, jakaś grupa społeczna czuje się tym bardziej upośledzona, im bardziej porównuje się czy jest porównywana z grupą odniesienia (układem odniesienia) zajmująca najwyższe miejsce pod danym porównywanym względem: posiadania określonych wartości, cech, przymiotów, osiągnięć, sukcesów. Wynika z tego wniosek, iż jednostka nie będzie orientować się na takie grupy odniesienia normatywnego, w porównaniu z którymi znajduje się w największym dystansie - będzie się orientować na grupy podobnego upośledzenia czy podobnego uprzywilejowania, czyli na grupy swego położenia, i z nimi będzie się identyfikować. Następstwem bowiem poczucia względnego uprzywilejowania czy upośledzenia jest przejmowanie interesów, postaw, wzorów zachowań z grup, z którymi następuje identyfikacja.

Jednostki bowiem poszukują swej grupy odniesienia normatywnego raczej wśród jednostek znajdujących się na takim samym poziomie upośledzenia lub uprzywilejowania. A więc najgorszy uczeń w klasie nie jest w stanie brać przykładu z ucznia najlepszego (co nakazują mu rodzice i nauczyciele), gdyż odczuwa zbyt wielki dystans i brak danych, możliwości, uzdolnień, niezbędnych do przezwyciężenia owego dystansu; skuteczniejsze wydaje się być wskazywanie jako układu odniesienia normatywnego osoby czy grupy o takich samych danych wyjściowych (uzdolnieniach, wykształceniu, kwalifikacjach) lub o podobnym stanie deprywacji, ale które poprawiły swoją pozycję pod danym względem.

Tak więc istnieje związek między stopniem poczucia deprywacji lub poczucia upośledzenia jednostki a wybieraną czy poszukiwana przez daną jednostkę grupą odniesienia normatywnego, czyli grupą solidarności.

UWARUNKOWANIA WYBORU GRUP ODNIESIENIA NORMATYWNEGO

Potrzeby odczuwane przez jednostkę oraz stopień ich nasilenia stanowią ważną zmienną, która wpłynie na wybór grupy odniesienia normatywnego.

Jak włączyć teoretyczne ujęcie potrzeb do teorii grup odniesienia? Najczęściej wykorzystuje się koncepcje potrzeb Henry H. Murraya i Abrahama Maslowa.

Maslow stwierdza, że indywidualne potrzeby ludzkie stanowią pewną hierarchię od potrzeb niższego rzędu do potrzeb wyższych, od potrzeb podstawowych do metapotrzeb. Drugą istotną tezą tej teorii jest stwierdzenie, że potrzeby hierarchicznie wyższe aktywizują się w takim stopniu, w jakim zostają zaspokojone potrzeby niższego rzędu. Wobec tego jednostka będzie poszukiwać grup odniesienia nie wśród grup, w których mogłaby uzyskać zaspokojenie potrzeb już nie działających na nią motywacyjnie, ale odpowiednio wśród grup, które mogą umożliwić jej zaspokojenie potrzeb odczuwalnych. Znajomość stanu tych potrzeb danej jednostki pozwala przewidywać, jakie grupy (wartości w tych grupach czy wzory zachowań) mogą stanowić układy odniesienia normatywnego.

Rodzaje potrzeb i ich hierarchia wg. Maslowa

Do potrzeb podstawowych należą:

1)potrzeby fizjologiczne;

2)potrzeby bezpieczeństwa, które są potrzebami zabezpieczenia się w sposób względnie stały przed niebezpieczeństwami, groźbą, zagrożeniami, deprywacją;

3)potrzeby społeczne przynależenia do grup, współżycia z innymi, stowarzyszania się, itp.

Ponad tymi potrzebami podstawowymi umieszcza Maslow metapotrzeby:

4)potrzeby ego, polegające na dążeniu jednostki do niezależności, kompetencji, wiedzy, społecznego uznania, szacunku;

5)potrzeby samorealizacji, czyli potrzeby realizacji swych możliwości, rozwoju osobowości, realizacji zamiłowań twórczych czy też potrzeby tworzenia.

Dokonano również pewnych ustaleń na temat tzw. roli zmiennych strukturalnych.

W analizach tej zależności rozróżnia się 3 rodzaje pozycji: pozycje najwyższe (liderów), pozycje średnie i pozycje najniższe; do tej struktury hierarchicznej nie należą osoby zajmujące pozycje sympatyków, kandydatów do grupy. W obrębie zaś istniejącej struktury specjalne miejsce zajmują neofici.

W kategorii osób zajmujących pozycje najwyższe wyróżnić można 2 kategorie:

1) przywódcy, którzy są doktrynalnie i bezwzględnie wierni wartościom, normom i wzorom postępowania grupy swej przynależności; są to liderzy, którzy nie mają jednak cech twórczości i innowacyjności lub utracili je w toku dłuższego sprawowania swych funkcji i wobec tego pragną utrzymać swe pozycje kierownicze

2) liderzy, którzy z pełnieniem funkcji kierowniczych wiążą obowiązki zachowań reformatorskich, twórczych.

Jednostki, członkowie różnych grup zajmujący pozycje średnie wykazują tendencje do konformizmu wobec wartości, norm, wzorów zachowań ustalonych w grupie. Jako uzasadnienie tej tendencji wskazuje się na motywacyjną rolę ewentualnego awansu społecznego w strukturze grupy. Dla tych bowiem członów grupy istnieje realna szansa awansu i zajęcia pozycji wyższych przy zachowaniu lojalności i stosowania się do wartości oraz norm grupowych.

Jednostki zajmujące najniższe pozycje są najmniej konformistyczne i w najmniejszym stopniu przyjmują wartości, normy czy wzory zachowań swej grupy jako układy odniesienia normatywnego. Można jednak w ich obrębie wyróżnić 2 odłamy:

1) członkowie grupy, którzy w pewnym stopniu stosują się do norm i wzorów zachowań przyjętych w grupie, aby tylko utrzymać swe członkostwo i nie zerwać z grupa czy nie zostać z niej usuniętym (np. student zjawiający się na zajęcia pod koniec semestru, aby uzyskac podpis w indeksie)

2) członkowie grupy zajmujący pozycje najwyższe, którym nie zależy już na przynależności do grupy, nie maja już noc do stracenia, nie znajdują już możliwości zaspokojenia swych potrzeb w grupie i wobec tego nie akceptują już wartości, norm i wzorów zachowań swej grupy przynależności. Przestała być ona dla nich grupą odniesienia normatywnego. Poszukują już innej grupy jako swej grupy solidarności.

Dość konformistycznie usposobione są dwie kategorie społeczne, tzw. sympatycy oraz tzw. kandydaci do danej grupy (np. partii politycznej, grypy religijnej czy ideologicznej). Sympatycy nie należą do danej grupy, lecz akceptują wartości, wzory zachowań i normy danej grupy, co więcej, są emocjonalnie do nich przywiązani i chociaż nie należą do grupy, to jednak w rzeczywistości ideacyjnie, intencjonalnie w niej uczestniczą. Grupa społeczna, z którą sympatyzują, stała się dla nich grupą odniesienia normatywnego. Robert Merton nazwał to zjawisko antycypacyjną socjalizacją jednostki.

Kandydaci do danej grupy różnią się od sympatyków tym tylko, że są oni już wstępnie przyjęci do danej grupy, stała się już ona dla nich grupą odniesienia normatywnego, jednakże ich uczestnictwo wstępne jest kontrolowane pod względem zgodności ich zachowań z wzorami i normami grupy.

Najbardziej konformistyczni są tzw. neofici, nowi członkowie grupy, którzy porzucili grupę normatywną lub też zostali usunięci z grupy tego samego rodzaju, ale o przeciwstawnej, konkurencyjnej „ideologii”, a więc z innej grupy ideologicznej, religijnej czy politycznej. Członkowie tych grup mają pozytywny stosunek do systemu norm, wartości i wzorów zachowań, co uzasadnione jest dążeniem neofity do potwierdzenia swego „nawrócenia”, transformacji swej osobowości i zerwania z dawną grupą odniesienia normatywnego.

Każda grupa społeczna, tj. jej członkowie, instytucje grupowe muszą dążyć do tego, aby każda jednostka w grupie była jak najbardziej zaangażowana w czynne uczestnictwo, członkowie grupy zaś powinni być związani między sobą względnie częstymi interakcjami(przełożeni z podwładnymi, rodzice z dziećmi, itp.). Im bardziej bowiem dana jednostka jest luźniej związana z daną grupą czy też traktowana przez nią obojętnie, czy nawet „odrzucona”(np. uczeń w klasie) tym bardziej będzie poszukiwać dla siebie innej, często przeciwstawnej grupy odniesienia normatywnego. Z punktu widzenia socjologicznego jednostka, która znalazła się poza grupą swej rzeczywistej przynależności, będzie starać się wyjść ze stanu izolacji społecznej.

Występują jeszcze bardzo często sytuacje, gry jednostka znajduje się pod oddziaływaniem kilku grup społecznych, stanowiących grupy odniesienia normatywnego. Często są to grupy konfliktowe. W tych przypadkach jednostka dąży do wyboru jednej z nich jako swej grupy odniesienia normatywnego, tj. tej, która pozwala jej zachować swą tożsamość osobową i społeczną. Jeśli nie dokona takiego wyboru lub nie może go dokonać, wówczas albo znajduje się w wewnętrznym konflikcie, albo pozoruje formalnie lojalność wobec swych grup konfliktowych, wewnętrznie zaś identyfikuje się z jedna z nich albo też stosuje się częściowo do norm i zachowań każdej z grup konfliktowych.

EKSPLANACYJNA PRZYDATNOŚĆ TEORII GRUP ODNIESIENIA

Teoria grup odniesienia wyjaśnia, jakie elementy otoczenia kształtują osobowość społeczną jednostki. Pozwala wyjaśnić zjawiska konformizmu wobec jednych grup (czy w danej grupie) i nonkonformizmu, który socjologicznie rzecz biorąc jest nonkonformizmem w stosunku do grup aktualnego uczestnictwa jednostki.

Ponadto pozwala wyjaśnić takie zjawiska, jak:

Rewolucjonizm - jako nonkonformizm w stosunku do grup rządzących

Konserwatyzm - jako konformizm wobec wartości i wzorów minionego czy danego okresu

Radykalizm - jako sprzeciw, nonkonformizm przeciwko społecznym zasadom

Utopijność - jako kierowanie się normami jeszcze nie zinstytucjonalizowanymi, lecz postulowanymi i traktowanymi jako możliwość wbrew realnej ocenie rzeczywistości

Konflikt sumienia - jako posiadanie, ścieranie się w jednostce rozbieżnych, niezgodnych grup odniesienia normatywnego

Dezintegracja osobowości - jako brak określonych grup odniesienia normatywnego i podejmowanie nieadekwatnych zachowań w danej sytuacji

Integracja osobowości społecznej - jako stan zharmonizowania grup odniesienia normatywnego i ich ustabilizowania.

Temat 9 Młodzież jako kategoria społeczna - Koseła K., w Encyklopedia socjologii

Młodzież

Przegląd problematyki

O przynależności do grupy młodzieży decyduje wiek. W przeciwieństwie do takich cech definiujących ludzi, jak płeć czy pochodzenie etniczne, wiek osobników szybko się zmienia, przynależność do grupy młodzieży nie trwa długo. Liczba badań nad młodzieżą jest duża i stale rośnie.

Juwentologia - syntezująca wszystkie prawidłowości bytowania ludzi w okresie młodzieńczym została jednak w sferze postulatów.

Problematykę młodzieży podejmują: socjologia, psychologia i antropologia, prowadząc analizy dotyczące etapów życia i kolejnych faz rozwojowych, kryzysów tożsamości, kontaktów rodzinnych, subkultur, problemów przestępczości i powstawania pokoleń.

W klasycznej na polskim gruncie pracy na temat młodzieży (Szuman, Pieter, Weryński) opisywano takie cechy młodzieży jak idealizm i skłonność do filozofowania.

Kto należy do młodzieży?

W naukach społecznych przyjęto, że okres młodzieńczy trwa od zakończenia dzieciństwa do uzyskania dojrzałości społecznej. Czas rozpoczęcia młodzieńczego etapu życia wyznacza zaś dojrzewanie płciowe, a za oznakę wyjścia z grupy młodzieńczej przyjmuje się założenie rodziny albo podjęcie pracy zawodowej. Przekraczane są takie progi , jak wiek, od którego człowiek ponosi pełną odpowiedzialność prawną, może uzyskać prawo jazdy, bez przeszkód kupować alkohol, zdobywa pełnię praw obywatelskich. Wydarzenia te zbiegają się w czasie 18 - 19 latków należących ciągle do grupy młodzieży określa się już jako „młodych dorosłych”.

Podkreśla się, że przynależność do grupy młodzieży to stan przejściowy. Dany osobnik nie jest dzieckiem, ani dorosłym.

Okazuje się, że od połowy XIX stulecia okres dorastania nieustannie wydłuża się. Obniża się wiek osiągania dojrzałości płciowej. Dobre odżywianie w okresie prenatalnym i w czasie dzieciństwa sprawia, że rozwój ciała znacznie wyprzedza rozwój umysłu, powodując napięcie: dorosłe ciało - niedorosły umysł.

Problemy z młodzieżą i próby ich rozwiązywania.

We współczesnych społeczeństwach problemy z młodzieżą mają całkiem długa historię. Pojawiły się one gwałtowanie, gdy zaczęły powstawać wielkie miasta, a zmiany organizacji pracy w rodzinach osłabiły kontrolę rodziców i lokalnych społeczności nad młodzieżą.

Wobec rozwydrzonych nastolatków stosowano różne sposoby oddziaływania :

Skauting
Szkółki niedzielne
Rozdawanie Biblii i wydawnictw religijnych
Parki w miastach
Zbiorowy udział w pracach polowych
Miejskie kluby

Rozwiązaniem okazała się jednak rozbudowa szkolnictwa na poziomie ponadpodstawowym.

„Choroba zwana dorastaniem” czy „ból młodzieńczej egzystencji” - konkluzje debaty nad młodzieżą

W publikacjach dotyczących młodzieży omawiane jest:

Sięganie po używki i środki odurzające
Problematyka przestępczości i przemocy
Samobójstw i ucieczek z domu
Swobody seksualnej i wczesnego rodzicielstwa
Udział w skrajnych ugrupowaniach politycznych czy grupach kulturowych, np. satanistycznych, gangach

Zjawiska charakterystyczne dla niewielkich środowisk uogólniane są na całą młodzież potęgując wrażenie, że okres dorastania jest czasem patologii czy kryzysu.

Alternatywna perspektywę stwarza ujmowanie młodzieży jako współczesnego proletariatu. To nie społeczeństwo jest dotknięte wybrykami młodzieży, tylko młodzież jest grupą uciśnioną, krzywdzoną przez dorosłych. Krzywda polega na przymusie kształcenia się i wymaganiach szkoły, którym trudno sprostać na pozostawaniu w sytuacji zależności, z dala od rynku pracy, od problemów społeczeństwa, ale i przyjemności ludzi dorosłych. Ważniejsze przejawy krzywdy to:

ograniczenie praw obywatelskich, prawa do własności,
trudniejsze niż dawniej warunki startu życiowego,
duże wśród młodzieży bezrobocie i uprzedmiotowienie tej grupy.

Z dawniej obowiązujących koncepcji naukowych czerpał inspiracje jeszcze jeden sposób pojmowania problemów młodzieży, zasługujący na przypomnienie choćby ze względu na swoje konsekwencje edukacyjne. Uzasadnił on wychowawcza metodę skautingu, który pozostaje ważnym sposobem „kształtowania młodych charakterów”. Głosiła ona, że rozwój osobniczy przypomina ewolucje całego gatunku, od dzikusów do istot cywilizowanych. Zadanie wychowania zatem polega nie na tłumieniu barbarzyńskich instynktów młodzieży, lecz na wykorzystaniu ich w procesie rozwoju osobniczego.

Tematyczna różnorodność badań nad młodzieżą

Młodzież stanowi wygodny przedmiot badań. Jest dostępna, zgrupowana w szkołach, nierzadko w sytuacji przymusu lub nieświadoma tego, że udział w badaniach jest dobrowolny. Inna zaletą jest to, że w badaniach takich mniej czynników wymaga kontroli. Badanie młodzieży ma także inne zalety. Przekonanie o tym, że wartości są względne przychodzi z wiekiem. Młodość jest czasem świeżych uczuć, silnych emocji. Podczas, gdy dorosły człowiek opisałby swoje stanowisko w sposób stanowczy. Znacznie częściej niż dorośli młodzież nie ma własnego zdania o wielu sprawach.

Wszystkie badania problemów młodzieży dzieli się na dwie klasy:

uogólnienie rezultatów na inne szersze zbiorowości, grupy wiekowe

Można tu wskazać badania praktyczne na użytek oświaty, polityki społecznej oraz badania koncentrujące się na dojrzewaniu - na przejściu od dzieciństwa do dorosłości, na wydarzeniach doświadczanych po raz pierwszy w życiu: pierwsze zarobione pieniądze, pierwsze egzaminy. Dorastanie jest wówczas opisywane jako okres definiowania siebie

teza Colemana o alternatywnej i rywalizującej z rodziną kulturze grup rówieśniczych nastolatków

Nie istnieje jedna kultura grup rówieśniczych, wpływ rówieśników może wzmacniać, a nie podważać oddziaływania rodzicielskie. Ogromny materiał empiryczny przekonuje o pierwszorzędnym znaczeniu rodziców. Grupa rówieśnicza staje się ważnym czynnikiem formującym, gdy opiekunowie nie są zdolni podołać oczekiwaniom dorastających wychowanków.

Zmiany tradycji kulturowej nie można łączyć jedynie z niepowodzeniami procesu wychowawczego w okresie dorastania. Zerwanie takiej ciągłości może być rezultatem pojawienia się tzw. Pokolenia politycznego. Badacze problematyki pokoleń nie zawsze polegają na kwestionariuszach, ale bardzo często pracują w archiwach, studiują dane statystyczne. Celem takich badań jest ustalenie warunków niezbędnych do powstania pokoleń politycznych, czyli takich kilku warstw wiekowych, które wykształcą podobną tożsamość, mają podobny zbiór przekonań i wartości, wreszcie charakterystyczne rytuały i symbole.

Sposoby badania problematyki młodzieży

Wszystkie przedsięwzięcia badawcze dotyczące problematyki młodzieży można podzielić na:

ilościowe (podejmowany jest w nich problem uwarunkowań uległości wobec dorosłych autorytetów)
jakościowe

Coraz częściej stosowane są badania długofalowe, czyli diachroniczne studia, w których losy jednostek śledzone są przez dziesięciolecia. Można w ten sposób ilustrować nie tylko ciągłość, powtarzanie się zachowań, ale uspakajające działanie dojrzałości.

Zadanie socjologii młodzieży - przewidywać i tłumaczyć

Socjologiczna wiedza na temat dorastania pełni dwie funkcje:

pozwala na przewidywanie, niekiedy bardzo dokładne
umożliwia zrozumienie zjawisk zachodzących wśród młodzieży ich obserwatorom tj. dorosłemu społeczeństwu

Studiowanie problematyki młodzieży utwierdza w przekonaniu, że osoby dorastające, nawet jeśli są nieobliczalne, to najczęściej dają się zrozumieć.

Socjologia temat 9 Woźniak R. ,,Zarys socjologii edukacji i zachowania społeczne”

Rozdział XI Stosunki społeczne w grupach rówieśniczych”

1 Istota tworzenia się grup rówieśniczych

Grupy rówieśnicze występują zazwyczaj w małych grupach społecznych. Wykazują dużą elastyczność i homogeniczną strukturę. Członków łączy więź społeczna i określony system wartości, stykają się ze sobą i oddziałują na siebie poprzez kontakt osobisty lub przyjętą procedurę. Uczestnictwo w grupie rówieśniczej ma dobrowolny charakter, Grupa rówieśników wytwarza swoją podkulturę i stwarza możliwości uczestnictwa w ruchach nieformalnych.

Potrzebę łączenia w grupy młodzież odczuwa już w wieku 10 lat. Jest to zjawisko nieuniknione( grupa są atrakcyjnym terenem zabawowym) W wieku dorastania kiedy występuje kryzys autorytetu rodziców, osłabienie więzi emocjonalnej i społecznej, rodzina i szkoła tracą swój wpływ na młodzież, uczestnictwo w grupie rówieśniczej staje się koniecznością. Grupa dostarcza: wzorów zachowania, zaspokaja potrzebę przynależności i aktywności, umożliwia występowanie procesu identyfikacji i adaptacji, jest więc źródłem tworzenia postaw inicjatorem działania według własnych norm. Grupa rówieśnicza umożliwia demonstrowanie własnych poglądów i swego stosunku do społeczeństwa. Czyni to poprzez elementy własnej kultury(teksty zachowania, strój) Daje poczucie podmiotowości, wzmacnia i rozszerza osobowość, daje też poczucie pewności siebie i oparcia w poczynaniach, uniezależnia się od autorytetu dorosłych.

W szkole np. uczniowie są połączeni w grupy na zasadzie: wspólnych interesów, sympatii, zainteresowań, celów religijnych itp.

U podstaw powstawania i współżycia członków grupy tkwią określone cele grupowe, których członkowie grupy nie zawsze są świadomi. Nie muszą one być tożsame z celami poszczególnych członków grupy, ich niezgodność sama przez się nie wyklucza zgodnego współżycia i współdziałania. Istota celów grupowych dla poszczególnych członków grupy zależy co najmniej od kilku przesłanek:

1 osobistej satysfakcji, jakiej się on spodziewa i realizacji swych celów;

2 nakładów pracy i kosztów, których ta realizacja od niego wymaga;

3 jego przekonania o możliwości zrealizowania prze grupę zaplanowanych celów;

4 skuteczności di efektywności działań;

5 możliwości przyszłych działań

W małej społeczności przesłanki te są wymierne, łatwo sprawdzalne i przez to możliwe do kontroli i oceny, Grupa jest na tyle atrakcyjna dla osobnika i zdolna pozyskać sobie jego lojalność o ile zaspokaja jego potrzeby, pomaga mu osiągnąć cele dla niego bardziej istotne, daje mu poczucie bezpieczeństwa oraz akceptacje otoczenia. Można też kierować się innymi względami np. że uczestnictwo daje przyjemność albo podnosi prestiż.

Członkowie grupy są w takim stopniu skórni osobiście angażować się w realizacje danego celu, w jakim uczestniczyli w jego określaniu a grupa jest na tyle skutecznym instrumentem kształtowania indywidualnych postaw jej członków, na ile:

1 kształtujący i kształtowani czują się przynależni do grupy

2 atrakcyjność grupy przeważa nad przykrością bycia kształtowanym

3 członkowie są między sobą zgodni co do potrzeby kształtowania ich w określony sposób

4 członkowie są dobrze zorientowani co do potrzeby kształtowania, jego sposobu oraz przewidywanych konsekwencji

5 członkowie mają możność śledzenia samego procesu zmian zachodzących stopniowo w rezultacie kształtowania ich

Każde działanie wyzwala przeciwdziałanie, dlatego przy dokonywaniu zmian należy zwrócić uwagę przede wszystkim na wyeliminowanie sił przeciwdziałających. (np. przy zmianie trybu pracy pracowników jeśli nie chcą oni jej zaakceptować na skutek słabego zaznajomienia z nią, lepiej jest zapoznać ich dokładniej niż dokonywać natychmiastowej zmiany. Grupa zdolna jest udoskonalić swoją działalność, analizując ją i podejmując próby ulepszeń.

Efekt współdziałania członków grupy zależy m.in. od posiadanego jasnego, wspólnego celu, jego atrakcyjności i wagi, przy czym członkowie muszą być zgodni co do środków, służących do realizacji celu oraz mieć dostęp do potrzebnych środków ekonomicznych, materialnych itp. Grupa jest tym bardziej atrakcyjna, w im wyższym stopniu zapewnia swym członkom wysokie pozycje społeczne, duże uznanie im bardziej harmonijne stosunki w niej panują i im lepsze zabezpieczenie daje daję jego członkom. Warunki owej atrakcyjności np. dolność do urzeczywistniania nadziei członków, uświadamianie korzyści z przynależności, ukazanie miejsca w grupie itp.

Aby grupa mogła powstać, motywy poszczególnych osób muszą mieć charakter komplementarny, czemu sprzyja posiadanie wspólnych wartości. Przykładem o krańcowo odmiennym charakterze może być grupa kilku ludzi poszukująca dodatkowego zarobku drogą kombinacji nie zawsze zgodnych z prawem.

Uczestnictwo w grupie zaspokaja liczne istotne potrzeby danego osobnika. Znajduje w grupie zrozumienie i pomoc, poparcie i możliwość wymiany myśli, odczuwa współdźwięczność emocjonalną z innymi członkami grupy. Uzyskuje określone miejsce i rolę do wypełnienia, Im bardziej czuje się członkiem grupy tym bardziej wzrasta jego zaangażowanie w działalność grupową. W swych opiniach i poglądach liczy się on z tym co reprezentuje grupa, może nawet ulegać sugestią tej grupy. W rezultacie woli nieraz świadomie odizolować się od zewnętrznych wpływów i negować wiele faktów przeczących stanowisku grupy niż zrezygnować z roli jej członka. W grupach również istnieje współzawodnictwo na wielu płaszczyznach, tylko spółzawodnictwo to jest regulowane zgodnie z nadrzędnym dobrem zespołu.

Jeśli ktoś zachowuje się sprzecznie z oczekiwaniami grupowymi, wówczas wywierany jest na niego zbiorowy nacisk przywracający go do porządku. W przypadku zagrożenia z zewnątrz grupa zwiera swoje szeregi i zaostrza wymogi dyscypliny wobec członków.

Spoistość grupy rówieśniczej bywa oczywiście różna. Mocna spoistość małej grupy oraz jej wysokiemu morale towarzyszy godność między obowiązującymi w niej normami oraz zachowaniem się poszczególnych członków grupy. Grupa bardzo spoista potrafi wymóc na swych członkach pożądane przez nią zachowanie się bez uciekania się do represji.

Na gruncie szkolnym tworzenie się grup rówieśniczych jest wynikiem potrzeby łączenia dzieci i młodzieży. Rozwijającym się dzieciom i młodzieży rodzice, szkoła a także najbliższe środowisko stawiają coraz większe wymagania, którym nie zawsze mogą sprostać, aby uzyskać aprobatę. Szybciej i łatwiej realizują oni kontakty z grupami nieformalnymi.

2 Struktura i funkcje grupy rówieśniczej

Pozycja społeczna dziecka w grupie rówieśniczej wyznaczona jest nie tylko wynikami nauczania i zachowania w szkole, kategorią społeczno-zawodową rodziców ale również aktywnością pozalekcyjną i pozaszkolną inicjatyw, prowodyrstwem, pomysłowością czy koleżeńskością. W procesie tym ważną rolę pełnią otwartość, ujawnienie, otwieranie siebie, związanie zwykle z pełnioną rolą społeczną i wzbogaceniem wzajemnych kontaktów interpersonalnym komunikowaniem się, tworząc w ten sposób podstawę do ustalania się bliskich kontaktów i związków.

Wtajemniczanie w treść intymne związane z osobistymi doświadczeniami, planami na przyszłość, doznaniami członków grupy odbywa się różnym stopniu i zakresie, zarówno w strukturze formalnej jak i nieformalnej małych grup społecznych. Grupa rówieśnicza oprócz rodziny wywiera największy wpływ na zachowanie i postawę członków grupy. Grupy rówieśnicze są zjawiskiem występującym we wszystkich fazach uspołecznienia dzieci i młodzieży( przedszkole, szkoła, faza adolescencji u młodzieży studiującej).

Bronisław Miszal pisał że różnią się one główną strukturą, charakterem działalności, systemem uznawanych norm oraz wartości społecznych i kulturowych.

Ewa Korczak, twierdzi że charakter grupy, jej działalności i strukturę wewnętrzną stanowią motywy, wspólne potrzeby i zainteresowania. Wynika z tego, że grupa rówieśnicza w zależności od swej działalności, panujących w niej norm i wzorów, pobudza w różny sposób rozwój społeczny członka, kształtując i rozwijając jego uczucia społeczne, zainteresowania i potrzeby.

W grupach nieformalnych struktura i zasady organizacji (role, funkcje, pozycje, normy postępowania, wartości) nie będące określonymi werbalnie, zaznaczają się po prostu we wzajemnych interakcjach członków grupy- w reakcjach aprobujących lub dezaprobujących ich postępowanie. Nieformalne grupy mogą przekształcić się w grupy formalne z jednej strony drogą spontanicznego rozwoju, z drugiej poprzez działalność grup formalnych.

Formalna grupa rówieśnicza zwykle nosi w sobie negatywne i pozytywne piętno interwenci wychowawczej. Negatywne wówczas, gdy oddziaływanie to lekceważy potrzeby i aspiracje właściwe dla danej grupy, pozytywne, gdy do nich nawiązuje i na nich się opiera.

Grupa rówieśnicza stanowi dynamiczny układ pozycji i ról społecznych. Układ pozycji zależny jest od wkładu poszczególnych jednostek w realizacje zespołowego celu, zaś układ ról- od organizacji grupy. Stopień uznania społecznego pozwala na wyróżnienie w grupie najbardziej aktywnych, mniej aktywnych, ale pełnoprawnych członków jak również tzw, marginesu jednostek. Uznanie społeczne i autorytet współzależą od celu grupowego i ulubionych zajęć członków grupy.

Najbardziej popularny członek danej grupy staje się zwykle jej przywódcą. Najważniejsze cechy przywódcy są: umiejętność identyfikacji z grupą, uzależnienie swoich zainteresowań i dążeń do potrzeb grupowych, umiejętność i gotowość realizacji zadań zespołowych, zdolność uzyskiwania akceptacji dla swoich decyzji i podporządkowania się im.

Możemy wyróżnić 3 typy przywódców:

1 przywódcy to członkowie wyprzedzający pozostałych pod względem wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie, najbardziej doświadczeni, których inni chcą naśladować

2 przywódcy formalni, którzy nie cieszą się takim autorytetem jak przywódcy gdyż nie potrafią imponować, stoją na czele grupy walczą o utrzymanie swojej pozycji zwykle kieruje nimi wygórowana ambicja

3 prowodyrzy, którzy nie posiadają żadnej formalnej władzy, a jednak mają znaczny wpływ na innych szczególnie dzięki dużej aktywności w sytuacjach trudnych, w których pierwsi podejmują decyzje, pociągają za sobą innych członków

Utrzymanie autorytetu wymaga przyjęcia pewnych ról:

1 inicjatora i wykonawcy poprzez wysuwanie propozycji i zasad działania grupy oraz dążeń do ich przestrzegania i realizacji po zaakceptowaniu przez członków

2 kontrolera- udzielanie pochwał i nagan, ustalanie kryteriów właściwego postępowania

3 arbitra i pośrednika- łagodzenie i rozstrzyganie sporów, rozładowywanie napięć

4 eksperta- dysponowanie taką wiedzą, która zapewnia uznanie

5 zewnętrznego reprezentanta- wyrażanie opinii i postulatów grupy wobec innych grup i dorosłych

6 kozła ofiarnego- przyjmowanie odpowiedzialności za skutki działania grupy

7 symbolu- jednoczenie wszystkich członków, zwłaszcza w grupach zbuntowanych

W strukturze grupy rówieśniczej elementy te mogą ulec zmianie, gdyż nie zawsze mają one stałe ramy i nie zawsze są sformalizowane, przebiega w nich jednak życie społeczne i zachowania określone normami grupy. Stąd też, gdyż mówimy o strukturze grupy rówieśniczej, to wyróżniamy w niej:

1 pewne formy instytucjonalne tworzące grupę i rządzące nią, czyli uznane przez członków grupy ramy organizacyjne;

2 wzory i normy regulujące współżycie i współdziałanie grupy oraz wyznaczające hierarchię wartości i ocen

3 układ wzajemnie powiązanych ról, czyli pozycje i role członków grupy, charakter stosunków zachodzących między nimi;

4 hierarchię i mechanizm władzy oraz prestiżu społecznego w grupie

5 elementy działania, uzewnętrznianie się grupy zarówno w sytuacjach pozytywnych , jak i negatywnych, normalnych i deprymujących, w sytuacjach zagrożenia i przeciążenia.

Funkcje spełniane przez grupy rówieśnicze mają zarówno makro-, mezo-, jaki i mikroprzestrzenny, związany z działalnością zabawową i opiekuńczą, edukacyjną i wychowawczą, kulturową i społeczną.

Funkcje makrospołeczne są związane nie tylko z wpływem danej grupy na jej członków ale przede wszystkim z oddźwiękiem, jekie te grupy znajdują w całym społeczeństwie Zaliczamy

1 egalitaryzajcę struktury społecznej oraz pokonywanie barier tworzonych przez stereotypy, młodzież odrzuca stereotypy istniejące w umysłach rodziców i staje się łącznikiem między kulturami różnych grup społecznych, co sprzyja powstawaniu jakościowo nowej struktury społecznej

2 egalitaryzacje kultury oraz dystrybucji wartościowych wzorów kulturowych, czemu sprzyjają kontakty młodzieży pochodzących z grup o różnym poziomie kulturalnym i różnych systemach wartości

3 przekazywanie do środowiska młodzieżowego oraz utrwalanie w nim niektórych schematów nierówności społecznej, przejawem tego jest poczucie upośledzenia dzieci.

Funkcje mezospołeczne- dotyczą miejsca lokalizacji grup rówieśniczych, związane są też z określoną strukturą stosunków społecznych, styczności i związków zachodzących w tych skupiskach. Podstawy mezosystemowe dotyczą nie tylko warunków społeczno ekonomicznych funkcjonowania ale również podłoża kulturowego, na którym wykształca się określony typ zbiorowości, jego ośrodki skupienia i cele działania. Jednostki i grupy działające w tych skupiskach kierują się zarówno celami indywidualnymi jak i zbiorowymi. Poszczególne grupy rówieśnicze, by pełniej przejawiać swoje funkcję, mają własne ośrodki skupienia- są nimi mieszkania, skwery, garaże, piwnice itp.

Ośrodkami skupienia mogą być:

1 nazwy wywodzące się często z tzw. Żargonu ulicznego lub z popularnych książek, filmów i audycji radiowych, nazwy te wskazują z kim grupa się identyfikuje

2 sygnały w postaci haseł, umownych wyrazów, służące do podkreślenia odrębności grupy

3 insygnia i odznaki noszone przez wszystkich członków grupy, także określone elementy w zewnętrznym wyglądzie(fryzura czy ubrania)

4 obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata

Ośrodki te występują w poszczególnych społecznościach lokalnych, Mozospołeczności pełnią zazwyczaj wielorakie funkcje:

1 stanowią normatywny układ odniesienia

2 zaspokajają potrzebę afiliacji i społecznego uczestnictwa

3 przygotowują do pełnienia ról społecznych

4 pośredniczą w przygotowaniu z pokolenia na pokolenie tradycji i dorobku kulturowego, norm, wartości, schematów struktury społecznej

5 są czynnikami kontroli społecznej

Funkcje mikrospołeczne zarówno proste jak i złożone, związane są zazwyczaj z kategorią: płci, wieku, pokrewieństwa, stanu cywilnego, wykształcenia i zawodu. Z przynależności do każdej z tych kategorii wynikają określone zwyczajowo i prawnie obowiązki i uprawnienia, różne w poszczególnych grupach. Grupy rówieśnicze zorganizowane o rozbudowanym i wyspecjalizowanych kwalifikacjach i sformalizowanej strukturze opierają się na statucie bądź regulaminie przyjętym na podstawę działalności. Natomiast grupy rówieśnicze mniej zorganizowane i zazwyczaj oparte na niesformalizowanej strukturze nacechowane są prywatnością i poufną sferą życia. Mikrospołeczności rówieśnicze:

1 mają względnie ustaloną stabilizację opartą na umowie

2 regulują swoje stosunki na zasadzie norm i obyczajów przyjętych w grupie a ich naruszenie jest społecznie dezaprobowany w grupie

3 członkowie pełnią określone role społeczne

Zauważyć warto że wspólną cechą tych społeczności jest poczucie wspólnoty i otwartości. W ramach rówieśniczych mikrospołeczności następuje: organizowanie czasu wolnego, dostarczanie wrażeń, przygód, nowych doświadczeń

Grupa rówieśnicza

1 spełnia rolę zaplecza emocjonalnego i społecznego młodzieży przez ukazywanie pozytywnych wzorców godnych naśladowania

2 uczy samodzielności, pomagając w poznawaniu siebie poprzez różne testy

3 sprzyja krystalizacji systemu wartości, stwarzając środowisko, którym dostrzega się cechy ułatwiające i utrudniające życie zbiorowe, a także dokonać oceny postępowania

4 służy jako środowisko, w którym następuje popularyzacja ról męskich i żeńskich

F. Znaniecki opisał wkład grupy rówieśniczej w proces wychowania. Wyraził pogląd że wpływ grupy rówieśniczej na osobowość jednostki nie jest tylko potężny, a jednocześnie niezastąpiony.

Uspołeczniający wpływ grupy rówieśniczej przejawia się w dwojaki sposób:

- powoduje rozwój osobowości autonomicznej w pełnieniu ról społecznych w grupie

- rozszerzając zakres doświadczeń jednostki poprzez zaspokojenie jej potrzeb i zainteresowań nie zrealizowanych w stosunkach z dorosłymi

Typologia grup rówieśniczych

W socjologii przyjęte są następujące kryteria klasyfikacji tych grup:

1 Wiek:

a) grupy homogeniczne( rówieśnicy)

b) heterogeniczne( młodzież-różny wiek )

2 Płeć:

a) grupy jednorodne dziewczęce lub chłopięce

b) grupy mieszane, których członkami są przedstawiciele różnych płci;

3 Stopień spoistości grup

a) grupy zwarte spełniające funkcje złożone, członkowie często się spotykają

b) grupy luźne spełniające funkcje proste, członkowie spotykają się rzadko, nieregularnie

4 Społeczna podstawa funkcjonowania grup:

a) związki celowe, których działalność oparta jest na regułach, zasadach czy statucie(grupy te mają przepisami liczbę członków, a zmiany odbywają się z regułami wynikającymi ze statutu

b) związki spontaniczne, nie dysponują sformalizowanymi zasadami doboru, które jednak mogą się z czasem wykształcić, wyróżnia się 3 rodzaje grup spontanicznych: grupy samorzutne powstające na gruncie szkolnym, grupy powstające na skutek zamieszkiwania członków we wspólnym osiedlu czy bloku oraz grupy skupiające członków na zasadzie zajmowania przez nich pewnej postawy czy zachowania się w określony sposób

5 Typy więzi

a) grupy formalne np. kluby, bractwa, obozy, związki młodzieżowe

b) grupy nieformalne(struktura i zasady organizacji nie są określone werbalnie i zaznaczają się po prostu we wspólnych interakcjach.

Trudno jest odróżnić grupy formalne od nieformalnych gdyż istnieją grupy o pośrednim stopniu zorganizowania. W socjologii wymienia się 3 kategorię grup nieformalnych, z których każda odznacza się odrębnymi cechami:

- rodzaj potrzeb zaspokajanych przez grupę

- wiek uczestników grupy

- stopień konfliktowości w stosunku do dorosłych

Dziecięce grupy zabawowe

Grupy zabawowe dzieci, poczynając od trzeciego roku życia, umożliwiają zaspokojenie potrzeby bycia w zespole Następuje tu podział ról i zadań według zainteresowań dzieci. We wzajemnych interakcjach dzieci naśladują dorosłych, uczą się postępowania i zachowań obowiązujących w świecie dorosłych.

Paczki rówieśników

Odmienne zbiory o charakterze nieformalnym tworzą paczki skupiające dzieci i młodzież na zasadzie kontaktów koleżeńskich i sąsiedzkich. Są one zazwyczaj małe( do 8 osób). Są to w większości uczniowie z wyższych klas szkoły podstawowej, ze szkoły średniej lub wyższej a także z zakładu pracy. Najczęściej łączy ich zbliżony poziom rozwoju umysłowego, podobieństwo postaw i poglądów ideologicznych. Ten rodzaj grup cechuje trwałość tym większa im członkowie są starsi. Elementami łączącymi członków są: wspólne zajęcia, spotkania towarzyskie, dyskoteki, rozmowy o sprawach grupowych, krytyka rodziców itp.

Paczki odznaczają się zatem silną więzią i wysokim stopniem solidarności. Na ogół paczki są kontrolowane przez dorosłych. Niekiedy jednak ich działalność skierowana jest przeciw ogólnie obowiązującym normom i porządkowi społecznemu. Takie grupy tworzy najczęściej młodzież z rodzin rozbitych, zaniedbanych kulturalnie , młodzież odrzucana przez rodziców.

Zjawisko tworzenia się paczek częściej występuje wśród chłopców niż dziewcząt. Są one zazwyczaj jednorodne

Klika

J. Sztumska określa klikę jako swoistą podgrupę, czyli małą grupę, która podejmuje różnorodne wysiłki zmierzające do takiego ukształtowania w sposób zakulisowy grupy, w której istnieje, ażeby w danym układzie zapewnić sobie dominującą pozycję lub osiągnąć możliwie największe korzyści. Celem większości klik jest opanowanie istniejącej struktury bez jej zmiany, dążą do utrzymania status quo. Kliki nie mają skłonności do konspiracji, często jej członkowie manifestują swoje powiązania, wpływy i znaczenie. Członkowstwo w klice ma charakter ekskluzywny, przynależność stanowi tu względnie równa pozycja społeczna, wiek, wykształcenie, czasem pochodzenie społeczne. Klika ma zwykle nieformalnego przywódcę, osobę o wpływowym stanowisku i cechach przywódczych. Charakterystyczną cechą tej grupy jest względna stabilność i trwałość. Siła kliki zależy od jej składu społecznego. Im więcej w niej osób wysoko ustawionych w strukturze społecznej, tym większy zasięg i skuteczność działania. Kliki stanowią swoiste grupy nacisku, które mogą wywierać wpływ nie tylko na kierowanie szkoły, ale nawet na władzę nadrzędne. Kliki szczególnie łatwo powstają w obrębie zdezintegrowanych i skłóconych społeczności.

M. Dalton wyróżnia 5 typów klik:

Klika symbiotyczna-o strukturze pionowej daje początek osoba zajmująca wysokie stanowisko w danej hierarchii. Poprzez system wzajemnego wspierania się i protekcji, wiąże ze sobą osoby zajmujące niższe pozycje. W tym układzie zwierzchnicy nie dostrzegają potknięć podwładnych.

Klika pasożytnicza- o strukturze pionowej, ma podobny charakter, lecz usługi, które członkowie kliki wyświadczają sobie, nie są równoważne. Mechanizm działania takiej grupy określa zasada: dziel i rządź.

Klika obronna- o strukturze poziomej powstaje w momentach przełomowych danej struktury organizacyjnej, kiedy ludzie zajmujący w niej różne pozycje czują się zagrożeni i łączą się w celu obrony swoich interesów.

Klika agresywna- o strukturze poziomej, pojawia się w wyniku krzyżowania się różnych interesów. Ma raczej na celu zmianę istniejącego układu niż jego utrzymanie. Członkowie wspierają się wzajemnie w walce o władzę i znaczenie

Klika przypadkowa- pojawia się na bazie przyjaźni oraz wzajemnych zadośćuczynień i ma na celu realizację różnorodnych pragnień i dążeń poszczególnych osobników danej grupy społecznej.

Organizacja kliki może mieć różne typy w zależności od potrzeb. Możemy mówić o strukturze gwieździstej, kolistej lub łańcuchowej.

W strukturze gwieździstej wyraźnie uwidacznia się przywódca, który kontaktuje się z pozostałymi członkami, podczas gdy wzajemne kontakty członków między sobą są ograniczone do minimum lub nie występują.

W strukturze kolistej powiązania klikowe ograniczają się do ściśle zamkniętego grona osób, które kontaktują się ze sobą pośrednio lub za pośrednictwem innych członków.

W strukturze łańcuchowej interesy klikowe załatwiane są przy pomocy łańcucha pośredników. Łańcuch taki jest zamknięty, a członkowie mogą się nawet nie znać.

Rozpoznawanie struktury jest ważne w zwalczaniu klik. Sposobem na zwalczenie kliki jest działalność profilaktyczna, która polega na usprawnieniu organizacji formalnej oraz narzędzi kierowania zespołem ludzkim.

Bandy i szajki

Bandy( gangi) są to swoiste grupy przestępcze działające w różnej zbiorowiskach i stawiające sobie rozmaite cele aspołeczne. Działają w konspiracji i nie stanowią grup ekskluzywnych. Głównym kryterium przynależności jest przydatność członka w organizowaniu przestępstwa. Ze względu na tajność działania oraz chęć podziału zysku jedynie pomiędzy członków, których działanie przyczynia się do zagarnięcia mienia, liczba członków jest ograniczona do minimum i raczej stabilna. Gangi mają sprężystą organizacje wewnętrzną, cechuje je spoistość a przywódcy nie zawsze znajdują się na najwyższej pozycji hierarchii służbowej. Więź grupowa określana tu bywa za pomocą emblematów, odznak, charakterystycznego ubioru, uczesania, przydomków.

Banda ma charakter konfliktowy w dwóch aspektach:

kształtuje się ona w konfliktach rówieśniczych np. z innymi bandami
jest grupą konfliktową w relacji do dorosłych

Podstawą autorytetu przywódcy są najczęściej cechy jego osobowości, można wymienić:

1 krytycyzm wobec zastanych form i stosunków, buntowniczość, swoisty idealizm

2 zdolność wywoływania wzruszeń, budzeń przeżyć emocjonalnych

3 umiejętność przekonywania, formułowania zadań, organizowania wysiłku

4 bezkompromisowość w działaniu zgodność działania i przekonań

Podstawą podkultury jest a zarazem czynnikiem więzi jest przestępstwo. Cechy:

1 Kult zabawy i antyspołecznej agresywności( np. kradzież bez celu dla zabawy)

2 Biegunowa negatywność. Podkultura przestępcza bierze ogólne przyjęte normy społeczne i ,,wywraca je do góry nogami”

3 Różnorodność popełniania przestępstw

4 Krótkotrwały hedonizm. Cele odległe nie interesują członków, nie ma planów na dłużej.

5 Antynomia grupy, osoby uczestniczące w gangu nie znoszą przymusu, gang nie dopuszcza

aby ktoś wtrącał się w jego sprawy. Do innych grup odnosi się obojętnie, zaczepnie, wrogo.

Przyczyny organizowania się dzieci i młodzieży w grupy przestępcze:

1 W poziomie kultury i cywilizacji, przy czym chodzi tu o negatywne skutki postępu

2 W procesach industrializacji i urbanizacji

3 W wydłużaniu się czasu trwania procesu kształcenia młodzieży oraz w sposobach funkcjonowania systemu wychowawczego i jego instytucji.

Patologia społeczna i ruchy młodzieżowe:

Nasilanie się w społeczeństwie zjawisk ekonomicznych i społecznych jest czynnikiem ograniczania dostępu do urządzeń infrastruktury społecznej i socjalnej, do pracy, nauki.

Np. Bezrobocie dotykające młodzież, brak możliwości uzyskania pracy i kształcenia staje się barierą życiową. W tej grupie szczególnie nasilają się zjawiska patologii: narkomania, prostytucja, gangi i ruchy młodzieżowe, przestępczość itp. Patologia jako zjawisko występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństwa.

V. Kavolis określa ją jako destruktywne i autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub całych społeczeństw.

W. Okoń stwierdza że jest to nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób społecznych jak przestępczość, pijaństwo, lekomania.

Według M.Lipki to określone postawy, zachowania i sytuacje życiowe młodzieży, które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy, lub całego społeczeństwa, a polegają na niedostrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, obyczajowych, kulturowych oraz na odrzuceniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z wartościami jednostki, ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju.

Z terminem patologia społeczna łączy się przestępczość. Między tymi terminami zachodzi jednak stosunek nadrzędności i podrzędności. Patologia społeczna ma szersze znaczenie czyli:

Każde przestępstwo jest przejawem patologii społecznej, ale nie każdy przejaw patologii jest przestępstwem.

Niewydolność wychowawcza rodziny i szkoły, anomia życia społecznego powoduje, że młodzież poszukuje oparcia w grupach rówieśniczych i różnego rodzaju ruchach młodzieży. Ruchy młodzieżowe tworzą rozmaite zbiorowości, które łączy negatywny stosunek do kultury dominującej. Aby określić jakikolwiek ruch młodzieżowy należy poznać jego cechy:

1 swoisty język subkultury( czynnik kształtujący odrębność psychiczną członków)

2 swoista tonacja uczuciowo-emocjonalna (wyraża się w aktywności np. muzyka, poezja)

3 specyficzne formy zachowania( charakter ubioru, miejsce przebywania, charakter)

4 specyficzny system wartości ( jest bardzo zróżnicowany; wyraża właściwości danej subkultury, jej odrębność w stosunku do innych grup)

J. Rokicki za elementy subkultury proponuje przyjąć:

1 Muzykę, która jest manifestem, swego rodzaju środkiem masowego przekazu

2 estetykę , która ma prowokować, różnicować, protestować i sugerować odrębność

3 protest, który pojmowany jest jako wartość nadrzędna i skierowany przeciw strukturą społecznym, z drugiej strony stanowi pochwałę wartości powszechnych i nie respektowanych: miłości, równości, wolności, pokoju, braterstwa, tolerancji

Ruchy młodzieżowe spełniają wiele funkcji, którymi-wg J Wetensteina-Żuławskiego są:

1 Funkcja integracyjna- zloty, koncerty stały się okazją do spotkań i realizowania potrzeby bycia razem

2 Funkcja artykulacyjna- muzyka i teksty mówią w imieniu młodego pokolenia o sprawach, które gdzie indziej nie znajdują wyrazu.

3 Bunt symboliczny- ostrość tekstów i ekspresji ruchowej pełni funkcję khatarsis

4 Funkcja estetyczna- uczestnictwo i współtworzenie nowej sztuki

5 Funkcja alternatywna- wskazanie iż szkoła, dom, praca nie są jedynym sposobem na życie, które można spędzić pełniej.

Biorąc za kryterium podziału stopień anomii wyróżniono

1 ruchy anomijne, które niosą kontestację, bunt przeciw istniejącej rzeczywistości: punki, skiny, rokersi

2 Ruchy konstruktywne, które poza buntem niosą konkretne programy kulturowe:

Ruchy pokojowe, Ruchy ekologiczne, Ruchy związane z praktykowaniem treningów uwrażliwiających, Ruchy związane z alternatywnym trybem życia.

M. Kalinowski proponuje podział, ze względu na zainteresowania młodzieży i jej stosunek do rzeczywistości:

1 Grupy młodych ludzi, którzy charakteryzują się konformizmem w stosunku do szkoły i starszego pokolenia.

2 Młodzież zainteresowana życiem na własny rachunek, nie angażująca się w żadne ruchy, dążąca do wysokiej pozycji społecznej

3 Ruchy młodzieży poszukujące duchowego, wewnętrznego rozwoju własnej osobowości, głównie ruchy religijne: ruchy katolickie, buddyjskie, hinduistyczne( Hare Kriszna)

4 Grupy młodzieży związane z muzyką rockową: heavymetalowcy( tu także sataniści), skinheadzi, punki, poppersi

5 Młodzież związana z opozycją polityczną deklarująca opór w stosunku do obecnych struktur społeczno-politycznych np. Wolność i Pokój.

Próby kwalifikacji grup młodzieżowych, opartej na całościowej ocenie ruchów podkulturowych podjął A.H Janowski wyodrębni dwie formy funkcjonowania:

Wyłączeniową- cechuje ją wyizolowanie młodzieży z życia społecznego. Formę te wybiera młodzież o średnim lub wysokim poziomie intelektualnym.

Agresywną- przeważają w niej reakcje pobudzenia i aktywności, wybierają je osoby o niższym poziomie rozwoju intelektualnego, pochodzący przeważnie z rodzin robotniczych, rozbitych lub marginesu społecznego

Według kryterium funkcjonowania-aksjologicznego wyróżniono ruchy: wspólnotowe, ochroniarskie( w sferze życia psychicznego, kultury), pomocy wzajemnej, poszukiwań alternatywnych

M. Szymańczak uważa, że kryterium typologii grup alternatywnych powinno bazować na sposobie artykulacji i ekspresji syndromu wolności, czyli wyrażania swojego świata:

1 Grupy artykułujące własny świat poprzez atrybuty wyglądu:

Hippisi, punki, poppesi, skinheadzi, rastafarianie, faszyści

2 Grupy artykułujące własny świat poprzez działanie na rzecz innych:

Ruch oazowy, Monar, Konserwatorium Pomocy Trzeciego Świata Maitri

3 Grupy artykułujące własny świat wartości poprzez autorozwój jednostek:

Buddyści zen; krisznaiści, jogini, wspólnoty teatralne