Egipcjanie.

Na szczycie tej hierarchii stoi faraon.

Faraon był uważany przez lud za syna boga Ra - boga światła.

Wielmoże

Dwór królewski, składający się z członków rodziny faraona, wezyrów, ministrów i wielkich przywódców wojskowych

cieszył się w państwie

szacunkiem równie wielkim, jak sam faraon. Mieszkali w bogatych rezydencjach, w pobliżu świątyń, gdzie wraz z nimi

mieszkała liczna służba. Po

śmierci ich ciała składane były w bogato zdobionych grobowcach,

a dzieci dostawały resztę majątku

Skrybowie

Jako jedni z niewielu ludzi w tamtych czasach potrafili się posługiwać biegle pismem hieroglificznym, które jednak z

czasem stało się

popularniejsze. Skrybowie opracowywali akty prawne i dekrety faraonów na piśmie, mierzyli pola, sciągali podatki, a

później zapisywali wyniki na

zwojach papirusu. Pełnili funkcje urzędników prowadzących rejestry i rozliczenia finansowe dotyczących działalności i

budżetu państwa.

Kapłani

Byli najbardziej szanowaną grupą społeczną, bowiem tylko oni mogli się porozumiewać z bogami i składać im ofiary.

Pełnili obrządki religijne

w imieniu najwyższego kapłana - faraona. Oni również potrafili czytać

i pisać i byli na ogół związani na całe życie z jedną świątynią, o którą musieli dbać tak, jak i o bóstwo, któremu była

przeznaczona. Urząd kapłana

przechodził z ojca na syna.

Rzemieślnicy

Malarze, rzeźbiarze, kowale, stolarze, wyplatacze... To tylko niektóre z zawodów, jakimi trudzili się ludzie, ozdabiający budowle,

pomniki i

grobowce faraonów oraz wytwarzali przedmioty powszechnego użytku: naczynia, garnki, meble i biżuterię dla wielmożów.

Warsztaty

rzemieślnicze znajdowały się zwykle na terenie lub w pobliżu świątyń i pałaców. W okresie Nowego Państwa specjalnie dla

rzemieślników,

odpowiedzialnych za przygotowanie królewskiego grobowca zbudowano w Dolinie Królów osadę, w której mieszkali do czasu

ukończenia prac.

Chłopi

Stanowili sporą część ludności Egiptu. Nie posiadali własnej ziemi, ponieważ cały Egipt, wraz z ziemią należał do faraona.

Najmowani byli przez

monarchę, wielmożów i kapłanów, natomiast jako zapłatę otrzymywali tylko nieznaczną część tego, co udało im się zebrać. Nie

zawsze

wystarczało to na wyżywienie całej rodziny.

Słudzy

Byli zwykle biednymi Egipcjanami, którzy nie mieli żadnych innych możliwości utrzymania rodzin i musieli służyć możnym.

Zajmowali się pańskim

domem, przygotowywali posiłki i podawali je. "Chemsou, jak ich nazywano, towarzyszyli również swoim panom, czyszcząc im

sandały podczas

podróży i nosząc za nimi dywany, które rozkładali na ziemi w czasie odpoczynku. Sługa mógł z własnej woli opuścić swojego

chlebodawcę, ale dla

większości ludzi, którzy wybrali tę formę zarobku niemożliwe było samodzielne utrzymanie siebie i rodziny.

Niewolnicy

Niewolnikami zostawali jeńcy z wypraw wojennych do Nubii, Palestyny, Syrii lub Libii. Mogli to być zarówno kobiety, jak i

mężczyźni. Do Drugiego

Okresu Przejściowego w Egipcie nie było zbyt wielkiej liczby wojowników, jednakże po wojnach prowadzonych za czasów Nowego

Państwa ich

ilość radykalnie wzrosła. Niewolników wcielano do armii, lub sprzedawano bogatym Egipcjanom. Nie mieli prawa porzucić

właściciela, chyba, że

ten z własnej woli zwrócił im wolność. Dzieci niewolników w chwili urodzenia były już niewolnikami, jednakże można je było oddać

do adopcji.

Kosmogonia heliopolitańska

Według założeń Egipcjan przed powstaniem świata istniał jedynie Chaos zwany Nun lub Praoceanem. W pewnym czasie z Chaosu wyłonił się Re-

Atum-Chepri, który zaraz po powstaniu wydźwignął z wód Nun prawzgórze Benben. Stanąwszy na nim bóg powołał do życia bliźniaki Szu

(Personifikacja powietrza) i Tefnut (Personifikacja wilgoci), w które tchnął swoje duszę, niematerialnego sobowtóra - Ka. Tenut i Szu związali się ze

sobą i wkrótce na świat przyszła trzecia generacja bóstw: Geb (Ziemia) i Nut (Niebo). W czasie kiedy rodzili się kolejni bogowie Szu i Tefnut udali

się do Num. Re-Atum-Chepri długo szukał dzieci, a kiedy je odnalazł zaczął płakać z radości. Spadające na ziemię łzy stawały się ludźmi. Tak

powstać miał nasz gatunek. Na świat przyszli tymczasem synowie i córki Geba i Nut: Ozyrys i Izyda oraz Set i Neftyda. Te dwie pary bóstw stały

się małżeństwami. Tak powstała Wielka Dziewiątka Bogów: Re-Atum-Chepri, Szu, Tefnut, Geb, Nut, Ozyrys, Izyda, Set i Neftyda.

Kosmogonia hermopolitańska

Kosmogonię hermopolitańską trudno zrekonstruować jest w pierwotnej jej formie, duży wpływ na nią miały bowiem mity innych miast. Według

skażonych wpływami heliopolitańskimi legend pierwotnie istniał jedynie Chaos. Wszystkie negatywne cechy Chaosu w pewnym momencie stały

się pierwszymi bogami, a byli to Nun, Hek, Kuk i Amon. Ale pramateria miała również pozytywne cechy i znalazły one odzwierciedlenie w

powstałych zaraz po czwórce bogów boginiach Naunet, Hauhet, Kauket oraz Amaunet. Boginie te czczone były w przyszłości pod postacią żab i

węży - istot żyjących w szlamie i mule. Pływając w praoceanie Ósemka stworzyła pierwotne jajo, z którego wykluł się ptak światłości. Według

innej wersji zniósł je ptak - Wielki Pierwotny Duch, zwany Wielkim Gęgaczem. Jeszcze inna wersja mówi, że w jaju nie znajdował się ptak

światłości, a powietrze, które oddzieliło niebo o nieprzebranych wód chaosu. Z jaja narodził się także prabóg słońca, który stworzył Szu i Tefnut.

Dalsza część mitu jest taka sama jak w kosmogonii heliopoitańskiej. Według kapłanów z Hermopolis jednak Re nie sprawował władzy na Wielką

Ósemką, która wyłoniła się z Nun.

Kosmogonia memficka

Według kosmogonii Memfis na początku istniał jedynie prabóg Ptah, który stworzył świat za pomocą myśli. Memfickie mity są znacznie bardziej

rozwinięte pod względem intelektualnym od heliopolitańskim i hermopolitańskim, według nich świat został bowiem stworzony poprzez duchową

a nie fizyczną interwencję Ptaha. Bóg ten stworzył wszystko: Dziewiątkę Bogów, ludzi, niebo, ziemię. Pozostali bogowie, tacy jak Thot czy Aton

uważani byli za wcielenie Ptaha. Według kosmogonii Ptah był wszechobecny i cały czas był czynnym uczestnikiem wydarzeń w historii świata. O
kult z Ptahem walczył inny bóg o mniejszej roli - Atum, którego nie uznawano za personifikację bóstwa. Stwórca świata tworzył wraz z boginiami

Sachmet i Nefertum triadę najważniejszych bogów.

Skąd wiadomo, co jedli Egipcjanie?
Niestety Egipcjanie nie pisali ksiąg kucharskich. Informacje o starożytnym jedzeniu znamy z „wałówek”, które dostawali zmarli na drogę w zaświaty. Niestety,
zwykle nie zachowywały się one przez tysiące lat i to, co dziś naukowcy wiedzą na ten temat, uzyskują z badań osadów na wewnętrznych ściankach naczyń.
Powszedni chleb Egipcjanina
W menu Egipcjan - narodu rolniczego - na pierwszym miejscu był chleb. Wyrabiano go głównie z pszenicy, ale też z żyta, jęczmienia, a nawet ze zmielonych na
mąkę ziaren lotosu. Bochenki, białe lub razowe, przygotowywano na słono i na słodko z dodatkami świeżych i suszonych owoców. Egipcjanie szybko znudziliby się
chlebem, gdyby był dostępny tylko w jednym kształcie. Były bochenki podłużne, trójkątne, okrągłe, kwadratowe i kształtowane we wszelakie inne, najfikuśniejsze
kształty. Natomiast cukiernicy przygotowywali mnóstwo ciast i ciasteczek pieczonych na słodko, słono i pikantnie.
Warzywa i owoce
Produkty zbożowe były podstawowym składnikiem

diety

Egipcjanina, ale przecież nie samym chlebem

człowiek

żyje. Oprócz niego zajadano się granatami, figami,

daktylami, melonami i innymi owocami surowymi, jak i suszonymi. Zrywano je z drzewek rosnących na skraju pól i specjalnie zakładanych sadów. Z warzyw
zajadano się soczewicą, czosnkiem, porem, kapustą, sałatą, ogórkami i uważaną za

afrodyzjak

cebulą. Jadano również pędy lotosu, owoce lilii wodnych, a także

pieczone łodygi papirusu. Po posiłkach „głównych” zajadano się deserami przygotowanymi z miodu i strąków szarańczynu, czyli chlebków świętojańskich.

Mięsożerni Egipcjanie
Egipcjanie jedli stosunkowo dużo mięsa. Oczywiście nie gościło ono codziennie na każdym stole, ale w porównaniu z innymi starożytnymi ludami rolniczymi można
ich uznać za mięsożerców. Szczególne miejsce w jadłospisie zajmowała wołowina. Bydło przeznaczone na zjedzenie, nie tyrały w polu, ale pasły się oddzielnie.
Egipcjanie jedli też baraninę, ale była ona uważana za mięso dla niższych warstw społecznych. Ciekawostką może być to, że w odróżnieniu od dzisiejszych
Egipcjan, ci starożytni nie stronili od wieprzowiny. Na koniec wyliczanki można jeszcze dodać jaja oraz drób, a także mięso upolowanych ptaków, które trafiało
głównie na te bogatsze stoły.
Afrykańskie sushi
Egipt jest darem Nilu. Ta druga, najdłuższa na świecie rzeka aż roi się od ryb. Okazuje się, że Egipcjanie nie przepadali za nimi tak bardzo, jak mogłoby się
wydawać. Jednak ci, którzy się na rybkę skusili, zjadali ją pieczoną, suszoną, zasoloną bądź na surowo. Z innych „rzecznych” potraw można wymienić hipopotamy,
którym też zdarzało się trafić w czeluści egipskich żołądków.
Kuchnia egipska nie była zbyt wyszukana. Potrawy gotowano, duszono lub pieczono bezpośrednio nad ogniem. Jeśli chciało się przechować część owoców, mięs
czy ryb na później, konserwowano je, susząc bądź marynując w solance. Jako przyprawy stosowano głównie zioła a wśród niech kmin rzymski, kolendrę, koperek,
tymianek oraz majeranek.
Piwa, piwa, piwa...
Dla dobrego

obiadu

oprócz smacznej

potrawy

nie mniej ważny jest odpowiedni napój. Napojem, o którym bez wątpienia można powiedzieć, że był narodowym dla

Egipcjan, jest piwo i to jemu należy się pierwszeństwo. Pili go absolutnie wszyscy, łącznie z dziećmi.
Zaczyn był wykonywany z roztartego, niedopieczonego chleba. Egipcjanie chętnie doprawiali je różnymi dodatkami, sokami owocowymi, daktylami, miodem czy
ziołami. Gotowe piwo trudno porównywać z dzisiejszym bursztynowym napojem. Smakowo bliżej mu było do lekko sfermentowanego kwasu chlebowego. W piwie
pływało wiele fusów - pozostałości po produkcji - dlatego pito je przez słomkę.
Kolejnym napojem było mleko, którego Egipcjanie wypijali ogromne ilości. Trudno powiedzieć, czy potrafili przerobić je na masło lub ser. Być może udawało im się
uzyskać jedynie delikatny twarożek. Na pewno znali śmietanę, której ślady naukowcy znajdywali we wnętrzu egipskich naczyń.
Nad Nilem znane było wino, ale trafiało tylko do gardeł najbogatszych mieszkańców. Egipcjanie raczyli się trunkami zagranicznymi i pochodzącymi od krajowych
producentów. Amfory i dzbany z najlepszymi gatunkami były opisywane hieroglifami z nazwą winnicy i imieniem jej właściciela a także rocznikiem trunku. Często
mieszano różne wina, by uzyskać napój o pożądanym smaku.

ul Medames
Ful Medames to współczesna potrawa egipska przyrządzana z bobu, która pamięta czasy starożytne. Warzywo to było znane w czasach faraonów, jednak
uznawano je za pokarm zmarłych. Nie jedli go kapłani, ale zwykli ludzie owszem.
Do przygotowania potrzebujemy 3 kg bobu (ew. fasoli „jaś”) i 2 - 4 zmiażdżone ząbki czosnku.
Bób namoczyć przez ok. 12 godzin i wrzucić do garnka. Gotować w świeżej wodzie na wolnym ogniu. Gdy będzie miękki, odlać wodę i dodać czosnek. Przyprawić i
podawać z jajkami, chlebem lub surowymi warzywami.
Gdy bób zamienimy na cieciorkę, otrzymamy hummus - inną potrawę, która jest popularna w dzisiejszym Egipcie, a być może była znana i w starożytnym.
Tygrysie orzeszki
Tygrysie orzeszki to jedna z nielicznych starożytnych potraw, której recepta zachowała się do dziś, i to tylko dzięki temu, że ktoś ją sobie zapisał na ostraku, czyli
skorupce zbitego dzbana. Pochodzi prawdopodobnie z czasów, gdy w Egipcie rządzili Grecy, czyli III-I w. .p.n.e.
200 gramów świeżych daktyli zmiksować z odrobiną wody. Dodać szczyptę cynamonu i trochę rozgniecionych orzechów włoskich do smaków. Po zmieszaniu papki
uformuj z niej kulki i obtocz w miodzie i mielonych migdałach.

Armia egipska w okresie Starego i Średniego Państwa
Stare Państwo to okres panowania władców od III do VI dynastii (ok. 2740 - 2168 p.n.e.). Właśnie w tym okresie wznoszono piramidy, które stały się symbolem
starożytnego Egiptu. Państwo było zjednoczone i scentralizowane. Nie zagrażały mu też żadne najazdy, które mogłyby zagrozić jego istnieniu. W tym okresie
Egipcjanie nie znali jeszcze koni i rydwanów oraz innego metalu poza sporadycznie wykorzystywaną miedzią (i naturalnie złotem i srebrem). Jedynym rodzajem sił
zbrojnych była piechota posiadająca broń, której ostrza sporządzane były z odpowiednio obrobionego kamienia. Armia miała charakter milicji chłopskiej i
prawdopodobnie początkowo powoływana była tylko na czas konkretnej kampanii wojennej. Za pobór rekrutów odpowiedzialni byli nomarchowie. Każdy nomarcha
przeprowadzał pobór na terenie swego nomu, w skali kraju nadzorowany przez wezyra. Uzupełnieniem armii były posiłkowe oddziały libijskie i nubijskie, policja
pustynna, strzegąca bezpieczeństwa szlaków karawanowych, załogi pogranicznych miast i fortec oraz straż pałacowa faraona. Armia brała udział w ekspedycjach
przeciwko nomadom z pustyń, w wyprawach handlowych organizowanych przez państwo i ekspedycjach wysyłanych w poszukiwaniu określonych surowców.
Często dowództwo powierzano cywilnym urzędnikom, gdyż armia powoływana tylko w razie potrzeby nie miała rozbudowanej kadry oficerskiej. Znane są takie
tytuły oficerskie jak: "dowódca fortec pustynnych" i "dowódca oddziałów nubijskich", pojawia się też "setnik", co wskazuje na dziesiętną organizację armii.
Rdzennie egipska piechota składała się z włóczników - tarczowników uzbrojonych we włócznie o kamiennych grotach, którymi prawdopodobnie można było rzucać
niczym oszczepami oraz obite skórą, duże tarcze. Bronią dowódców były maczugi i buławy, które używane były również jako broń ceremonialna przez faraonów.
Nubijczycy tworzyli oddzielne jednostki łuczników. Podczas walki formowano prawdopodobnie szyk złożony z kilku szeregów. Gdy władza faraonów osłabła i Egipt
wszedł w etap rozbicia dzielnicowego (I Okres Przejściowy, 2168 - 1938 p.n.e.) nastąpił proces decentralizacji armii, która przestała być armią egipską, a stała się
zlepkiem oddziałów podlegających poszczególnym zwalczającym się nomarchom. Organizacja i uzbrojenie armii niewiele się zmieniły w porównaniu z okresem
Starego Państwa.
Zjednoczenie Egiptu, dokonane przez władców XI dArmia egipska w okresie Starego i Średniego Państwa

Stare Państwo to okres panowania władców od III do VI dynastii (ok. 2740 - 2168 p.n.e.). Właśnie w tym okresie wznoszono piramidy, które stały się symbolem

starożytnego Egiptu. Państwo było zjednoczone i scentralizowane. Nie zagrażały mu też żadne najazdy, które mogłyby zagrozić jego istnieniu. W tym okresie

Egipcjanie nie znali jeszcze koni i rydwanów oraz innego metalu poza sporadycznie wykorzystywaną miedzią (i naturalnie złotem i srebrem). Jedynym rodzajem sił

zbrojnych była piechota posiadająca broń, której ostrza sporządzane były z odpowiednio obrobionego kamienia. Armia miała charakter milicji chłopskiej i

prawdopodobnie początkowo powoływana była tylko na czas konkretnej kampanii wojennej. Za pobór rekrutów odpowiedzialni byli nomarchowie. Każdy nomarcha

przeprowadzał pobór na terenie swego nomu, w skali kraju nadzorowany przez wezyra. Uzupełnieniem armii były posiłkowe oddziały libijskie i nubijskie, policja

pustynna, strzegąca bezpieczeństwa szlaków karawanowych, załogi pogranicznych miast i fortec oraz straż pałacowa faraona. Armia brała udział w ekspedycjach

przeciwko nomadom z pustyń, w wyprawach handlowych organizowanych przez państwo i ekspedycjach wysyłanych w poszukiwaniu określonych surowców.

Często dowództwo powierzano cywilnym urzędnikom, gdyż armia powoływana tylko w razie potrzeby nie miała rozbudowanej kadry oficerskiej. Znane są takie

tytuły oficerskie jak: "dowódca fortec pustynnych" i "dowódca oddziałów nubijskich", pojawia się też "setnik", co wskazuje na dziesiętną organizację armii.

Rdzennie egipska piechota składała się z włóczników - tarczowników uzbrojonych we włócznie o kamiennych grotach, którymi prawdopodobnie można było rzucać

niczym oszczepami oraz obite skórą, duże tarcze. Bronią dowódców były maczugi i buławy, które używane były również jako broń ceremonialna przez faraonów.

Nubijczycy tworzyli oddzielne jednostki łuczników. Podczas walki formowano prawdopodobnie szyk złożony z kilku szeregów. Gdy władza faraonów osłabła i Egipt

wszedł w etap rozbicia dzielnicowego (I Okres Przejściowy, 2168 - 1938 p.n.e.) nastąpił proces decentralizacji armii, która przestała być armią egipską, a stała się

zlepkiem oddziałów podlegających poszczególnym zwalczającym się nomarchom. Organizacja i uzbrojenie armii niewiele się zmieniły w porównaniu z okresem

Starego

Państwa.

Zjednoczenie Egiptu, dokonane przez władców XI dynastii rozpoczyna okres Średniego Państwa (1938 - 1759 p.n.e.). Jest to klasyczny okres rozwoju cywilizacji

egipskiej. Rozwija się wówczas sztuka i nauka. W okresie Średniego Państwa silny i zjednoczony Egipt rozpoczyna ekspansję poza swe naturalne granice. Armia

zaczęła zatem nabierać charakteru zawodowego. Utrwalenie egipskich rządów w Nubii i budowa fortyfikacji chroniących wschodnią część delty Nilu to główne cele

działania energicznych faraonów XII dynastii. Najwybitniejsi i najbardziej wojowniczy władcy tej dynastii to Amenemes I Sehetepibre (Amenemhat I, 1939 - 1909

p.n.e.), który wybudował od nowa system umocnień we wschodniej części delty Nilu, tzw. "mur księcia" oraz zaczął wznosić fortece w Nubii, na wysokości II

katarakty i Sezostris III Chakaure (Senuseret III, 1837 - 1818 p.n.e.), który osobiście wyprawiał się na czele armii do Palestyny i Nubii, umacniając tam wpływy

Egiptu.

Nadal jednak, poza oddziałami obsadzającymi fortyfikacje i strzegącymi porządku wewnątrz kraju, większa część armii była doraźnie powoływaną, chłopską

milicją. Podniósł się jednak poziom wyszkolenia, rozbudowano również administrację wojskową, wprowadzając specjalnych skrybów wojskowych

przeprowadzających pobór do armii. Nomarchowie otrzymali zwierzchnictwo nad "dowódcami zamków", co związane było z rozbudową umocnionych punktów,

zwłaszcza w regionach pogranicznych. Dysponowali również oddziałami zbrojnymi. Jednak byli tylko urzędnikami mającymi do dyspozycji wydzielone oddziały

pełniące

funkcje

policyjne,

nie

zaś

niezależnymi

władcami.

W okresie Średniego Państwa często oprócz wspomnianych włóczników - tarczowników i łuczników występują żołnierze uzbrojeni w sam tylko oszczep i topór lub

tylko w procę albo małe tarcze i topory bojowe. Władcy wyobrażani są już czasami z charakterystycznymi, zakrzywionymi mieczami, co wiązało się z

rozpowszechnieniem

się

miedzi

ulepszeniem

metod

jej

obróbki.

ynastii rozpoczyna okres Średniego Państwa (1938 - 1759 p.n.e.). Jest to klasyczny okres rozwoju cywilizacji egipskiej. Rozwija się wówczas sztuka i nauka. W

okresie Średniego Państwa silny i zjednoczony Egipt rozpoczyna ekspansję poza swe naturalne granice. Armia zaczęła zatem nabierać charakteru zawodowego.

Utrwalenie egipskich rządów w Nubii i budowa fortyfikacji chroniących wschodnią część delty Nilu to główne cele działania energicznych faraonów XII dynastii.

Najwybitniejsi i najbardziej wojowniczy władcy tej dynastii to Amenemes I Sehetepibre (Amenemhat I, 1939 - 1909 p.n.e.), który wybudował od nowa system

umocnień we wschodniej części delty Nilu, tzw. "mur księcia" oraz zaczął wznosić fortece w Nubii, na wysokości II katarakty i Sezostris III Chakaure (Senuseret III,

1837

1818

p.n.e.),

który

osobiście

wyprawiał

się

czele

armii

Palestyny

Nubii,

umacniając

tam

wpływy