BIAŁOWIESKI PARK
NARODOWY

Walory przyrodnicze

Dzisiejsza Puszcza Białowieska, to kompleks leśny o obszarze 150
tys. ha położony po obydwu stronach granicy Polski i Białorusi.
Część zachodnia, znajdująca się w Polsce, zajmuje 62,5 tys. ha;
część wschodnia, znajdująca się na Białorusi, zajmuje 87,5 tys. ha -
tworzy Park Narodowy "Bieławieżskaja Puszcza". 
Szczęśliwy bieg historii, ochrona Puszczy jako terenu polowań
królewskich, a w XIX w. Carskich, sprawił, że podlegała ona
specjalnej ochronie - m.in. nie objęła jej kolonizacja, to znaczy
karczowanie lasu i zamiana ich na tereny osadnicze i rolne.
Dzięki temu do początku XX w. zachowały się tu lasy pochodzenia
naturalnego, a w nich największe zwierzę Europy - żubr. Pierwsze
rabunkowe wyręby przypadają na okres I wojny światowej, wówczas
to w początku 1919 r. giną w niej ostatnie żubry.

Flora

W Puszczy Białowieskiej zachowały się ostatnie na niżu europejskim
fragmenty lasów o charakterze pierwotnym. Dzięki wielowiekowej
ochronie przetrwały w niej liczne gatunki organizmów, które gdzie
indziej już wyginęły. Wiele powszechnie znanych gatunków
przybiera w tym masywie leśnym nie spotykane gdzie indziej formy
i rozmiary, szczególnie pod tym względem wyróżniają się drzewa.
Dobrą ilustracją tego fenomenu przyrodniczego są lipy w Puszczy
przypominające pokrojem i rozmiarami dęby czy też znana w całej
Europie jako duży krzew wierzba iwa - wyrastająca tu na drzewo o
wysokości do 22 m i średnicy do 40 cm.

Ochrona Puszczy Białowieskiej sprzyjała przetrwaniu nie tylko
pojedynczych gatunków, ale także ich zespołów, oraz naturalnego
układu przestrzennego zbiorowisk roślinnych. W krajobrazie Puszczy
zdecydowanie przeważają lasy, zajmując około 96% jej powierzchni.
Resztę stanowią pola, łąki, drogi, nieużytki, wody płynące i stojące.
W ostatnim dziesięcioleciu powierzchnia terenów nieleśnych bardzo
szybko się kurczy, gdyż las w sposób naturalny powraca na
opuszczone pola i łąki.

Dominującym typem lasu są w Puszczy grądy zajmujące 47%
powierzchni leśnej. Bory zajmują 37%, a podmokłe lasy liściaste i
mieszane ok. 14,5% powierzchni Puszczy. Drzewostany tworzą
głównie świerk pospolity - 26%, sosna zwyczajna - 24%, olsza
czarna - 17%, dąb szypułkowy - 12%, oraz brzozy: brodawkowata i
omszona - 11%. Jesion wyniosły, lipa drobnolistna, klon zwyczajny,
topola osika i wiązy stanowią domieszkę w składzie gatunkowym
drzewostanów, choć lokalnie mogą pełnić też rolę gatunków
głównych. Grab zwyczajny, choć jest gatunkiem bardzo pospolitym,
z reguły buduje drugie piętro drzewostanów, bardzo rzadko
wchodząc do składu gatunkowego drzewostanów głównych.

W porównaniu z innymi lasami Polski lasy Puszczy Białowieskiej
odznaczają się stosunkowo dobrym stanem zachowania
drzewostanów pochodzenia naturalnego. Prawie 40% powierzchni
leśnej pokrywają drzewostany w wieku ponad 80 lat. Średni wiek
drzewostanów wynosi 73 lata w części zagospodarowanej i 130 lat
w Obszarze Ochrony Ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego.
Charakterystyczną cechą drzewostanów puszczańskich jes t
złożona wielowarstwowa, wielogatunkowa i różnowiekowa
struktura. Drzewostany chronione w Obszarze Ochrony Ścisłej
Białowieskiego Parku Narodowego zachowały do dziś cechy
dawnych pierwotnych puszcz niżowych, w których nie człowiek a
przyroda decydowała o składzie gatunkowym i strukturze
drzewostanów. 

Oddalając się od brzegów rzeki, w miarę podnoszenia się terenu,
kolejno występują: łęg, grąd (począwszy od wariantu wilgotnego po
warianty mniej uwilgocone), bór mieszany, aż w warunkach
ekstremalnego przesuszenia, na glebach piaszczystych dojdziemy
do boru sosnowego. Ten dość przejrzysty układ zaburzony jest przez
bezodpływowe zagłębienia terenu o nieprzepuszczalnym podłożu. W
nich, w warunkach silnego i bardzo zmiennego uwilgotnienia
rozwija się ols, a przy stałym silnym uwodnieniu - torfowisko
wysokie, na którym z kolei może rozwinąć się bór bagienny.

Spośród roślin Puszczy Białowieskiej najliczniejszą grupą są rośliny
naczyniowe - jest ich nieco ponad tysiąc gatunków. W tym 19
gatunków to paprocie, 6 - widłaki, 7 - skrzypy, 54 gatunki
reprezentuje wątrobowce, a nieco ponad 200 gatunków - mchy.
Wiele gatunków mszaków i porostów, które w przeszłości były
najprawdopodobniej szeroko rozprzestrzenione przetrwały jedynie
w takich miejscach jak Puszcza. Można je spotkać tylko tam, gdzie
las zachował swoją pierwotność, a układ warunków przyrodniczych
i gospodarka ludzka (a raczej jej brak) umożliwiły ich przetrwanie.
Większość z nich jest związana z martwym drewnem lub z pniami,
konarami i korą starych drzew. Właśnie ich obecność stanowi o
unikatowości Puszczy, będąc jednocześnie miernikiem stopnia
zachowania jej zasobów naturalnych.

Fauna

Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej jak na
naszą strefę klimatyczną liczby gatunków zwierząt. Poczynając od
bezkręgowców: pierwotniaków, płazińców, obleńców,
brzuchorzęsków, mięczaków, dżdżownic, niesporczaków, pająków,
roztoczy, wijów, owadów i wielu innych, aż po kręgowce: ryby, płazy,
gady, ptaki i ssaki - dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność
ponad 12 tysięcy gatunków zwierząt. W całej Polsce jest ich około
35-40 tysięcy. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w
około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten
masyw leśny może liczyć około 25 tysięcy. 

Obręb ochronny rezerwat

 Biorąc po uwagę czas zastosowania ochrony
przyrody w postaci parku narodowego na terenie
dzisiejszego Obrębu Ochronnego Rezerwat możemy
wyróżnić dwa obszary:
- najstarszą część Parku - dawny Rezerwat Ścisły -
położony na południe od rzeki Hwoźna i na wschód
od rzeki Narewka;
- najmłodszą część Parku - dawny Obręb Ochronny
Hwoźna - włączony w granice Parku w 1996 r.,
położony na północ od rzeki Hwoźna i na zachód od
rzeki Narewka.

Północno-wschodnia

część

Jest najcenniejszym obiektem przyrodniczym BPN. Część tego
obszaru wchodziła w skład powołanego w 1921 r. leśnictwa
„Rezerwat", które było zalążkiem obecnego Parku. Ochronie
podlegają tu wszystkie elementy przyrody: gleba, stosunki wodne,
rośliny, zwierzęta, grzyby, krajobraz oraz pozostałości dawnej
działalności człowieka (np. kurhany, drzewa bartne, mielerze).
Teren ten porasta las naturalny, czyli taki, który nie został
posadzony przez człowieka i rośnie bez jego ingerencji. Tworzy go
wiele gatunków drzew. To las różnowiekowy. Można w nim zobaczyć
wszystkie fazy życia drzewa: od siewki po drzewa obumarłe. Uwagę
odwiedzających zwraca duża ilość martwego drewna: stojące suche
pnie, złomy, wykroty. Właśnie dzięki niemu występują tu najrzadsze
gatunki grzybów (np. pniarek różowy, soplówka gałęzista) i zwierząt
(np. chrząszcze - bogatek wspaniały i rozmiazg kolweński, czy
ornitologiczne perełki - dzięcioł trójpalczasty i dzięcioł
białogrzbiety). Wiele żyjących na tym obszarze gatunków to relikty
lasów pierwotnych.

Północno-zachodnia

część

Tę część Parku stanowi obszar leśny przejęty od Lasów
Państwowych w 1996 r., kiedy BPN został poszerzony. Na
niektórych obszarach las zachował tu naturalny charakter.
Dotyczy to w szczególności obszarów leśnych na terenie uroczysk -
Głuszec i Wilczy Szlak. Od 1979 r. uroczyska te były objęte ochroną
jako częściowe rezerwaty przyrody, a po powiększeniu Parku
znalazły się w jego granicach. Naturalny charakter zachowały także
lasy położone nad rzeką Hwoźną i Narewką.
Ta część BPN w szeroki sposób udostępniona jest dla turystyki
pieszej i rowerowej, zimą - narciarskiej. Ponad 25 km szlaków
pieszych i 14 km szlaków rowerowych przebiega przez
najciekawsze fragmenty tej części Parku. Liczne obiekty, tj.
drewniane kładki, punkty widokowe, tablice informacyjne ułatwiają
zwiedzanie i poznawanie przyrody.

Rezerwat pokazowy żubrów

Rezerwat Pokazowy Żubrów położony jest przy szosie Hajnówka–
Białowieża, ok. 3 km przed Białowieżą. Na powierzchni ok. 27 ha, w
warunkach zbliżonych do naturalnych, prezentowane są wszystkie
gatunki ssaków kopytnych żyjących w Puszczy Białowieskiej oraz
duże drapieżniki. Kto przemierzając szlaki Puszczy Białowieskiej nie
miał szczęścia, by zobaczyć żubra, może go zobaczyć w Rezerwacie.
Prezentowana jest w nim grupa żubrów, złożona z dorosłego samca,
kilku żubrzyc oraz ich potomstwa. W zagrodach żyją również łosie,
jelenie, sarny i dziki. Atrakcję stanowi także możliwość zobaczenia
watahy wilków i rysia. W Rezerwacie prezentowana jest także grupa
koników typu tarpana, złożona z ogiera, kilku klaczy i młodych.
Eksponowane są tu także żubronie – krzyżówki (hybrydy) żubra z
bydłem domowym.

Muzeum Przyrodniczo-

Leśne

Muzeum Przyrodniczo-Leśne na dwóch poziomach prezentuje
przyrodę i historię Puszczy Białowieskiej oraz wielowiekową
działalność człowieka na tym terenie. Eksponowane są w nim
najbardziej charakterystyczne dla Puszczy zbiorowiska leśne: grąd,
ols, łęg, bór, borealna świerczyna bagienna. Zaprezentowane jest
życie podziemne w lesie, bezkręgowce, ssaki kopytne i drapieżne
oraz ptaki. Przybliżony został także świat zwierząt i roślin
związanych ze środowiskiem ziemno-wodnym, fazy rozkładu
drewna i bogactwo grzybów. W części historycznej ukazano
bartnictwo, sianożęcia, przerób drewna na terpentynę oraz
wąskotorową kolejkę leśną. Ukształtowanie podłogi, przyciemnione
światła, efekty dnia i nocy, odgłosy Puszczy sprawiają, że po
przekroczeniu progu wystawy wydaje się, że znajdujemy się w
środku lasu. Muzeum organizuje również wystawy czasowe.

Park Pałacowy

Park Pałacowy położony w Białowieży, został założony na przełomie
XIX i XX w. wokół wznoszonej w latach 1889–1894 myśliwskiej
rezydencji carów Rosji. Jego powierzchnia wynosi ok. 50 ha.
Głównym obiektem tej rezydencji był pałac, który spłonął w 1944 r.
Ocalała jedynie tzw. brama kuchenna. Zachowały się również
budynki towarzyszące niegdyś pałacowi carskiemu: Dom Zarządu,
Dom Marszałkowski, Dom Jegierski, Dom Szoferów, Dom Łaźni. W
miejscu, w którym stał niegdyś pałac dziś znajduje się Dyrekcja,
Muzeum Przyrodniczo-Leśne i Pokoje Gościnne BPN. Park
zaprojektowany został w stylu angielskim, nazywanym też
krajobrazowym, przez znanego planistę – Waleriana Kronenberga.
Jego cechą charakterystyczną są swobodne założenia
kompozycyjne, z wysunięciem na plan pierwszy wątku roślinnego.
Na tle zwartych zadrzewień malowniczo wyglądają rosnące na
polanach pojedyncze egzemplarze drzew, jak i małe ich grupki. Z
zasadzonych tu około 200 gatunków drzew i krzewów do dzisiaj
zachowało się blisko 90. Na terenie Parku znajduje się najstarszy
budynek w Białowieży – drewniany dworek z 1845 r., wzniesiony na
potrzeby gubernatora grodzieńskiego – obecnie siedziba Ośrodka
Edukacji Przyrodniczej BPN. Na grobli przecinającej dwa stawy
znajduje się obelisk z piaskowca – najstarszy zabytek w Białowieży,
upamiętniający polowanie Augusta III Sasa z 1752 r. Na wzgórzu
pałacowym rośnie grupa dębów szypułkowych, liczących dziś ponad
250 lat. Park Pałacowy chroniony jest jako zabytkowe założenie
parkowe.

Szlaki piesze

„Do Dębu Jagiełły" (nieznakowany)
– dł. 4 km, trasa daje możliwość
zobaczenia grądu, fragmentu olsu,
potężnych drzew o wymiarach
pomnikowych. Przy trasie znajduje
się m.in. potężny wiąz, martwy „Dąb
Bartny" o obwodzie ponad 6 m,
wywrócony w 1974 roku „Dąb
Jagiełły" oraz sosna masztowa,
wysoka na 36 m. Zależnie od pory
roku przewodnikzapoznaje turystów
z roślinami runa, śladami obecności
zwierząt, rolą martwego drzewa oraz
procesami zachodzącymi w lesie
naturalnym, niezakłóconym przez
działalność gospodarczą człowieka.

„Wilczy Szlak" – kolor zielony, dł.
11,5 km, biegnie przez teren Obrębu
Ochronnego Rezerwat na północ od
rzeki Hwoźna m.in. przez: bory
bagienne, obok ekspozycji leśnej
kolejki wąskotorowej i dużych
rozmiarów głazu narzutowego,
będącego pomnikiem przyrody,
malownicze łąki nad rzeką Narewką.
Od szlaku, tuż przy tzw. Kosym
Moście (most na rzece Narewka)
odchodzi ścieżka do ostoi żubrów
(odl. 200 m).

„Wokół Uroczyska Głuszec" –
kolor czerwony, dł. 5,5 km, bierze
początek we wsi Stare Masiewo,
prowadzi wokół uroczyska Głuszec –
dawnej ostoi głuszców, m.in. przez
Polanę Masiewską z
charakterystyczną dla tych terenów
drewnianą szeregową zabudową,
bory bagienne, obok ekspozycji
leśnej kolejki wąskotorowej. Od
szlaku w okolicy wsi Stare Masiewo
odchodzi szlak łącznikowy
oznakowany kolorem czarnym,
prowadzący do ostoi żubrów „Czoło" i
cmentarza ewangelickiego z końca
XIX w. (dł. 1,8 km).

„Carska Tropina" – kolor czarny, dł.
4 km, początek na składnicy przed
tzw. Kosym Mostem (most na rzece
Narewka), szlak biegnie wzdłuż
doliny rzeki Narewka, starą drogą
powstałą jeszcze za czasów carskich
– stąd jego nazwa. Prowadzi przez
grądy i olsy zbliżone charakterem do
naturalnych. Szlak pełni też funkcję
edukacyjną w zakresie roli martwego
drzewa w ekosystemach naturalnych
Puszczy. Interesującym miejscem na
szlaku jest punkt widokowy,
nawiązujący architekturą do
tradycyjnych brogów, z którego
roztacza się widok na nadrzeczne
łąki i obszar ochrony ścisłej BPN.

„Tropem Żubra" – kolor żółty,
łączna dł. 20 km, po terenie Parku –
3,5 km. Szlak łączy trzy miejsca
zimowego dokarmiania żubrów
udostępnione w Puszczy dla turystów,
tzw. ostoje żubrów: „Kosy Most",
„Czoło", „Babia Góra". Dwie pierwsze
znajdują się na terenie Parku.

Szlaki rowerowe

Szlaki rowerowe biegnące przez teren Obrębu Ochronnego
Rezerwat tworzą sieć, która pozwala na poznanie walorów
przyrodniczych nie tylko Białowieskiego Parku Narodowego, ale
również najciekawszych zakątków gminy Narewka. Została ona tak
zaplanowana, aby wszystkie szlaki zbiegały się w Narewce, gdzie
jest wypożyczalnia rowerów i gdzie można zostawić samochód. Do
Parku prowadzą dwa szlaki: 
zielony – 7 km z Narewki do BPN, 12 km po terenie Parku, 17 km z
powrotem do Narewki, szlak prowadzi przez przez północny teren
Obrębu, ukazując różne typy ekosystemów leśnych i nieleśnych; 
czarny – 7 km z Narewki do BPN, 2 km po terenie Parku, 9 km z
powrotem do Narewki, szlak prowadzi przez dobrze zachowane
bory sosnowe i bory bagienne. Tu do lat 90. ubiegłego wieku
występował głuszec – największy kurak leśny spotykany w Polsce

Dojazd samochodem

Dojazd z Warszawy: 
Czas podróży samochodem z Warszawy do Białowieży wynosi ok. 4 godz.
Można wybrać trzy trasy:
   - przez Sokołów Podlaski (ok. 210 km), 
   - przez Ciechanowiec i Bielsk Podlaski (ok. 230 km), 
   - przez Zambrów (ok. 250 km).
Warszawa – Sokołów Podlaski – Siemiatycze – Kleszczele – Hajnówka –
Białowieża. 
Z Warszawy jedziemy drogą nr 637 przez Stanisławów, Węgrów, Sokołów
Podlaski, Drohiczyn i Siemiatycze, następnie drogą nr 693 i 691 przez
Kleszczele, Hajnówkę i drogą nr 689 dojeżdżamy do Białowieży.
Warszawa – Radzymin – Brok – Ciechanowiec – Brańsk – Bielsk Podlaski –
Hajnówka – Białowieża. 
Z Warszawy, trasa nr 8 w kierunku Białegostoku, za Wyszkowem skręcamy w
drogę nr 694 do Broku, następnie z Ciechanowca drogą nr 681 do Brańska.
Dalej skręcamy w drogę nr 689 i przez Bielsk Podlaski, Hajnówkę
dojeżdżamy do Białowieży.
Warszawa – Radzymin – Wyszków – Ostrów Mazowiecka – Zambrów –
Wysokie Mazowieckie – Brańsk – Bielsk Podlaski – Hajnówka – Białowieża. 
Z Warszawy wyjeżdżamy drogą nr 8 do Zambrowa, później kierujemy się
drogą 66 na Bielsk Podlaski, a następnie zmieniamy trasę na drogę nr 689
przez Hajnówkę do Białowieży.

Dojazd z Białegostoku:
Czas podróży samochodem z Białegostoku do Białowieży wynosi ok. 2 godz.
Można wybrać dwie trasy: 
Białystok – Zabłudów – Narew – Hajnówka – Białowieża (88 km). 
Z Białegostoku wyjeżdżamy trasą nr 19 (na Lublin), w Zabłudowie skręcamy
w trasę nr 685 w kierunku Narwi. W Narwi skręcamy w drogę do Hajnówki i
dalej drogą nr 689 do Białowieży.
Białystok – Zabłudów – Bielsk Podlaski – Hajnówka – Białowieża (100 km). 
Z Białegostoku wyjeżdżamy trasą nr 19 (na Lublin), w Bielsku Podlaskim
skręcamy w trasę nr 689 w kierunku Hajnówki i dalej do Białowieży.

Dojazd komunikacją

publiczną

Dojazd z Warszawy: 
Warszawa – Białystok – Białowieża 
Podróż pociągiem z Warszawy do Białegostoku zajmuje ok. 2,5 godz. Z
Białegostoku najlepiej dostać się do Białowieży (zwykle z przesiadką w
Hajnówce) liniami PKS lub prywatnymi liniami przewozowymi. Podróż trwa
ok. 2-3 godz.
Warszawa – Siedlce – Hajnówka – Białowieża 
Podróż pociągiem z Warszawy do Hajnówki (przez Siedlce i Czeremchę)
zajmuje ok. 4 godz. Z Hajnówki do Białowieży można się dostać liniami PKS
lub prywatnymi liniami przewozowymi. Podróż trwa ok. 0,5 godziny.
Warszawa – Białowieża 
Bezpośrednie połączenie autobusowe Warszawa (Dworzec Zachodni) –
Białowieża przez Ostrów Mazowiecka, Ciechanowiec, Bielsk Podlaski i
Hajnówkę. Podróż trwa ok. 5 godz. (267 km).
Dojazd z Białegostoku:
Z Białegostoku najlepiej dostać się do Białowieży (zwykle z przesiadką w
Hajnówce) liniami PKS lub prywatnymi liniami przewozowymi. Podróż trwa
ok. 2-3 godz.