dr Lidia Marszałek
GOTOWOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I
PISANIA
dr Lidia Marszałek
GOTOWOŚĆ DO NAUKI CZYTANIA I
PISANIA
•
Wiele jest definicji czytania w literaturze.
Najogólniej można je podzielić na dwie
kategorie: ze względu na podejście
lingwistyczne oraz psychologiczne. W
definicjach lingwistycznych uwaga jest
skupiona na tworzeniu prawidłowej formy
dźwiękowej z zapisanych znaków graficznych.
W definicjach psychologicznych badacze
skupili się na rozumieniu czytanego tekstu.
•
Jedną z lingwistycznych definicji czytania
zaprezentował D. Elkonin, który zdefiniował
ten proces jako: „tworzenie dźwiękowej formy
słowa, czyli organizację dźwięków w
określonym następstwie czasowym na
podstawie jego obrazu graficznego, niezależnie
od tego, czy jest ono zrozumiałe dla osoby
czytającej czy nie” . W podejściu
lingwistycznym zwraca się przede wszystkim
uwagę na technikę czytania, nie zaś na
rozumienie treści.
•
W większości jednak badacze rozumieją czytanie
jako zdolność do rozumienia czytanego tekstu.
Zdaniem M. Linker i C. McCullough „czytanie
polega na rozpoznawaniu drukowanych lub
pisanych symboli służących jako bodźce do
przywoływania znaczeń nagromadzonych dzięki
wcześniejszym doświadczeniom życiowym i
tworzeniu nowych znaczeń drogą manipulowania
pojęciami, które czytelnikowi są już znane”.
•
Wynika z tego, że dziecko rozszyfrowuje zapisane
słowo na podstawie przywoływanych z pamięci
znaczeń wyrazu. Rozumienie jest efektem
końcowym w nauce czytania, ale wraz z
automatyzacją tego procesu jego rola się zwiększa.
•
D
ziecko poznając język, ucząc się czytać,
zaczyna rozpoznawać poszczególne symbole i
jednostki mowy. Początkowo dzieje się to
intuicyjnie, potem zaś w oparciu o zdobytą
wiedzę przekłada symbole graficzne na
dźwiękową formę słowa. Dlatego bardzo
istotne jest, by dziecko poznało litery, które
pomogą mu w rozszyfrowaniu kodu
językowego.
•
W ujęciu I. Styczek bowiem czytanie to
„umiejętność rozszyfrowania kodu
graficznego”. Podobnie definiuje czytanie H.
Mystkowska, która twierdzi, że „proces
czytania polega na rozpoznawaniu,
identyfikowaniu i odróżnianiu wzrokiem
znaków i obrazów graficznych, wiązaniu ich z
wyobrażeniem słuchowym oraz ze
znaczeniem, z treścią, której są nośnikiem”.
•
Najobszerniejszą definicję czytania stworzył E.
Malmquist. Jego zdaniem „czytanie należy rozumieć
jako szereg wspólnych umysłowych działań, które w
dużym stopniu są odmienne, bo zróżnicowane w
zależności od wieku i dojrzałości czytającego od
rodzaju czytanego tekstu, stopnia jego trudności
oraz od celu czytania”.
•
Autor wyróżnił również kilka komponentów, które
składają się na proces czytania. Są to:
wrażenia
wzrokowe, percepcja w odniesieniu do rozumienia
poszczególnych wyrazów, zapamiętywanie
przeczytanego tekstu, gromadzenie w pamięci
zdarzeń z przeszłości, działania asocjacyjne i
przetwarzające.
Proces czytania w kontekście
psychologicznym rozpatruje m.in. A.
Brzezińska. Jej zdaniem czytanie to
„zjawisko wymagające współdziałania
szeregu właściwości psychicznych człowieka
tj.:
•
współdziałania analizatorów (wzrokowego,
słuchowego, kinestetycznego),
•
sprawnego przebiegu procesów
myślowych, odpowiedzialnych za
prawidłową analizę i syntezę informacji,
ich przetworzenie, skojarzenie z
wcześniejszym doświadczeniem” .
Autorka wyróżnia również trzy aspekty
czytania:
•
techniczny,
•
semantyczny
•
krytyczno-twórczy.
Aspekt techniczny odnosi się do
rozpoznawania, kojarzenia i różnicowania
znaków graficznych i słownych.
Aspekt semantyczny polega na rozumieniu
przeczytanego tekstu.
Aspekt krytyczno-twórczy odnosi się do
najbardziej zaawansowanych zdolności,
mianowicie do refleksyjnego i krytycznego
ustosunkowania się do przeczytanego tekstu
•
Czynność czytania jest realizowana przy udziale
trzech funkcji: wzrokowej, słuchowej oraz
semantycznej. Pierwszym etapem procesu
czytania jest spostrzeganie znaków graficznych
– liter, które są zbudowane dość podobnie. Jest
to proces trudny dla dziecka. Analizator
wzrokowy w trakcie czytania wykonuje trzy
rodzaje ruchów:
•
postępujący – od lewej do prawej strony wiersza,
•
zwrotny – od końca jednej linijki do następnej,
•
wsteczny – obejmujący ponowna kontrolę
znaków.
•
Na bazie wzrokowego postrzegania znaków
graficznych dokonywana jest ich analiza,
synteza oraz dekodowanie znaczenia.
•
Analizator słuchowy służy z kolei wyodrębnianiu
i klasyfikowaniu właściwych dźwięków w
czytaniu. Funkcja słuchowa zapewnia
prawidłową percepcje mowy, tzw. słuch mowny,
na który składają się: słuch fizyczny, muzyczny
oraz fonematyczny.
•
Funkcja semantyczna odnosi się do rozumienia
tekstu czytanego. Rozumienie łączy się z
doświadczeniami i czynnościami umysłowymi. W
proces czytania i rozumienia tekstu
zaangażowane są wyższe czynności, takie jak:
myślenie, mowa pamięć.
•
Podsumowując, proces czytania opiera się na
integracyjnej działalności mózgu. Przy czym
trudno jest jednoznacznie oddzielić czynności
intelektualne od semantycznych, które
występują w początkowej fazie nauki czytania.
•
Do prawidłowego przebiegu tego procesu
potrzebne jest opanowanie kilka umiejętności:
zdobycie odpowiedniego zasobu informacji,
pewne doświadczenie, rozumienie mowy, a
także nabycie kompetencji językowej.
•
Przygotowanie dziecka do rozpoczęcia nauki
czytania i pisania jest odpowiedzialnym
zadaniem dla nauczyciela klas przedszkolnych
tzw. "zerówek". Od jego wiedzy dotyczącej
prawidłowości przebiegu tych umiejętności i
ich uwarunkowań psychologicznych, od
doświadczenia metodycznego zależy, czy dla
dziecka nabywanie tych umiejętności będzie
interesujące i atrakcyjne, czy też stanie się
pasmem niepowodzeń, zniechęcenia, utraty
wiary we własne możliwości.
•
Czytanie i pisanie to proces złożony.
•
W odróżnieniu od rozwoju mowy, który przebiega w
sposób naturalny, często nieświadomy, tych
umiejętności dziecko musi nauczyć się w sposób
świadomy, kontrolowany.
•
Wiele dzieci, mimo pozytywnego nastawienia do nauki,
już na samym początku opanowywania umiejętności
czytania i pisania ma trudności. Są dzieci, u których
dysharmonie w rozwoju określonych funkcji i czynności
poznawczych mogą w istotny sposób zaburzyć
efektywne opanowanie czytania i pisania. Dzieci te
określa się mianem "ryzyka dysleksji".
•
Gotowość do czytania nie jest to stan, na który należy
biernie oczekiwać. To dynamiczny proces
uwarunkowany zarówno czynnikami biologicznymi, jak
i środowiskowymi oraz własną aktywnością dziecka.
•
A. Brzezińska zdefiniowała gotowość do
czytania i pisania jako "taki stan w rozwoju
dziecka, który charakteryzuje się wrażliwością
na znaki, na ich istotę i znaczenie w procesie
komunikowania się oraz podatnością na
wskazówki ze strony otoczenia dotyczące istoty
czytania i pisania".
•
Według autorki tej gotowość do czytania i
pisania obejmuje trzy sfery:
•
sferę procesów psychomotorycznych;
•
sferę procesów poznawczych;
•
sferę procesów emocjonalno-motywacyjnych.
Gotowość psychomotoryczna to warunek
opanowania techniki czytania i pisania;
Gotowość poznawcza - słownikowo-pojęciowa,
wiążąc się z zasobem doświadczenia
psychologicznego i językowego, warunkuje
właściwe rozumienie znaczeń typu explicite i typu
implicite;
Gotowość emocjonalno-motywacyjna - jej istotą
jest odkrywanie istnienia mowy pisanej, zasad nią
rządzących i rozumienia jej znaczenia w procesie
porozumiewania się ludzi oraz przekazu
doświadczenia kulturowego”.
WŁAŚCIWOŚCI, JAKIE POWINNO POSIADAĆ
DZIECKO, ABY MOŻNA BYŁO POWIEDZIEĆ, ŻE
CECHUJE JE ODPOWIEDNI POZIOM GOTOWOŚCI
DO ROZPOCZĘCIA CZYTANIA:
•
Dziecko powinno uświadomić sobie, co to jest
czytanie, czym się różni czytanie od np.
opowiadania bajki: powinno uświadomić sobie
różnicę między obrazkami a tekstem i innymi
znakami, np. różnego rodzaju ozdobnikami
występującymi w znanych mu książkach; powinno
zauważyć związek między znakami w tekście a
wypowiadanymi słowami;
•
Wiedzieć, jak się czyta w jego języku, np. od
strony lewej do prawej, od góry strony do dołu;
•
Wiedzieć, po co się uczy czytać, do czego ta
umiejętność będzie przydatna, jaka jest
wartość czytania dla człowieka;
•
Posiadać bogate słownictwo, umieć rozmawiać
na bliskie mu tematy;
•
Posiadać umiejętność różnicowania kształtów,
kolorów, dźwięków, wyszukiwania różnic i
podobieństw na obrazkach rozmaitych
znakach
•
By można było mówić o gotowości dziecka do
czytania muszą być spełnione pewne warunki,
do których zalicza się:
•
zdolność prawidłowej wymowy,
•
określoną lateralizację półkul,
•
percepcję wzrokową i słuchową na
odpowiednim poziomie,
•
opanowaną koordynację wzrokowo-słuchowo-
ruchową,
•
zdolność koncentracji uwagi,
•
odpowiednią pojemność pamięci.
PISANIE
Pismo stanowi pełną całość psychomotoryczną na którą
składają się takie elementy jak:
•
słuchowe wydzielenie głoski,
•
znaczenie jej odpowiednika literowego,
•
zapamiętanie litery oraz kolejne rozmieszczenie liter w
wyrazie,
•
napisanie litery lub wyrazu, a więc szereg ruchów
wykonanych przez różne części aparatu ruchowego ręki
pod kierownictwem kory mózgowej.
•
Rozwijanie sprawności dziecka w początkowej
fazie przygotowania do nauki pisania dotyczy
przede wszystkim rozwoju ruchowego i
orientacji w przestrzeni, mniejszą rolę pełnią
sprawność intelektualna i możliwość
graficznego odtwarzania znaków.
•
Proces przygotowujący do nauki pisania
przebiega równocześnie z etapami rozwoju
psychomotorycznego od poznawania przez
ruch, poprzez działanie na konkretach aż do
początków operowania znakiem graficznym.
Ćwiczenia
•
działalność plastyczna: lepienie, wycinanie,
wydzieranie, malowanie,
•
orientacja na kartce papieru: lewa, prawa strona,
góra, dół, lewy róg dolny itd.
•
Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku,
•
Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku
bez liniatury,
•
Kreślenie wzorów po śladzie z zachowaniem kierunku
w liniaturze
•
ćwiczenia w łączeniu liter,
•
Ćwiczenia w pisaniu słów.
•
Przygotowanie do nauki pisania polega na
stosowaniu różnorodnych ćwiczeń wyrabiających
koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność dłoni
i palców, a także przegubu dłoni oraz ruchów
ramienia i przedramienia.
•
Do takich ćwiczeń można wykorzystać rysunek,
malowanie, lepienie wydzieranie, wycinanie,
wyszywanie, rzucanie i łapanie piłeczki.
•
Kolejny etap stanowi odwzorowywanie najpierw
prostych kształtów, linii, łuku, prostokąty, koła,
owale, a następnie szlaczki złożone z dowolnych
elementów figur geometrycznych powtarzających
się rytmicznie.
•
Pisanie na kartkach wymaga ruchów
drobnych niewielkich przede wszystkim
nadgarstka, kiści, całej dłoni i palców a także
przedramienia i ramienia. Układ kostno-
stawowy i mięśniowy ręki dziecka 6-letniego
nie jest jeszcze dojrzały, ręka dziecka szybko
się męczy przy pisaniu, dlatego ćwiczenia w
pisaniu nie powinny trwać zbyt długo,
natomiast mogą być stosowane dość często
kilkakrotnie w ciągu jednego dnia.
Ważnymi czynnikami w mowie pisanej są:
•
zespół skoordynowanych ruchów ręki – ramienia,
przedramienia, nadgarstka i palców odpowiedni
rozwój drobnych grup mięśniowych w dłoni i palcach
oraz zdolność ich koordynacji.,
•
sposób trzymania narzędzia pisarskiego
•
układ rąk przy pisaniu
•
umiejętność dowolnego uważania;
•
odpowiedni poziom rozwoju pamięci i szeregu
nawyków należących do rzędu tzw. wyższych, jak
ogólne zdyscyplinowanie (wyrażające się m.in. w
umiejętności spokojnego siedzenia w ławce);
•
odległość oczu od papieru
•
stosowanie się do wskazówek nauczyciela.