UKŁAD

ODDECHOWY

Sylwia Olszewska

Izabela Płosa

Kl. I TW

Wiadomości ogólne

Główną funkcją układu oddechowego jest wymiana gazowa, czyli
dostarczanie organizmowi niezbędnej ilości tlenu do procesów utleniania
komórkowego, przy jednoczesnym wydaleniu dwutlenku węgla
powstałego podczas procesów metabolicznych. Do wymiany gazowej
dochodzi w części oddechowej płuc. Tlen wraz z powietrzem dostaje się
do płuc za pośrednictwem drogi oddechowej. Tą samą drogą wydalany
jest dwutlenek węgla. Ta część układu oddechowego nosi nazwę części
przewodzącej. W części przewodzącej układu oddechowego wdychane
powietrze ulega ogrzaniu, nawilżeniu oraz oczyszczeniu z kurzu i
drobnoustrojów. Tu także umiejscowiony jest narząd powonienia,
którego zadaniem jest pobieranie informacji węchowych dochodzących z
wdychanym powietrzem. Jeden z odcinków części przewodzącej (krtań)
pełni funkcję aparatu głosotwórczego. Drogę oddechową stanowią
następujące struktury: nos zewnętrzny, jama nosowa, gardło, krtań,
tchawica i oskrzela. Część oddechowa, stanowiąca właściwy miąższ
płucny, składa się z oskrzelików oddechowych, przewodzików
pęcherzykowych oraz pęcherzyków płucnych.

Anatomia układu

oddechowego

W układzie oddechowym ssaka rozróżnia

się następujące odcinki: jamę nosową, gardło,
krtań, tchawicę i oskrzela oraz płuca. Z
układem tym anatomicznie i czynnościowo
związana jest błona surowicza, zwana
opłucną. W wymienionej kolejności zostaną
opisane części dróg oddechowych.

Jama nosowa

Spełnia ona dwojakie zadanie: drogi oddechowej i narządu węchu. Do jamy nosowej
prowadzą parzyste nozdrza przednie, umieszczone na wierzchołku w okolicy nosowej.
Okolica ta u zwierząt domowych łączy się z wargą górną, tworząc płytkę nosowo-
wargową, u bydła zwana śluzawicą, u świni zaś – tarczą ryja. Nozdrza przednie prowadzą
najpierw do przedsionka nosa, który u konia w części górno-bocznej tworzy ślepy
zachyłek. Należy o nim pamiętać przy wprowadzaniu zgłębnika nosowo-przełykowego.
Przedsionek nosa okryty jest gładką skórą. Ku tyłowi przechodzi w jamę nosową właściwą,
pokrytą silnie unaczynioną błoną śluzową. Umieszczona pośrodku przegroda chrzęstna
dzieli jamę nosową na dwie symetryczne połowy. Ku tyłowi otwierają się dzięki temu do
gardła dwa nozdrza tylne.
Wnętrze jamy nosowej, dzięki odmienności funkcji i związanych z nią różnic budowy, dzieli
się na części: oddechową i węchową (ryc. 49).
Część oddechowa tworzy, wskutek istnienia przegrody, dwie boczne połowy. Każda z nich
jest z kolei siedliskiem dwóch małżowin. Są to znane nam z opisu czaszki dwie tutkowato
skręcone, cienkie blaszki kostne, powleczone błoną śluzową. Ich obecność w każdej
połowie jamy nosowej powoduje podział jej na trzy piętra, zwane tu przewodami
nosowymi: górnym, środkowym i dolnym. Środkowy przewód nosowy komunikuje się
bezpośrednio z zatoką szczękową.
Część węchowa jamy nosowej zajmuje jej tylną część, tam gdzie tworzy się błędnik sitowy.
Błona śluzowa ma tu zabarwienie brudnożółtawe. Biorą w niej początek nici węchowe,
które dochodzą do ośrodków węchowych mózgowia.
W całej błonie śluzowej jamy nosowej występują liczne gruczoły śluzowe lub surowiczo-
śluzowe. Bogate unaczynienie manifestuje się jej różowym zabarwieniem. Znaczenie tego
unaczynienia związane jest z zadaniami jamy nosowej wobec powietrza oddechowego,
które ulega tu ogrzaniu, nawilżeniu, a także oczyszcza się z mechanicznych
zanieczyszczeń. Jama nosowa komunikuje się z tzw. zatok przynosowych. Są to jamy
drążące niektóre kości czaszki. Wyściela je błona śluzowa taka sama jak występująca w
jamie nosowej. Poszczególne zatoki kontaktują się ze sobą, co sprzyja przenoszeniu się
ewentualnych schorzeń.

Gardło

Stanowi ono wspólny odcinek dróg

oddechowych i pokarmowych, toteż jama ta
zostanie opisana w rozdziale poświęconym
anatomii układu pokarmowego (druga
prezentacja).

Krtań

Krtań mieści się w tyle i dolnie w stosunku do gardła, z którym łączy się poprzez

wpust krtaniowy. Jest to krótka, o zrębie chrząstkowym rurka, o stale otwartym
świetle. Chrząstki, które ten zrąb tworzą, łączą się wzajemnie stawowo, a także przy
pomocy więzadeł oraz mięśni. Rozróżniamy więc pięć chrząstek krtaniowych:
tarczowatą, pierścieniowatą, dwie nalewkowate oraz nagłośniową. Największa z
chrząstek krtani, tarczowata, tworzy jej ograniczenie dolne oraz boczne. Chrząstka
pierścieniowata leży najbardziej tylno-dolnie i kontaktuje się z pierwszym pierścieniem
tchawicy. Chrząstki nalewkowate ograniczają z góry i z boków wejście do krtani.
Chrząstka nagłośniowa zamyka wejście do krtani podczas przełykania.

Wnętrze krtani jest wysłane błoną śluzową. Tworzy ona na bocznych ścianach

tego narządu fałdy głosowe. Zrąb tych fałdów stanowi mięsień głosowy i więzadło
głosowe. Pomiędzy tymi fałdami powstaje głośnia. Drgania fałdów głosowych
powodują powstanie głosu. Krtań jest więc oprócz swych zadań oddechowych, również
narządem głosotwórczym. W krtani konia i świni ku przodowi i bocznie od fałdów
głosowych znajdują się kieszonkowate zagłębienia – zachyłki krtaniowe, o
niewyjaśnionym bliżej znaczeniu.

Tchawica

Jest to długi, rurowaty przewód o sprężystych ścianach i zawsze otwartym

świetle. Rozpoczyna się on tuż za chrząstką pierścieniowatą krtani, biegnie wzdłuż
dolnej powierzchni szyi, poprzez wpust dostaje się do klatki piersiowej i tu kończy się
rozwidleniem tchawicznym, przechodząc w dwa oskrzela główne. U przeżuwaczy i
świni tuż przed rozwidleniem odchodzi do prawego płuca dodatkowe oskrzele
nadtętnicze.

Zrąb tchawicy tworzą liczne pierścienie tchawiczne, które nie są zamknięte, ale

końce ich łączy twór błoniasty, zawierający liczne włókna mięśniowe gładkie. Wnętrze
tchawicy wyściela błona śluzowa o nabłonku urzęsionym.

Oskrzela

Oskrzela główne wnikają przez wnękę do miąższu płuc, gdzie oddają

szereg oskrzeli wtórnych- grzbietowych i brzusznych. W dalszym przebiegu
każde z oskrzeli wtórnych dzieli się na oskrzela coraz mniejsze, z których
najdrobniejsze noszą nazwę oskrzelików końcowych. Doprowadzają one
powietrze do zrazików płucnych. Całość opisanych rozgałęzień tworzy tak
zwane drzewo oskrzelowe. Duże oskrzela wykazują budowę taką jak
tchawica. W mniejszych chrząstki przybierają postać płytek oskrzelowych.
Błona śluzowa oskrzeli jest podobna do błony śluzowej tchawicy.

Płuca

Lewe i prawe płuco jako całość przypominają stożek, którego podstawa opiera się o przeponę, wierzchołek
zaś układa się w okolicy wpustu do jamy piersiowej. Zajmują one prawie całe wnętrze jamy piersiowej z
wyjątkiem przestrzeni ograniczonej śródpiersiem, gdzie mieszczą się takie narządy, jak serce czy przełyk.
Płuca wyjęte z klatki piersiowej są nieco mniejsze niż w swym położeniu naturalnym, a to dlatego, że
równoważy się wówczas ciśnienie wnętrza płuc i atmosferyczne. Barwa płuc jest zwykle różowa; odcień
barwy zależy od stopnia wypełnienia przez krew ich naczyń włosowatych.
Oglądając płuca z zewnątrz, w położeniu naturalnym, można rozróżnić trzy powierzchnie: żebrową,
śródpiersiową i przeponową. Ich nazwy pochodzą stąd, że opisywane powierzchnie stykają się z
odpowiednimi okolicami. Na powierzchni śródpiersiowej znajduje się zagłębienie-wnęka płucna, przez którą
do każdego płuca dostają się oskrzela główne, naczynia oraz nerwy i gdzie mieszczą się węzły chłonne.
Płuca ssaków, z wyjątkiem konia, podzielone są na płaty przez głębokie wcięcia międzypłatowe. Liczba
płatów jest różna dla płuca lewego i prawego. Jest ona również charakterystyczna dla poszczególnych
gatunków zwierząt. Płaty oznacza się nazwami. Jeśli dla przykładu weźmiemy płuca świni, to w płucu lewym
rozróżniamy płaty: wierzchołkowy, sercowy i przeponowy; w płucu prawym zaś: wierzch0łkowy, sercowy,
przeponowy i dodatkowy. Ten ostatni u wszystkich zwierzą stanowi część płata przeponowego, odciętą przez
krezkę żyły czczej tylnej. Każdy płat płucny jest poprzerastany w wielu kierunkach tkanką łączną. Dzieli ona
miąższ płuca na płatki, dobrze widoczne np. w płucach krowy. Każdy płatek dzieli się na zraziki, do których
dochodzą opisane już oskrzeliki końcowe. Wewnątrz zrazików rozgałęziają się one dalej na oskrzeliki
oddechowe i przewody pęcherzykowe, przy czym w ścianach tych rozgałęzień pojawiają się pęcherzyki
płucne, najmniejsze jednostki budowy wewnętrznej płuc. Cała masa tych pęcherzyków (a jest ich np. u konia
ok. pół miliarda) nosi nazwę wymiany gazowej, powierzchnia zaś wymiany sięga dzięki pęcherzykom 500m2.
Pęcherzyk płucny ma ścianę zbudowaną z jednej warstwy komórek bardzo cienkiego nabłonka oddechowego.
Otacza go gęsta sieć naczyń włosowatych, pochodzących z rozgałęzień tętnicy płucnej. Powstają w ten
sposób warunki, w których krew ma możność zetknięcia się z zawartym w powietrzu oddechowym tlenem
tylko przez dwie nadzwyczaj cienkie przegrody: nabłonek oddechowy i śródbłonek naczyń włosowatych.
Oprócz krwi, doprowadzanej do płuc przez tętnicę płucną, którą można nazwać naczyniem czynnościowym
płuc, otrzymują one również krew odżywczą poprzez tętnicę oskrzelową. Rozgałęzieniom tej ostatniej
towarzyszą włókna nerwów wegetatywnych regulujące szybkość i głębokość oddechów. Nie docierają one
jednak do pęcherzyków płucnych. Tak więc miąższ płucny jest nieunerwiony, a więc bezbolesny. Tym
tłumaczy się brak objawów bólu przy schorzeniach niszczących nieraz bardzo znacznie tkankę płucną (np.
gruźlica, nowotwory).

Opłucna i śródpiersie

Zarówno wewnętrzne ściany jamy piersiowej, jak i same płuca, okryte

są błoną surowiczą, pokrewną otrzewnej, zwaną opłucną. Jest to cienka,
przezroczysta blaszka łącznotkankowo-nabłonkowa. Przylega ona do ścian
klatki piersiowej. W płaszczyźnie pośrodkowej ciała opłucna opuszcza się w
postaci dwu listków od środka ściany grzbietowej, ku dołowi, aż do mostka.
Powstaje w ten sposób przegroda zwana śródpiersiem, która dzieli wnętrze
jamy piersiowej na dwa oddzielne worki opłucnowe. W śródpiersiu leży,
obok serca i przełyku, także tchawica. Natomiast płuca jak gdyby
wypączkowały ze śródpiersia i wypełniły lewy i prawy worek opłucnowy.
Rozstając się pociągnęły za sobą część opłucnej śródpiersia, która je
następnie ściśle okrywa jako opłucna płucna, w odróżnieniu od okrywającej
ściany klatki piersiowej opłucnej ściennej. Pomiędzy opłucną płucną a
opłucną ścienną pozostaje szczelinowata przestrzeń, zwana jamą
opłucnową. Zawarty w niej w niewielkich ilościach płyn, zwilżający zawsze
opłucną, nosi nazwę płynu opłucnowego.

Mechanizm oddychania

Ruch powietrza w drogach oddechowych zachodzi dzięki różnicy ciśnień między ciśnieniem

śródpłucnym a otoczeniem. Zmiany cieśnienia spowodowane są różną objętością klatki piersiowej w
czasie wdechu i wydechu. Podczas wdechu skurcze mięśni klatki piersiowej (mięśnie między żebrowe
zewnętrzne), przepony i innych grup mięśniowych zmieniają pojemność klatki piersiowej, zwiększając
objętość płuc. Powietrze poprzez górne drogi oddechowe dostaje się do płuc i wypełnia pęcherzyki
płucne.

W czasie wydechu kurczą się mięśnie tłoczni brzusznej i międzyżebrowe wewnętrzne. Również

elastyczność tkanki płucnej i dążność jej do zapadania się sprzyja zmniejszeniu objętości klatki
piersiowej i opróżnieniu płuc.

Dzięki elastyczności tkanki płucnej w jamach opłucnowych utrzymuje się stale podciśnienie. Wynosi ono

kilka milimetrów słupka rtęci i zwiększa się w fazie wdechu.