UKŁAD POKARMOWY

CZŁOWIEKA

Spis treści:

1. Budowa układu pokarmowego człowieka.
2. Jama ustna.
3. Budowa zęba.
4. Ślinianki.
5. Gardło i przełyk.
6. Żołądek.
7. Jelito cienkie.
8. Jelito grube.
9. Trzustka.
10.Wątroba.
11.Trawienie pokarmu.
12.Bibliografia i

1. Budowa układu pokarmowego
człowieka.

b
c

a. jama ustna
b. ślinianka
c. gardło
d. przełyk
e. wątroba
f. woreczek żółciowy
g. żołądek
h. trzustka
i. jelito cienkie
j. jelito grube
k. wyrostek robaczkowy
l. odbytnica

Przewód pokarmowy tworzą narządy przez które
przechodzi pokarm. Są to w kolejności: jama ustna,
gardło, przełyk,
żołądek, jelito cienkie i jelito grube.

Gruczołami wspomagającymi proces trawienia są:
ślinianki, wątroba i trzustka.

Głównym zadaniem układu pokarmowego jest
przetworzenie pokarmu na składniki odżywcze, które
może wykorzystać organizm do celów budulcowych,
energetycznych lub regulujących jego pracę.

2. Jama ustna.

e
f

a. wargi
b. szczęka
c. podniebienie
d. języczek

podniebienny

e. policzki
f. migdałki
g. zęby
h. język

Początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego
jest jama ustna. Od przodu ograniczają ją wargi i
zęby. Z tyłu przechodzi w gardziel, a następnie
gardło. Po obu stronach gardzieli leżą migdałki.

Od góry jamę ustna ogranicza podniebienie. W części
przedniej jest to podniebienie twarde, a w tylnej
miękkie. Od środkowej części podniebienia miękkiego
odchodzi języczek podniebienny.
Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie
prążkowanych. Służy on do mieszania pokarmu i
przesuwania go w stronę gardła.
Do odcinania i rozdrabniania kęsów pokarmu służą
zęby. U człowieka występują dwa pokolenia zębów –
mleczne i stałe. Zawiązki zębów znajdują się już u
noworodka. Zębów mlecznych jest po 10 w szczęce
dolnej i górnej: 4 siekacze, 2 kły, 4 trzonowe.
Zaczynają się one pojawiać około 6 – 7 miesiąca życia.
Rozmieszczenie zębów stałych przedstawia schemat.

s – siekacze
k – kły
p – przedtrzonowe
t – trzonowe

Pierwsze zęby stałe
pojawiają się około 7
roku życia. Ostanie –
zęby mądrości w
wieku 18 – 25 lat.
Zróżnicowanie zębów
na 4 rodzaje wiąże się
z ich udziałem w
rozdrabnianiu
pokarmów. Siekacze
służą do odcinania
kęsów pokarmów, kły
do przytrzymywania
odgryzanego
jedzenia,
przedtrzonowe i
trzonowe do
rozcierania i żucia
pożywienia.
Schematyczny zapis
liczby zębów
przedstawia tzw.
wzór zębowy.

3 2 1 2 2 1 2 3 -

szczęka

górna

3 2 1 2 2 1 2 3

- żuchwa

t p k s s k p t

3. Budowa zęba.

Zęby są zbudowane z tkanki kostnej zwanej
zębiną. Część zębiny wystająca z dziąsła pokryta
jest szkliwem. Jest to najtwardsza tkanka
naszego organizmu. Wewnątrz korzenia zęba
znajduje się kanał wypełniony miazgą. Znajdują
się tam

nerwy i naczynia
krwionośne.

4. Ślinianki.

Ślinianki

są to duże

gruczoły rozmieszczone
symetrycznie po 3 po obu
stronach jamy ustnej.
Wyróżniamy ślinianki:

• przyuszne

• podżuchwowe

• podjęzykowe.

W błonie śluzowej jamy ustnej występuje również wiele
małych gruczołów ślinowych. Wydzieliną tych
gruczołów jest ślina. Składa się ona głównie z wody
(99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do:

• zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia
ich przełykanie,

• początkowego trawienia skrobi,

• niszczenia bakterii.

Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby.

5. Gardło i przełyk.

Gardło jest wspólną częścią układu pokarmowego

i oddechowego. Bierze udział w połykaniu kęsów

pokarmu.

Przełyk jest to rurka długości około 25 - 30 cm.

Łączy ona gardło z żołądkiem. Skurcze mięśni

przełyku umożliwiają przesuwanie pokarmu w

stronę żołądka.

6. Żołądek.

Żołądek stanowi zbiornik
pokarmu. Pokarm dostaje się tu
z przełyku przez wpust (a), a
wychodzi przez odźwiernik (b)
do dwunastnicy (c). Żołądek
zbudowany jest z kilku warstw
mięśni

gładkich. W środku wyściela go błona śluzowa
wydzielająca sok żołądkowy. Żołądek produkuje
około 1,5 - ,5 l soku na dobę. Widok lub zapach
pokarmu może stymulować wydzielanie soku
żołądkowego.
Pokarm przebywa w żołądku średnio 1-2 godziny;
bardzo obfite posiłki nawet do 7 godzin. Dzięki ruchom
mięśni zostaje on dokładnie wymieszany z sokiem
żołądkowym.

Sok żołądkowy zawiera:

a. Enzymy trawienne – pepsynę i

podpuszczkę zapoczątkowujące trawienie
białek.

b. Kwas solny – wytwarza on kwaśne

środowisko niezbędne do działania
podpuszczki. Dodatkowo ma on właściwości
bakteriobójcze – niszczy zarazki, które dotarły
tu z pokarmem.

c. Śluz – zabezpiecza on błonę żołądka przed

enzymami trawiennymi. Zmniejsza tarcie
pokarmu o ścianki żołądka.

7. Jelito cienkie.

Jelito cienkie człowieka ma długość 4 – 5 m. Składa

się z trzech odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i

jelita krętego.

Dwunastnica ma długość około 25 cm. Uchodzą tu

przewody z wątroby i trzustki. Dzięki enzymom

trzustkowym i żółci odbywa się tu trawienie cukrów,

białek i tłuszczów.

Pokarm w postaci tzw. miazgi pokarmowej przesuwa

się w jelicie dzięki ruchom robaczkowym

(perystaltycznym).

Głównym zadaniem jelita cienkiego jest wchłanianie

strawionego pokarmu do krwi. Powierzchnia

wchłaniania jest znacząco zwiększona dzięki

kosmkom jelitowym (około 23 razy większa). Na 1

jelita znajduje się około 4000 kosmków.

Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony
śluzowej jelita. Składniki pokarmowe, wchłonięte przez
kosmki, żyłą wrotną trafiają do wątroby. Tam są
częściowo magazynowane i przekazywane dalej do
krwioobiegu. Większość tłuszczów jest wchłaniana
przez naczynia

limfatyczne. Niestrawione
resztki pokarmu
przechodzą do
następnego odcinka
przewodu pokarmowego
– jelita grubego.

a. ściana kosmka

jelitowego

b. tętniczka

włosowata

c. żyła włosowata
d. włosowate

naczynie
limfatyczne

8. Jelito grube.

Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m. Na
granicy jelita cienkiego i grubego znajduje się
wyrostek robaczkowy. Nie pełni on żadnych
funkcji w układzie pokarmowym. Uważa się, że jest
to organ szczątkowy.
W jelicie grubym następuje wchłanianie wody i
zagęszczanie kału. Przy udziale bakterii gnilnych i
fermentacyjnych następuje formowanie kału. W
ostatnim odcinku jelita grubego kał pokrywa się
warstewką śluzu co ułatwia jego wydalanie –
defekację.
W jelicie grubym rozwijają się bakterie produkujące
witaminę K i niektóre witaminy grupy B.

a. wyrostek robaczkowy
b. okrężnica
c. esica
d. odbytnica
e. odbyt

9. Trzustka.

Trzustka jest gruczołem produkującym enzymy
trawienne oraz hormony. Enzymami trzustki są:
trypsyna, amylaza i lipaza.
Ma wydłużony stożkowaty kształt. Leży w górnej
części jamy brzusznej. Produkuje bogaty w enzymy
sok trzustkowy (około
1200 ml na dobę).

a. przewód trzustkowy
b. trzon trzustki
c. głowa trzustki
d. ujście przewodu

trzustkowo – żółciowego

e. dwunastnica

10. Wątroba.

Jest to największy gruczoł w organizmie człowieka –
waży około
1,5 kg. Wątroba (a) leży w górnej części jamy brzusznej
pod przeponą, w większej części po stronie prawej.
Rozszerzony uchyłek przewodu wątrobowego –
woreczek żółciowy (b) stanowi zbiornik żółci

wytwarzanej w wątrobie.
Żółć jest niezbędna do
procesu emulgacji tłuszczów
czyli rozbijania ich na drobne
kropelki.
Substancje pokarmowe są
doprowadzane do wątroby
żyłą wrotną, a wychodzą żyłą
wątrobową. Wątroba jest
poprzecinana siecią naczyń
krwionośnych, stąd jej
ciemnoczerwone
zabarwienie.

Funkcje wątroby:

 wytwarzanie żółci,

 wytwarzanie i magazynowanie większości

białek osocza krwi,

 unieczynnienie niektórych toksyn (alkohol,

niektóre leki),

 zamienia szkodliwy amoniak w mocznik,

 magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek,

węglowodanów,

 przemiana glukozy w glikogen i glikogenu w

glukozę w miarę zapotrzebowania organizmu,

 magazynowanie żelaza,

 magazynowanie niektórych witamin (A, D, E,

 wytwarzanie i magazynowanie niektórych

enzymów,

 ogrzewanie krwi (udział w termoregulacji),

 wydalanie zbędnych substancji do krwi w celu

ich usunięcia.

11. Trawienie pokarmu.

Trawienie jest to zespół procesów, którym
poddawany jest pokarm w przewodzie
pokarmowym, prowadzących do jego
przetworzenia do postaci przyswajalnej przez
ustrój. Można wyróżnić procesy trawienia
mechanicznego i chemicznego. Trawienie
mechaniczne polega na żuciu, rozcieraniu,
połykaniu i przesuwaniu pokarmu.
Trawienie chemiczne jest to biochemiczny
rozkład pokarmu na proste składniki pod wpływem
enzymów trawiennych.
Enzymy trawienne wydzielane są przez:

• ślinianki (ptialina),

• żołądek (pepsyna, podpuszczka),

• trzustkę (amylaza, lipaza, trypsyna).

Trawienie chemiczne zachodzi w:

• jamie ustnej,

• żołądku,

• dwunastnicy.