Układ pokarmowy człowieka

1. budowa układu pokarmowego człowieka

2. jama ustna

3. budowa zęba

4. ślinianki

5. gardło i przełyk

6. żołądek

7. jelito cienkie

8. jelito grube

9. trzustka

10. wątroba

11. trawienie pokarmu

UKŁAD POKARMOWY = PRZEWÓD POKARMOWY + GRUCZOŁY

Przewód pokarmowy tworzą narządy przez które przechodzi pokarm. Są to w kolejności: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube.

Gruczołami wspomagającymi proces trawienia są: ślinianki, wątroba i trzustka.

Głównym zadaniem układu pokarmowego jest przetworzenie pokarmu na składniki odżywcze, które może wykorzystać organizm do celów budulcowych, energetycznych lub regulujących jego pracę.

Jama ustna

Początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jama ustna. Od przodu ograniczają ją wargi i zęby. Z tyłu przechodzi w gardziel, a następnie gardło. Po obu stronach gardzieli leżą migdałki.

Od góry jamę ustna ogranicza podniebienie. W części przedniej jest to podniebienie twarde, a w tylnej miękkie. Od środkowej części podniebienia miękkiego odchodzi języczek podniebienny.

Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Służy on do mieszania pokarmu i przesuwania go w stronę gardła.

Do odcinania i rozdrabniania kęsów pokarmu służą zęby. U człowieka występują dwa pokolenia zębów – mleczne i stałe. Zawiązki zębów znajdują się już u noworodka. Zębów mlecznych jest po 10 w szczęce dolnej i górnej: 4 siekacze, 2 kły, 4 trzonowe. Zaczynają się one pojawiać około 6 – 7 miesiąca życia. Rozmieszczenie zębów stałych przedstawia schemat.

Pierwsze zęby stałe pojawiają się około 7 roku życia. Ostanie – zęby mądrości w wieku 18 – 25 lat. Zróżnicowanie zębów na 4 rodzaje wiąże się z ich udziałem w rozdrabnianiu pokarmów. Siekacze służą do odcinania kęsów pokarmów, kły do przytrzymywania odgryzanego jedzenia, przedtrzonowe i trzonowe do rozcierania i żucia pożywienia. Schematyczny zapis liczby zębów przedstawia tzw. wzór zębowy.

Budowa zęba

Zęby są zbudowane z tkanki kostnej zwanej zębiną. Część zębiny wystająca z dziąsła pokryta jest szkliwem. Jest to najtwardsza tkanka naszego organizmu. Wewnątrz korzenia zęba znajduje się kanał wypełniony miazgą. Znajdują się tam nerwy i naczynia krwionośne.

Ślinianki są to duże gruczoły rozmieszczone symetrycznie po 3 po obu stronach jamy ustnej. Wyróżniamy ślinianki:

* przyuszne

* podżuchwowe

* podjęzykowe

W błonie śluzowej jamy ustnej występuje również wiele małych gruczołów ślinowych. Wydzieliną tych gruczołów jest ślina. Składa się ona głównie z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do:

* zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie

* początkowego trawienia skrobi

* niszczenia bakterii

Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby.

Gardło i przełyk

Gardło jest wspólną częścią układu pokarmowego i oddechowego. Bierze udział w połykaniu kęsów pokarmu.

Przełyk jest to rurka długości około 25 - 30 cm. Łączy ona gardło z żołądkiem. Skurcze mięśni przełyku umożliwiają przesuwanie pokarmu w stronę żołądka.

Żołądek

Żołądek stanowi zbiornik pokarmu. Pokarm dostaje się tu z przełyku przez wpust (a), a wychodzi przez odźwiernik (b) do dwunastnicy (c). Żołądek zbudowany jest z kilku warstw mięśni gładkich. W środku wyściela go błona śluzowa wydzielająca sok żołądkowy. Żołądek produkuje około 1,5 - 2,5l soku na dobę. Widok lub zapach pokarmu może stymulować wydzielanie soku żołądkowego.

Pokarm przebywa w żołądku średnio 1-2 godziny; bardzo obfite posiłki nawet do 7 godzin. Dzięki ruchom mięśni zostaje on dokładnie wymieszany z sokiem żołądkowym.

Sok żołądkowy zawiera:

a) Enzymy trawienne – pepsynę i podpuszczkę zapoczątkowujące trawienie białek

b) Kwas solny – wytwarza on kwaśne środowisko niezbędne do działania podpuszczki. Dodatkowo ma on właściwości bakteriobójcze – niszczy zarazki, które dotarły tu z pokarmem

c) Śluz – zabezpiecza on błonę żołądka przed enzymami trawiennymi. Zmniejsza tarcie pokarmu o ścianki żołądka

Jelito cienkie

Jelito cienkie człowieka ma długość 4 – 5 m. Składa się z trzech odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego.

Dwunastnica ma długość około 25 cm. Uchodzą tu przewody z wątroby i trzustki. Dzięki enzymom trzustkowym i żółci odbywa się tu trawienie cukrów, białek i tłuszczów. Pokarm w postaci tzw. miazgi pokarmowej przesuwa się w jelicie dzięki ruchom robaczkowym (perystaltycznym).

Głównym zadaniem jelita cienkiego jest wchłanianie strawionego pokarmu do krwi. Powierzchnia wchłaniania jest znacząco zwiększona dzięki kosmkom jelitowym (około 23 razy większa). Na 1 cm2 jelita znajduje się około 4000 kosmków.

Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony śluzowej jelita. Składniki pokarmowe, wchłonięte przez kosmki, żyłą wrotną trafiają do wątroby. Tam są częściowo magazynowane i przekazywane dalej do krwioobiegu. Większość tłuszczów jest wchłaniana przez naczynia limfatyczne. Niestrawione resztki pokarmu przechodzą do następnego odcinka przewodu pokarmowego – jelita grubego.

Jelito grube

Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m. Na granicy jelita cienkiego i grubego znajduje się wyrostek robaczkowy. Nie pełni on żadnych funkcji w układzie pokarmowym. Uważa się, że jest to organ szczątkowy.

W jelicie grubym następuje wchłanianie wody i zagęszczanie kału. Przy udziale bakterii gnilnych i fermentacyjnych następuje formowanie kału. W ostatnim odcinku jelita grubego kał pokrywa się warstewką śluzu co ułatwia jego wydalanie – defekację. W jelicie grubym rozwijają się bakterie produkujące witaminę K i niektóre witaminy grupy B.

Trzustka

Trzustka jest gruczołem produkującym enzymy trawienne oraz hormony. Enzymami trzustki są: trypsyna, amylaza i lipaza.

Ma wydłużony stożkowaty kształt. Leży w górnej części jamy brzusznej. Produkuje bogaty w enzymy sok trzustkowy (około 1200 ml na dobę).

Wątroba

Jest to największy gruczoł w organizmie człowieka – waży około 1,5 kg. Wątroba (a) leży w górnej części jamy brzusznej pod przeponą, w większej części po stronie prawej. Rozszerzony uchyłek przewodu wątrobowego–woreczek żółciowy (b) stanowi zbiornik żółci wytwarzanej w wątrobie. Żółć jest niezbędna do procesu emulgacji tłuszczów czyli rozbijania ich na drobne kropelki.

Substancje pokarmowe są doprowadzane do wątroby żyłą wrotną, a wychodzą żyłą wątrobową. Wątroba jest poprzecinana siecią naczyń krwionośnych, stąd jej ciemnoczerwone zabarwienie.

Funkcje wątroby:

* wytwarzanie żółci

* wytwarzanie i magazynowanie większości białek osocza krwi

* unieczynnianie niektórych toksyn (alkohol, niektóre leki)

* zamienia szkodliwy amoniak w mocznik

* magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek, węglowodanów

* przemiana glukozy w glikogen i glikogenu w glukozę

* magazynowanie żelaza

* magazynowanie niektórych witamin (A, D, E, B12)

* wytwarzanie i magazynowanie niektórych enzymów

* ogrzewanie krwi (udział w termoregulacji)

* wydalanie zbędnych substancji do krwi w celu ich usunięcia

Trawienie pokarmu

Trawienie jest to zespół procesów, którym poddawany jest pokarm w przewodzie pokarmowym, prowadzących do jego przetworzenia do postaci przyswajalnej przez ustrój. Można wyróżnić procesy trawienia mechanicznego i chemicznego. Trawienie mechaniczne polega na żuciu, rozcieraniu, połykaniu i przesuwaniu pokarmu. Trawienie chemiczne jest to biochemiczny rozkład pokarmu na proste składniki pod wpływem enzymów trawiennych. Enzymy trawienne wydzielane są przez:

*ślinianki (ptialina)

* żołądek (pepsyna, podpuszczka)

* trzustkę (amylaza, lipaza, trypsyna)

Trawienie chemiczne zachodzi w:

* jamie ustnej

* żołądku

* dwunastnicy