BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE
POLSKI

ASPEKT HISTORYCZNY I
WSPÓŁCZESNY

Model bezpieczeństwa szwajcarskiego politologa
Daniela Frei



Stan bezpieczeństwa może, na podstawie analizy obiektywnych i
subiektywnych aspektów zagrożenia, przybrać następujące
postacie:

˗ stan braku bezpieczeństwa (istnienie niebezpieczeństwa) –

kiedy występuje duże rzeczywiste zagrożenie zewnętrzne i
postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe (adekwatne do
zagrożenia);

˗ stan obsesji niebezpieczeństwa – gdy nieznaczne zagrożenie

jest postrzegane jako duże;

˗ stan fałszywego bezpieczeństwa – gdy zagrożenie zewnętrzne

jest poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie;

˗ stan bezpieczeństwa – gdy zagrożenie zewnętrzne nie

występuje lub jest niewielkie, a jego postrzeganie jest prawidłowe.

Bezpieczeństwo stanowi jedną z
podstawowych potrzeb człowieka



…i jest warunkiem pomyślności i rozwoju.



Szeroki zakres bezpieczeństwa obejmuje aspekty
potrzebne do prawidłowego bytowania
współczesnego społeczeństwa w tym:
ekonomiczne, militarne, personalne,
psychiczne, energetyczne, gospodarcze,
informacyjne, socjalne.



Wymienione elementy odnoszą się bezpośrednio do
podmiotów bezpieczeństwa jakimi są: pojedyncze
osoby, grupy społeczne, narody, państwa oraz
społeczności międzynarodowe.

Wraz z rozwojem cywilizacji bezpieczeństwo
ewoluowało



…od prostych form bezpieczeństwa indywidualnego,
rodowego do współczesnych, rozbudowanych
systemów bezpieczeństwa narodowego i
międzynarodowego.



Obecna fala rewolucji cywilizacyjnej zmienia sytuację,
kiedy decydujące znaczenie w dziedzinie
bezpieczeństwa przypadało na siłę militarną.



W dyplomacji coraz większego znaczenia nabierają
czynniki soft power

◦

(zdolność państwa do pozyskiwania sojuszników i zdobywania
wpływów dzięki atrakcyjności własnej kultury, polityki i
ideologii)



…oraz czynniki niematerialne jak wiedza oraz
informacja.

pojęcie bezpieczeństwo - statyka oraz
dynamika znaczeniowa terminu



Bezpieczeństwo w sensie statycznym to stan braku zagrożeń
dla podmiotu, czyli pojedynczej osoby, grupy społecznej,
narodu, społeczności międzynarodowej oraz stan spokoju i
pewności w ujęciu (ocenie) obiektywnym i subiektywnym.



Natomiast bezpieczeństwo w ujęciu dynamicznym to ciągłe
działania (proces o charakterze ciągłym) mające na celu
utrzymywania stanu braku zagrożeń.

Ujęcie dynamiczne tak jak statyczne odnosi się do podmiotu

z tą różnicą, że w drugim przypadku podmiot działa na rzecz

bezpieczeństwa

Dokonując podziału bezpieczeństwa
ze względu na obszar jaki obejmuje



….wyróżniamy: bezpieczeństwo międzynarodowe
i bezpieczeństwo narodowe.



Bezpieczeństwo międzynarodowe to brak obiektywnie
istniejących zagrożeń i subiektywnych obaw oraz zgodne
dążenie i działanie społeczności międzynarodowej na
rzecz określonych wartości państwowych i
pozapaństwowych (społecznych) za pomocą norm,
instytucji i instrumentów zapewniających pokojowe
rozstrzyganie sporów oraz tworzenie gospodarczych,
społecznych, ekologicznych i innych przesłanek
dynamicznej stabilności i eliminowania zagrożeń.

Naród



…jako wspólnota połączona więzią etniczną,
kulturowo - cywilizacyjną charakteryzuje się
poczuciem tożsamości grupowej i zdolnością do
przekazywania jej kolejnym pokoleniom.

◦

Efekt wielowiekowego procesu

◦

Trwała wspólnota historyczna



posiadającą własną kulturę, język, wartości, instytucje i terytorium.



Do realizacji swoich celów naród tworzy
państwo jako podstawową formę organizacji
życia politycznego i społecznego.

◦

Państwo to określony obszar terytorialny
podporządkowany jednemu suwerennemu ośrodkowi
władzy politycznej, która jest władzą państwową.

Głównym celem i motywem działania
państwa



…jest zabezpieczenie interesów narodowych. Tworzy
ono ramy organizacyjne życia narodu, eksponuje jego
wartości, scala rozmaite grupy by współdziałały dla
jego dobra.



Osłabienie państwa odbija się ujemnie na jego kondycji,
a więc na bezpieczeństwie wewnętrznym i
zewnętrznym, porządku prawnym, dobru powszechnym
(kulturze, sprawiedliwości, moralności), na pracy.



Bezpieczeństwo narodowe było utożsamiane przede
wszystkim z siłą wojskową według uproszczonego
schematu: zagrożenie to agresja, a bezpieczeństwo to
obrona militarna.

Współczesne składniki bezpieczeństwa



…to obok aspektów wojskowych i politycznych,
czynniki gospodarcze, technologiczne, zasoby
surowcowe oraz polityka w zakresie ekologii,
demografii, spraw społecznych i humanitarnych.



Bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród,
chroniąc swe wartości oraz interesy narodowe,
broniąc ich przed zagrożeniem militarnym i
niemilitarnym, tworząc sprzyjające warunki
w środowisku międzynarodowym.

Pojęcie bezpieczeństwa narodowego w
całokształcie systemu pojęć i kryteriów
bezpieczeństwa



….zajmuje współcześnie pierwszoplanową
i decydującą o losach jednostek, społeczności
lokalnych, narodów, ale zarazem pozycję wspólnoty
międzynarodowej.



Dla Polski na taką pozycję składa się wiele przyczyn.

Pierwsza, to decydujące o losach jednostek
i społeczeństw znaczenie narodu



…jako trwałej wspólnoty ludzi utworzonej historycznie,
powstałej na gruncie wspólnoty losów historycznych, kultury,
języka, terytorium i życia ekonomicznego, przejawiające się
w świadomości narodowej jej członków.



Jest ona zbiorowością historyczną w stanie ciągłego
przeobrażania, składającą się z tych ludzi, którzy żyją
obecnie, jak i tych, którzy żyć będą w przyszłości. (wizja)



Wspólnota narodowa, wraz ze wspólnym terytorium, stanowi
zarówno najwyższą wartość dla życia jej członków,
a zarazem wspólnota narodowa reprezentuje interes
narodowy, określany jako zespół stałych celów, na rzecz
których naród działa.



Cele te obejmują potrzebę zjednoczenia się dla
zabezpieczenia przed agresją, do podnoszenia standardu
życia i dla utrzymania narodowej i międzynarodowej
stabilności.

Drugą przyczyną jest rola państwa
narodowego



…czyli funkcja jaką sprawuje jako organizacja której celem
jest zapewnienie bezpieczeństwa narodowego.



Każde państwo w swej polityce w formach sprawowania
władzy opiera się na dwóch podstawowych funkcjach:

◦

wewnętrznej

◦

i zewnętrznej.



Jest to minimum funkcji państwa.



Tak więc żadne państwo nie mogłoby istnieć, jeśli nie byłoby
zdolne zorganizować i zapewnić utrzymania bezpieczeństwa
i porządku publicznego oraz wewnętrznego układu
stosunków społeczno – politycznych i gospodarczych.



Funkcja zewnętrzna państwa polega też na ochronie
terytorium państwa, jego suwerenności i niepodległości
środkami pokojowymi lub wojennymi.



Najdoskonalszą formą zabezpieczenia potrzeb człowieka w
zakresie bezpieczeństwa jest państwo.

Trzecią przyczyną są tragiczne doświadczenia
minionych czterech wieków historii Polski



…, które przyniosły ogrom ofiar ludzkich, cierpień, upokorzeń,
grabieży majątku narodowego i zniewolenia.



Upadek I Rzeczpospolitej to osłabienie przez anarchię państwa
do stopnia, który „uwiecznił” pruski teoretyk wojskowości
Clausewitz w dziele „ O wojnie” mianem „bezbronnego stepu...
drogi publicznej dla obcych wojsk”.



Kolejny teoretyk Kjellén uważa, że rozpad Polski nie nastąpił z
winy trzech państw zaborczych, ale samego państwa polskiego,
które nie potrafiło właściwie funkcjonować. W swoim dziele
„Państwo jako forma życia” pisze „…Polska nie była w stanie
wytworzyć odpowiednio zorganizowanej wspólnoty, w swym
rozwoju historycznym nie zapewniła odpowiednich warunków
dla swego narodu i w rezultacie zginęła niezwykłą śmiercią.
Pamięć o niej została usunięta z historii obcymi siłami, a teraz
tam, gdzie stuleciami znajdowało się potężne państwo panuje
martwa cisza, a pozostawiony sobie bezradny naród znajduje
się w trzech obcych domach…” .



Z kolei „piorunująca klęska wrześniowa” to
elementarne błędy strategiczne polegające na
przecenianiu

◦

współdziałania z sojusznikami,

◦

zbyt małe oparcie się na własnych siłach,

◦

a w konsekwencji wybór błędnych środków obrony

◦

i niemalże całkowite zlekceważenie właściwych i
koniecznych środków obrony państwa, które np.
pozwoliły dziesięciokrotnie mniejszej (ludnościowo)
Finlandii skutecznie bronić się przed ZSRR w wojnie
zimowej 1939/40 i latem 1944 roku.

Bezpieczeństwo narodowe rozumiane jako brak
zagrożeń i poczucia zagrożenia podstawowych dla
danego narodu wartości to



….główny cel polityki zagranicznej każdego państwa. Jego
realizacja jest uzależniona od wielu czynników
wewnętrznych i zewnętrznych, pochodzących ze środowiska
międzynarodowego.



Ze względu na zróżnicowane uwarunkowania polityki
bezpieczeństwa narodowego poszczególnych państw, w tym
m.in. na różnice w tzw. sile fizycznej państw (potencjał
ekonomiczny, technologiczny, militarny, demograficzny),
efektywność ich dyplomacji oraz stopień trafności
odczytywania przez grupy rządzące istniejących zagrożeń,
różny jest zakres zapewniania realnego bezpieczeństwa.



O tym, czy realizowana w jakimś okresie polityka
bezpieczeństwa narodowego była słuszna i skuteczna, także
ze względu na wybór takich a nie innych środków jej
urzeczywistniania (np. wybór sojuszy), można dopiero
obiektywnie ocenić z perspektywy upływu czasu.

Na poszczególnych etapach rozwoju historycznego
zmieniają się zagrożenia postrzegane przez
decydentów polityki zagranicznej



…jako istotne dla uznawanych i realizowanych przez nich
wartości, interesów oraz celów.



Wraz ze zmianą zagrożeń i wyzwań zmianie ulegają priorytety
w polityce bezpieczeństwa narodowego.



Jedną z tendencji realizowanych w ostatnich dziesięcioleciach
przez poszczególne państwa europejskie polityki bezpieczeństwa
narodowego (państwowego) stanowi poszerzanie zakresu
treściowego bezpieczeństwa o aspekty pozawojskowe.



Inna prawidłowość to coraz ściślejszy związek bezpieczeństwa
państwowego i międzynarodowego. W wyniku stałego wzrostu
współzależności bezpieczeństwo narodowe jest w coraz
większym stopniu funkcją bezpieczeństwa międzynarodowego. W
literaturze przedmiotu podkreśla się, że treścią bezpieczeństwa
międzynarodowego jest eliminowanie zagrożeń istnienia,
przetrwania, tożsamości oraz rozwoju państw i systemów
międzynarodowych, jak też kształtowanie poczucia ich pewności.

Inna prawidłowość to coraz ściślejszy związek
bezpieczeństwa państwowego i międzynarodowego



W wyniku stałego wzrostu współzależności
bezpieczeństwo narodowe jest w coraz większym
stopniu funkcją bezpieczeństwa międzynarodowego.



W literaturze przedmiotu podkreśla się, że treścią
bezpieczeństwa międzynarodowego jest
eliminowanie zagrożeń istnienia, przetrwania,
tożsamości oraz rozwoju państw i systemów
międzynarodowych, jak też kształtowanie poczucia
ich pewności.

Siła państwa - siła narodowa



Pomiar siły państwa - Model - prof. Mirosława
Sułka,



Potęga ogólna

◦

czynnik ekonomiczny - produkt krajowy brutto (D),

◦

czynnik demograficzny zaś reprezentowany jest przez
ludność (L),

◦

czynnik geograficzny – powierzchnia (p).



Potęga wojskowa

◦

wydatki wojskowe (W)

◦

liczba żołnierzy służby czynnej (S).

◦

czynnik geograficzny – powierzchnia (p).



Potęga państwa jest mierzona w milimirach,
przyjmując, że ogólna potęga świata wynosi 1 mir.

Lp.

Państwo

Potęga

01.

 Stany

Zjednoczone

139,46

02.

Chiny

119,02

03.

 Japonia

43,48

04.

 Indie

39,56

05.

 Brazylia

38,69

06.

 Rosja

31,64

07.

 Niemcy

28,47

08.

 Francja

24,47

09.

 Kanada

21,12

10.

 Wielka

Brytania

19,9

Podstawowe kategorie
bezpieczeństwa



Bezpieczeństwo narodowe to system wzajemnego związku
podstawowych elementów jakimi są interesy, zagrożenia, działania
na rzecz bezpieczeństwa oraz chronione podmioty.

S. Koziej, Środowisko bezpieczeństwa, skrypt internetowy,
Warszawa 2008

S. Koziej, Środowisko bezpieczeństwa, skrypt internetowy,
Warszawa 2008

S. Koziej, Środowisko bezpieczeństwa, skrypt internetowy,
Warszawa 2008



Głównymi kategoriami pojęciowymi bezpieczeństwa
narodowego oraz obrony narodowej są:

˗ interesy podmiotu (narodowe i międzynarodowe) oraz
wynikające z nich cele strategiczne i operacyjne w
dziedzinie bezpieczeństwa,
˗ warunki bezpieczeństwa, czyli szanse, wyzwania, ryzyka i
zagrożenia dla realizacji interesów oraz osiągania celów w
dziedzinie bezpieczeństwa. Zagrożenia występują w formie
zjawisk określanych kryzysami i konfliktami,
˗ strategiczne (długofalowe) i polityczne (operacyjne,
bieżące) koncepcje (zasady i sposoby) działań
zmierzających do osiągnięcia przyjętych celów w danych
warunkach,
˗ systemy bezpieczeństwa – czyli zasoby podmiotu
wydzielone do realizacji przyjętych koncepcji i zadań,
odpowiednio do tych zadań zorganizowane i przygotowane.



Interesy danego podmiotu (społeczności
międzynarodowej, narodu, grupy, osoby) to wyraz
tożsamości, wyznawanych wartości, historycznego
dorobku, tradycji, bieżących potrzeb oraz dążeń i
aspiracji przyszłościowych.



Należy wyróżnić interesy żywotne i pożądane.

◦

Pierwsze z nich to interesy dotyczące istnienia podmiotu,
przetrwania w danych warunkach.

◦

Drugie to interesy związane z jakością owego istnienia,
trwania.

◦

Pierwsze odzwierciedlają wartości „zero-jedynkowe”, są
niestopniowalne i nienegocjowalne.

◦

Drugie są stopniowalne, a w pewnym sensie pomocnicze,
negocjowalne. Interesy stanowią punkt wyjścia do
określenia celów strategicznych w dziedzinie
bezpieczeństwa.

Warunki realizacji interesów



Na warunki realizacji interesów w dziedzinie
bezpieczeństwa oraz osiągania celów strategicznych i
politycznych składają się szanse, wyzwania, ryzyka i
zagrożenia.

◦

Szanse to okoliczności sprzyjające realizacji interesów oraz
osiąganiu celów.

◦

Wyzwania to z kolei dylematy, przed jakimi stoi podmiot
(społeczność międzynarodowa, państwo) w rozstrzyganiu
spraw bezpieczeństwa.

◦

Wyzwania mogą być podjęte lub zignorowane. W korzystnych
warunkach mogą stwarzać dodatkowe szanse, w
niekorzystnych mogą rodzić dodatkowe zagrożenia.

◦

Ryzyka to niepewności związane z własnym działaniem, z
jego skutkami, to niebezpieczeństwo niepożądanych skutków
własnego działania.

◦

Zagrożenia to pośrednie lub bezpośrednie destrukcyjne
oddziaływania na podmiot.



Rozróżnia się zagrożenia

◦

potencjalne i realne;

◦

subiektywne i obiektywne;

◦

zewnętrzne i wewnętrzne;

◦

militarne i niemilitarne (polityczne, ekonomiczne, społeczne,
informacyjne, ekologiczne, przyrodnicze);

◦

kryzysowe i wojenne,

◦

intencjonalne i przypadkowe.



W opisie zagrożeń intencjonalnych wyróżnić można
cztery elementy: aktor, jego intencje, możliwości oraz
czas na reakcję.



Poziom zagrożenia wzrasta wraz z narastaniem
wrogości przeciwnika, rozwojem jego możliwości oraz
skracaniem się czasu na reakcję. Zagrożenia realne
występują w postaci zjawisk określanych mianem
kryzysów lub konfliktów.



Kryzys to pewien szczególny stan wewnętrzny podmiotu.



Konflikt to szczególny (konfrontacyjny) typ relacji
podmiotu z innym podmiotem. Kryzysy jako stany
wewnętrzne odbiegające od stanu normalnego mogą
być powodowane zarówno czynnikami wewnętrznymi
(np. własną nieudolnością), jak i zewnętrznymi (np.
konflikt z innym podmiotem). Mogą być następstwem
także zdarzeń losowych (przypadkowych), np. klęsk
żywiołowych, katastrof.



Zasady i sposoby osiągania celów strategicznych w
danych warunkach (z uwzględnieniem konkretnych
szans, wyzwań, ryzyk i zagrożeń) określane są w
koncepcjach strategicznych.



Koncepcja strategiczna zawiera:

◦

ogólne zasady

◦

myśl przewodnią (zamiar) postępowania podmiotu w
dziedzinie bezpieczeństwa

◦

strategiczne zadania etapowe lub dziedzinowe, czyli cele
polityczne dla władz państwa

◦

cele operacyjne dla sił i środków wykonawczych w różnych
okresach i dziedzinach funkcjonowania danego podmiotu.



Ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa
narodowego ma zapobieganie zagrożeniom.



Prewencja na poziomie zapobiegania jest
zawsze tańszym rozwiązaniem niż likwidacja
skutków kryzysów czy konfliktów.



Działania stabilizacyjne mają na celu
utrzymanie stabilności środowiska
bezpieczeństwa poprzez monitoring warunków
bezpieczeństwa, prognozowanie ich rozwoju.



Podejmowane działania stabilizacyjne eliminują
oraz neutralizują źródła potencjalnych
zagrożeń.



Stworzenie wykonawczych dokumentów
operacyjnych takich jak:

◦

Polityczno-Strategiczna Dyrektywa Obronna,

◦

Narodowy Plan Reagowania Obronnego,

◦

plany operacyjne centralnych organów administracji



rządowej,



województw,



powiatów,



gmin,



wymaga uprzedniego opracowania koncepcji
strategicznych, w których zawarte są
zadania i cele podmiotów w dziedzinie
bezpieczeństwa.

Ewolucja bezpieczeństwa narodowego w
ujęciu historycznym



Pierwszymi opisanymi przykładami zagrożeń i reakcji człowieka na
nie przedstawia Biblia. Postawa Ewy i Adama kuszonych przez
szatana zaowocowały tragedią jaką była konieczność opuszczenia
raju przez ludzi.



Biblijny człowiek po opuszczeniu raju zderzył się z zagrożeniami
jakie niosło życie na ziemi. Zagrożenia naturalne były czymś nowym
dla pierwszych ludzi. Jak bardzo nie byli przystosowani świadczy
fakt wystąpienia największego kataklizmu jakim był potop. Tylko
biblijny Noe był na tyle przewidujący, że potrafił stworzyć i wdrożyć
system bezpieczeństwa zbiorowego. Dzięki pomysłowości i
wytrwałości Noe zapewnił przetrwanie swojego rodu oraz dobytku.



Życie człowieka na ziemi wymagało także przeciwdziałaniu
zagrożeniom płynącym ze strony innych ludzi. Konflikt pomiędzy
Kainem i Ablem doprowadził do morderstwa. Kain czując iż jego
interesy są zagrożone w celu obrony zastosował atak, zabijając
Abla. Niestety, ale agresywna „obrona” nie doprowadziła do
uzyskania przychylności Boga.

Ewolucja problematyki bezpieczeństwa



Alvin Toffler twórca koncepcji fal cywilizacyjnych w rozwoju
ludzkości wyróżnia trzy fale:



Pierwsza fala, agrarna związana była zdaniem Tofflera z
pojawieniem się około 10 000 lat temu wynalazkami i
umiejętnościami związanymi z rolnictwem i
upowszechnieniem osiadłego trybu życia,



Druga fala, przemysłowa, industrialna związana z
wynalazkiem druku i maszyny parowej. Powstająca około
300 lat temu fala przyniosła elektryczność, nowe środki
transportu, masową komunikację, masowe wytwarzanie
oraz stosowanie stali, uniformizację i standaryzację,



Trzecia fala, informacyjna rozwijająca się obecnie,
związana jest bezpośrednio z powstaniem nowych
technologii umożliwiających nieograniczoną komunikację
między jednostkami dzięki rozwojowi usług i odejściu od
masowej produkcji.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa istotna jest
różnica narzędzi i metod przemocy stosowanych



W dobie fali agrarnej podstawą przemocy była
naturalna (biologiczna, fizyczna i duchowa) siła
człowieka.



W epoce industrialnej jeden składnik tej naturalnej siły,
składnik fizyczny, został spotęgowany przez
różnorodne sztuczne narzędzia i zasoby materialne -
można mówić o zdecydowanej dominacji „sztucznej siły
fizycznej” w rozstrzyganiu wszelkich sporów, konfliktów
i kryzysów.



W trzeciej fali nastąpił gwałtowny przyrost
niematerialnych (w tym informacyjnych) czynników siły.
Prowadzi to do równowagi (harmonii) między
materialnymi i niematerialnymi, między
energetycznymi i informacyjnymi składnikami sił
bezpieczeństwa.

36

Ewolucja warunków bezpieczeństwa (na
przykładzie sztuki wojennej)



w cywilizacji agrarnej, gdy panowała swego rodzaju harmonia
energetyczno-informacyjna na poziomie biologicznym,
podstawową treścią zmagań wojennych (siłowego rozwiązywania
konfliktów i kryzysów) była bezpośrednia walka człowieka z
człowiekiem, przy wykorzystaniu prostych narzędzi walki.



Podczas starć i bitew toczonych w takich warunkach można było
na bieżąco obserwować całe pole starcia, przeciwnika i własne
wojska, można było śledzić przebieg walki i rozwój sytuacji oraz
stosownie do potrzeb, na czas informacyjnie reagować na
relatywnie powolne jej zmiany.



Tempo tych zmian determinowane było biologiczną wydolnością
ludzi i zwierząt. Sztuka prowadzenia działań wojennych i
rozstrzygania konfliktów w tych warunkach oparta była głównie
na takich czynnikach, jak zaskoczenie, podstęp, fortel,
maskowanie, manewr, a więc na wykorzystaniu przede
wszystkim pozamaterialnych składników siły bojowej.

38

Ewolucja warunków bezpieczeństwa (na
przykładzie sztuki wojennej)



Sytuacja uległa zmianie na przełomie XVIII i XIX wieku, w
warunkach trwania industrialnej fali cywilizacyjnej. Nastąpiło
to w rezultacie pojawienia się armii masowych, opartych na
powszechnym poborze i wyposażonych w wielką ilość coraz
skuteczniejszych, o coraz większej sile rażenia, środków walki.



Gwałtownie wzrósł potencjał energetyczny wojsk, przy
nieznacznym zwiększeniu możliwości w sferze informacyjnej
(środki łączności). Rozpoczęła się era dominacji czynnika
masy, dominacja czynnika materialnego. Działania wielkich
mas stało się trudne do sterowania informacyjnego.



Tym jakościowo nowym warunkom odpowiadała teoria sztuki
wojennej Clausewitza. Teoria ta odzwierciedla warunki, w
których obydwie walczące strony straciły możliwość
bezpośredniego sterowania przebiegiem masowego starcia.
Prawo bezwładności mas zdominowało oddziaływania
informacyjne



Kulminacyjnym punktem w ewolucji takiej właśnie sztuki
prowadzenia wojen okazała się wizja wojny jądrowej.

40

Ewolucja warunków bezpieczeństwa (na
przykładzie sztuki wojennej)



Wraz z końcem zimnej wojny zasadniczo zmienił się
charakter zagrożeń pokoju i stabilizacji w Europie. Do
podstawowych zagrożeń i wyzwań zalicza się
najczęściej: nawrót konfliktów etnicznych i religijnych,
terroryzm, zagrożenia militarne – w tym m.in. zasoby
broni jądrowej, niestabilność polityczną,
zorganizowaną przestępczość, w tym przemyt
narkotyków, zagrożenia ekologiczne, napięcia
społeczne, niekontrolowaną migrację.



Cechą charakterystyczną zagrożeń bezpieczeństwa
narodowego i międzynarodowego w pozimnowojennej
Europie, jak również w skali globalnej, jest wzrost tzw.
zagrożeń asymetrycznych, pochodzących od
podmiotów niepaństwowych (np. terroryzm
międzynarodowy, transnarodowe grupy przestępcze).



Początek XXI wieku przyniósł bardzo szybki
rozwój potencjału teleinformatycznego.
Nowoczesne środki łączności,
skomputeryzowanie i zautomatyzowanie
systemów dowodzenia sprawiły, iż doszło
do rewolucji w sztuce wojennej.

43

Ewolucja warunków bezpieczeństwa (na
przykładzie sztuki wojennej)

Kierowanie bezpieczeństwem
narodowym



Kierowanie bezpieczeństwem narodowym jest jedną z podstawowych
funkcji wszystkich organów władzy i administracji publicznej
rządowej i samorządowej.



Kierowanie bezpieczeństwem to praktyczny wyraz realizacji polityki
bezpieczeństwa państwa. Obejmuje działalność organów mającą na
celu przygotowanie i bieżące utrzymywanie systemu bezpieczeństwa
narodowego oraz kierowanie jego funkcjonowaniem w czasie kryzysu
i wojny.



Całość organów władzy i administracji odpowiedzialnych za realizację
zadań bezpieczeństwa państwa, powiązanych informacyjnie i
pozostających w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych,
wraz z ich aparatem pomocniczym (administracyjnym, sztabowym,
organizacyjnym) oraz niezbędną infrastrukturą, stanowi system
kierowania bezpieczeństwem narodowym.

Kierowanie bezpieczeństwem
narodowym



W procesie wdrażania narodowej polityki bezpieczeństwa
uczestniczy wiele instytucji i ministerstw oraz jest sporządzanych
wiele dokumentów politycznych. Ważną rzeczą jest opracowanie
spójnej i całościowej strategii bezpieczeństwa narodowego,
uwzględniającej wszystkie jego istotne podmioty i aspekty.
Podejście takie daje rządowi możliwość zajęcia się wszystkimi
wymiarami bezpieczeństwa w sposób wszechstronny i co
najważniejsze zintegrowany.



Tak zwane nowe rodzaje ryzyka, takie jak terroryzm i przestępczość
międzynarodowa, wymagają szczególnie skoordynowanego wysiłku,
ponieważ zwalczanie tych nowych zagrożeń zmusza do
równoczesnego angażowania wielu instytucji: sił zbrojnych, resortu
finansów, policji, straży granicznej i służb wywiadowczych.



Dotychczasowe doświadczenia kierowaniem
bezpieczeństwem narodowym w Polsce są niewielkie.



W całym okresie polskiej transformacji brakowało
wizji budowy, istniał tylko doraźny pierwiastek
naprawiania rzeczywistości, pozostawionej często bez
odpowiednich narzędzi.



Powodem takiego stanu rzeczy jest nasza przeszłość
historyczna.



Brak w pełni samodzielnego, strategicznego
podejścia do spraw państwowych przez okres PRL-u.



System strategicznego kierowania bezpieczeństwem narodowym
jest wciąż w budowie. Konieczne jest podejście całościowe,
strategiczne, zintegrowane. O ile w MON i MSWiA zorganizowane
już zostały specjalistyczne, resortowe systemy kierowania
reagowaniem kryzysowym (zarządzania kryzysowego)
odpowiadające logice współczesnych wymagań, to na szczeblu
ponadresortowym, ogólnokrajowym wciąż brak racjonalnych
rozwiązań. Nie ulega wątpliwości, że konieczne jest zbudowanie
zintegrowanego, cywilno-wojskowego systemu kierowania
bezpieczeństwem narodowym.



Powyższa opinia gen Stanisława Kozieja poparta jest sytuacją jaka
wytworzyła się po przeprowadzonej kampanii irackiej.



Założenia teoretyczne wskazują, że optymalny model systemu
kierowania z uwzględnieniem konieczności działania w sytuacjach
nadzwyczajnych zagrożeń powinien obejmować trzy podstawowe
elementy:

◦

decydenta,

◦

doraźny, kolegialny organ doradczy,

◦

stały, etatowy organ sztabowy

Uniwersalny model systemu kierowania

WSPÓŁCZESNE
UWARUNKOWANIA
BEZPIECZEŃSTWA
NARODOWEGO W OPRACIU
O KONCEPCJE
STRATEGICZNE NATO I UE



1989 rok - totalne załamanie się
polskiego systemu politycznego.



rozpad struktur - blok wschodni – UW
i RWPG.



W tym czasie Europa Zachodnia
uzgodniła
w Maastricht fundamentalne zasady dla
przyszłej Europy.



Europa stanęła przed wielkim wyzwaniem
jakim - budowa nowego europejskiego
ładu bezpieczeństwa i współpracy.

Polska w sojuszniczym systemie
bezpieczeństwa



Po rozpadzie bloku wschodniego zmieniło się diametralnie
geostrategiczne położenie naszego kraju. Doszło do przewartościowania
polskiej polityki wewnętrznej i zagranicznej.



Polska polityka zagraniczna była sferą która bodaj najszybciej
przeszła przez proces transformacji.



W latach 1989 – 1991 istniał jeszcze Związek Radziecki a na terenie
Polski stacjonowało w tym czasie około 55 tys. żołnierzy radzieckich,
których pobyt nie regulował żaden z traktatów międzynarodowych.



Na początku lat 90 żywa myślano o kontynuacji powiązań w sferze
bezpieczeństwa, w tym jakiejś formy związku wojskowego czy nawet
sojuszu ze Związkiem Sowieckim.



W przyjętym w 1990 r. programie powstałej na gruzach PZPR
Socjaldemokracji RP opowiadano się za utrzymaniem strategicznego
sojuszu polsko-radzieckiego i Układu Warszawskiego jako gwarancji
bezpieczeństwa Polski oraz sprzeciwiano się obecności NATO nad polską
granicą.



Polska Polityka Bezpieczeństwa, praca zbiorowa pod red. R. Kuźniara,
Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 72



Wystąpiła także idea neutralności jako opcji w sferze
bezpieczeństwa, głoszona przez ministra obrony Piotra
Kołodziejczyka. Położenie geopolityczne Polski wykluczało taki
wariant.



Najbardziej atrakcyjna, choć jak się początkowo zdawało niezbyt
realistyczna, była opcja euroatlantycka.



W toku debaty wewnętrznej rozważane były zalety, wady i
prawdopodobieństwo powodzenia różnych opcji. Przeciwko opcji
natowskiej silnie występowały w tamtym czasie środowiska
lewicowe, a także część samej armii.



Ewolucję miejsca NATO w polskiej polityce bezpieczeństwa
obrazują kolejne expose ministra Skubiszewskiego w latach 1990-
1992:

◦

od neutralnej wzmianki o NATO w 1990r.,

◦

przez wskazanie na ogólnoeuropejską rolę NATO w 1991 r.,

◦

po stopniowe włączanie w system bezpieczeństwa Sojuszu

◦

Deklarację z maja 1992 r: „członkostwo jest celem perspektywicznym”.



Reakcje Amerykanów i Kwatery Głównej NATO w
tamtym czasie wyglądały następująco:

◦

na razie nie ma mowy o członkostwie, lecz o zbliżeniu i
zacieśnieniu współpracy, jeśli zaś rozszerzenie nastąpi –
powtarzał sekretarz generalny Sojuszu Manfred Woerner –
Polska będzie pierwszym krajem spośród państw byłego UW,
który zostanie przyjęty do NATO.



Ewolucję polskiej polityki bezpieczeństwa w tym okresie
wieńczy przyjęcie dwóch oficjalnych dokumentów:

◦

Zasady polskiej polityki bezpieczeństwa

◦

Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej
Polskiej - podpisane przez Prezydenta RP Lecha Wałęsę.



W dokumentach tych pojawia się deklaracja iż
„strategicznym celem Polski w latach 1990-tych jest
uzyskanie członkostwa Polski w NATO.



Od 1992 roku trwały działania polskich elit w kierunku wstąpienia do NATO.
Przeszkód ze strony Rosji. Po pięciu latach starań na szczycie NATO w
Madrycie, który odbywał się w dniach 8-9 lipca 1997, podjęto decyzję o
zaproszeniu Polski, Węgier i Czech do rozmów uzgadniających protokoły
akcesyjne.



Po ratyfikacji przez państwa członkowskie protokołów akcesyjnych 12
marca 1999 r. Polska stała się członkiem NATO.



W dwa tygodnie po wejściu Polski do NATO Sojusz rozpoczął operację
wojenną przeciwko Jugosławii w związku z konfliktem w Kosowie i katastrofą
humanitarną w tym regionie.



Uczestnictwo Polski w misjach NATO w Kosowie, Iraku, Afganistanie. Polska
fregata ORP Gen. K. Pułaski od 2008 r. - Active Endeavour patrolując Morze
Śródziemne.



Obecnie zgodnie z zapowiedzią polskiej dyplomacji na forum unijnym Siły
Zbrojne RP przygotowują się do udziału w misji w Republice
Środkowoafrykańskiej… Polska udzieli wsparcia francuskiej interwencji w
Republice Środkowoafrykańskiej, gdzie trwają walki i ataki na ludność
cywilną - zapowiedział w Brukseli minister spraw zagranicznych Radosław
Sikorski.



Polska wesprze francuską misję w Republice Środkowoafrykańskiej [w]:

http://www.rp.pl/artykul/1073091.html

, 20.12.2013.



 

Wspólna Polityka
Bezpieczeństwa i Obrony

Europejski system obronny



Wspólna Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obrony



Dylemat polegał na tym, że Polska, prowadząc
jednoznacznie europejską politykę i dążąc do członkostwa w
UE, obawiała się, że nowa inicjatywa może zagrozić
spoistości Sojuszu i osłabić zaangażowanie Stanów
Zjednoczonych w sprawy bezpieczeństwa Europy.



Obawy Polski zmniejszały się w miarę ewolucji projektu i
nawiązania w sprawie ESDP regularnych kontaktów UE-
NATO.



Niemniej jednak, zasadniczo pozytywny stosunek Polski do
tej inicjatywy wyraził się m.in. w zadeklarowaniu do sił
zbrojnych ESDP brygady ramowej i kilku mniejszych
oddziałów.



Polska Polityka Bezpieczeństwa, praca zbiorowa pod red. R.
Kuźniara, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001,
s. 123.

Spotkanie Rady Europejskiej w
Kolonii czerwiec 1999 r.



konieczność prowadzenia autonomicznych akcji, które
będą wspierane przez odpowiedni potencjał militarny i
odpowiedni utworzony organ decyzyjny. Ustalono
podstawowe priorytety działania:

◦

regularne i nieregularne spotkania Rady Unii Europejskiej do
spraw ogólnych z udziałem ministrów obrony państw
członkowskich,

◦

powołanie do życia Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa,

◦

utworzenie Komitetu Wojskowego składającego się z
dygnitarzy wojskowych, który ma za zadanie wspierać
Komitet Polityczny
i Bezpieczeństwa,

◦

utworzenie Sztabu Wojskowego z Centrum Sytuacyjnym,

◦

powołanie Centrum Satelitarnego,

◦

stworzenie Instytutu Studiów Strategicznych przy WPBiO.

Posiedzenie Rady Europejskiej w
grudniu 1999 r.



ustanowiono Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony,



narzędzie wykonawcze traktatowej Wspólnej Polityki
Zagranicznej i Bezpieczeństwa umieszczonej w II filarze UE.



Ponadto Rada Europejska postanowiła, iż konieczne jest
zwiększenie zdolności bojowych Unii w ramach EPBiO.



Postanowiono o konieczności ustanowienia odpowiednich
struktur które będą reagować i zapobiegać konfliktom.



Zapewniono, iż NATO pozostaje podstawową organizacją
obronną.



Przygotowując Unię do wykonania zadań petersberskich w
ramach EPBiO proklamowano Europejski Cel Operacyjny,
który zakładał stworzenie 50-60 tysięcznej siły zbrojnej.



Niestety, ale założenia nie zostały zrealizowane w wyniku
czego w 2004 roku został on zastąpiony Celem
Operacyjnym 2010.



W grudniu 2003 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w
Brukseli przyjęto dokument określający wspólną strategię
bezpieczeństwa o nazwie Bezpieczna Europa. Strategiczne
cele zawierały:

◦

zapobieganie długofalowym zagrożeniom, w pierwszej kolejności
działając poza granicami Europy przy użyciu nie tylko militarnych
środków,

◦

dbanie o bezpieczeństwo w sąsiedztwie UE poprzez rozwój
Wspólnoty i integracje kolejnych państw oraz współpracę z USA,
Rosją, NATO, państwami śródziemnomorskimi, bałkańskimi i
kaukaskimi,

◦

umacnianie już istniejących systemów bezpieczeństwa
międzynarodowego, w szczególności w ramach ONZ, NATO,
OBWE i Rady Europy, ponadto także m.in. WHO i
Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Strategia bezpieczeństwa
formułuje, także



…wnioski dla przyszłych działań UE i zapowiada, co UE
zamierza dokonać, by realizować ustalone cele:



zwiększać aktywność, by wykorzystać potencjał dla lepszego
oddziaływania na światową politykę przez działania polityczne,
handlowe, dyplomatyczne, wojskowe, cywilne i prorozwojowe,



kontynuować już istniejące systemy i działania na rzecz
bezpieczeństwa, zwłaszcza poprzez rozwój własnych zasobów i
współpracy z NATO, budując z nim partnerstwo strategiczne,



zwiększać spójność między instrumentami Unii oraz między
nimi a polityką poszczególnych państw członkowskich,



współpracować z partnerami na świecie, w szczególności z
zakresie budowania partnerstwa strategicznego z USA, a także
z Japonią, Chinami, Indiami i Kanadą.



Stosunki Unii Europejskiej – NATO w kontekście Europejskiej
Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, praca zbiorowa, Ż.
Laskowska, J. Ignasiak, J. Miszczyszyn, s. 9-12.



Polska brała udział w uzgadnianiu „Europejskiej Strategii
Bezpieczeństwa”.



Uczestniczyła w pracach nad zapisami projektu „Traktatu
Konstytucyjnego dla Europy” w zakresie polityki
bezpieczeństwa.



Uzyskanie przez nasz kraj członkostwa w UE (maj 2004)
zdynamizowało zaangażowanie Polski w ESDP.



W jej ramach nasze działania koncentrują się na
przedsięwzięciach związanych z Celem Operacyjnym 2010,
zakładającym zwiększenie unijnych zdolności w zakresie
reagowania kryzysowego m.in. poprzez funkcjonowanie
Agencji Obrony i tworzenia Grup Bojowych.



Od 2004 roku Polska uczestniczy w pracach Europejskiej
Agencji Obrony.



Aktywnie angażuje się w tworzenie wielonarodowych Grup
Bojowych.



Zmiany w Europejskiej Strategii bezpieczeństwa z 2003 roku. W 2008
roku Rada Unii Europejskiej na wniosek Javiera Solany wniosła szereg
poprawek do strategii. Wynikało to z zagrożeń dla środowiska
geopolitycznego UE ze strony terroryzmu i piractwa, podkreślono
przy tym, że Unia licząca 25 członków (wówczas), wydających ponad
160 miliardów euro na obronę, powinna być zdolna do prowadzenia
kilku operacji równocześnie. Na tej podstawie istnieją warunki, które
umożliwiają utworzenie szczególnej wartości dodanej, rozwijając
operacje obejmujące zdolności wojskowe i cywilne.



przykładem tego są działania UE na rzecz przywracania pokoju w
Republice Środkowoafrykańskiej,



Wstępna zgoda UE na misję wojskowa w Republice
Środkowoafrykańskiej [w]: http://fakty.interia.pl/swiat/news-wstepna-
zgoda-ue-na-misje-wojskowa-w-republice-
srodkowoafryk,nId,1087895?
utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=firefox



 



Ponadto UE powinna wspierać Organizację Narodów
Zjednoczonych w działaniach jakie podejmuje ona w reakcji
na zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
UE jest również zaangażowana we wzmacnianie swojej
współpracy z ONZ, aby pomagać krajom wychodzącym z
konfliktu, jak również by zwiększyć wsparcie dla ONZ w
sytuacjach wymagających krótkoterminowego zarządzania
kryzysowego.



Europejska Strategia Bezpieczeństwa – Bezpieczna Europa
w lepszym świecie, Luksemburg: Urząd Publikacji Unii
Europejskiej, [w]:

http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie
/PDF/QC7809568PLC.pdf

, 20.12.2013



 

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego
RP z dnia 13 listopada 2007 r.



W dniu 13 listopada 2007 roku na wniosek Prezesa Rady
Ministrów, Prezydent RP Lech Kaczyński zatwierdził Strategię
Bezpieczeństwa Narodowego. Dokument został wydany w
oparciu o art. 4a ust. 1, pkt 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967
r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej.



Strategia Bezpieczeństwa Narodowego powinna być
potwierdzeniem strategicznych celów państwa, ochrony
suwerenności i niezawisłości, integralności terytorialnej,
nienaruszalności granic, zagwarantowania obywatelom
bezpieczeństwa i zapewnienia podstawowych wolności i praw
człowieka.



Powinna także zawierać przesłanki mówiące o stwarzaniu
klimatu do rozwoju kraju, a przez to wzrostu dobrobytu
obywateli, ochrony dziedzictwa, kultury i tożsamości
narodowej, a także obrony i promowania interesów
państwowych.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego
RP z dnia 13 listopada 2007 r.



Strategia Bezpieczeństwa Narodowego
Rzeczypospolitej Polskiej, skorelowana ze strategiami
sojuszniczymi – Koncepcją Strategiczną NATO i
Europejską Strategią Bezpieczeństwa – stanowi
podstawę do opracowania wykonawczych dyrektyw
strategicznych.

◦

W szczególności Polityczno-Strategicznej Dyrektywy
Obronnej RP,

◦

strategii poszczególnych dziedzin bezpieczeństwa
narodowego,

◦

strategicznych planów reagowania obronnego i zarządzania
kryzysowego

◦

wieloletnich programów transformacji systemu
bezpieczeństwa państwa,



w tym programów pozamilitarnych przygotowań obronnych i
programów rozwoju sił zbrojnych.

Strategia Bezpieczeństwa Narodowego
RP z dnia 13 listopada 2007 r.



Strategia prezentuje treści ujęte w
cztery rozdziały merytoryczne,
poświęcone kolejno:

◦

interesom narodowym i celom
strategicznym w dziedzinie bezpieczeństwa,

◦

ocenie środowiska bezpieczeństwa
Rzeczypospolitej Polskiej,

◦

sformułowaniu operacyjnej koncepcji
strategii bezpieczeństwa

◦

ustaleniu transformacyjnej koncepcji
strategii.

Dokumenty strategiczne dotyczące bezpieczeństwa
narodowego

Źródło: S. Koziej, Kierowanie bezpieczeństwem narodowym, Warszawa 2008 s. 11

literatura



Rutkowski C. , Bezpieczeństwo i obronność:
strategie – koncepcje - doktryny, Warszawa 1995,



Joseph Nye: Soft Power. Jak osiągnąć sukces w
polityce światowej – perswazyjne środki
oddziaływania politycznego (kultura, propaganda,
dyplomacja), Warszawa: Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne 2007



red. D. B. Bobrow, E. Haliżak, R. Zięba, Kategoria
bezpieczeństwa w nauce o stosunkach
międzynarodowych, [w:] Bezpieczeństwo
narodowe
i międzynarodowe u schyłku XX wieku, Warszawa
1997