Kino w perspektywie badań
nad kulturą.
Kultura popularna.

Film jako dyscyplina badawcza



Związki pomiędzy badaniami filmoznawczymi i
kulturowymi różnicują się ze względu na
lokalizację

geograficzną

oraz

tradycje

badawcze.



W USA od lat sześćdziesiątych filmoznawstwo
miało silne umiejscowienie instytucjonalne,
choć niekiedy było umieszczane z szkołach czy
wydziałach literaturoznawczych, była to jednak
oddzielna dyscyplina badawcza. Miały na nią
wpływ

badania

nad

komunikowaniem

masowym, nauki społeczne, potem badania
kulturoznawcze i medioznawcze.

Film a badania kulturoznawcze



Pojawiły się one w USA później niż w UK i film nie
znajdował

się

wtedy

w

orbicie

ich

zainteresowania, inaczej niż telewizja i muzyka
popularna.



Zmiana

nastąpiła

w

ostatniej

dekadzie:

amerykańskie nadania filmoznawcze rozszerzyły
swoje zainteresowanie na tekst filmowy i
procesy, dzięki którym ów tekst rozumiemy i
interpretujemy.



Tekst filmowy i proces jego rozumienia oraz
interpretacji zaczęły z kolei być umieszczane w
szerokim kontekście społecznym i kulturowym

Wielka Brytania



Z kolei w tradycji brytyjskiej badania
filmoznawcze znacznie dłużej stabilizowały się
jako odrębna dziedzina akademicka, jednak
kiedy to nastąpiło, niemal od razu znalazły się
one w tandemie z badaniami kulturowymi



W

latach

siedemdziesiątych

i

osiemdziesiątych

badacze

obu

dziedzin

uczestniczyli

w

wielu

wspólnych

przedsięwzięciach naukowych. Książka Johna
Bergera „Sposoby widzenia” z 1972 roku jest
przykładem takiego podejścia.

Wielka Brytania



W

przeciwieństwie

do

amerykańskich,

filmoznawcze

badania brytyjskie nie wyłączyły z
obszaru

swoich

zainteresowań

telewizji, choć zwracały uwagę
wyłącznie na te jej teksty, które
uważały za wyzwanie, awangardę lub
politycznie „postępowe”.



Główna

kwestia,

jaką

wtedy

interesowało

się

filmoznawstwo,

dotyczyła działania medium jako
znaczącej praktyki i ideologii.

Francja



Transdyscyplinarność rozpoczęła się
od przetłumaczenia prac francuskich
teoretyków Rolanda Barthesa i Louisa
Althussera. Ukształtowała się wtedy
debata łącząca filmowe z odkryciami
teoretycznymi w literaturoznawstwie,
kulturoznawstwie i medioznawstwie.

Widownia kinowa



W UK lata osiemdziesiąte przyniosły
zainteresowanie widownią i filmem jako
formą

masowej

rozrywki

(a

nie

reprezentacją ideologii) oraz kontekstami
historycznymi, w ramach których kino
popularne było tworzone i konsumowane.



Ten zwrot od tekstu do widza (widowni)
znalazł

odzwierciedlenie

w

pracach

pisanych

dopiero

w

latach

dziewięćdziesiątych.



Polska



Rozwój kina związany z polską szkołą
filmową przyniósł zainteresowanie
teoretyczne, ale specyfika kina
polskiego to silne związki z literaturą,
co miało znaczenie dla kierunków
refleksji nad filmem.

Czy filmoznawstwo potrzebuje
badań kulturowych?

…



Badania kulturowe okazały się wartościowe
dla filmoznawstwa, które zrozumiało film
jako praktykę społeczną.



Wcześniej badano tekst filmowy w pewnej
idealnej sytuacji, dopiero w późnych latach
osiemdziesiątych zrozumiano, że istotne jest
konkretne doświadczenie danej, konkretnej
grupy widzów w danym, konkretnym kinie.



Tekst filmowy, dotąd analizowany z pozycji
artystycznych,

nie

był

przedmiotem

zainteresowania jako popularna rozrywka.

…



Film jako praktyka społeczna:



Zainteresowanie kinem popularnym
bardziej niż tekstami kanonicznymi



Kino jako przedmiot konsumpcji



Szeroko rozumiane zachowania
społeczne związane z chodzeniem do
kina



Oddzielenie kina od dyskursu
estetyki i związanie go z praktykami
jego widowni

…



„Jest konieczne spojrzenie na film
jako

praktykę

społeczną,

które

rozpocząć należy od określenia jak
społeczne relacje są zorganizowane
(z punktu widzenia produkcji i
konsumpcji)

i

jak

film

jest

„praktykowany” z punktu widzenia
tych relacji, które jednocześnie sam
określa.”



Są zatem cztery obszary związków
pomiędzy badaniami filmowymi a
kulturowymi:

Od estetyki do praktyki
społecznej

…



Odejście od estetyki oznacza spojrzenie
na film nie jako na tekst, ale na kino
jako na przestrzeń społeczną, na
specyficzny

przedmiot

konsumpcji,

oferujący przyjemności i potwierdzający
społeczne identyfikacje zarówno w
treści przekazu, jak na widowni.



(badanie

odbioru

filmowego

w

powojennej

Wielkiej

Brytanii,

multipleksy i festiwale filmowe)

Od widza do widowni

…



Tekst filmowy musi być rozumiany jako
produkt

specyficznych

warunków

recepcji:

przemysłowych,

dyskursywnych,

ideologicznych

i

kulturowych, które są „formatami
czytania” – książka „Bond and Beyond.
The Political Career of a popular Hero”



Poszczególne

odczytania

filmu

w

danym czasie są zdeterminowane przez
reguły wtedy obowiązujące

Nowe technologie i powrót
spektaklu

…



Konwergencja nowych technologii



Wpływ komputerowo generowanej
rzeczywistości na komercyjną
produkcję filmową



Efekty specjalne jako środki
marketingowe nowych produktów
filmowych

…



Według

Angeli

Ndalianis

komputerowe technologie ekranowe
kreują

iluzoryczne

magiczne

środowisko, w którym widownia gra i
ogląda jednocześnie. (Jest to nowa
forma

interakcji.,

związana

z

konsumpcją)

…



Współczesna produkcja filmowa jest
przez to bardziej uzależniona od
spektaklu niż od opowieści, a
marketing kina Hollywood to dzisiaj
bardziej prezentacja
spektakularności niż znaczenia, a
nawet być może niż obecnych w
filmie gwiazd.

Historia kulturalna, historia
filmu i ekonomia polityczna

…



W badaniach filmowych znaczenia
nabrał kontekst historyczny, (co było
konsekwencją wzrostu historii
kulturowej w badaniach nad kulturą).



Ten kontekst zwraca uwagę na rolę
instytucji kulturalnych, polityki
rządowej jak również globalizującej
ekonomii przemysłów kulturalnych i
rozrywkowych

…



Postawienie w centrum badawczej
uwagi

filmu

jako

komponentu

ekonomii

politycznej

mediów

i

przemysłu

rozrywkowego,

przekształca go z przedmiotu analizy
tekstowej

w

zjawisko

historii

socjokulturowej

lub

w

teren

przemiany socjokulturowej.

To, o czym mówimy, dotyczy
nas tu i teraz. Ostateczne
diagnozy są zatem
niemożliwe.

Dziękuję.