klasyfikacja nauk

nauki dedukcyjne i nauki indukcyjne

[formalne i empiryczne]

=> rozwój idei metody hipotetyczno-dedukcyjnej

nauka

(z dwóch perspektyw)

• rzemiosło

naukowców

• metodologia bada

czynności
wykonywane w
pracy naukowej

• system twierdzeń

(efekt pracy
naukowców)

• metodologia bada

sposoby stawiania i
sprawdzania
twierdzeń

wyrażenia języka nauki

zdania
• w sensie logicznym

– wyrażenia mające
wartość logiczną
(prawda lub fałsz)

twierdzenia
• zdania uznane za

prawdziwe
(zdania
oznajmujące
wypowiedziane z
asercją)

nauka

• twierdzenia

pierwotne
(założone,
podstawowe dla
danej nauki, zał.
aksjomatyczne)

• twierdzenia

pochodne
(wywnioskowane
odpowiednią
metodą)

nauka

• twierdzenia

pierwotne
(założone,
podstawowe dla
danej nauki, zał.
aksjomatyczne)

• twierdzenia

pochodne
(

wywnioskowane

odpowiednią
metodą)

czym jest rozwój

nauki?

nauka

• twierdzenia

pierwotne
(założone
podstawowe dla
danej nauki, zał.
aksjomatyczne)

• twierdzenia pochodne

(

wywnioskowane

odpowiednią metodą)

czym jest rozwój nauki?
- badaniem prawdziwości

twierdzeń i
powiększaniem zbioru
zdań prawdziwych

klasyfikacja twierdzeń naukowych

twierdzenia

analityczne

syntetyczne

tautologie tezy

empiryczne

ontologiczne

logiczne języka

jednostkowe

egzystencjalne ogólne

atomowe molekularne

numerycznie ściśle

ogólne ogólne

‘czyste’ ‘mieszane’

klasyfikacja twierdzeń naukowych

twierdzenia

analityczne

empiryczne

tautologie tezy
logiczne języka

ogólne egzystencjalne

klasyfikacja twierdzeń naukowych

twierdzenia

empiryczne

ogólne

egzystencjalne

klasyfikacja twierdzeń naukowych

twierdzenia

analityczne

syntetyczne

tautologie tezy

empiryczne

ontologiczne

logiczne języka

jednostkowe

egzystencjalne ogólne

atomowe molekularne

numerycznie ściśle

ogólne ogólne

‘czyste’ ‘mieszane’

twierdzenia

analityczne

- w naukach formalnych

- ich prawdziwość/fałszywość

wykazujemy na mocy praw
logiki

lub

logiki

i

postulatów

języka

(ustalających

znaczenie

wyrażeń)

- np. p v (~ p), ‘wszyscy

kawalerowie są nieżonaci’,

syntetyczne

- w

naukach

empirycznych,

wiedzy

potocznej

i

w

niektórych dziedzinach filozofii

- ich

prawdziwość

–

przez

doświadczenie (odniesienie
do

rzeczywistości

pozazdaniowej)

- np.

‘śnieg

jest

biały’,

‘wszystkie kruki są czarne’,
‘metale

są

dobrymi

przewodnikami elektryczności’,

zdania syntetyczne

empiryczne

- opisy konkretnych zjawisk i relacji

obserwowanych bezpośrednio i teoretycznych

- funkcja opisowa, przewidująca i wyjaśniająca

- sprawdzanie – doświadczenie i obserwacja

ontologiczne

- typowe dla filozofii bytu
- opisy ogólnych

charakterystyk
rzeczywistości

- funkcja opisowa i

wyjaśniająca

- sprawdzenie…?

empiryczne

jednostkowe

- zdania o konkretnych obiektach (i

o zbiorach w sensie kolektywnym,
czyli o wszelkich konkretnych
elementach);

- np. wszystkie (cztery) kruki we

wrocławskim ZOO są czarne;

egzystencjalne

(dawniej szczegółowe)

-

zdania o istnieniu,

np. istnieją czarne kruki lub dla

każdej cząstki elementarnej

istnieje antycząstka

ogólne

- zdania o całościach

(zbiorach w sensie
dystrybutywnym,
czyli o wszelkich
możliwych
elementach);

- np. wszystkie

kruki są czarne

procedury sprawdzania twierdzeń

konfirmacja
- wykazanie

prawdziwości zdania
dla części
przypadków

weryfikacja
- wykazanie

prawdziwości zdania
w całym zakresie jego
stosowalności

dyskonfirmacja
- obniżenie

wiarygodności
zdania

falsyfikacja
- wykazanie

fałszywości zdania

trudność krytycznie ważna:

• Jak weryfikować zdania ogólne?

– np. twierdzenie – wszystkie kruki są

czarne;

• Jak falsyfikować zdania

egzystencjalne?
- np. twierdzenie – istnieją rusałki;

logiczny empiryzm a falsyfikacjonizm

(Russell, Carnap, Hempel) (K. R. Popper)

metody wnioskowania

Koniunkcja
oznacza:
„i p, i q”

alternatywa
oznacza:
„p lub q lub i p, i
q”

kwantyfikatory:

duży

egzystencjaln
y

Koniunkcja
oznacza:
„i p, i q”

alternatywa
oznacza:
„p lub q lub i p, i
q”

duży

egzystencjaln
y

prawa rachunku zdań

(tautologie logiczne)

np.
• prawo tożsamości (każde zdanie implikuje siebie)

p => p

• prawo podwójnego przeczenia

p <=> ~~p

• prawo przemienności alternatywy

• prawo łączności koniunkcji

• prawo sprzeczności (zw. prawem

niesprzeczności) (nie może być jednocześnie
prawdziwe zdanie i jego zaprzeczenie)
~(p ~p)

• prawo symplifikacji (jeżeli zdanie jest

prawdziwe, to wynika ono z każdego innego)

• prawo sylogizmu, prawo przechodności

implikacji (jeżeli z jednego zdania wynika drugie i
z drugiego trzecie, to z pierwszego wynika trzecie)

• prawo redukcji do absurdu (reductio ad

absurdum)

rozumowanie dedukcyjne przebiega

w oparciu o tautologie logiczne

• np. p v (~ p)

[z dwóch zdań: zdania lub jego zaprzeczenia, jedno
zawsze jest prawdziwe]

• np. modus tollendo ponens

(łac. potwierdzenie

przez zaprzeczenie), tj.:

p lub q,
nie p.
Zatem: q.

w logice a w rzeczywistości?

rozumowanie indukcyjne (np. redukcyjne)

Jeżeli p, to q
q
Zatem: p

Jeżeli p (coś jest pająkiem), to q (to ma 8 nóg),
stwierdzam q,

zatem: p.

Jeżeli p (coś jest wodą), to q (to przy ciśnieniu 1 bara wrze w
temp 100st.C ),
stwierdzam q,

zatem: p (jest wodą).

rozumowanie indukcyjne (np. redukcyjne)

Jeżeli p, to q
q
Zatem: p

p – bycie krukiem
q - bycie ptakiem

Jeżeli p (coś jest krukiem), to q (to coś jest ptakiem),
stwierdzamy, że q,
więc: p

rozumowanie indukcyjne

(np. indukcja enumeracyjna niezupełna)

S1, s2, s3,…, sn jest grudką soli kuchennej,
S1, s2, s3,…, sn rozpuszcza się w wodzie,
sól kuchenna rozpuszcza się w wodzie

metody wnioskowania

• dedukcja

proces wyprowadzania

wniosków z tego, co już
wiadome

metoda tworzenia teorii

poprzez logicznie
konieczne odczytywanie
wniosków zawartych w
przesłankach

od prawa do innego prawa

• indukcja

proces wyprowadzania

wniosków z tego, co
niezupełnie wiadome

metoda tworzenia uogólnień

(teorii) na podstawie
doświadczeń i obserwacji
zdarzeń

od szczegółu do ogółu (do

sformułowania prawa
ogólnego)

nauka

• rozwijana w

oparciu o
wnioskowanie
dedukcyjne =>
nauki dedukcyjne

• rozwijana w oparciu o

wnioskowanie
indukcyjne =>
nauki indukcyjne
(

empiryczne

)

nauka

• rozwijana w

oparciu o
wnioskowanie
dedukcyjne =>
nauki dedukcyjne

• rozwijana w oparciu o

wnioskowanie
indukcyjne =>
nauki indukcyjne
(

empiryczne

)

+ jako że indukcja

zawsze niepewna =>
to odwołanie do
prawdopodobieńst
wa logicznego

nauka

• dedukcyjna – „nauka, w

której zdanie nie będące
jej

twierdzeniem

pierwotnym zostaje tylko
wtedy uznane za jej
twierdzenie, gdy zostanie
ono w drodze dedukcji
wywnioskowane

z

twierdzeń

poprzednio

przyjętych”

• logika i matematyka
• logika apragmatyczna

• indukcyjna – „nauka, w

której zdanie nie będące jej
twierdzeniem pierwotnym
zostaje

uznane

za

jej

twierdzenie zarówno wtedy,
gdy zostanie ono w drodze
dedukcji wywnioskowane z
twierdzeń

poprzednio

przyjętych, jak też, niekiedy
przynajmniej wtedy, gdy
zostanie wywnioskowane w
drodze indukcji”

• przyrodnicze i

humanistyczne

• logika pragmatyczna

klasyfikacja twierdzeń naukowych

twierdzenia

analityczne syntetyczne

empiryczne

tautologie tezy

logiczne

języka

ogólne egzystencjalne

nauki

formalne

empiryczne

logika matematyka

przyrodnicze

społeczne

fizyczne

biologiczne

nauki empiryczne – empiryzm w wersji pozytywistycznej

1.

Indywidualny ludzki umysł rodzi się jako ‘czysta karta’. Wiedzę
nabywamy poprzez zmysłowe doświadczenie świata.

2.

Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone poprzez
doświadczenie (obserwację i eksperyment).

3.

To wyklucza twierdzenia na temat bytów, których nie można poddać
obserwacji.

4.

Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych
wzorców doświadczenia.

5.

Wyjaśnić zjawisko naukowo to wykazać, iż jest ono przypadkiem
prawa nauki („wyjaśnienie naukowe oparte na prawie ogólnym”).

6.

Znajomość prawa ogólnego pozwala nam przewidzieć przyszłe
zjawiska danego typu („symetria wyjaśniania i przewidywania”).

7.

Obiektywność naukowa polega na wyraźnym odróżnieniu zdań o
faktach od zdań normatywnych/wartościujących.

Logika pragmatyczna = metodologia

nauk indukcyjnych (empirycznych)

• ogólna
wyznacza szerokie

ramy
postępowania w
naukach
empirycznych,

bada sposoby

tworzenia definicji,
stawiania sądów,
możliwości
sprawdzania
hipotez

• szczegółowe
konkretne procedury

postępowania w
danej wąskiej
dyscyplinie