Programy profilaktyki

onkologicznej

W zapobieganiu nowotworom możemy wyodrębnić dwa
kierunki działania :
1) Prewencję pierwotną
2) Prewencję wtórną
Ad 1. Obejmuje eliminację czynników prowadzących do

powstawania nowotworów ( np. palenie papierosów,
nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
niewłaściwa dieta)

Ad2. Ma na celu zmianę przebiegu choroby w następstwie

wykrycia w wyeliminowania stanów przednowotworowych
lub wykrycia nowotworów w stadiach przedklinicznych i
wczesnych klinicznych, co prowadzić może do
zmniejszenia zachorowalności i umieralności w danej
populacji.

Służą temu badania przesiewowe .

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe - warunki, cd:
 Są testy o odpowiedniej czułości i specyficzności, a koszty

ich przeprowadzenia są możliwe do zaakceptowania.

 Istnieje możliwość zaakceptowania procedur badań

przesiewowych przez osoby objęte, jak też przez osoby
zlecające i nadzorujące ich wykonanie

Uwzględniając te warunki badania przesiewowe mają

aktualnie

znaczenie w odniesieniu do niektórych nowotworów:
• Rak szyjki macicy.
• Rak piersi
• Rak jelita grubego.
• Rak gruczołu krokowego

Programy profilaktyki onkologicznej

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe są uzasadnione pod względem
medycznym, finansowym i społecznym tylko w doniesieniu do
nowotworu, który spełnia następujące warunki:
 Ma duże znaczenie społeczne, które wynika z wysokiej

częstości zachorowań i zgonów.

 Jest możliwość dokładnego określenia populacji, która ma być

objęta badaniem

 Znane są sposoby wykrycia stanów przednowotworowych lub

przedklinicznych tego nowotworu

 Są dostępne skuteczne metody leczenia zmian

przednowotworowych lub stanów przedklinicznych oraz istnieje
możliwość uzyskania widocznych korzyści w porównaniu z
wynikami leczenia przypadków w pełni rozwiniętych stanów
klinicznych

Programy profilaktyki onkologicznej

Wartość testów przesiewowych ocenia się na

podstawie trzech

cech:
1.Czułości
2.Swoistości
3.Pozytywnej wartości predykcyjnej

Czułość – oznacza prawdopodobieństwo wykrycia

wszystkich zmian patologicznych u wszystkich osób
bez objawów w badanej populacji przy możliwie
najmniejszej ilości rozpoznań błędnie dodatnich.

Programy profilaktyki onkologicznej

Wartość testów przesiewowych, cd.
Swoistość – oznacza trafne określenie zmian

patologicznych wobec możliwie najmniejszej
liczby rozpoznań błędnie dodatnich

Dodatnia wartość predykcyjna – oznacza

proporcję wszystkich dodatnich przypadków w
badaniu przesiewowym, w których potwierdzono
istnienie nowotworu lub stanu
przednowotworowego w stosunku do wszystkich
zbadanych osób w ocenie populacji.

Programy profilaktyki onkologicznej

Właściwie przygotowany program, uwzględniający

aktualną

wiedzę medyczną, możliwości organizacyjne i

finansowe, pozwoli

określić następujące elementy:

1. Rodzaj stosowanych testów
2. Częstość wykonywanych badań
3. Populację, która ma być objęta badaniami

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak szyjki macicy
W krajach, w których została wprowadzony

właściwie

zorganizowany skrining populacyjny, śmiertelność z

powodu tego

nowotworu zmalała o 80%.
W Polsce rak szyjki macicy zajmuje piąte miejsce

pod względem częstości zachorowań i trzecie
miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory, a
rocznie stwierdza się około 1850 zachorowań i
3600 zgonów.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak szyjki macicy, cd.
Testem skriningowym jest przypadku raka szyjki macicy

badanie

cytologiczne komórek uzyskanych drogą wymazu z części
pochwowej szyjki macicy. Wyniki badania przedstawiane są

we

systemu Bethesa z określeniem jakości rozmazu i jego
przydatności do oceny mikroskopowej, a stwierdzane zmiany
patologiczne prezentowane są podobnie jak w badania
histopatologicznych.
Stosuje się podobną terminologię dla zmian
przednowotworowych ( dysplazja, CIN, LG/HG SIL)

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak szyjki macicy, cd.
Zalecenia: przez cały okres życia seksualnego kobiety –

początkowo trzy badania wykonywane corocznie, a
następnie co trzy lata wypadku trzech ujemnych wyników.
Regularne badania należy rozpocząć między 20 a 25rż. W
różnych krajach przyjęto różne zasady dotyczące czasu
rozpoczęcia badań populacyjnych w odniesieniu do raka
szyjki macicy.

Ze względu na znany związek występowania raka

płaskonabłonkowego szyjki macicy z zakażeniem wirusem
HPV zalecane jest badania skriningowe zakażenia tym
wirusem i w razie potwierdzenia tej infekcji, szczególnie
typami o wysokiej onkogenności ( HPV typ 16 i 18)
zalecane jest częstsze wykonywanie badań cytologicznych.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak szyjki macicy, cd.

Wykrycie zmian przednowotworowych wyższego

stopnia

(CIN II,CIN III lub HG SIN) lub raka wymaga badania
histopatologicznego celem ustalenia jednoznacznego
rozpoznania i podjęcia właściwych decyzji

terapeutycznych.

Stwierdzenie zmian przednowotworowych o

niewielkim

stopniu nasilenia ( CIN I lub LG SIN) może być podstawą

ścisłej

obserwacji.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak piersi
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem w krajach
rozwiniętych. Stosunkowo mało wiadomo na temat stanów
przednowotworowych i raku przedinwazyjnym, tym niemniej
rozpoznanie raka inwazyjnego w stadium przedklinicznym i

we

wczesnych stadiach klinicznych umożliwia znacznie
skuteczniejsze leczenia.
Rodzaje badań przesiewowych :

1.

Samobadanie

2.

Badanie kliniczne

3.

mammografia

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak piersi cd.
Wg American Cancer Societby kobiety powinny stosować

samobadanie od 20.roku życia , a w okresie od 20. do 40.
roku życia powinno ono być uzupełniane badaniem
palpacyjnym w czasie corocznej kontroli u lekarza
domowego. Po 40. roku życia powinna być dodatkowo
mammografia co 1 – 2 lata.

W Polsce , podobnie jak w innych krajach, wykonywanie
mammografii raz w roku jest zalecane po 50.roku życia.
Stwierdzenie rodzinnego występowania raka piersi jest
wskazaniem do wykonania badań genetycznych ( 3-5%
przypadków). Jest to szczególne wskazanie do częstych badań
mammograficznych.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak piersi cd.
Badanie mammograficzne cechuje się znacznie mniejszą
swoistością niż badania cytologiczne w raku szyjki macicy.
Dlatego też wykrycie mammograficznie zmian

patologicznych ,

szczególnie budzących podejrzenie rozrostu nowotworowego ,
wymaga usunięcia chirurgicznego i wykonania szczegółowego
badania histopatologicznego.
Badanie takie powinno być wykonywane po oznaczeniu granic
cięcia chirurgicznego i w korelacji z obrazem

mammograficznym.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badanie przesiewowe – rak jelita grubego
Rak jelita grubego ( okrężnicy i odbytnicy)jest na trzecim
miejscu wśród przyczyn zgonów nowotworowych u

mężczyzn

i drugim u kobiet.
Znane są stany przedrakowe, a rozpoznany we wczesnych
stadiach może by skutecznie leczony.
Istotną cechą tego nowotworu jest długa faza

przedkliniczna,

charakteryzująca się znanymi sekwencjami : polip –

dysplazja-

rak przedinwazyjny – rak inwazyjny.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak jelita grubego, cd.
Metody skriningowe :
1.Sigmoidoskopia
2.Kolonoskopia
3.Badania kału na krew utajoną
W populacji osób badanych na obecność krwi utajonej w

kale stwierdza się ją u 1 – 5% badanych, z czego około
10% jest to wynikiem raka przedinwazyjnego, a w 20-
30% gruczolaka.

Sigmoidoskopia pozwala na wykrycie 25-35% polipów

przy zastosowaniu endoskopu sztywnego i do 65-75%
przy zastosowaniu fiberoskopu.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak jelita grubego, cd.
Wg zaleceń American Cancer Society badania przesiewowe
należy rozpoczynać od 50.roku życia i powinny składać się z
wszystkich trzech metod. Dodatkowym badaniem
uzupełniającym jest badanie radiologiczne z podwójnym

kontrastem.

Badanie kału należy wykonywać corocznie,

sigmoidoskopię co 5 lat,

a kolonoskopię co 10 lat. Badanie per rectum nie jest

zalecane jako

badanie przesiewowe ze względu na małą czułość.
U osób z dziedzicznym obciążeniem rakiem jelita badania
przesiewowe są zalecane od 40.roku życia.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak gruczołu krokowego
Rak gruczołu krokowego jest najczęstszym nowotworem u
mężczyzn, a jego częstość wzrasta wraz z wiekiem.
Badania pośmiertne wykazują, że po 80. roku życia u ponad 60%
mężczyzn stwierdza się w obrębie gruczołu krokowego utkanie
histologiczne raka.
Część międzynarodowych organizacji do walki z nowotworami
nie zaleca wykonywania badań przesiewowych w raku stercza ze
względu na brak możliwości odróżnienia zmian nowotworowych
letalnych i jednocześnie możliwych do wyleczenia od zmian
nowotworowych stanowiących niewielkie zagrożenia dla życia.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak gruczołu krokowego, cd.
Rodzaje badań przesiewowych:

1.

Badanie palpacyjne per rektum

2.

Ocena swoistego antygenu prostaty w surowicy – PSA

3.

Transrektalna ultrasonografia

Ad.1 Badanie palpacyjne jest mało czułe i najczęściej

wykrywa nowotwory zaawansowane

Ad.2 Stwierdzenie tego białka wytwarzanego przez

prostatę nie jest wskaźnikiem istnienia nowotworu,
natomiast podwyższenie jego stężenia jest uważane za
najbardziej czuły wskaźnik do wykrycia bezobjawowej
postaci raka stercza

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak gruczołu krokowego,

cd.

Ad 2, cd, Podstawową wadą tego testu jest jego mała

swoistość, gdyż jego podwyższony poziom stwierdza
się również w zmianach łagodnych, stanach
zapalnych i w starszym wieku.

Ad3. Nie jest to badanie skriningowe samo w sobie,

stanowi jedynie uzupełnienie dwóch wcześniejszych.

Programy profilaktyki onkologicznej

Badania przesiewowe – rak gruczołu

krokowego, cd

Wg części organizacji międzynarodowych zaleca się

wykonywanie corocznego badania per rectum i
oznaczenia PSA u mężczyzn po 50. roku życia.

W grupie podwyższonego ryzyka ( w wywiadzie

rodzinnym rak stercza u dwóch krewnych)
badanie takie należy rozpocząć przed 50. rokiem
życia