Małe i średnie

przedsiębiorstwa

Nauki o organizacji

Kilka zdań o historii

Lata 50. i 60. XX w. w Europie Zachodniej i w Stanach

Zjednoczonych były zdominowane przez wielkie korporacje,
stanowiące podstawę funkcjonowania gospodarki
kapitalistycznej. Już w kolejnym dziesięcioleciu szczególnego
znaczenia w gospodarce zaczęły odgrywać małe i średnie
przedsiębiorstwa. Na ukształtowanie aktualnego stanu wpływ
miały następujące czynniki: zmiana technik wytwarzania i
rozwój usług, wzrost konkurencyjności krajów Trzeciego Świata,
przy jednoczesnym spadku konkurencyjności dużych
ponadnarodowych przedsiębiorstw. Towarzyszący powyższym
przemianom wzrost cen energii, czynniki polityczne, zmiana
trendów i gustów nabywców dóbr wszystko to wymusiło zmiany
w strategii funkcjonowania dużych firm, tworząc miejsce na
powstawanie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.

Cechy wyróżniające małe przedsiębiorstwa



ekonomiczne, mówiące o tym iż firma posiada

mały udział w rynku,



menedżerskie, odnoszące się do

administrowania firmą przez jej właściciela lub
współwłaścicieli w sposób spersonalizowany, a
nie za pomocą sformalizowanej struktury
kierowniczej,



inne, wskazujące, że firma nie stanowiąc części

dużego przedsiębiorstwa umożliwia kierownikom
– właścicielom pełną swobodę działania.

Kryteria UE

We krajach Unii Europejskiej istnieją wspólne ramy

odniesienia wobec definicji małego i średniego
przedsiębiorstwa. Zostały one sformułowane w
kwietniu 1996 r., w zaleceniu Komisji Europejskiej i
zaktualizowane w maju 2003 r. Zgodnie z definicją
unijną przez małe i średnie przedsiębiorstwa
należy rozumieć podmioty niezależne od innych
organizacji (jeżeli więcej niż, 25% kapitału
zakładowego znajduje się w posiadaniu dużej
firmy wówczas niemożliwe jest uznanie go za
przedsiębiorstwo małe lub średnie). Małe i średnie
przedsiębiorstwa możemy wyróżnić za pomocą
trzech następujących kryteriów: „obligatoryjnego
kryterium wielkości dopuszczalnego zatrudnienia,
kryterium niezależności i fakultatywnie jednego z
dwóch pozostałych tzn. wielkości obrotu lub
wysokości sumy bilansowej”.

Klasyfikacja przedsiębiorstw zgodna z rekomendacją
Komisji Europejskiej

Liczba

zatrudnion

ych

Obrót

roczny

w mln

euro

Suma

bilansow

a

w mln

euro

Przedsiębiorstwo

jednoosobowe

0

bez

ogranicze

ń

bez

ogranicze

ń

Mikroprzedsiębiorstw

a

1 – 9

<2

<2

Małe

przedsiębiorstwa

10 – 49

<10

<10

Średnie

przedsiębiorstwa

50- 249

<50

<43

Duże

przedsiębiorstwa

Powyżej

250

Powyżej

50

Powyżej

43

Przykłady różnych
klasyfikacji

Nie wszystkie kraje zastosowały się do nakazów UE. W Holandii

małe i średnie przedsiębiorstwa charakteryzuje zatrudnienie nie
przekraczające 100 osób, natomiast w Danii za przedsiębiorstwa
małe uznaje się firmy w których zatrudnienie ogranicza się do 20
osób, za średnie, w których zatrudnienie oscyluje między 20 a 100
osób. Zupełnie inaczej sytuacja wygląda w Niemczech, gdzie za
podstawę klasyfikacji przedsiębiorstw uznaje się wielkość
jednostek i innych zmiennych, takich jak dział gospodarki, forma
prawna, lokalizacja, długość życia firmy itp. Podział małych i
średnich firm w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo
należących do państw Europy Środkowej i Wschodniej takich jak
Rumunia, Białoruś, Węgry jest jeszcze inny. W krajach tych za duże
przedsiębiorstwa uznaje się takie, które zatrudniają powyżej 100
pracowników, za średnie zaś te, które zatrudniają od 50 do 99
pracowników, a małe od 10 do 49 osób.

Polska klasyfikacja

Za małe przedsiębiorstwo to takie, które w co najmniej jednym

z dwóch ostatnich lat obrotowych:



zatrudniało średniorocznie mniej niż 50 pracowników,



osiągnęło roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i
usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający
równowartości 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu
sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły
równowartości 10 milionów euro.

Za średnią uważa się taką firmę, która w co najmniej jednym z

dwóch ostatnich lat obrotowych:



zatrudniała średniorocznie mniej niż 250 pracowników,



osiągnęła roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i
usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający
równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów
jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie
przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro.

Cechy msp

Małe i średnie przedsiębiorstwa są

organizacjami o specyficznych cechach
jakościowych na które składają się systemy
zarządzania (w tym zarządzanie zasobami
ludzkimi), struktura organizacyjna i sposób
finansowania rozwoju.

System zarządzania organizacją

Sprawne zarządzania to głównie skupianie się na efektywności i rozwoju

firmy. Małe przedsiębiorstwa oferują na ogół wysokiej jakości produkty.
Dzięki czemu w okresie funkcjonowania mogą się utrzymać i rozwijać przy
jednoczesnym braku profesjonalizmu zarządzania. W małych i średnich
przedsiębiorstwach funkcje kierownicze pełni właściciel, wykorzystujący
przysługujące mu prawo własności.

Osoba właściciela wyróżnia się poprzez posiadanie zdolności

funkcjonalnych skierowanych na produkcję i sprzedaż. Jest osobą
kreatywną, wprowadzającą w życie swoją inicjatywę, która na własne
ryzyko dokonuje rozstrzygnięć kierowniczych, niezależnie od woli osób
trzecich. Jest to zasadnicze kryterium wyodrębnienia tego typu
przedsiębiorstw. W odróżnieniu od powyższego w dużych
przedsiębiorstwach tego typu decyzje są podejmowane zespołowo, ze
znacznym ograniczeniem ich przypadkowości.

Podobną linię podziału możemy przeprowadzić w przypadku systemu

informatycznego. W małych i średnich przedsiębiorstwach system taki
jest przeważnie niesformalizowany, w dużych zaś jest bardzo rozbudowany
z aktywnym uczestnictwem profesjonalnych administratorów takiego
systemu.

Zarządzanie ludźmi

W msp opiera się głównie na:



liczbie zatrudnionych,



wykształceniu – w małych i średnich
przedsiębiorstwach tendencja do uniwersalizacji
zawodów; w dużych przedsiębiorstwach – specjalizacja,
dostosowanie kwalifikacji do zajmowanego stanowiska.
Msp poszukują do pracy pracowników łączących w
sobie kilka pokrewnych specjalności. Na lokalnych
rynkach oferty pracy pochodzące z małych
przedsiębiorstw są adresowane do osób o niskich
kwalifikacjach, wobec których wystarczające jest
krótkie przyuczenie do wykonywanych zadań.

Zarządzanie ludźmi



relacjach między pracownikami, budowaniu zespołu
pracowniczego, ponieważ kontakt między
pracownikami jest bardziej bezpośredni. Mają oni
możliwość omawiania między sobą sytuacji
kryzysowych. Kiedy atmosfera staje się napięta,
dyskutują o tym, starając się sprostać pojawiającym
się problemom, bez wskazywania osoby, na którą
można zrzucić winę. W przypadku niepowodzenia
wspierają się wzajemnie, szanują, pomagają innym w
rozwoju, dążąc wspólnie do realizacji celów firmy.
Zupełnie inaczej dzieje się w przypadku dużych
przedsiębiorstw gdzie pracownicy podzieleni są na
grupy, zespoły, departamenty, pomiędzy którymi
istnieje utrudniona forma kontaktu.

Struktura
organizacyjna

W małych i średnich przedsiębiorstwach, dominują

płaskie struktury, dzięki czemu przepływ informacji
jest sprawniejszy. Kierownicy precyzyjniej dobierają
zadania, dzięki temu pracownicy sprawniej i
skuteczniej je wykonują, co w dużej mierze
przyczynia się do poprawy efektywności całej
organizacji.

W dużych przedsiębiorstwach ścieżki podejmowania

decyzji są długie, a struktury organizacyjne
rozbudowane. Cechuje je wysoki stopień
sformalizowania, co powoduje przerosty
administracyjne.

Sposób finansowania rozwoju msp

Źródła finansowania małych i średnich

przedsiębiorstw mogą pochodzić z kapitałów
własnych i obcych. Wobec tego podziału rolę
pierwszoplanową, biorąc pod uwagę realizowane
funkcje, odgrywa kapitał własny. W tym aspekcie
wskazać należy na fundusz odpowiedzialności
finansowej, gwarantujący spłatę zobowiązań wobec
wierzycieli. To właśnie kapitał własny kształtuje
ekonomiczną i prawną samodzielność właściciela.
Kapitał ten pochodzi głównie z zysku
wygenerowanego przez przedsiębiorstwo, z
udziałów kapitałowych oraz z tzw. venture capital (w
polskich warunkach występuje bardzo rzadko).

Sposób finansowania rozwoju
msp

Kapitał własny przeznaczany jest na cele, które mają służyć

poprawie pozycji rynkowej przedsiębiorstwa i wspomaganie
konkurencyjności. Kluczową rolą właściciela jest zdolność do
powiększania kapitału własnego w przedsiębiorstwie, co
prowadzi do uruchomienia możliwości pozyskania kapitału
obcego. Są to środki z kredytów, funduszy strukturalnych
UE, funduszy specjalnych przeznaczonych, na realizację
konkretnych przedsięwzięć, np. z zakresu ochrony
środowiskaTrudności w pozyskiwaniu kapitału obcego
polegają jednak na tym, iż przedsiębiorstwo ma problemy z
wywiązaniem się z warunków przez dysponentów tych
środków. Powoduje to ograniczenie możliwości rozwoju
małych i średnich przedsiębiorstw.

Sposób finansowania rozwoju
msp

Kapitał obcy nie jest popularny wśród polskich małych

i średnich przedsiębiorstw, ponieważ dostęp do
kredytu jest utrudniony poprzez wysokie koszty,
wymagane gwarancje bankowe oraz długie i
skomplikowane procedury. Odmiennym czynnikiem
spychającym kapitał obcy na drugi plan jest
mentalność kredytowa właścicieli przedsiębiorstw.
Przejawia się to w odmiennym spojrzeniu na kapitał
własny i obcy. Właściciel zmierza do utrzymania
prawnej i ekonomicznej samodzielności, dlatego
kapitał obcy traktowany jest z dużą rezerwą, często
wręcz obawą przed wrogim przejęciem firmy.

Rola i skala msp

Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają bardzo

ważną rolę w gospodarkach krajów Unii
Europejskiej, w której na chwilę obecną
zarejestrowanych jest już ponad 18 milionów firm
czyli 99% ogółu przedsiębiorstw.

Msp odgrywają bardzo ważną rolę w polskiej

gospodarce. Aktualnie tworzą już blisko 70 %
dochodu narodowego brutto i zatrudniają ponad
75% zatrudnionych (z pominięciem, rolnictwa i
leśnictwa, rybołówstwa i rybactwa oraz administracji
publicznej). W 2008 r. Polsce działało prawie dwa
miliony małych i średnich przedsiębiorstw, co
stanowi 99,8% wszystkich polskich firm.

Rola i skala msp

MSP są zorientowane na współpracę, kooperację i

partnerstwo. Z tych powodów są „mistrzami” takich
systemów jak: outsourcing, franchising, grona (klastry).

Duża liczba małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce

poprawia funkcjonowanie mechanizmów konkurencji
rynkowej. Małe przedsiębiorstwa posiadają zdolność
szybkiego dostosowania się do zmieniających się
warunków rynkowych dzięki bardziej elastycznej strukturze
technologicznej i organizacyjnej od dużych
przedsiębiorstw. Istotnie przyczyniają się do rozwoju
gospodarki regionalnej lub lokalnej, będącej głównym
obszarem działania tego typu przedsiębiorstw, poprzez
wykorzystywanie miejscowych surowców zasobów pracy
ludzkiej.