Małe i średnie przedsiębiorstwa

Kategorię małego i średniego przedsiębiorcy wprowadziła do polskiego prawa ustawa z dnia 19 listopada 1999 roku. Głównymi kryteriami zaliczenia do kategorii małych lub średnich przedsiębiorców są obroty i stan zatrudnienia.

W myśl art. 54 ustawy, małym przedsiębiorcą jest taki przedsiębiorca, który w ostatnim roku obrotowym:

• zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz

• osiągnął przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie przekraczający równowartości w złotych 7 milionów euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 5 milionów euro.

Jeżeli przedsiębiorca działa krócej niż rok, wymienione powyżej wskaźniki zatrudnienia oraz przychodów netto ze sprzedaży oszacowuje się na podstawie danych posiadanych przez przedsiębiorcę za ostatni udokumentowany okres. Podkreślić należy również fakt, iż pomimo osiągnięcia wielkości zatrudniania i przychodów na poziomie pozwalającym na zakwalifikowanie danego przedsiębiorcy do kategorii małych, nie będzie on uważany za takiego, jeżeli przedsiębiorcy inny niż mali posiadają u tego przedsiębiorcy:

• więcej niż 25 proc. wkładów, udziałów lub akcji,

• prawa do ponad 25 proc. udziału w zysku,

• więcej niż 25 proc. głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Wyróżnienie kategorii średnich przedsiębiorców oparte jest na takich samych zasadach, z tym że wielkości graniczne są odpowiednio wyższe. Zgodnie z art. 55 ustawy, średnioroczne zatrudnienie zamiast 50 nie może przekraczać 250 osób. Przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może u średniego przedsiębiorcy przekraczać równowartości w złotych 40 milionów euro, a suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego równowartości w złotych 27 milionów euro. Tak samo jak w przypadku przedsiębiorcy małego, nie może być przedsiębiorcą średnim taki przedsiębiorca, w którym przedsiębiorcy inni niż mali i średni posiadają więcej niż 25 proc. akcji, głosów na zgromadzeniu lub udziału w zyskach.

O tym, czy dany przedsiębiorca może być zaliczony do kategorii przedsiębiorców średnich lub małych, decydują więc osiągane przez niego obroty i zatrudnienie.

Aby rozpocząć działalność gospodarczą trzeba ją uprzednio zarejestrować.

Urzędy gmin prowadzą ewidencję działalności gospodarczej dla przedsiębiorców będących osobami fizycznymi. Wpisu do ewidencji dokonuje osoba upoważniona przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W zgłoszeniu o dokonanie wpisu należy podać:

• oznaczenie przedsiębiorcy - w przypadku osoby fizycznej „oznaczenie przedsiębiorcy” wymaga podania imienia, nazwiska przedsiębiorcy oraz nazwy, pod którą wykonuje działalność gospodarczą,

• oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy, a jeżeli stale wykonuje działalność poza miejscem zamieszkania - również wskazanie siedziby i adresu zakładu głównego i oddziałów.

• określenie przedmiotu wykonywanej działalności oraz daty jej rozpoczęcia.

Od 23 stycznia 2002 r. do zgłoszenia nie trzeba dołączać dokumentu potwierdzającego tytuł prawny przedsiębiorcy do lokalu (nieruchomości), w którym ma być na stałe prowadzona działalność gospodarcza. Zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej powinno być doręczone przez urząd nie później niż w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia.

Odmowa wpisu do ewidencji może nastąpić w trzech przypadkach:

• gdy zgłoszenie dotyczy działalności gospodarczej nie objętej przepisami ustawy (np. działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowanie przez rolników pokoi, miejsc namiotowych, sprzedaż posiłków itd.),

• gdy zgłoszenie zawiera braki formalne, które mimo wezwania nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie,

• gdy prawomocnie orzeczono zakaz wykonywania przez przedsiębiorcę określonej w zgłoszeniu działalności gospodarczej.

Wszelkie zmiany stanu faktycznego i prawnego dotyczące przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej powstałe po dniu dokonania wpisu należy zgłaszać do gminy również w terminie 14 dni.

Rejestr przedsiębiorców funkcjonujących w ramach Krajowego Rejestru Sądowego pozostaje (od 1 stycznia 2001 r.) właściwym i obligatoryjnym miejscem ewidencji dla:

• spółek prawa handlowego (jawnych, partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych, z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjnych)

• spółdzielni

• przedsiębiorstw państwowych

• jednostek badawczo-rozwojowych

• przedsiębiorców zagranicznych (określonych w przepisach o zasadach prowadzenia na terytorium RP działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne)

• towarzystw ubezpieczeń wzajemnych

• innych osób prawnych, jeżeli wykonują działalność gospodarczą (stowarzyszenia, organizacje społeczne i zawodowe, fundacje oraz publiczne ZOZ-y)

• oddziałów przedsiębiorców zagranicznych działających na terytorium RP

• głównych oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń.

Jeżeli podmiot wpisany do rejestru przedsiębiorców został utworzony w wyniku przekształcenia lub podziału innego podmiotu albo połączenia innych podmiotów - do rejestru trzeba zgłosić ten fakt, wraz z podaniem oznaczenia poprzednich numerów rejestru. Jeżeli natomiast podmiot powstał wskutek koncentracji innych podmiotów, należy podać oznaczenie ich poprzednich numerów rejestrowych, a także numer i datę decyzji prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o zgodzie na taką koncentrację.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą, a także jego usługi czy towary, muszą być łatwe do zidentyfikowania. Konieczne jest też dokonywanie niektórych rozliczeń wyłącznie za pośrednictwem rachunku bankowego.

Przedsiębiorca, wykonując działalność gospodarczą, ma obowiązek spełniać warunki określone w przepisach prawa dla danego rodzaju działalności. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. (Dz.U. nr 101, poz. 1178) nie zawiera zamkniętego katalogu takich warunków. Wymienia jednak te, które dotyczą ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.

Łatwość identyfikacji

Dla wygody innych uczestników obrotu gospodarczego - w szczególności klientów przedsiębiorcy, jest on zobowiązany do stosowania zewnętrznego oznaczenia swojej firmy. Wymóg ten ma ułatwiać identyfikację przedsiębiorcy i dotyczy nie tylko zakładu głównego, ale także oddziału i każdego innego stałego miejsca wykonywania przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej.

Takie zewnętrzne oznaczenie powinno zawierać oznaczenie przedsiębiorcy, a także zwięzłe określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej. Ustawodawca, wyjaśniając pojęcia ustawowe, definiuje oznaczenie przedsiębiorcy jako firmę lub nazwę przedsiębiorcy ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko przedsiębiorcy oraz nazwę, pod którą wykonuje działalność gospodarczą.

Zwięzłe określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej może stwarzać problemy, gdyż we współczesnym obrocie gospodarczym przedsiębiorcy prowadzą często firmy oferujące różne rodzaje działalności.

Rozpoznawalne towary i usługi

Oferowanie przez przedsiębiorcę towarów i usług w sprzedaży zarówno bezpośredniej, jak i wysyłkowej, które odbywa się za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci informatycznych lub druków bezadresowych, pociąga za sobą obowiązek podania w ofercie i na towarze danych ułatwiających identyfikację zarówno przedsiębiorcy, jak i oferowanego przez niego towaru lub usługi.

Oferta powinna zawierać co najmniej:

•  oznaczenie przedsiębiorcy,

•  numer, pod którym przedsiębiorca jest wpisany do rejestru przedsiębiorców, i oznaczenie sądu rejestrowego,

•  siedzibę i adres przedsiębiorcy.

Natomiast na towarach wprowadzanych do obrotu lub na ich opakowaniach powinny znaleźć się w języku polskim następujące informacje:

•  oznaczenie przedsiębiorcy, który wyprodukował towar i jego adres,

•  nazwa towaru,

•  inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Identyfikacja towarów i usług ma na celu ochronę konsumentów i umożliwia szybkie odszukanie przedsiębiorcy oferującego wadliwy towar lub usługę.

Korzystanie z rachunku bankowego

Przedsiębiorca jest zobowiązany do rozliczania za pośrednictwem rachunku bankowego takich transakcji, które dokonywane są z innym przedsiębiorcą i przewyższają określone w ustawie równowartości określonej kwoty euro. Dotyczy to sytuacji, gdy jednorazowa wartość należności i zobowiązań przekracza równowartość 3000 euro albo 1000 euro - w przypadku gdy suma wartości należności i zobowiązań powstałych w ubiegłym miesiącu przekracza równowartość 10 000 euro.

Jeśli przedsiębiorca jest członkiem spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, może rozliczać transakcje za pośrednictwem rachunku w tej kasie.

O posiadaniu rachunku bankowego na potrzeby działalności gospodarczej przedsiębiorca jest zobligowany zawiadomić Urząd Skarbowy, do którego odprowadza podatek dochodowy.

W przypadku gdy przedsiębiorca ma więcej niż jeden rachunek bankowy, musi wskazać jeden rachunek jako podstawowy i powiadomić o tym zarówno bank, w którym rachunek jest otwarty, jak i właściwy Urząd Skarbowy. Obie te instytucje powinny być ponadto powiadomione o posiadaniu rachunków w innych bankach, wraz z podaniem adresów tych banków, ich nazw i numerów rachunków bankowych. Banki, w których przedsiębiorca otworzył inne rachunki bankowe, muszą zostać powiadomione o nazwie i adresie banku, w którym przedsiębiorca ma rachunek podstawowy w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach. Wolność gospodarcza nie oznacza jednak, że działalność taka może być wykonywana dowolnie. Przedsiębiorca musi bowiem spełniać warunki przewidziane przepisami prawa.

Do działalności handlowej ma zastosowanie szereg regulacji prawnych ograniczających swobodę jej wykonywania.

Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. nr 101, poz. 1178 z późn. zm.) - przedsiębiorca ma obowiązek wykonywać działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. nr 47, poz. 211 z późn. zm.) do czynów nieuczciwej konkurencji zalicza m.in.: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, przekupstwo osoby pełniącej funkcje publiczne.

Poza czynami nieuczciwej konkurencji odnoszącymi się do każdego rodzaju działalności gospodarczej, ustawa określa także czyny charakterystyczne dla działalności w zakresie handlu. Należy do nich:

 opatrywanie towarów fałszywym lub oszukańczym oznaczeniem geograficznym wskazującym bezpośrednio albo pośrednio na kraj, region lub miejscowość ich pochodzenia albo używanie takiego oznaczenia w działalności handlowej, reklamie, listach handlowych, rachunkach lub innych dokumentach,

 fałszywe lub oszukańcze używanie geograficznych oznaczeń regionalnych, jeżeli towar w miejscu pochodzenia korzysta z ochrony, a z pochodzeniem z określonego regionu lub miejscowości związane są jego szczególne cechy lub właściwości,

 oznaczanie towarów lub ich opakowań (albo brak oznaczenia), które może wprowadzić klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości, składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji lub innych istotnych cech towarów,

 zatajenie ryzyka, jakie wiąże się z korzystaniem z towaru,

 sprzedaż towarów poniżej kosztów ich wytworzenia albo ich odprzedaż poniżej kosztów zakupu, w celu eliminacji innych przedsiębiorców z rynku,

 nakłanianie osób trzecich do odmowy sprzedaży towarów innym przedsiębiorcom albo niedokonywania zakupu towarów od innych przedsiębiorców,

 stosowanie nieuczciwej lub zakazanej reklamy.

Przepisy przewidują także ograniczenie miejsca wykonywania działalności handlowej ze względu na potrzebę zapewnienia ładu przestrzennego. Przy wprowadzaniu ograniczeń w gospodarowaniu przestrzenią bierze się pod uwagę m.in. wymagania ładu przestrzennego, urbanistyki i architektury, walory architektoniczne i krajobrazowe, wymagania ochrony środowiska przyrodniczego, zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, wymagania osób niepełnosprawnych. Ograniczenia dotyczące gospodarowania określonym terenem wynikają przede wszystkim z ustalanego przez gminę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W świetle przepisów ustawy każdy ma wprawdzie prawo do zagospodarowania terenu, do którego ma tytuł prawny, jednak sposób wykonywania prawa własności nieruchomości jest kształtowany przez ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Przedsiębiorcy podejmujący działalność gospodarczą, w tym także działalność handlową, mają obowiązek przestrzegania norm wynikających z takiego planu. Działalność handlowa może być więc wykonywana wyłącznie na terenach przeznaczonych na ten cel w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Przed podjęciem działalności handlowej w zakresie obrotu żywnością, przedsiębiorca musi uzyskać decyzję właściwego organu Inspekcji Sanitarnej, stwierdzającą spełnienie wymagań koniecznych do zapewnienia higieny w obrocie oraz do zapewnienia właściwej jakości zdrowotnej żywności. Ponadto przepisy ustawy określają szczegółowe wymagania dotyczące opakowań jednostkowych środków spożywczych i używek, wskazując niezbędne informacje istotne ze względu na ochronę zdrowia lub życia człowieka, jakie powinny być na takim opakowaniu zamieszczone (m.in. skład, wartość odżywcza, data trwałości lub przydatności do spożycia, sposób użycia).

Ustawa reguluje również kwestie dotyczące wykonywania handlu obwoźnego środkami spożywczymi i używkami. Handel taki może być prowadzony wyłącznie na targowiskach lub w halach targowych bądź też na wskazanym prze gminę terenie. Sprzedaż można prowadzić jedynie ze środków transportu przeznaczonych do tego celu i spełniających określone w przepisach prawa wymagania sanitarne. Osoby zajmujące się handlem obwoźnym muszą posiadać odpowiedni stan zdrowia oraz kwalifikacje w zakresie przestrzegania zasad higieny w obrocie żywnością. Jednak nie wszystkie artykuły żywnościowe mogą być w ten sposób sprzedawane.

Ponadto na towarach lub na ich opakowaniach należy umieścić informacje (koniecznie w języku polskim) zawierające: oznaczenie producenta towaru i jego adres, nazwę towaru, a także inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów (np. dotyczące składników towaru, zagrożeń związanych z jego używaniem). Niewypełnienie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie, podlegające karze grzywny.

W przypadku niektórych dziedzin działalności handlowej swoboda wykonywania tej działalności jest dodatkowo ograniczona przez obowiązek uzyskania koncesji lub zezwolenia. Dotyczy to tych dziedzin, których pozostawienie poza sferą reglamentacji pozostawałoby w sprzeczności z ważnym interesem publicznym. W odniesieniu do działalności handlowej silniejsza forma reglamentacji (koncesja) jest przewidziana dla obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym, a także dla obrotu paliwami i energią.

Jeśli chodzi o ograniczenie działalności gospodarczej ze względu na obowiązek uzyskania zezwolenia, można wskazać następujące dziedziny działalności handlowej, w których obowiązujące przepisy prawa przewidują takie ograniczenie:

 obrót materiałami jądrowymi

 obrót środkami ochrony roślin

 obrót hurtowy środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi lub prekursorami

 obrót w kraju i z zagranicą zwierzyną żywą oraz tuszami zwierzyną i ich częściami

 prowadzenie apteki lub hurtowni farmaceutycznej

 hurtowa i detaliczna sprzedaż oraz nabywanie substancji trujących, wprowadzanie do obrotu dietetycznych środków spożywczych i odżywek oraz wprowadzanie do obrotu jako środków spożywczych lub ich składników takich substancji, które nie były stosowane w celu żywienia ludzi

 obrót materiałem siewnym

 obrót hurtowy napojami alkoholowymi

 sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia na miejscu lub poza miejscem sprzedaży.

Zezwolenie lub koncesję można uzyskać dopiero po stwierdzeniu przez organ koncesyjny lub zezwalający, że przedsiębiorca spełnia warunki uzyskania koncesji lub zezwolenia oraz wymagane warunki wykonywania działalności gospodarczej. Chodzi tu w szczególności o warunki techniczne, organizacyjne i kadrowe, a także warunki dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia ludzkiego, moralności publicznej, ochrony środowiska.

---