Zawodność rynku

i polityka

państwa

„

Ważną jest rzeczą, by państwo nie

robiło tego , co już robią jednostki,

trochę lepiej lub trochę gorzej, ale aby

robiło to, czego teraz nie robi nikt”

John Maynard Keynes

Aleksandra
Kacprzak
Giovanna Rugiano
ID-I0-13

Kolejność prezentowania treści:

1. Zawodność rynku:

a. Efekty zewnętrzne
b. Dobra publiczne
c. Siła monopolowa

2. Inne wady mechanizmu rynkowego
a. Niepełna informacja i niepewność
b. Nieprzenośność czynników wytwórczych i opóźnienia reakcji
c. Ochrona interesów ludzkich
3. Interwencja państwa:

a. Podatki i subsydia
b. Tworzenie prawa i regulacja

4. Inne formy interwencji
5. Argumenty przeciw interwencji państwa w gospodarce.

Program prezentacji:

Działania rynku i państwa oparte są na odmiennych zasadach.

Rynek jest instytucją opierającą się na dobrowolnych decyzjach

jego uczestników.

Państwo z kolej jest instytucją, która ostatecznie zawsze opiera się

w swoich decyzjach na przymusie.

Rola rządu we współczesnej gospodarce polega na zapewnianiu

wydajności, korygowaniu niesprawiedliwej dystrybucji dochodu
oraz wspieraniu wzrostu gospodarczego i stabilności.

Czym się różni działanie rynku i
państwa?

Historia wyraźnie pokazuje, że zdecydowana większość dóbr może

być dostarczana społeczeństwu za pomocą rozwiązań
dobrowolnych, czyli poprzez mechanizm rynkowy.

Jednak rola państwa w gospodarce wcale nie maleje, bo bardzo

często mechanizm rynkowy zawodzi (nie zapewnia należycie
realizacji interesów społecznych).

Aby rozstrzygnąć, jaka jest optymalna skala interwencji państwa w

gospodarce, należy najpierw zdefiniować różne cele społeczne,
których osiągnięciu ma służyć działalność państwa.

Czy interwencja państwa w gospodarce
powinna być większa czy mniejsza…?

Równość (sprawiedliwość)

–

sprawiedliwy podział zasobów

Efektywność społeczna -

produkcja i konsumpcja na takim poziomie przy którym MSB=MSC

*

By osiągnąć społeczną efektywność w produkcji lub konsumpcji dowolnego dobra należy:



gdy MSB>MSC  za społecznie efektywne uznaje się zwiększenie produkcji(lub konsumpcji )
tego dobra.



gdy MSB<MSC za społecznie efektywne uznaje się ograniczenie produkcji(konsumpcji) tego
dobra



gdy MSB=MSC za społecznie efektywne uznaje się utrzymanie wielkość produkcji- to
optymalne działanie działalności.

W rzeczywistym świecie działanie mechanizmu rynkowego rzadko prowadzi do osiągnięcia

efektywności społecznej. Po części wynika to z istnienia efektów zewnętrznych, częściowo z
braku konkurencji, a częściowo z niedostatecznej informacji, jaką dysponują producenci i
konsumenci.

*MSB

-

krańcowa korzyść społeczna (skrót od ang.

M

arginal

S

ocial

B

enefit)

MSC

– krańcowy koszt społeczny (skrót od ang.

M

arginal

S

ocial

C

ost)

Cele społeczne interwencji państwa

Występują wtedy, gdy jednostki (ludzie lub firmy) narzucają koszty i korzyści

innym poza rynkiem. Niekiedy są także nazywane efektami ubocznymi lub
efektami odczuwanymi przez osoby trzecie.

Mogą być one:

Pożądane –

Niepożądane –

(jeśli wpływ na innych jest dodatni) (jeśli wpływ na innych jest ujemny)

Mówimy wtedy o Mówimy wtedy o
korzystach zewnętrznych z produkcji kosztach zewnętrznych produkcji
lub z konsumpcji

lub konsumpcji

zawodność rynku:
-efekty zewnętrzne



Korzyści zewnętrzne – korzyści z produkcji(lub konsumpcji)
odnoszone przez osoby inne niż sam producent(lub
konsument).



Koszty zewnętrzne- koszty związane z produkcją
(konsumpcją) ponoszone przez kogoś innego niż sam
producent (konsument).



Koszt społeczny- suma kosztów prywatnych i efektów
zewnętrznych związanych z produkcją.



Korzyść społeczna- suma korzyści prywatnych i efektów
zewnętrznych związanych z konsumpcją.

Efekty zewnętrzne c.d.

Przykładami występowania zewnętrznych kosztów produkcji mogą być:
Intensywna uprawa roli powodująca wyniszczenie miejscowej flory i fauny czy

kwaśne deszcze wywołane wypuszczaniem do atmosfery dymów z
elektrociepłowni wykorzystujących węgiel.

Wtedy krańcowy koszt społeczny (MSC) przewyższa krańcowy koszt

prywatny (MC)

Problem kosztów zewnętrznych pojawia się w gospodarce wolnorynkowej dlatego,

że nikt nie dysponuje tam prawami własności do rzek czy powietrza, co
pozwoliłoby zapobiec ich wykorzystywaniu jako zbiorników nieczystości albo też
umożliwiło pobieranie opłat za zanieczyszczanie.

Problem ochrony środowiska musi być zatem rozwiązany przez rząd albo władze

lokalne.

Rodzaje efektów zewnętrznych:
- zewnętrzne koszty produkcji (MSC>MC)

Na wykresie pokazano takie przedsiębiorstwo działające na rynku doskonale konkurencyjnym, a

zatem będące biorcą ceny.
[cena]

Cena, jaką skłonni są zapłacić nabywcy
Odzwierciedla ich krańcową korzyść z
Konsumpcji tego dobra.

Społeczne optimum produkcji
Q

2

-> P ( tj. MSB=MSC)

Przedsiębiorstwo wytwarza Q1( więc
więcej niż optimum =>
istnienie kosztów zewnętrznych
prowadzi do nadprodukcji

[ilość]

Zakładamy, że nie występują efekty zewnętrzne po stronie popytu. [dlatego cena jest

jednocześnie równa krańcowej korzyści społecznej]

Zewnętrzne koszty produkcji (MSC>MC) .. Jak
będzie wyglądał wykres?

Przykłady:

Transport miejski, ponosi koszty za szkolenie kierowców. Jednak co jakiś czas pracownicy

odchodzą do konkurencji.

Dzięki temu koszty tamtych firm są niższe, bo nie występuje już koszt szkolenia

kierowców -> społeczeństwo jako całość odniosło korzyści ze szkolenia
(łącznie z samymi kierowcami, którzy uzyskali cenione na rynku kwalifikacje), choć
nie da się tego powiedzieć o przedsiębiorstwie transportu miejskiego.

Prace badawczo-rozwojowe (B+R)–jeżeli inne przedsiębiorstwa

mają dostęp do wyników badań – to zakres korzyści B+R wykracza

poza przedsiębiorstwo, które je sfinansowało.

Rodzaje efektów zewnętrznych
- zewnętrzne korzyści z produkcji
(MSC<MC)

Rodzaje efektów zewnętrznych
-zewnętrzne korzyści z produkcji (MSC<MC)
c.d…. Jak będzie wyglądał wykres?

Wielkość produkcji
dostarczonej na rynek –
P=MC

Społeczne optimum –
P=MSC

MSC=S

MC

Przykłady:

Wyczerpany i bardzo spragniony konsument natrafia na jedyny sklep, gdzie

może nabyć kubek, orzeźwiającej wody. Jest tak bardzo spragniony, że
nawet gdy sklepikarz informuje go, że kubek wody kosztuje 20 zł, ten bez
wahania decyduje się zapłacić tę cenę. Po wypiciu kubka wody, konsument
jest nadal spragniony ale nie w takim dużym stopniu jak wcześniej. Cena
za jaką konsument jest skory zapłacić jest proporcjonalna do
pragnienia .

Zasada malejącej użyteczności krańcowej:
W miarę zwiększania konsumpcji dobra
kolejne jego jednostki dostarczają mniej
dodatkowej satysfakcji niż jednostki
poprzednie.

Efekty zewnętrzne:
-zewnętrzne koszty konsumpcji (MSB<MB)

Zewnętrzne koszty konsumpcji (MSB<MB) …
jak będzie wyglądał wykres?

Wykres przedstawia krańcową
korzyść i cenę użytkowania
samochodu osobowego

Zakładamy, że krańcowa korzyść
zmniejsza się w miarę przejechanych
kilometrów.
Optymalna długość przejazdu
samochodem wyniesie Q

1

– korzyść

krańcowa = cena (MB=P)

ÞOptymalna wielkość konsumpcji z
punktu widzenia konsumenta to
punkt, gdzie MB=P, to jest Q1
kilometrów.
Korzystanie z samochodów oznacza
dla innych rosnące zanieczyszczenia
powietrza, częstsze korki itp. =>
MSB<MB
Optimum społeczne – MSP=P
(przy Q2)

Gdy występują
negatywne efekty
zewnętrzne w
konsumpcji, faktyczna
konsumpcja będzie zbyt
duża ze społecznego
punktu widzenia.

Jeśli krańcowa z konsumpcji jakiegokolwiek dobra (usługi) mierzona

gotowością nabywcy do zapłaty za nie, przewyższa jego ceny(tj. koszt
krańcowy konsumenta), to korzystne dla nabywcy będzie zwiększenie
jego konsumpcji. Jeżeli natomiast krańcowa korzyść jest mniejsza od
ceny, nabywca powinien ograniczyć konsumpcję tego dobra.

Inne przykłady zewnętrznych kosztów konsumpcji:

niekorzystny wpływ na innych ludzi głośnej muzyki z radia słuchanej w

miejscach publicznych, narażanie niepalących na wdychanie dymu
papierosowego czy też zaśmiecanie ulic.

Zewnętrzne koszty konsumpcji (MSB<MB)
C.d.

Przykłady:

Szczepienia. Zaszczepienie się kolejnej osoby przeciwko jakiejś chorobie

przysparza jej bezpośrednich korzyści w postaci odporności na tę chorobę.
Uodparniając siebie na tę chorobę, ogranicza również możliwość jej
przenoszenia na innych, a więc pozostała część społeczeństwa
również na tym korzysta poprzez zmniejszenie ryzyka zakażenia.

Jazda pociągiem- jest mniej korków, mniejsze ilości spalin, mniej wypadków

drogowych. Oznacza to, że społeczna korzyść krańcowa z
podróżowania

koleją jest większa od prywatnej korzyści krańcowej pasażera

pociągu.

Zewnętrzne efekty zewnętrzne
- Zewnętrzne korzyści z konsumpcji(MSB>MB)

Zewnętrzne korzyści z konsumpcji(MSB>MB)…
jak wyglądałby wykres?

MB

MSB

W porównaniu do zewnętrznych
kosztów konsumpcji- krzywa
MSB znajdowałaby się wyżej niż
krzywa MB.
Optymalna ze społecznego
punktu widzenia wielkość
konsumpcji przewyższałaby
rzeczywistą konsumpcję.

Kiedy występują dodatnie
efekty zewnętrzne w
konsumpcji, faktyczna
wielkość konsumpcji będzie –
z punktu widzenia
społecznego zbyt mała

-Pozytywne – np. badania i rozwój (B+R), edukacja,

infrastruktura, ochrona zdrowia.

- Negatywne – np. tworzenie administracyjnych barier

wejścia do gałęzi, pogarszanie klimatu biznesowego,
odstraszanie zagranicznych inwestorów.

Efekty zewnętrzne dla przedsiębiorstw
powodowane przez działalność państwa

nadprodukcja na rynku jest wtedy, gdy:
1. MSC > MC (koszty zewnętrzne produkcji)
lub
2. MSB < MB (koszty zewnętrzne konsumpcji)
zbyt niska produkcja rynkowa jest wtedy , gdy:
1. MSC < MC (korzyści zewnętrzne produkcji)
lub
2. MSB > MB (korzyści zewnętrzne konsumpcji)

Tam gdzie występują korzyści zewnętrzne, produkcja lub konsumpcja będą zbyt małe ze społecznego

punktu widzenia.

Kiedy natomiast występują zewnętrzne koszty, wtedy produkcja lub konsumpcja będą zbyt duże w

stosunku do społecznego optimum. Mechanizm rynkowy nie doprowadzi do zrównania MSB z MSC.*

*Przedstawione rozumowanie odnosi się do warunków doskonałej konkurencji, gdzie ceny, z jakimi ma

do czynienia producent lub konsument, pochodzą z rynku. Efekty zewnętrzne występują także i w
innych strukturach rynku.

Podsumowanie:
-efekty zewnętrzne

To takie finansowane przez państwo lub przez firmy prywatne subsydiowane przez

państwo dobra, które są ludziom niezbędne, a za które nie mogą
samodzielnie płacić. Wolny rynek nie jest zdolny do ich produkcji, gdyż
dodatnie efekty zewnętrzne są bardzo duże.

„Ojciec” ekonomii, żyjący w XVIII w. Adam Smith, uznał za takie funkcje państwa

jako nocnego stróża i zaliczył do nich: zapewnienie bezpieczeństwa
zewnętrznego, porządku publicznego, funkcjonowania wymiaru
sprawiedliwości, więziennictwa, utrzymanie administracji oraz ochronę praw
własności.

Brak tych dóbr grozi państwu anarchią.

Sposobem finansowania dóbr publicznych przez państwo są podatki. (Z nich

rząd czerpie dochody). Są one cenami, jakie płacimy za dobra publiczne.
Jednak w odróżnieniu do „tradycyjnych” cen nie mamy wpływu na co nasze
pieniądze będą przeznaczone. (Podatki płaci się bez względu na to, czy
korzystamy z wszystkich dóbr czy też nie.)

Zawodność rynku
-dobra publiczne

Dobra publiczne wykazują dwie ważne właściwości: nierywalizacyjność oraz

niewyłączalność

Nierywalizacyjność = właściwość polegająca na tym, że konsumpcja pewnego

dobra czy usługi przez jedną osobę nie zmniejsza możliwości konsumpcji tego
dobra przez innych

Przykład: jeśli przespaceruję się ulicą albo będę odnosił korzyści z jego oświetlenia,

to fakt ten nie ograniczy możliwości czerpania tych samych korzyści przez innych.

Niewyłączalność = właściwość polegająca na tym, że nie jest możliwe

dostarczenie jakiegoś dobra czy usługi jednej osobie i jednoczesne ograniczenie
dostępu do niego innym.

Przykład: jeśli ktoś wyda pieniądze na zbudowanie zapory zabezpieczającej swój

dom przed powodzią, to zapewni ta tam jednocześnie ochronę
przeciwpowodziową jego sąsiadom.

Oznacza, że korzyści z zapory przypadną sąsiadom za darmo i dlatego też nie będą

mieli po co ponosić koszty jej budowy. Zjawisko to jest znane jako problem
gapowicza.

Dobra publiczne c.d.

Problem gapowicza występuje wówczas,
gdy nie da się wyłączyć innych osób z konsumpcji dobra,
które nabył ktoś inny.

Gdy zbyt wiele osób będzie uchylać się od płacenia za dobra publiczne wtedy

może dojść do takiej sytuacji, że tych dóbr nie starczy dla wszystkich.

Przykład:
Osoba korzystająca z transportu publicznego bez ważnego biletu odnosi korzyść

jaką niesie ze sobą ta usługa, ale jednocześnie nie ponosi kosztu na rzecz jej
utrzymania. Wykorzystuje niejako fakt, że pozostali użytkownicy płacą, dzięki
czemu ona także może korzystać, lecz bez ponoszenia kosztów własnych.

Sytuacja taka jest możliwa dzięki temu, że trudno jest daną osobę wykluczyć z

konsumpcji – każdy może wsiąść do środka transportu publicznego.

Dobra publiczne c.d.
- problem gapowicza

Problem wspólnych zasobów jako szczególny przypadek dóbr publicznych
Przykłady: rybacy na jeziorze; połów ryb w strefie Georges Bank na Atlantyku.



Liczba łodzi



0



Połów

ryb/ 1

łódź



Koszt 1 łodzi



Społe

czna

korzyś

ć

krańc

owa



Przeci

ętny

połów

na 1

łódź



Efekty

wna

liczba

łodzi



Równo

-waga

rynko

wa

Rynek zapewnia zbyt małą ilość dóbr publicznych.

Wynika to z faktu, iż związane z nimi korzyści zewnętrzne są

znacznie większe niż korzyści prywatne. Ponadto bez
interwencji państwa nie jest możliwe wyeliminowanie
problemu gapowicza, czyli zjawiska czerpania korzyści z
konsumpcji bez ponoszenia części kosztów ich produkcji.

Podsumowanie
-dobra publiczne

Siła monopolowa-
zdolność przedsiębiorstwa do narzucania wyższych cen przez

ograniczanie podaży

siła monopolowa jest tym większa, im mniejsza jest cenowa
elastyczność popytu na dane dobro.

Niedoskonałość rynku:
-siła monopolowa

Monopol - forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy

nieograniczonej liczbie nabywców.

Charakteryzuje się:



występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy lub producenta
danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu
odbiorców;



występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście
na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);



unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego lub
bliskiego substytutu).

Co to jest monopol?

W przypadku monopolu, struktura rynku odbiega od modelu

konkurencji doskonałej – rynek nie jest w stanie zapewnić
zrównania się MSB z MSC, nawet wówczas gdy nie występują
efekty zewnętrzne.

Istnienie monopolu powoduje (przy innych warunkach takich

samych), że produkcja jest mniejsza od optimum społecznego.

Prowadzi to do powstania czystej straty dobrobytu, tj. zmniejszenia

się łącznej nadwyżki producenta i konsumenta

Siła monopolowa c.d.

Wykres przedstawiający to, że monopolista
wytwarza to niż wynosi optimum społeczne

W przypadku monopolu,
produkcja będzie mniejsza od
społecznego optimum.

Monopol ma do czynienia z
opadającą krzywą popytu=>
krzywa utargu krańcowego
przebiega poniżej krzywej
utargu przeciętnego (=P)
Zysk max – Q

1

=P

1

Cena znajduje się powyżej
utargu krańcowego, musi być
ona wyższa także od kosztu
krańcowego. – (P

1

jest wyższe

od MC

1

)

jeśli nie występują efekty zewnętrzne i
P=MSB a MC=MSC – to optymalna
wielkość społeczna produkcji to Q

2

, przy

MSB=MSC

Ponieważ Q

2

>Q

1

=> przedsiębiorstwo

monopolistyczne wytwarza mniej, niż
wynosi optimum społeczne

Jedną z możliwych metod analizy straty dobrobytu wynikającej z

istnienia monopolu jest zastosowanie koncepcji:



Nadwyżki konsumenta – nadwyżka ceny, jaką nabywca byłby w
gotów zapłacić za dane dobro (tj. jego użyteczności), nad
rzeczywiście zapłaconą przez niego ceną.



Nadwyżki producenta – różnica między utargiem całkowitym a
kosztem całkowitym, tj. zysk.

Strata związana z istnieniem monopolu
- nadwyżka konsumenta i nadwyżka producenta

Wpływ monopolu na dobrobyt polega na tym, że w porównaniu z doskonałą konkurencją

wzrasta nadwyżka producenta, ale zmniejsza się nadwyżka konsumenta. Oznacza to,
że łączna nadwyżka także się zmniejsza. Wielkość, o jaką obniża się całkowita
nadwyżka, nazywamy ‘czystą stratą dobrobytu’

Czysta strata spowodowana istnieniem monopolu

* Przy założeniu, że krzywe utargów i kosztów pozostają takie same.

Wykres przedstawiający sytuację gałęzi
działającej początkowo w warunkach
konkurencji doskonałej, a następnie w
warunkach monopolu *

Opracowanie wykresu
-Nadwyżka konsumenta

Przy doskonałej konkurencji – wielkość
produkcji = Qpc przy Ppc, gdzie
MC=P(=AR) tj punkt a

Całkowita korzyść- powierzchnia
pola znajdującego się pod krzywą
popytu (suma pól od 1 do 7)

Łączne wydatki konsumentów na
dane dobro- Ppc*Qpc (pola
4+5+6+7)

Nadwyżka konsumenta to różnica
między całkowitą korzyścią a
całkowitymi wydatkami. (1+2+3)

Opracowanie wykresu
- nadwyżka producenta (tj. zysk) oraz
całkowita (prywatna) nadwyżka

Koszt całkowity – obszar
poniżej MC (pola 6+7)

Utarg całkowity – Ppc*Qpc
(pola 4+5+6+7)

Czyli
Nadwyżka producenta to
obszar leżący między linią ceny
a krzywą MC (pola 4+5)

Łączna nadwyżka
konsumenta oraz
producenta obejmuje pole
znajdujące się między krzywą
popytu i krzywą kosztów. (pola
1+2+3+4+5)

Wpływ monopolu na całkowitą nadwyżkę
- co dzieje się, gdy w gałęzi istnieje monopol??

Przedsiębiorstwo monopolistyczne
ustali produkcję – MC=MR( tj. jej
wielkość wyniesie Qm przy cenie
Pm (punkt b)
Utarg całkowity = Pm*Qm (pola
2+4+6)
Koszt całkowity= pod MC (pole 6)

ÞNadwyżka producenta = suma
pól 2+4 (nadwyżka ta jest większa
niż w warunkach doskonałej
konkurencji)

Zysk w warunkach monopolu
jest większy niż w warunkach
doskonałej konkurencji.

Całkowita korzyść dla
konsumenta = (przy Qm) – suma
pól 1+2+4+6

wydatki kons. –
2+4+6

ÞNadwyżka konsumenta = pole 1
*pole 2 przekształciło się z nadwyżki
konsumenta w nadwyżkę producenta

Całkowita nadwyżka w warunkach
monopolu = sumie pól 1+2+4- jest ona
mniejsza niż w warunkach konkurencji
doskonałej.
Korzyść producenta jest tu mniejsza od
straty, jaką ponosi konsument. Ta strata netto
w wielkości całkowitej nadwyżki jest
określana mianem czystej straty dobrobytu
wynikającej z istnienia monopolu.

Istnienie monopolu zapewnia także potencjalne efekty

dodatnie – należą do nich korzyści skali i większe nakłady
na B+R.

Aby ocenić faktyczny wpływ monopolu na gospodarkę,

należy te dodatnie efekty porównać z wielkością czystej
straty.

Wnioski
-siła monopolowa

Niepełna informacja i niepewność sprawiają często, że producenci i

konsumenci będą podejmować niewłaściwe decyzje.

Potrzebne informacje można niekiedy zdobyć (płacąc za nie

określoną cenę), często jednak istniejąca informacja jest niepełna,
a w niektórych sytuacjach- w ogóle nieosiągalna.

Powoduje to, że podmioty ekonomiczne nie są w stanie osiągnąć

punktu, w którym następuje zrównanie korzyści krańcowej z
kosztem krańcowym

.

Inne wady mechanizmu rynkowego:
- niepełna informacja i niepewność

Rynek często reaguje z opóźnieniem na zmiany popytu i podaży.

Opóźnienia te mogą prowadzić do stałego utrzymywania się stanu
nierównowagi i związanych z tym zjawisk niestabilności.

Jeśli w dodatku istnieje monopol, to problem komplikuje się jeszcze

bardziej, gdyż przedsiębiorstwa lub związki zawodowe wznoszą
bariery utrudniające wejście do gałęzi nowych firm albo dopływ
dodatkowych czynników wytwórczych.

Inne wady mechanizmu rynkowego
- nieprzenośność czynników
wytwórczych i opóźnienia reakcji

Wolny rynek nie zapewnia dostatecznej ochrony interesów osób zależnych od

decyzji innych ludzi ani też odpowiedniej podaży dóbr społecznie
pożądanych.

Problem osób zależnych jest znany jako:
Problem „pana i sługi”- występuje wówczas, kiedy jakaś osoba bądź grupa

osób (-> pan), z powodu niedostatecznej informacji, nie jest w stanie
sprawić, by działania występującej w jej imieniu innej osoby bądź grupy
osób („sługa”) służyły jej najlepiej pojętym interesom.

Asymetria informacji - sytuacja, w której jedna strona w stosunkach

ekonomicznych (np. „sługa”) ma więcej informacji niż druga (np. „pan”)

Inne wady mechanizmu rynkowego
-ochrona interesów ludzkich

Dobra społecznie pożądane – dobra, które zdaniem państwa są

konsumowane w zbyt małej ilości i które powinny być
subsydiowane dostępne za darmo, np. wykształcenie , ochrona
zdrowia, sport itp.

Państwo może również dojść do wniosku, że w wolnym rynku ludzie

konsumują zbyt wiele szkodliwych rzeczy- wtedy (np. na papierosy
lub na alkohol) może nałożyć na te produkty podatki, lub zupełnie
zakazać obejście z nimi, np. narkotyki, hazard.

Ochrona interesów ludzkich
-błędne decyzje podejmowane przez
osoby działające we własnym imieniu

Chociaż ekonomiści nie mogą jednoznacznie ocenić zalet i wad

mechanizmu rynkowego, są jednak w stanie wskazać na
konsekwencje działania mechanizmu rynkowego, a także
skutki zastosowania różnych narzędzi polityki gospodarczej
oraz na dylematy wyboru między różnymi celami.

Państwo wydaje swoje pieniądze zazwyczaj mniej efektywnie, niż

poszczególni obywatele lub firmy. Dzieje się tak dlatego, że o
celach, na jakie wydatkowane są wspólne pieniądze decydują w
dużej mierze interesy polityków, a nie rachunek ekonomiczny.
Zdarza się, że z państwowych pieniędzy korzystają ci, którzy ich
naprawdę nie potrzebują, lecz ci, którzy są najbardziej obrotni.

Podsumowanie I części wykładu

Interwencja Państwa

Metody oddziaływania państwa na

gospodarkę:



Podatki i subsydia (dotacje)



Tworzenie prawa i regulacja



Inne formy interwencji państwa

Podatki i subsydia



Stosuje je się w celu zwiększenia społecznej
efektywności gospodarowania przez odpowiednie
zmiany struktury produkcji i konsumpcji oraz w
celu redystrybucji dochodów.



Państwo nakłada podatki na te dobra lub rodzaje
działalności, w przypadku których produkcja
okazuje się zbyt duża oraz subsydiuje te, których
produkcja okazuje się zbyt mała.

Zalety podatków i
subsydiów

Nakładanie podatków i subsydiów:



Nie podważa istoty działania mechanizmu

rynkowego.



Zmusza przedsiębiorstwa do

uwzględnienia pełnych kosztów i korzyści

społecznych wynikających z działalności,



Cechuje się elastycznością pozwalającą

dostosować wysokość podatku (dotacji) do

skali problemu.

Wady podatków i
subsydiów



Trudność zróżnicowania wysokości podatków i
subsydiów- przedsiębiorstwa różnią się co do
rodzaju i wielkości, natomiast wprowadzanie
odmiennych stóp opodatkowania wobec każej
firmy byłoby wręcz niewykonalne.



Ograniczona wiedza-nie da się ustalić
właściwej wysokości podatku od
zanieczyszczeń, ponieważ nie można
dokładnie ustalić jak poważne są to szkody i
jaki jest ich koszt w wyrażeniu pieniężnym.

Tworzenie prawa i
regulacja

Narzędziem często wykorzystywanym w celu

poprawy lub usunięcia niedoskonałości rynku są
przepisy prawne. Dzielą się one na:



Przepisy, które zabraniają lub regulują działalność
powodującą powstanie kosztów zewnętrznych



Przepisy,które uderzają w przedsiębiorstwa posługujące
sięnieprawdziwą lub wprowadzającą w błąd informacją



Przepisy, które nie dopuszczaja do powstania monopoli i
oligopoli bądź regulują ich działaność

Zalety ograniczeń
prawnych



Są one sformułowane prosto i zrozumiale,
zazwyczaj tez łatwo egzekwować ich
wykonanie,



Całkowity zakaz różnych działań jest
rozsądniejszym rozwiązaniem niż nakładanie
podatków w sytuacjach ogromnego
niebezpieczeństwa,



Kiedy decyzje należy podjąć szybo, możliwe
staje się odwołanie do działań
nadzwyczajnych.

Wady ograniczeń
prawnych

Główną słabością ograniczeń prawnych jest

fakt, że zazwyczaj są one dość tępym
narzędziem.

np. Jeżeli jakiemuś przedsiębiorstwu nakazano

ograniczenie emisji toksycznej substancji
chemicznej do 20ton tygodniowo, to nie
będzie żadnych bodźców żeby ograniczyć ją
bardziej.

Agencje regulacyjne



Są to instytucje regulujące działalność

gospodarczą.



Po rozpoznaniu możliwych przypadków,

agencja regulacyjna przeprowadza

postępowanie wyjaśniające, a następnie

opracowuje raport zawierający wyniki jej

badań i wynikające z nich zlecenia.



Agencje regulacyjne mogą dysponować

władzą zapewniającą, ze jej decyzje

zostaną wprowadzone z życie.

Inne formy interwencji
państwa



Zmiany praw własności

Prawa własności określają, czyją własnością jest

dana rzecz (np. nieruchomości), jaki użytek może
z niej zrobić właściciel, jaki jest zakres praw
innych osób do niej oraz sposób przekazania
własności.

Rozszerzenie praw własności jest rozwiązaniem

praktycznym wówczas gdy sprawców
negatywnych można łatwo zidentyfikować, a
koszty przez nich powodowane można łatwo
określić.

Inne formy interwencji
państwa



Zmiany praw własności

Przez rozszerzenie zakresu tych praw właściciele

starają się



zapobiec sytuacji , w której działania innych
przysparzały by im kosztów,



Pozyskać opłaty z tytułu szkód wyrządzonymi tymi
działaniami.

Inne formy interwencji
państwa



Zapewnienie dostępu do informacji

Jeżeli źródłem problemów, jakie przynosi wolny

rynek jest niepełna informacja, państwo może
poprawić funkcjonowanie mechanizmu rynkowego
dostarczając brakujących informacji.

Inne formy interwencji
państwa



Bezpośrednie dostarczenie dóbr i usług

Państwo może bezpośrednio dostarczać dóbr i

usług, na szczeblach:

◦

centralnym,

◦

lokalnym,

◦

przez wyspecjalizowane agendy,

◦

przez zlecenie odpłatnej produkcji dóbr firmom
prywatnym.

Koszty związane z dostarczaniem dóbr przez

państwo pokrywane są przez podatki pobierane
na szczeblach centralnym i lokalnym.

Inne formy interwencji
państwa



Bezpośrednie dostarczenie dóbr i usług

Państwo może również dostarczać dóbr i usług,

które mają charakter dóbr prywatnych, gdy
wielkość produkcji zapewniany przez rynek jest
niedostateczna.

np. ochrona zdrowia i edukacja

Inne formy interwencji
państwa



Bezpośrednie dostarczenie dóbr i usług

Tego rodzaju dobra są dostarczane bezpłatnie lub

po cenie znacznie niższej od kosztów, z
następujących powodów:



Sprawiedliwość społeczna,



Znaczne dodatnie efekty zewnętrzne,



Osoby zależne,



Niewiedza.

Argumenty przeciw interwencji
państwa w gospodarce

Słabości interwencjonizmu państwowego



Niedobory i nadwyżki- będące skutkiem ustalenia przez

państwo cen na poziomie, który nie zapewnia równowagi

rynkowej.



Niepełna informacja- państwo może nie mieć rozeznania

co do rzeczywistej wysokości kosztów i korzyści

prowadzonej polityki.



Biurokracja i nieefektywność- im większa i szersza

interwencja państwa tym więcej urzędników i większe

wydatki



Brak bodźców rynkowych- wyeliminowanie

mechanizmów rynkowych lub osłabienie ich wpływu na

gospodarkę



Zmiany polityki gospodarczej- jeżeli występują zbyt

często, cierpi na tym efektywność działania

poszczególnych gałęzi i przedsiębiorstw.



Brak wolności jednostki- interwencja państwa powoduje

utratę

swobody dokonywania przez jednostki wyboru

ekonomicznego.

Argumenty przeciw interwencji
państwa w gospodarce

Zalety wolnego rynku



Automatyczne dostosowania do zmian podaży i popytu,



Długookresowy rozwój gospodarki, stanowiący silną

zachętę dla właścicieli kapitału do inwestowania w nowe

produkty i technologie.



Duże natężenie konkurencji nawet w warunkach

monopolu, wynikające z działania następujących czynników:



Pojawia się zagrożenie konkurencją z zagranicy,



Obawa przed wejściem do gałęzi nowych firm

zachęconych nadmiernie wysokimi zyskami,



Występuje konkurencja ze strony gałęzi pokrewnych,



Istnieje rywalizacja o przejęcie kontroli nad

przedsiębiorstwami



Istnieje przeciwwaga w postaci struktur

monopolistycznych po stronie popytu

Argumenty przeciw interwencji
państwa w gospodarce



Nie da się sformułować jednoznacznych wniosków co do

”optymalnego” zakresu interwencji państwa w gospodarce.

Wynika to z:



etycznego i politycznego charakteru tego problemu;



trudności pomiaru kosztów i korzyści związanych z

interwencją lub jej brakiem;



trudności w przewidywaniu skutków polityki państwa,

zwłaszcza w długim okresie.



Mimo tych trudności ekonomiści są w stanie wnieść istotny

wkład do analizy problemów funkcjonowania mechanizmu

rynkowego oraz skutków interwencji państwa w

gospodarce.

dziękujemy za uwagę