Czym jest
sztuka?

TECHNE

•

techne z gr. od czasów Homera oznacza umiejętność
robienia różnych rzeczy (garnka, obrazu, rzeźby,
umiejętność bycia dobrym rodzicem, śpiewakiem
operowym, muzykiem rokowym, umiejętność myślenia i
interpretowania zjawisk itp.);

•

Arystoteles definiował techne jako trwałą dyspozycję do
wytwarzania zgodnego z trafnym rozumowaniem (Etyka
nikomachejska); ta umiejętność obejmowała filozofię i
inne nauki

•

techne w starożytnej Grecji nie była jednak
umiejętnością spontaniczną, ale polegała na znajomości
reguł, to znaczy była to działalność rozumna;

Podział sztuk według Sofistów

•

Użyteczne

•

Przyjemne

•

Plutarch dodał jeszcze trzecią kategorię –
doskonałość

Podział sztuk według Platona

•

Wytwórcze (np. architektura)

•

Odtwórcze, naśladowcze (np. malarstwo)

•

kategoria MIMESIS (NAŚLADOWANIE NATURY)

Podział sztuk według
Kwintyliana

•

Kwintylian (rzymski retor z I wieku)

•

Teoretyczne (np. astronomia)

•

Praktyczne (np. taniec, muzyka)

•

Poietyczne (produkcyjne; np. architektura,
malarstwo)

POIEIN

•

Platon w swoim projekcie państwa
idealnego chciał wyrzucić poetów z
państwa ponieważ poezja (wywodząca się
z gr. poiein czyli robić, wytwarzać) nie była
oparta na żadnych regułach, była
rodzajem natchnienia.

•

W starożytności i średniowieczu poezji nie
uważano za sztukę. Była ona raczej
umiejętnością wieszczenia. Arystoteles
traktował ją jako umiejętność.

TEORIE SZTUKI W GRECJI
STAROŻYTNEJ

•

Apatetyczna (iluzjonistyczna; apate=pozory,
iluzja)

•

Katartyczna (katharsis = oczyszczenie)

•

Mimetyczna (mimesis =naśladowanie)

•

W staroż. Grecji nazwisko artysty nie było bardzo
istotne. Arystoteles mawiał, że artysta powinien
raczej zacierać ślady swojej obecności

STAROŻYTNA GRECJA I RZYM –
podział sztuk

•

Ze względu na siłę fizyczną lub rozum (Grecja)

•

Artes liberales (sztuki wyzwolone; Rzym) i artes
vulgares (sztuki pospolite)

Artes vulgares to m.in. architektura, malarstwo,
rzeźba. Dlatego w epoce renesansu artyści będą
walczyć o prestiż i uznanie dla swego zawodu.

Średniowiecze – podział sztuk
ARS=SZTUKA

•

Artes liberales (7) to gramatyka, retoryka, logika,
arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka (teoria
harmonii).

•

Artes vulgares (7) – medycyna, architektura, handel,
sztuka żywienia ludzi, sztuka służąca przyodziewaniu
ludzi, sztuka bronienia się przed wrogiem, sztuka dająca
środki transportu.

Malarstwo i rzeźba jako mniej przydatne od wyżej
wymienionych artes vulgares nie funkcjonowały w wykazie
sztuk. W XVI wieku nazwy „sztuki plastyczne” czy „sztuki
piękne” nie funkcjonowały. Mówiono raczej o „sztukach
rysunkowych”.

Czym zajmuje się sztuka?

•

Trzy najważniejsze wartości:

•

Dobro (gr. agathos; łac. bonum)

•

Piękno (gr. kalos; łac. pulchrum)

•

Prawda (gr. aletheia; łac. verum)

Poza pięknem sztuce stawiano jeszcze inne wymagania.
Dionizjos z Halikarnasu domagał się, aby budziła ona
„żarliwość duszy”, Plotyn, aby „przypominała
prawdziwy byt”, Michał Anioł, aby „otwierała lot do
nieba”, Hegel, aby była „poznaniem praw ducha”.

Odrodzenie - Renesans

•

Nie istniało pojęcie rzeźbiarza, takie jakiego używamy
współcześnie

•

Angelo Poliziano w swej encyklopedii sztuk
(„Panepistemon”), wydanej końcem XV w. stosował 5
różnych pojęć na określenie rzeźbiarza:

•

statuarii (co, co pracują w kamieniu)

•

caelatores (ci, co pracują w metalu)

•

sculptores (ci, co pracują w drzewie)

•

fictores (ci, co pracują w glinie)

•

encausti (ci, co pracują w wosku)

•

Scalenie pojęciowe dokonało się dopiero w XVI w. O
scaleniu w jedno sztuki malarza, architekta i rzeźbiarza
można przeczytać w „Żywotach” Vasariego.

XVIII wiek – Oświecenie

•

Nazwa „sztuki piękne” weszła do mowy uczonych w
czasach oświecenia i utrzymała się w wieku następnym.

•

Charles Batteux wprowadził nazwę „sztuki piękne”
(1747 r.) i wyliczył 5 sztuk:

•

Malarstwo

•

Rzeźbę

•

Muzykę

•

Poezję

•

Taniec

•

Pominięto architekturę i muzykę/ w XIXw. powstały
nowe rodzaje sztuk: fotografia, plakat, film. W XXw. Ów
sztuczny podział przestał wystarczać.

Estetyka

•

Nazwa „estetyka” została wprowadzona przez
Aleksandra Baumgartena w 1750 r.

•

Co oznacza to pojęcie?

Estetyka c.d.

•

W Grecji piękno dotyczyło wyłącznie przeżycia
estetycznego

•

XVII w. Giordano Bruno: „nic nie jest bezwzględnie
piękne; jeżeli jest piękne, to w stosunku do
czegoś”

•

Kartezjusz – j.w. „piękno nie oznacza nic innego
jak stosunek naszego sądu do przedmiotu”

•

Pascal: o pięknie rozstrzyga moda

•

Kant: „sąd smaku jest zupełnie niezależny od
doskonałości” – sądy o pięknie są subiektywne;
nie są one obiektywne (doskonałe)

Piękno klasyczne

•

Opiera się na tradycji

•

Kanon, zgodne z regułami

•

Harmonijne

•

Umiarkowane

•

Doskonałe

•

Powszechnie uznawane

•

Naśladujące wzory starożytne

•

Obiektywnie piękne

Piękno w baroku i w
romantyzmie

•

Związane z uczuciem

•

Duchowość, przeczucia

•

Amorficzność

•

Indywidualne i subiektywne

•

Tajemnicze, dzikie, związane z naturą

•

Różnorodne

•

Oryginalne

•

……

Czy sztukę można
zdefiniować?

•

Wytwarzanie piękna (XVIIIw.)

•

Naśladowanie natury

•

Sztuka to forma (Formiści)

•

Sztuka to ekspresja (Ekspresjonizm)

•

Wywołuje przeżycie estetyczne (katharsis)

•

Wywołuje wstrząs (Impresjonizm)

•

……

XIX wiek

•

Pod koniec XIX w. pojawili się artyści wyklęci (maudis).

•

Sztuka stała się walką z moralnością mieszczańską

•

Wolność artystyczna nabiera szczególnego znaczenia

•

Powstaje Awangarda i takie kierunki jak:

•

Surrealizm

•

Futuryzm

•

Kubizm

•

Abstrakcjonizm

•

Impresjonizm

•

Ekspresjonizm

•

……

XX wiek

•

W 1919 Witkacy w „Nowych formach w
malarstwie” ogłasza śmierć sztuki. Uważał, że
ludzie bezpowrotnie utracili niepokój metafizyczny

•

Jak jest dzisiaj? Teoretycznie nie odczuwamy
niepokoju metafizycznego. Czy tak jest
faktycznie?