KSZTAŁTOWANIE SIĘ SYSTEMU KAR POD
WPŁYWEM MYŚLI HUMANISTYCZNEJ W
EUROPIE I NA ŚWIECIE.

Wykład 3

Praktycznie do XVI w. założeniem kary

był brutalny odwet.

Kara więzienia stanowiła w zasadzie karę

poboczną. Miała być restrykcyjna i
brutalna w swoim wymiarze. Nie miała
nic wspólnego z myślą humanistyczną.

Oświeceniowa myśl humanistyczna na

świecie spowodowała zainteresowanie
także systemem kar, które stanowiły
przykład antyhumanistyczny.

Pierwsze więzienia pojawiły się pod

koniec XVIw w Holandii i Anglii.

Pojawienie się więziennictwa było

spowodowane między innymi
rugowaniem chłopów z ziemi.
Spowodowało to wzrost liczebności
żebraków i włóczęgów.

Dlatego władze starały się opanować ten

problem tworząc domy pracy
przymusowej. Osadzeni pracowali
fizycznie przy najcięższych pracach jak
np. w kieratach czy czyszczeniu
kanałów.

Ideą przewodnią było wyrobienie w

osadzonych nawyku pracy.

Za pracę płacono bardzo słabo albo

wcale zapewniając jedynie dach nad
głową i wyżywienie.

Stopniowo warunki jednak ulegały

pogorszeniu. Wprowadzono karę
chłosty oraz dyby dla utrzymania
porządku.

Stopniowo także w domach tych zaczęto

osadzać przestępców.

To spowodowało, że początkowe

założenia polegające na wyrobieniu
nawyku do pracy uległo zapomnieniu, a
domy pracy przymusowej stały się
więzieniami.

Więzienia były zorganizowane w

systemie wspólnego odbywania kary.
Polegało to na umieszczeniu w jednym
pomieszczeniu kilku a nawet kilkunastu
osadzonych.

W roku 1589 z inicjatywy radnych

Rotterdamu przejętych brutalnością
prawa, szczególnie wobec nieletnich
wybudowano zakład karny dla
mężczyzn, a rok później dla kobiet.

W roku 1603 powstał budynek dla

młodzieży.

Celem kary więzienia było:
-kształtowanie nawyków pracy-

zatrudniano więźniów w zakładach
pracy,

-umoralnienie-poprzez oddziaływanie

nauki i religii.

W więzieniach za naukę odpowiadał

nauczyciel, za kwestie moralne pastor.

Pojawiła się nowa jakość w stosowaniu

kar.

Dostrzeżono potrzebę izolowania

młodocianych od w pełni
ukształtowanych przestępców.

W dzień pracowali wspólnie, ale na noc

udawali się do oddzielnego budynku.

W domach tych osadzani byli: żebracy,

włóczędzy, prostytutki, młodociani
przestępcy, potem także przestępcy z
długoletnimi wyrokami.

Osadzano także osoby na prośbę rodziny.

Były one trzymane osobno i nie
podlegały pracy przymusowej.

Na ich utrzymanie łożyły ich rodziny.

Każdy więzień miał do wykonania normę

w pracy. Jeżeli jej nie wykonał podlegał
ukaraniu.

Karano zazwyczaj odbieraniem racji

żywnościowych oraz karami cielesnymi.

Początkowo osadzenie w domu

poprawczym nie było czymś
hańbiącym. Z czasem, gdy domy
zaczęły podupadać i wprowadzono kary
cielesne skazanie stało się hańbiące.

Potrzeba rozdzielenia więźniów mniej

zdemoralizowanych od recydywistów
stała się podstawą do zastosowania
rozwiązań systemu celkowego.

Osadzeni byli poddani działaniu

wychowawczemu. Dbano o ich
poczucie dobroci i moralność.

Za naukę czytania, pisania i rachunków

odpowiadał nauczyciel, a za sprawy
duchowe i moralność pastor.

Coraz większą wagę zaczęto

przywiązywać do poprawy osób
zbłąkanych, a w szczególności
młodocianych przestępców.

W 1667r we Florencji Filippo Franci

stworzył przytułek „Casa pia di rifugio”.
Powstał on pod wpływem idei głoszonych
przez profesorów prawa karnego
Bonawista, Bonacosta i Tolosano.

Nowością było to, że na noc osadzonych

umieszczano w osobnych celach. W
dzień pracowali oni wspólnie. Nie wolno
im było ze sobą rozmawiać.

Poprawy upatrywano w odrodzeniu

religijnym.

Starano się uczyć rzemiosła, które każdy

z osadzonych mógł po wyjściu na
wolność wykorzystać do zapewnienia
sobie uczciwego bytu.

We Francji powstał przytułek św. Michała.
Wzorowano się na systemie celkowym.

Powstało więzienie w Gandawie w roku

1775. Wprowadzono także system
celkowy.

Resocjalizacja więźniów odbywała się

poprzez pracę. „Kto nie pracuje ten nie
je”.

Po raz pierwszy podzielono osadzonych

według ich czynów oraz stanu
demoralizacji.

Więzienie to stało się wzorcem do

naśladowania.

W większości więzień w Europie

panowały bardzo złe warunki. Nadal
kara miała charakter przede wszystkim
represyjny.

Wraz z rozwojem myśli humanistycznej

dostrzegano coraz wyraźniej
niehumanitaryzm więzień.

Cesare Beccaria w swoim dziele
„O przestępstwach i karach” skrytykował

system kar wskazując na ich okrucieństwo.

Twierdził, że celem kary nie może być

torturowanie i męczenie wrażliwej istoty.

Sprzeciwiał się stosowaniu kar cielesnych

oraz głodzeniu.

Był przeciwnikiem kary śmierci.

POSTULATY BECCARII

-wszyscy powinni być równi wobec prawa,
-jednakowa kara dla każdego za ten sam

czyn,

-kara musi być proporcjonalna do

popełnionego czynu,

-kara powinna być możliwie jak najmniej

udręczająca ciało przestępcy,

-kara powinna mieć swój cel, a nie być

ślepym odwetem,

Beccaria twierdził, że celem kary jest

przeszkodzenie więźniowi w
wyrządzaniu nowych szkód
współobywatelom oraz powstrzymanie
innych od wyrządzania szkód tego
samego rodzaju, oraz poddanie go
procesowi wychowania.

Postulował także wykreślenie z katalogu

kar tortur i kar cielesnych.

Skutkiem Rewolucji Francuskiej było

ogłoszenie Deklaracji Praw Człowieka w
1789r.

Głównym orędownikiem walko o

humanitaryzm w więzieniach był John
Howard.

Wysunął postulaty dotyczące sposobu

karania sprawcy karą pozbawienia
wolności.

Postulaty Howarda:

1.

Nie powinny być stosowane kary
odbierające skazanym nadzieję na
powrót do życia w społeczeństwie,

2.

W więzieniach powinny być
prowadzone kształcenie umysłowe
oraz wychowanie religijne,

3. W więzieniach powinna być

wykonywana praca społecznie
użyteczna,

4. W więzieniach należy stosować

odosobnienie skazanych,

5. Więźniów pracowitych i wykazujących

poprawę należy zwalniać przed
terminem

Postulaty Howarda stały się pierwszym

programem polityki penitencjarnej na
świecie.

Jego relacja w parlamencie angielskim

na temat stanu więzień w Europie
zapoczątkowała reformy więziennictwa.

Jeremy Bentham w dziele „Wprowadzenie do

zasad moralności i prawodawstwa”
wskazywał na teorię prawa opartą o zasadę
użyteczności.

Dla jednostki jest użyteczne to, co zwiększa

sumę jej szczęścia i jest użyteczne dla
społeczeństwa, a więc wszystko to co
zwiększa sumę szczęścia jednostek
składających się na społeczeństwo.

Główne cele kary wg Benthama:
1. Fizyczne uniemożliwienie przestępcy

powtórne popełnienie przestępstwa,

2. Poprawa przestępcy,
3. Odstraszenie go w przyszłości.

Bentham widział potrzebę zmiany

charakteru sprawcy oraz jego nawyków.

W tym celu niezbędne stało się zbadanie

jego motywów postępowania.

Wymierzenie kary miało na celu

przeciwdziałanie określonym motywom,
które stały się powodem popełnienia
przez danego człowieka przestępstwa.

ŚRODKI UMOŻLIWIAJĄCE DOKONANIE ODNOWY MORALNEJ OSADZONEGO, WG
BENTHAMA TO:

1.

Praca, która ma być przyjemnością i
pocieszeniem. Nie może być przymusowa.

2.

Odosobnienie, ale tylko na niezbyt długi
czas.

3.

Nauka

4.

Wyrobienie nawyku utrzymywania
czystości

5.

Zapewnienie bytu dla zwolnionych z
więzienia.

Panoptyk- projekt wg Benthama-

więzienie w kształcie koła, gdzie
strażnik z jednego miejsca mógł
widzieć co się dzieje w każdej celi.

Świadomość, że więźniowie są pod stałą

obserwacją miała wg niego pozytywnie
wpływać na ich poprawę.

Każdy więzień mógł dobrowolnie

pracować przy produkcji na terenie
zakładu karnego. Część z zysków było
przeznaczone dla więźniów jako
wypłata.

Z pensji potrącano im na fundusz na

rzecz ofiar przestępstw.

Alkohol był zabroniony.
Możliwe były kontakty seksualne między

więźniami płci męskiej i żeńskiej.

Każdy osadzony powinien być

traktowany w taki sam sposób, bez
względu na motyw jaki nim kierował.

To było główną przyczyną, że nigdy nie

został on zrealizowany.

Elizabeth Fry- reformatorka

więziennictwa. Walczyła o poprawę losu
więźniarek i ich dzieci wychowywanych
w więzieniach.

Jej działania doprowadziły do otwarcia

szkół w więzieniach oraz szwalni, które
zaopatrywały osadzonych w odzież.

Doprowadziła także do zatrudnienia

kobiet w charakterze strażniczek.

Postępowa myśl reformatorska dotarła do

Stanów Zjednoczonych.

W 1790 r. sekta Kwakrów stworzyła

więzienie w miejscowości Cherry Hill
koło Philadelfii, oparte o tzw. system
pensylwański.

Ideologia kwakrów głosiła, że samotność

połączona z pracą i nauką moralną
uszlachetnia i wpływa regenerująco na
postawy moralne.

Najskuteczniejsze w ich rozumieniu było

pozostawienie przestępcy samego z
Bogiem i biblią.

System pensylwański:
-więźniowie byli przetrzymywani w

dobrych warunkach. Mieli czyste,
ogrzewane cele. Mieli też dostęp do
własnej łazienki.

-nie byli zatrudniani do żadnej pracy.
-nie mieli możliwości kontaktu z innymi

więźniami.

Nie mając kontaktu z innymi osadzonymi

nie mogli zostać jeszcze bardziej
zdemoralizowani.

-na ścianach celi były pozawieszane

umoralniające sentencje oraz krzyż.

-każdy osadzony miał do dyspozycji

biblię.

Wzrost przestępczości w latach 1800-

1820 spowodował falę krytyki systemu
penitencjarnego.

Postulowano dwa rozwiązania:
-pogłębienie osamotnienia przy

jednoczesnym odsunięciu od pracy,

-osamotnienie tylko w nocy.

System Auburski
Powstał w 1826r w Auburn w stanie Nowy

Jork.

Więźniowie żyli w odosobnieniu w nocy.

W dzień razem pracowali.

Obowiązywał całkowity zakaz

porozumiewania się który
egzekwowano biciem długim pejczem.

Milczenie było sposobem na uniknięcie

demoralizacji. Więźniowie nie mogli
rozmawiać, a więc nie mogli źle
wpływać na siebie.

System ten był szeroko stosowany w

całych Stanach Zjednoczonych.

Z czasem obowiązek milczenia

złagodzono.

Był stosowany jako kara dyscyplinująca.

Osiągnięcia no polu penitencjarnym w

Stanach Zjednoczonych zostały uznane jako
godne naśladowania w Europie.

Francuski emigrant La Rochefoucauld

dostrzegał potrzebę stworzenia warunków
sprzyjających poprawie więźnia oraz
zorganizowanie pracy dla osadzonych po to,
aby sami zarobili na swoje utrzymanie, a
także nauczyli się fachu pozwalającego na
utrzymanie się na wolności.

Według jego spostrzeżeń więzienie

zorganizowane w Pensylwanii było godne do
naśladowania w krajach Europy.

Podkreślał, że w wychowaniu religijnym

dominują aspekty moralne. Są one
dostosowywane do indywidualnych potrzeb
wychowawczych każdego więźnia.

Postulował także o możliwość

przedterminowego zwolnienia więźniów za
dobre sprawowanie.

Książę Andrzej Daszkow w memoriale z

1819r postulował o potrzebę
humanitaryzmu w więzieniach
rosyjskich.

Wskazywał na potrzebę innego

traktowania osób podejrzanych i nie
osądzonych niż już skazanych.

Utrata czci winna być karą za

przestępstwo, a nie skutkiem
podejrzenia”.

Postulował, aby osoby zatrzymane i

podejrzane o dokonanie przestępstwa
nie były zakuwane w kajdany, a jeżeli
nie można było tego uniknąć,
prowadzić je przez miasto tylko nocą.

Osoby podejrzane i nieosądzone powinny

mieć zapewnione lepsze warunki.
Więzienie powinno jedynie zapobiec ich
ucieczce.

Postulował także o lepsze warunki dla

skazanych:

-dostęp do czystego powietrza,
-odpowiedniej ilości pożywienia,
-możliwość wykonywania pracy na

utrzymanie rodziny,

-zapewnienia ciepła, posłania i odzieży,

-nie przyzwyczajać do bezczynności,
-warunki panujące w więzieniu nie

powinny narażać więźnia na utratę
zdrowia np. lochy.

-postępowanie sądowe powinno być

przeprowadzone bez zbędnej zwłoki,

-dla osadzonych uznanych za niewinnych

wypłacenie odszkodowań.

Nawet człowiek skazany prawomocnym

wyrokiem nie może być pozbawiony
podstawowych praw takich jak:

-utratę zdrowia,
-brak pożywienia i odzieży,
-narażenie na zarazę, deprawację czy

otrucie.

Braki takie były w jego rozumieniu

naruszeniem prawa.

Twierdził, że „dobry zarząd więzienia

wymaga, aby więźniowie wychodzili z
nich mniej zepsuci i bardziej pracowici i
wyzbyci złych przyzwyczajeń”.

Kara nie powinna stanowić zemsty, ale

być metodą poprawy więźnia, aby nie
popełniał podobnych czynów w
przyszłości.

Poprawa więźnia była możliwa poprzez

spowodowanie u niego skruchy, która
była możliwa w wyniku odosobnienia w
warunkach humanitarnego więzienia.

Dla uzyskania poprawy skazanego

niezbędne było także:

-przyuczenie do pracy,
-pozostawianie skazanemu części z

zarobionych przez niego pieniędzy,

-nauka,
-czytanie lektury umoralniającej,
-odrodzenie poprzez wiarę tj. modlitwę,

ćwiczenia religijne, nawiedzanie przez
duchownego.

Początkowo memoriał Daszkowskiego

uzyskał poparcie cara Aleksandra.

Przeciwnikiem memoriału był senator

Nowosilcow.

Twierdził on, że zadaniem kary jest

wzbudzenie strachu, który jest jedyną
skuteczną metodą zapobiegania
przestępczości.

Nowosilcow postulował przede wszystkim

karanie sprawców poprzez przemoc
fizyczną. Kara chłosty stanowiła środek
wychowawczy.

Miała być wykonywana publicznie, na

specjalnie w tym celu wybudowanym
podwyższeniu.

Jęki i odgłosy towarzyszące karze miały

wpływać na wyobraźnię pozostałych
skazanych.

Skazany miał być specjalnie ubrany w

biały całun.

Na miejsce kary miał być wnoszony na

noszach przypominających trumnę.

Obecny na miejscu pop miał ogłosić, że

wspólnota kościoła odwraca się od
skazańca.

We Francji więzienia stanowiły odzwierciedlenie

systemu auburskiego. Propagatorem był E. Danjou.

W swojej pracy postulował o złagodzenie kar

dyscyplinarnych oraz:

-zlikwidowanie przywilejów dla więźniów z bogatych

rodzin,

-zwiększenie zakresu przywilejów dotyczących

higieny osobistej osadzonych np. ciepłe kąpiele w
zimie,

-ułaskawienie dla więźniów dobrze się sprawujących.

Danjou zdawał sobie sprawę z tego, że

system resocjalizacyjny musi mieć
charakter komercyjny.

Założenia jego systemu zakładały

przywrócenie posłusznego i
pożytecznego robotnika dla potrzeb
ustroju burżuazyjnego.

W zależności od przewinienia więźniowie byli

karani według gradacji kar:

-pozbawienie spaceru,
-odebranie zezwolenia na widzenie z rodziną,
-odebranie prawa do zakupu żywności,
-zakaz palenia tytoniu,
-odpowiednie oznakowanie ubrania osadzonego,
-cięższa praca,
-odosobnienie.

Kara odosobnienia (odosobnienie

celkowe także w dzień) była karą
samoistną. Nie wolno było jej łączyć z
innymi rygorami.

Nie przewidywał stosowania:
-kar cielesnych,
-kajdan,
-głodzenia.

Poprawę w więźniach Danjou chciał

uzyskać poprzez dwa etapy:

Etap pierwszy-wychowanie poprzez

pracę. Praca dla więźnia powinna
stanowić źródło przyjemności.

Po przyjęciu do więzienia osadzonego

umieszczano w odosobnieniu na tak
długo, aż sam nie poprosił o
skierowanie go do pracy.

Praca miała stanowić wybawienie, ale nie

można było do niej więźnia zmuszać.

Przydzielone zadania nie mogły być zbyt

ciężkie lub przykre.

Więzień nie powinien mieć zbyt dużo

wolnego czasu. W czasie wolnym od
pracy osadzeni mieli być objęci
zajęciami np. grami towarzyskimi,
tańcem itp.

Za pracę osadzeni otrzymywali zapłatę.

Mogli za to kupić dodatkową żywność.

Część zarobionych przez nich pieniędzy

odkładano na fundusz, który służył im
w pierwszych chwilach adaptacji na
wolności.

Fundusz ten miał także spełniać zadania

wychowawcze.

Istnienie funduszu miało wyrobić w

osadzonych poszanowanie własności
prywatnej .

Fundusz był nienaruszalny. Nie można go

było osadzonemu odebrać czy
uszczuplić.

Za pracowitość przewidywano

nagrody,także dla zwycięzców różnych
form rywalizacji.

Podstawą systemu resocjalizującego

Danjou było wyrobienie w osadzonych
poszanowania i zasady
nienaruszalności mienia tak własnego
jak i cudzego.

Celem procesu wychowania było

wpojenie więźniom, że do własności
można dojść tylko poprzez pracę, a
przestępstwo będzie zawsze prowadziło
do kary.

Wyrobienie nawyku pracy oraz poczucia

nienaruszalności własności miało
utwierdzić skazanego w przekonaniu,
że system społeczny jest korzystny
także dla niego.

Danjou uważał więźniów za grupę

niepewną i podatną na destrukcyjne
wpływy.

Stąd też uznał, że więźniowie powinni

wykonywać zawody, które odizolują ich
od dużej ilości robotników np.
ogrodnictwo.

Dla osób, którym nie udało się znaleźć

pracy, postulował stworzenie zakładów
produkcyjnych, w celu ich zatrudnienia.

Natomiast tych, którzy odmawiali

podjęcia pracy proponował osadzać w
przytułkach i domach pracy.

Etap II
Polegał na nakłonieniu osadzonych do

popełniania dobrych uczynków.

Uważał, że źródłem nędzy i

przestępczości jest ciemnota.

Stąd też walka z nią obejmowała

edukację i religię.

Każdy więzień był objęty nauczaniem w

zakresie tzw. instruction civile:

-czytanie i pisanie,
-nauka zawodu, z rozszerzeniem zakresu

w danym obszarze np. podstawy
chemii, rysunek techniczny,

-zasady moralne.

Tak nowatorski program nauczania miał

stworzyć światłych robotników, którzy
potrafią dostosować się do
zmieniających się potrzeb i metod
produkcji.

W Niemczech za twórcę systemu

penitencjarnego uważa się N. Juliusa.

On także wzorował się na systemie

auburskim.

Osadzony w czasie odbywania kary

przechodził trzy klasy.

W klasie I znajdował się w całkowitym

odosobnieniu.

W klasie II miał przywilej odwiedzin
Klasa III dawała mu możliwość pracy

wspólnie z innymi osadzonymi z jego
klasy.

Każde przejście do klasy wyższej

poprzedzone było trzy dniowym
odosobnieniem z nawiedzaniem przez
księdza.

Odosobnienie miało na celu wzmożenie

w osadzonym skupienia. Temu także
miały służyć wypisane na ścianach
wersety z biblii oraz specjalne
oświetlenie , aby widok z zewnątrz nie
rozpraszał jego myśli.

Wyspa Norfolk (angielska kolonia karna).
Maconochie- twórca systemu

progresywnego.

Polegał on na stopniowym łagodzeniu

odbywania kary w miarę postępów w
resocjalizacji.

Rozliczenie więźnia polegało na

przyznawaniu mu odpowiedniej liczby
kresek za dobre zachowanie, pracę i
szczególne zachowania pozytywne.

Ilość kresek stanowiła o zakwalifikowaniu

do klasy, w której panował określony
reżim.

Podstawowe założenia systemu

Maconochie:

-powody przestępstw tkwią w osobie

sprawcy-cechy dziedziczne, brak
umiejętności rozróżnienia dobra od zła,
oraz w otoczeniu.

-można przywrócić ich społeczeństwu,

jeżeli będą dobrze traktowani,

-złe nawyki często są powodem braku

silnej woli, którą należy wzmacniać
poprzez wytrwałe ćwiczenia,

-więźniów trzeba uczyć samokontroli oraz

umiejętności rozróżniania dobra od zła,

-poprawa lepiej przebiega w grupie niż w

izolacji.