„PREWENCJA

ZAGROŻEŃ

SPOŁECZNYCH”

Literatura obowiązkowa:

1. R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 197-222, 225-234,
249-251)

2. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2004 (227-237, 348-352)

3. Patologie społeczne, cz. I red. M. Jędrzejko, Wyd. Aspra JR,

Warszawa 2006 (rozdział I).

4. J. Hołówka, Etyka w działaniu, Prószyński i S-Ka, Warszawa

2002, s. 139-158.

5. M. Jarosz, Władza, przywileje, korupcja, PWN, Warszawa 2004

(176-198, 199-219)

6. B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa,

Warszawa r. VIII

7. Anna Nowak, Ewa Wysocka Problemy i zagrożenia społeczne

we współczesnym świecie Elementy patologii społecznej i
kryminologii

8. Maria Libiszowska - Żółtkowska Czego obawiają się ludzie?

Współczesne

zagrożenia

społeczne

?

diagnoza

i

przeciwdziałanie, Wydawnictwo: Uniwersytet Warszawski 2007

Praca zaliczeniowa z przedmiotu

„PREWENCJA ZAGROŻEŃ SPOŁECZNYCH” –
wymogi

1.Każdy student wybiera jedną z patologii

(uzależnień, problemów społecznych) i opisuje w
poniższej tabeli.

2. Opis powinien być precyzyjny i aktualny z

przywołaniem możliwie najnowszych danych –
np. podając liczbę osób uzależnionych od
narkotyków na świecie podajemy źródło: np..
Raport WHO „Drugs addiction”, Nowy York
2007, s. 64. Każda definicja musi mieć
przywołane źródło.

3.Nie będą akceptowane prace, w których

studenci będą powoływać się na źródła typu
Wikipedia, ściąga. pl itp.

4.W grupie nie mogą się powtarzać tematy.
5.Każdy student przekazuje pracę w formie

wydruku podpisaną wg wzoru: Marek Kowalski
grupa PL-6 – obok własnoręczny podpis.

Problemy społeczne

Patologie

społeczne

• ubóstwo i bieda, bezrobocie, wykluczenie

społeczne, stygmatyzacja, rozwody,

młodociane matki, dzieci w

patologicznych, rodzinach, dzieci ulicy,

rozłąka ekonomiczna, agresja, przemoc w

rodzinie, wyzysk ekonomiczny - szara

strefa, mobbing, głód, biurokracja, szara

strefa, wyzysk ekonomiczny

Negatywne zjawiska
społeczne

Uzależnienia chemiczne

•

alkoholizm, nikotynizm,

narkomania, lekomania, bigoreksja -

sterydomania, anoreksja, bulimia,

obżarstwo, nowe „dopalacze”, inne

substancje

Uzależnienia nie chemiczne

•

hazard, seksoholizm, pracoholizm

• uzależnienie od człowieka,

tanoreksja

• infoholizm, uzależnienie od

informacji, wizualizacje (tatuaże),

Inne patologie

•

prostytucja, galerianki, samobójstwa,

sekty, destrukcyjne kulty, korupcja,

dewiacje seksualne, pornografia,

handel ludźmi, niewolnictwo,

przestępczość, agresywne

subkultury,

Uwaga: można dokonać opisu

innej patologii - zaburzenia

Współczesne uzależnienia /

zagrożenia

Definicja
naukowa.

Cechy
uzależnienia

Typ
uzależnienia

Uzależnienia chemiczne

Skala
zjawiska
- na świecie
- w Polsce

Zagrożenia
społeczne

Zagrożenia
zdrowotne

Zagrożenia
moralne

Interakcje z
innymi
patologiami

Alkoholizm

Narkomania

Lekomania

Anoreksja

Typ
uzależnienia

Uzależnienia nie chemiczne

Skala
zjawiska
- na świecie
- w Polsce

Zagrożenia
społeczne

Zagrożenia
zdrowotne

Zagrożenia
moralne

Interakcje z
innymi
patologiami

Seksoholizm

Pracoholizm

Uzależnienie
od człowieka

Dlaczego człowiek postępuje źle:

… bo jest to następstwo grzechu

(jesteśmy naznaczeni grzechem)?

… bo jesteśmy z natury ułomni?

… bo zło smakuje?

… czynimy źle, bo nie rozumiemy swojego

postępowania?

… postępujemy źle bo takich zachowań się

nauczyliśmy, bo nie rozróżniamy dobra od zła?

… bo postrzegamy świat w wąskiej

perspektywie?

… bo kierują nami popędy a nie rozsądek?

… bo ludziom złym lepiej się powodzi?

…bo nie zadano nam właściwych wzorców?

Czemu jest posłuszny człowiek?



Prof. Bogdan Suchodolski:

Potrzebom domagającym się zaspokojenia lub

organizacji praktycznej działalności czy surowym

apelom „wewnętrznego głosu”?



Oskar Wilde:

Na tym naszym świecie istnieją dwie tragedie:

pierwsza polega na tym, że się nie osiąga tego

czego się pragnie; druga na tym, iż właśnie się to

osiąga. Ale tylko ta druga tragedia jest tragedia

prawdziwą.



Dylemat człowieka:

Człowiek między heroizmem a hedonizmem

(szczęście powszechne)

Dobro

Zło

Lepsze

Gorsze

?

!

Dobro

Zło

Lepsze

Gorsze

• Wymaga pracy

• Wymaga

wstrzemięźliwości

• Wymaga odwagi

• Wymaga wytrwałości

• Przynosi owoce po czasie

• Widoczne z perspektywy

czasu

• Wymaga asertywności

• Łatwe

• Zaspokaja pożądanie

• Pozbawione odwagi

• „Lekki owoc”

• Natychmiastowe, łatwiejsze

• Szybkie, jednorazowe

• Przyjemniejsze

Przyczyny obecności zła

w życiu człowieka

Wypadek samochodowy

brak wiedzy o przepisach, nadmierna pewność siebie,

brawura

Przestępstwo

wzorce środowiskowe, sytuacja bytowa, stan pod

wpływem narkotyku

Niepowodzenie w nauce

brak systematyczności, lenistwo, brak wsparcia w nauce

zło jest realnym zaprzeczeniem dobra

Zasadniczą przyczyną występowania zła

(patologii) jest niedoskonałość człowieka

„Wybuchy” zła:

Sprawcą człowiek:

wojny, terroryzm, narkomania,

prostytucja, korupcja, mobbing,

agresywne subkultury

Sprawcą człowiek i natura:

huragany, zmiany klimatyczne,

globalne ocieplenie

Sprawcą

natura:

trzęsienia ziemi, tsunami

Zło jest zawsze brakiem jakiegoś dobra, które w

danym bycie powinno się znajdować, jest

niedostatkiem.

Nigdy jednak nie jest całkowitą nieobecnością

dobra.

Św. Augustyn, Jan Paweł II

Problem do przemyślenia:

Czy człowiek bez

ograniczeń może

stanowić co jest dobre, a

co jest złe?

Jeśli może to:

• może stanowić o tym kto jest dobry a kto

jest zły

• może podejmować wszelkie decyzje wobec

tego co dobre a co jest złe

• może decydować. o losie tego co dobre a co

złe

może zdecydować, że:

 ludzi złych można unicestwić

 ludzi myślących inaczej można

izolować

 pewne grupy ludzi można izolować

i unicestwiać

•

alkoholizm (od Noego)

• narkotyzowanie się – 4000 lat (Egipt,

Babilonia)

• prostytucja – starożytne Grecja i

Rzym, Babilonia

• szajki złodziejskie – starożytność

• niewolnictwo – od zarania

zorganizowanych dziejów

• subkultury – XIX wiek

• korupcja –

Kodeks

Hammurabiego

Patologie - odwieczny

problem człowieka

Normalne

zachowania normalne to takie, które nie odbiegają od

powszechności,

są najczęstsze, powszechne oraz akceptowane społecznie.

To co odbiega od normalności

jest nienormalne, anormalne, odmienne, patologiczne

Normalność określają kryteria:

• Społeczne

• Kulturowe

• Historyczne

Nie ma patologicznych społeczeństw, nie ma patologicznych

kultur.

Patologiczni mogą być pojedynczy ludzie, patologią mogą być

objęte grupy ludzi.

Co jest patologiczne – co jest

normalne?

POSTĘPOWANIE

PORZĄDNEGO

CZŁOWIEKA

–

PRAWIDŁOWE, ZGODNE Z

NORMAMI I OCZEKIWANIAMI

SPOŁECZNYMI

POSTĘPOWANIE

DEWIANTA, CZŁOWIEKA

PATOLOGICZNEGO

–

NP. PRZESTĘPCY

NIEPRAWIDŁOWE Z PUNKTU

WIDZENIA NORM SPOŁECZNYCH

– PONIEWAŻ JEST SPRZECZNE Z

NORMAMI PRZYJĘTYMI

W SZERSZEJ KULTURZE

ALE PRAWIDŁOWE

Z PUNKTU WIDZENIA

STANDARDÓW,

JEGO SUBKULTURY

NORMA BRAK

NORMY

Norma:

Praca

Szanuj pracę
Pracuj aktywnie – będziesz żył lepiej
Pomagaj innym – będzie się tobie lepiej
pracowało

Brak normy:

Bezrobocie:

Bierz każdą pracę
Nie narzekaj – na twoje miejsce znajdą się inni
Nie interesuj się innymi – myśl o sobie

Patologie

i zjawiska negatywne

• bezrobocie

• mobbing

• frustracje

• pracoholizm

• napięcia

• strach

Człowiek między normą a

brakiem normy

Normy są kulturowe

Normy są historyczne

Normy są zmienne

Przestrzegamy takich norm jakie

towarzyszyły nam w procesie

socjalizacji

i wychowania

Podstawowych norm dostarcza

rodzina, szkoła, środowisko

rówieśnicze

Cechy norm:

Normy i sankcje:

Norma

- to kanon postępowania akceptowany

w społeczeństwie (państwie), przestrzegamy
tych

norm,

w

których

zostaliśmy

wychowani,

przestrzegamy tych norm, które uznajemy za
własne, przestrzegamy tych norm, które nam
sprzyjają

Każdej normie towarzyszą sankcje i zachęty

Sankcja

- to reakcja na działanie niezgodne

z normami (sankcje formalne i nieformalne,
sankcje prawne, moralne)

Prawo

- to norma określona przez rząd

(władzę),
to sankcja formalna

Pojęcie patologii społecznej

Dewiacja

– devio - zboczenie z

drogi

Patologia

– patos - choroba

Dewiacja to zachowanie lub

stany traktowane jako

„odmieńcze” –

nie spełniające stereotypów

zachowań, w sensie

negatywnym lub pozytywnym.

Dewiacja negatywna – potępienie

Dewiacja pozytywna - akceptacja

DEWIACJA

wszystkie zachowania jednostkowe
lub zbiorowe, które wykraczają
poza obszar społecznej obojętności
i wywołują potępienie (repulsję)
lub też silną aprobatę (apulsję). To
pierwsze można nazwać dewiacją
negatywną,

drugie

–

mianem

dewiacji pozytywnej.

Patologie jako wynik konfliktu i buntu

Jednostka

oczekiwania

możliwości

Innowacja

bunt

Siła oddziaływania zła -

patologii

W małej grupie

(silniejsze, bardziej widoczne,

tworzy większe zagrożenia)

W dużej grupie

Człowiek i

odpowiedzialność

JESTEŚMY ODPOWIEDZIALNI:

• PRZED SOBĄ

• ZA SIEBIE

• PRZED INNYMI

• ZA KONSEKWENCJE SWOICH

CZYNÓW

Wnioski:

• współcześnie rośnie liczba czynników patologicznych

i dewiacyjnych

• „szansa” na spotkanie z nimi jest wyższa

• istnieje wysoki stopień społecznej obojętności wobec

„drobnego” zła

• istnieje zróżnicowanie do podejścia oceny patologii

społecznej

• istnieje silny związek przycznowo-skutkowy

pomiędzy różnymi przejawami patologii społecznej

• wielu ludzi ma problem z oceną tego co jest dobre

a co jest złe

• dla wielu zło jest środkiem osiągania dobra

• zło i dobro są oceniane w wąskiej perspektywie

(moje dobro, moje zło)

• zło/patologia jest wielopostaciowe

Nie ma ludzi z natury

złych

,

są tylko ludzie, którzy

nie doświadczyli

w wystarczającym

zakresie

owoców dobra

.

SAMOBÓJSTWO

JAKO PROBLEM SPOŁECZNY

•

zgodnie z podstawowymi założeniami

kierunku socjologicznego w
kryminologii pozytywistycznej
twierdzono, że na zachowanie człowieka
wpływają czynniki społeczne;

•

niekorzystne warunki społeczne

generują działania przestępne.

Koncepcje

socjologiczne

Wszyscy

członkowie

społeczeństwa

podlegają

naciskowi wywieranemu przez
społeczeństwo celem skłonienia
ich do osiągania uznanych w tym
społeczeństwie

wartości

(społecznie określonych celów).

Robert Merton (1982 r.)

•

konformizm

•

innowacja

•

rytualizm

•

wycofanie

•

bunt

Robert Merton wyróżnił pięć sposobów przystosowania się
jednostki do celów stawianych jej przez społeczeństwo:

jednostka

może

przystosować

się

akceptując

stawiane

jej

przez

społeczeństwo cele kulturowe oraz
zinstytucjonalizowane środki służące do
ich realizacji;

— tym sposobem dąży do osiągnięcia
kulturowo wyznaczonych celów poprzez
przestrzeganie norm, a dzięki temu
przechodzi czynną, aktywną adaptację
do społeczeństwa;

konformizm

dążenie do osiągnięcia kulturowych celów
przy wykorzystaniu nieinstytucjonalnych
środków,

tzn.

nieetycznych

lub

sprzecznych
z

obowiązującymi

w

społeczeństwie

normami;

— w tym wypadku zachodzi niepełna
socjalizacja jednostki, ale w konsekwencji
aktywnie, czynnie adaptuje się ona do
społeczeństwa, gdyż osiąga wyznaczone
przez nie kulturowe cele;

innowacja

oznacza przystosowanie poprzez odrzucenie
wyznaczonych

przez

kulturę

celów

przy

jednoczesnej

akceptacji

środków

instytucjonalnych,

tj.

uznawanych

norm

postępowania; jednostka rezygnuje z aspiracji
i ambicji wyznaczanych jej przez cele kulturowe;

— oznacza to względnie pasywny sposób
adaptacji do społeczeństwa, gdyż jednostka
w tej sytuacji poddaje się wpływom innych,
ulega naciskom i rezygnuje z prób kształtowania
swojej pozycji w hierarchii społecznej;

rytualizm

jednostka, poprzez wycofanie odrzuca cele
wyznaczone jej przez kulturę, jak również
instytucjonalne

środki

służące

do

ich

realizacji;

 

— nie podziela systemu hierarchii wartości
społeczeństwa,

przez

co

wyraża

swój

względnie pasywny sposób adaptacji do
rzeczywistości społecznej;

najbardziej drastyczną formą

wycofania jest samobójstwo

 

wycofanie

przystosowanie się jednostki poprzez bunt
oznacza

odrzucenie

celów

kulturowych

i

instytucjonalizowanych

środków,

przy

jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych
celów kulturowych i nowych norm postępowania;

— w ten sposób jednostka aktywnie i czynnie
przechodzi adaptację do społeczeństwa; ta forma
przystosowania ma jednak wyłącznie charakter
zorganizowany i grupowy.
 

 

bunt

•

ZAGROŻENIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO,

•

WYPADKI DROGOWE, WYPADKI PRZY

PRACY,
 

•

STAN ZDROWIA PSYCHICZNEGO LUDNOŚCI

W POLSCE,

 

WYBRANE UJEMNE ZJAWISKA
SPOŁECZNE

•

ALKOHOL, NARKOMANIA, LEKOMANIA,

 

•

AIDS – JAKO NOWE ZAGROŻENIE

SPOŁECZNE,
 

•

PRZEMOC I AGRESJA – JAKO ZJAWISKO

SPOŁECZNE /przemoc w rodzinie/,

 

WYBRANE UJEMNE ZJAWISKA
SPOŁECZNE

•

SAMOBÓJSTWO,

 

•

BEZDOMNOŚĆ,

 

•

SEKTY RELIGIJNE,

 

•

PSYCHOPATIA,

 

•

PROSTYTUCJA.

WYBRANE UJEMNE ZJAWISKA
SPOŁECZNE

"Samobójstwo nie jest
kwestią wyboru,
następuje, gdy
cierpienie przekracza
siły do walki
z nim"

•

jest uważane za rodzaj śmierci dobrowolnej

i ten punkt widzenia znajduje
odzwierciedlenie
w większości publikacji;

•

jest traktowane jako pewien rodzaj wyboru;

•

może być rozważane w kategoriach procesu

decyzyjnego – decyzja zaś kojarzy się
ze świadomością działania.

SAMOBÓJSTWO

Decyzja popełnienia samobójstwa jest
wyborem, pomiędzy:

1) sytuacją, której jednostka nie może bądź nie umie
sprostać,

2) a sytuacją , w której nie będzie trzeba
podejmować
żadnych wysiłków zmierzających do regulowania
swojego stosunku do otaczającego świata.

Badania nad usiłowaniem samobójstwa

/na ich podstawie można sądzić/

unikania decyzji i wyborów jako

procesu towarzyszącego

człowiekowi przez całe życie

Jest to zatem na prawach

paradoksu

DECYZJA



czy samobójstwo zawsze i w każdym

przypadku

jest

aktem

poprzedzonym
pełną świadomością decyzji i
pełnym
wyborem?

WĄTPLIWOŚĆ

przy podejmowaniu decyzji samobójczej
bywa bardzo różny:



od pełnej skali informacji o tym, co pociąga za

sobą pozbawienie życia – a więc ból,
unicestwienie, porzucenie dążeń, zamierzeń,
osób bliskich, pozbycie się prawa i możliwości
dalszego dysponowania sobą i otoczeniem,
uniknięcie

odpowiedzialności,

przykrości,

przymusów

i konieczności,



po jeden tylko wybrany element tej wiedzy.

Poziom antycypacji skutków

Rozwój wiedzy o człowieku nakazuje
spojrzeć na samobójstwo nie jako
na zdarzenie, lecz jako na proces.

Samobójstwo nie jest jedynie
przypadkiem tragicznego
samounicestwienia się, lecz trwającym
niekiedy całymi latami ciągiem wzajemnie
ze sobą powiązanych myśli i czynów.

TYPOLOGIA SAMOBÓJSTWA

samobójstwo odzwierciedla obyczaje,

mentalność społeczną i osobniczą;

podlega zmianom historycznym i

kulturowym

Uznanie badań nad samobójstwem za

odrębną naukę

suicydologię

ZŁOŻONOŚĆ ETIOLOGII

Samobójstwo (łac. suicidium) – akt

celowego, świadomego odebrania

sobie życia

Zachowanie suicydalne

jest to ciąg reakcji, jakie wyzwolone
zostają w człowieku z chwilą, gdy w
jego

świadomości

samobójstwo

pojawia się jako pożądany stan
rzeczy, a więc jako cel.

KRYMINOLOGICZNA TYPOLOGIA

SAMOBÓJSTWA

Samobójstwo wyobrażone

uświadomienie sobie możliwości
rozwiązania problemów życiowych

w drodze samobójstwa.

Do zachowań suicydalnych
zaliczamy:

Samobójstwo upragnione

większość ludzi odrzuca myśl
o samobójstwie, jednak u
niektórych owe myśli nie ustępują.
Nabierają charakteru celu, a więc
czegoś

upragnionego

i pożądanego.

Do zachowań suicydalnych
zaliczamy:

Samobójstwo usiłowane

pragnienie wyzwala pierwsze próby
zamachu

samobójczego,

pierwsze

usiłowania, a więc ciąg tych zachowań,
których celem jest pozbawienie się życia,
w których cel ten nie zostaje osiągnięty;
osoba przyjmuje sobie formę takiego
zachowania, stwarza sobie dogodne
warunki.

Do zachowań suicydalnych
zaliczamy:

Samobójstwo dokonane

kończący się śmiercią zamach na własne
życie.

Do zachowań suicydalnych
zaliczamy:

1.

Jednostka pełni w społeczeństwie wiele ról i dlatego
jej śmierć oznacza dla wielu osób deprywację
oczekiwań – śmierć ma wymiar społeczny.

2.

Jednostka wybierając śmierć „obraża” społeczeństwo
jako organizm funkcjonujący dynamicznie w sposób
określony przez system wartości, służący realizacji
celów indywidualnych i zbiorowych.

Jest potocznie postrzegane
jako brutalny akt
przerwania ciągu życia – a
to z dwóch powodów:

jest to akt, w wyniku którego

człowiek sam sobie odbiera życie.

Samobójstwo nie jest

rzadkością!

•

nie jest to tylko ich problem;

•

niepokój, złe samopoczucie, agresja czy

zachowanie

dewiacyjne

rzutuje

na

najbliższe

otoczenie,

odbija

się

na

stosunkach rodzinnych, stosunkach w pracy
czy w ogóle na stosunkach społecznych w
różnych kręgach uczestnictwa tych osób.

MILIONY LUDZI POTRZEBUJĄ

RÓŻNEGO RODZAJU POMOCY W

SYTUACJACH KRYZYSOWYCH!

•

choroba psychiczna

•

nieporozumienia rodzinne

•

przewlekła choroba

•

warunki ekonomiczne

•

zawód miłosny

•

nagła utrata źródeł utrzymania

•

śmierć bliskiej osoby

•

problemy szkolne

•

trwałe kalectwo

•

chory na AIDS

•

niepożądana ciąża

Najczęstsze przyczyny
popełniania samobójstw w
wieku dojrzałym:

Samobójstwa wśród

osób małoletnich!

W razie zaobserwowania u dziecka

choćby jednego z poniższych sygnałów,

rodzice powinni rozmawiać z dzieckiem

o jego problemach, a gdyby nie udało

im się pomóc w ich rozwiązaniu,

powinni szukać profesjonalnej pomocy.

Sygnały wskazujące na myśli

samobójcze są podobne do oznak

depresji.

•

Zmiana nawyków związanych ze snem i jedzeniem.

• Unikanie kolegów i rodziny oraz ograniczanie
normalnej
aktywności.
• Zachowania agresywne, buntownicze, ucieczki z domu.
• Sięganie po alkohol i narkotyki.
• Rzucająca sie w oczy niedbałość o wygląd zewnętrzny.

•

Nastrój zniechęcenia i nudy, trudności z koncentracja,

gorsze

•

wyniki w nauce.

• Powtarzające sie skargi na dolegliwości fizyczne,
często związane
ze stanami napięcia psychicznego, takie jak bóle
brzucha i głowy,
stałe uczucie zmęczenia.

Co może wskazywać na plany
samobójcze u osoby małoletniej?

•

Utrata zainteresowania dotychczasowymi rozrywkami.

• Negatywne reagowanie na pochwały i nagrody.
• Stwierdzenia typu "rozpadam się od wewnątrz".
• Aluzyjne wypowiedzi w rodzaju: "Już niedługo
przestane
być dla was problemem", "Wszystko jest nieważne",
"Nic
nie ma sensu", "Chcę zniknąć wam z oczu".
• Porządkowanie swoich spraw, np. rozdawanie
ulubionych
rzeczy, generalne porządki w pokoju, biurku,
wyrzucanie
rzeczy, które są potrzebne.
• Nagle objawy radosnego nastroju po okresie depresji.

Co może wskazywać na plany
samobójcze u osoby małoletniej?

„CHCĘ SIĘ ZABIĆ”

czy

"POPEŁNIĘ

SAMOBÓJSTWO”

„CHCĘ SIĘ ZABIĆ”

czy

"POPEŁNIĘ

SAMOBÓJSTWO”

Jeśli kiedykolwiek usłyszymy

z ust dziecka:

1.

Śmierć to temat, który starannie omijamy.

2.

Trzeba jednak w takiej sytuacji zapytać dziecko
wprost, czy faktycznie czuje się nieszczęśliwe i
miewa myśli samobójcze.

3.

Nie bójmy się, że to "podsuwanie złych myśli".

4.

Przeciwnie, to uświadamianie młodemu
człowiekowi, ze ktoś się o niego bardzo troszczy i
chce zrozumieć jego problemy
i kłopoty.

POTRAKTUJMY TEN KOMUNIKAT

POWAŻNIE

i szukajmy porady psychiatry dziecięco-młodzieżowego lub

innego lekarza

Kliniczne objawy depresji dzieci i

młodzieży

Dziedzina

Objawy kliniczne

Nastrój



depresyjny nastrój



niezdolność do odczuwania

przyjemności



irytacja



lęk i obawa

Zachowanie



pobudzenie lub opóźnienie

reakcji
psychomotorycznych



odstąpienie depresyjne*

Związki



rozpad więzi rodzinnych



wycofywanie się ze związków

rówieśniczych

Stan somatyczny



zmęczenie



zaburzenia snu



bóle



utrata apetytu lub

nadmierny
apetyt



zmiana wagi ciała*



zmiany nastroju w ciągu

dnia
(gorsze rano)



zanik zainteresowania

seksem

Zdolności poznawcze



negatywna ocena siebie,

świata
i przyszłości



zwiększone poczucie winy



myśli samobójcze*



iluzje wywołane nastrojem*



zaburzenia poznawcze



niemożność koncentracji



nieumiejętność

podejmowania
decyzji

Percepcja



skupienie na

negatywnych
aspektach
sytuacji



omamy wywołane

nastrojem*

Czynniki ryzyka i czynniki ochronne związane
z samobójstwem w wieku dorastania

Czynniki ryzyka Dziedzina

Czynniki
ochronne



intencja

samobójcza



zaawansowane

planowanie



podejmowane

środki
ostrożności, by nie

można było odkryć
zamiaru



wybór metody

samobójstwa



akt ostateczny

Samobójcze

intencje

i wyobrażenia



Samobójcze

wyobrażenie (brak

realnej intencji)



Zaakceptowanie

przez
nastolatka umowy

o powstrzymaniu

się
od samobójstwa



Zaakceptowanie

przez
rodziców i

opiekunów
umowy o
obserwowanie
nastrojów

nastolatka
w celu wykrycia
ewentualnych
zagrożeń.



dostępność skutecznej

metody (broń i

chemikalia)

Metody

samobójstwa



Brak skutecznych

środków

umożliwiających
samobójstwo



utrata rodziców lub partnera

w
wyniku śmierci, separacji lub

choroby



konflikt z rodzicami lub

bliską
osobą



konflikt z prawem



ciężka choroba własna



porażka podczas ważnego

egzaminu



niechciana ciąża



naśladowanie samobójstwa

innych

Czynniki

przyspieszając
e



Rozwiązanie

konfliktów
z najbliższymi



Akceptacja żalu po

stracie



Fizyczne i

psychiczne
zdystansowanie

wobec
rówieśników lub

innych
osób dających

przykład
lub prowokujących

do

samobójstwa

Cel próby samobójczej:
* ucieczka przed
niedającym się znieść
stanem psychicznym

lub
trudną sytuacją
* odegranie się na

innych
poprzez wywołanie u

nich
poczucia winy
* wymierzenie sobie

kary
* zapewnienie sobie
opieki i przyciągnięcie

uwagi
* poświęcenie się

w imię wzniosłych

celów

Motywacja



Zdolność rozwiązywania

problemów i radzenia
sobie w trudnych
sytuacjach lub
zaangażowanie się
w leczenie, aby lepiej:
* regulować trudne stany
psychiczne
* modyfikować bolesne
sytuacje
* asertywne okazywać
uczucia
* skutecznie rozwiązywać
problemy



depresja



nadużywanie

alkoholu
i narkotyków



zaburzenia

zachowania



antyspołeczne

zaburzenie

osobowości



zaburzenie z

pogranicza



epilepsja



chroniczna bolesna

choroba



złożone

wielopostaciowe
zaburzenia

chroniczne

Zaburzenia i

choroby

psychiczne



brak zaburzeń

psychicznych



brak zaburzeń

fizycznych



brak złożonych

wielopostaciowych
zaburzeń

chronicznych



zdolność do

tworzenia
przymierza
terapeutycznego
i angażowanie się
w terapię zaburzeń

psychicznych i
fizycznych



wcześniejsze próby

samobójcze



utrata rodzica na

wczesnym etapie

życia



przebyte leczenie

psychiatryczne



kłopoty z prawem i

sąd dla nieletnich

Historia

prób

samobójczyc
h



brak historii prób

samobójczych



brak przypadków

utraty rodzica w
młodym wieku



brak przebytego

leczenia

psychiatrycznego



brak przypadków

konfliktów z
prawem i z sądem dla
nieletnich



próby samobójcze w

rodzinie



depresja wśród

najbliższych



nadużycie alkoholu i

narkotyków w
rodzinie



agresywne

zachowania
wśród najbliższych

Czynniki
rodzinne



brak przypadków prób

samobójczych w rodzinie



brak przypadków depresji

w
rodzinie



brak nadużywania alkoholu

czy
zażywania narkotyków w
najbliższym otoczeniu



zdezorganizowana

rodzina
niezapewniająca

wsparcia



rodzina podaje w

wątpliwość znaczenie

prób
samobójczych



wysoki poziom stresu i

niekorzystne warunki
mieszkaniowe
(zagęszczenie)



niewystarczające

wsparcie
społeczne udzielane
rodzinie oraz jej

izolacja
społeczna

Czynniki

rodzinne



brak przypadków

agresywnego
zachowania



dobrze zorganizowana

wspierająca rodzina



niski poziom stresu wśród

najbliższych



wystarczające wsparcie

społeczne udzielane

rodzinie



mężczyzna



niski standard

życia



kolor skóry



słabe

zaangażowanie
religijne



próby samobójcze

dokonywane
wczesnym latem

Czynniki
demograficzne



kobieta



dobry standard życia



kolor skóry (wśród

osób
czarnoskórych mniej
samobójstw)



silne zaangażowanie

religijne

CZYNNIKI

PREDYSPONUJĄC
E

I.

Osobiste czynniki

predyspozycyjne

1. Czynniki biologiczne

a) podatność genetyczna komplikacje życia

płodowego i choroby we wczesnym

dzieciństwie

b) wczesne zakażenia, zranienia, choroby.

2. Czynniki psychologiczne

a) niska inteligencja
b) trudny temperament
c) niskie poczucie własnej wartości
d) zewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli

II. Osobiste czynniki
predysponujące

1. Czynniki biologiczne

a)

rozregulowanie

gospodarki

białkowej

odpowiedzialnej za stymulację procesów

nagrody i kary

b)

rozregulowanie

układu

endokrynologicznego

i immunologicznego odpowiedzialnych za

obronę przed chorobami i odpowiednią

gospodarkę hormonalną

c) zaburzenie cyklu snu i czuwania

2. Czynniki psychologiczne

a) depresyjny styl atrybucji

b) negatywne zaburzenia poznawcze

c) negatywne natrętne myśli

d) negatywna kontrola wewnętrzna

e) samokrytycyzm

f) niska skuteczność

g) oczekiwanie porażki i brak umiejętności

społecznych uniemożliwiające uzyskanie

pozytywnego wzmocnienia

h) niski poziom samowzmocnienia

i) skłonność do wymierzania sobie kary

j) zachowania autoagresyjne

k) zażywanie narkotyków

l) niedojrzałe mechanizmy obronne

ł) dysfunkcyjne mechanizmy radzenia sobie

III. Zewnętrzne
(kontekstowe) czynniki
podtrzymujące

1. Przebieg leczenia

a) problemy z odmową zaangażowania ze
strony rodziny
b) członkowie rodziny niechętnie rozwiązują

problemy
c) rodzina nigdy nie miała do czynienia

z podobnymi problemami

d) najbliżsi odrzucają diagnozę i plan

leczenia

e) brak koordynacji działań specjalistów

2.

Rodzina i najbliżsi

a) interakcje oparte na krytyce, karze i

przymusie

b) nadopiekuńczość rodziców

c) brak zaangażowania rodziców w kontakt

z dzieckiem i zaniedbywanie go

d) rodzice hamują podejmowanie przez

dziecko zadań rozwojowych

e) zaburzone wzorce komunikacyjne

f) chaotyczna organizacja rodziny

g) nieobecność ojca

h) nieporozumienia małżeńskie

3.

Rodzice

a) depresja rodzicielska lub inne problemy

psychologiczne

opiekunów dziecka

b) choroba rodziców

c) niedostateczna wiedza o depresji dziecka

d) wewnętrzny model związku cechujący się poczuciem
niepewności

e) niskie poczucie własnej wartości rodziców

f) zewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli rodziców

g) niski poziom skuteczności opiekunów
h) depresyjny lub negatywny styl postrzegania

rzeczywistości

i) zaburzenia poznawcze

j) niedojrzałe mechanizmy obronne

k) dysfunkcyjne strategie radzenia sobie

4.

Czynniki społeczne

a) niewystarczające wsparcie ze strony

grupy społecznej

b) wysoki poziom stresu w rodzinie
c) placówka edukacyjna

niezapewniająca wsparcia

d) niekorzystne warunki społeczno –

ekonomiczne.

IV. Zewnętrzne
(kontekstowe) czynniki
predyspozycyjne

1. Relacja rodzic – dziecko na wczesnym

etapie życia

a) problemy z przywiązaniem
b) brak stymulacji intelektualnej
c) autorytarny, restrykcyjny model

wychowawczy

d) pobłażliwe lub bezstresowe wychowanie
e) zaniedbywanie przez rodziców
f) koncentracja uwagi rodzicielskiej na

porażkach

2. Problemy rodzinne na wczesnym

etapie życia dziecka

a) psychologiczne problemy rodziców –

szczególnie depresja

b) nadużywanie alkoholu i narkomania

rodziców

c) nieporozumienia i przemoc w rodzinie
d) dezorganizacja życia rodzinnego

3. Stresy na wczesnym etapie życia

dziecka

a) osierocenie
b) separacje
c) złe traktowanie dzieci
d) złe warunki społeczne
e) wychowanie poza rodziną

V. Czynniki przyspieszające

a) stresy spowodowane stratą

b) osierocenie

c) separacja rodzica i dziecka

d) separacja rodziców lub rozwód

e) utrata przyjaźni rówieśnika

f) złe traktowanie dziecka

g) prześladowanie w szkole

h) choroba lub kontuzja

i) zmiana szkoły

j) przeprowadzka

k) niepowodzenia w szkole

VI. Osobiste czynniki ochronne

1. Czynniki biologiczne

a) dobry stan zdrowia

b) regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych

2. Czynniki psychologiczne

a) wysoki poziom inteligencji

b) łagodny temperament

c) wysokie poczucie własnej wartości

d) wewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli

e) wysoka ocena własnej skuteczności

f) optymistyczny styl postrzegania

rzeczywistości

g) dojrzałe mechanizmy obronne

h) funkcjonalne strategie radzenia sobie

i) brak skłonności do dwubiegunowej depresji

j) występowanie problemów z zachowaniem

VII. Zewnętrzne (kontekstowe)
czynniki
ochronne

1. Przebieg leczenia

a) rodzina akceptuje istnienie problemu

b) najbliżsi zobowiązują się rozwiązać problem

c) radzili sobie z takim problemem już

wcześniej

d) rodzina akceptuje diagnozę i plan leczenia

e) dobra koordynacja działań specjalistów

2. Rodzina i najbliżsi

a) związek rodzic – dziecko oparty na poczuciu

bezpieczeństwa

b) autorytatywny model wychowawczy

c) dobra komunikacja w rodzinie

d) elastyczna organizacja rodziny

e) zaangażowanie ojca

f) zadowolenie rodziców z małżeństwa

3. Rodzice

a) dobre dopasowanie rodziców

b) precyzyjne oczekiwania względem rozwoju

dziecka i rozumienie jego problemów z

nastrojem

c) wewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli

rodziców

d) wysoka ocena własnej skuteczności rodziców

e) wysokie poczucie własnej wartości opiekunów

f) wewnętrzny model związku cechujący się

poczuciem bezpieczeństwa

g) optymistyczny styl postrzegania rzeczywistości

h) dojrzałe mechanizmy obronne

i) funkcjonalne strategie zaradcze

4. Czynniki społeczne

a) duże wsparcie ze strony grupy społecznej

b) niski poziom stresu w rodzinie

c) placówka edukacyjna zapewniająca wsparcie

d) dobre warunki społeczno – ekonomiczne.

Przeżywanie ciała,
odczuwanie ciała

„ Ciało ściśnięte paskiem, za długie do dziecinnych ubrań,

za krótkie do ubrań kogoś z rodziny, za ciężkie po

obiedzie

Ciało, którego skóra przestaje być miękka i wykwita trądzikiem,

ciało wilgotne od rozkoszy przeżywanych w samotności ze

wstydem. Albo ciało zalane falą ciepła, które zaskakuje,

chociaż było oczekiwane, ciało i skóra drżące w nieznany

sposób, obcy i fascynujący, pod dotknięciem tej Drugiej Osoby.

Ciało widziane w lustrze: twarz, biust, brzuch, uda: ciało

obserwowane z niepokojem; narządy płciowe, których stadium

rozwoju jest nieznane. Obawiamy się jego nienormalności,

nieskuteczności, niedorozwoju.

Ciało tak znienawidzone, że chciałoby się zbić lustro, ciało tak

wstydliwe, że nie ośmielamy się na nie patrzeć...

Ciało widziane przez innych: przez rodziców, którzy tak się

przyzwyczaili do niezmiennego i wdzięcznego wyglądu

dziecka, że z trudem znoszą te gwałtowne zmiany, jako

nieubłagany znak ich własnego starzenia się, ciało widziane

przez kolegów i koleżanki, z którymi się

porównujemy, którzy nas oceniają i klasyfikują,

którzy się z nas wyśmiewają mniej niż to sobie wyobrażamy,

przez osoby płci przeciwnej, których ocena jest ostateczna i

bezapelacyjna...”

Stanisław Tomkiewicz

Rysy osobowości osób
podejmujących próby
samobójcze



Patologia wewnętrznych norm,
zakazów i nakazów
(bez możliwości naprawy)



Bardzo nasilone konflikty związane
z dojrzewaniem
sfery seksualnej (silna nienawiść do
ciała)



Trudności w identyfikacji z
rodzicami



Idealizacja śmierci (stan uwolnienia
– kolejna iluzja wszechmocy)

Poczucie bycia niekochanym,
niewartym miłości i niezdolnym
do miłości

„Nie będę kimś”

(standardy własne i otoczenia)

Poczucie winy

Akt samoukarania

„Jestem podły, nieszczęśliwy.
Unieszczęśliwiam innych”

UCIECZKA Z
BEZRADNOŚCI

„Mam wszystkiego dość!”

„To się musi skończyć!”

BIBLIOGRAFIA

Carr A. (2004) Depresja i próby samobójcze
młodzieży. Sposoby przeciwdziałania i reagowania.
GWP

MORDERSTWO Z SAMOBÓJSTWEM

dwustopniowe następujące po sobie
działanie,
w którym jednostka popełniła morderstwo
i wkrótce po nim popełniła samobójstwo.

ZWIĄZEK

ZABÓJSTWA Z

SAMOBÓJSTWEM

ZWIĄZEK

ZABÓJSTWA Z

SAMOBÓJSTWEM

MORDERSTWO Z SAMOBÓJSTWEM

„PODWÓJNA ŚMIERĆ”



rozmiary morderstw z samobójstwem są

ogólnie odnotowane w kategorii odsetka
zabójstw.

ZWIĄZEK

ZABÓJSTWA Z

SAMOBÓJSTWEM

DOMINUJĄCYM TYPEM

JEST:

/W KAŻDYM ROKU/

MAŁŻEŃSKIE I PARTNERSKIE

MORDERSTWO Z

SAMOBÓJSTWEM

WSKAŹNIK:

od 42% do

57%

RODZINNE:

22 -47%

POZARODZINNE:

15

– 26%

codziennie na świecie co najmniej

1500

osób

odbiera sobie życie;

codziennie ok.

15000

osób usiłuje

odebrać
sobie życie.

Samobójstwo należy

uznać za poważny

problem społeczny!

DYNAMIKA SAMOBÓJSTW

W POLSCE

WIEK OSÓB PODE
JMUJĄCYCH ZAMA
CHY SAMOBÓJCZE

LICZBA ZAMACHÓ
W SAMOBÓJCZYCH

UWAGA!

CYFRY W NAWIASACH

OZNACZAJĄ MĘŻCZYZN

CECHY DEMOGRAFICZNE

SPRAWCÓW SAMOBÓJSTW W

POLSCE

W 2008 roku odnotowano 5.237 (4.207)

zamachów samobójczych, z których 3.964 (3.333)

zakończyło się zgonem.

Do zamachów samobójczych najczęściej dochodzi

w mieszkaniu - 2.135 (1.538) oraz w

pomieszczeniach zabudowań gospodarczych – 977

(885).

Następne w kolejności miejsce to piwnice i

strychy - 638 (540) oraz obszar parku i

lasu - 440 (401).



otrucie gazem 24 (15)



zażycie trucizny 28 (16)



zażycie środków nasennych 190 (69)



uszkodzenie układu krwionośnego 160 (110)



inne samookaleczenie 184 (140)



rzucenie się z wysokości 361 (229)



utopienie się 91 (43)



powieszenie się 3.801 (3.322)



rzucenie się pod pojazd 82 (63)



zastrzelenie się 41 (40)



inny sposób 275 (160)

Sposób popełnienia zamachu:

Nie zawsze można
ustalić przyczynę
zamachu

tak było w 2.396 (2.045)
zdarzeniach.

w 835 (553) - zamachach przyczyną była choroba
psychiczna
w 671 (536) - nieporozumienia rodzinne
w 319 (249) - przewlekła choroba
w 371 (283) - zawód miłosny
w 256 (207) - warunki ekonomiczne
w 76 (68) - nagła utrata źródeł utrzymania
w 84 (54) - śmierć bliskiej osoby
w 53 (28) - problemy szkolne
w 22 (17) - trwałe kalectwo
w 6 (4) - chory na AIDS
w 5 (1) - niepożądana ciąża

Ustalone przyczyny zamachów:

/źródłem jednego zamachu może być więcej niż jedna
przyczyna/



kawaler, panna - 1.703 (1.412)



żonaty, zamężna - 2.175 (1.794)



konkubinat - 208 (162)



wdowiec, wdowa - 310 (182)



rozwiedziony (a) - 344 (282)



separacja - 51 (45)



pozostałe zamachy - 446 (330)

Stan cywilny osób podejmujących zamachy samobójcze:

/dane o ofierze mogą występować w więcej niż jednej kategorii/



podstawowe niepełne - 84 (48)



podstawowe - 804 (636)



zasadnicze zawodowe - 735 (658)



średnie - 348 (250)



wyższe - 92 (60)



brak informacji o wykształceniu -

3.174 (2.555)

Wykształcenie osób
podejmujących zamachy:



605 (433) - trzeźwi



1.255 (1.093) - pod wpływem alkoholu



53 (32) - pod wpływem substancji

psychotropowych



41 (21) - pod wpływem innych

środków



3.310 (2.647) - nie ustalono

Stan świadomości:

/jeden zamach może być uwzględniony w kilku
pozycjach/



praca - 1.266 (1.117)



na utrzymaniu innej osoby - 708

(461)



renta, emerytura alimenty - 1.008

(744)



zasiłek dla bezrobotnych - 49 (43)



bez stałego źródła utrzymania - 580

(545)



brak danych - 1.626 (1.297)

Źródło utrzymania osób
podejmujących zamachy
samobójcze:

SAMOBÓJSTWA ZNANYCH OSÓB

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ.