ROZWÓD –
Dziecko w rozstaniu rodziców

Reakcje dziecka w wieku 0-3 roku życia

2

•

powrót do wcześniejszych faz rozwoju w spaniu, treningu czystości, czy
jedzeniu, spowolnienie doskonalenia nowych cech

•

zaburzenia snu (trudności z zaśnięciem, częste budzenie się w nocy)

•

trudności w rozstawaniu się z rodzicami, niesamodzielność

•

ogólny brak skupienia, histeria, zmiany nastroju, płaczliwość

Dzieci w wieku 2-3 lat rozumieją, że jeden z rodziców nie mieszka w domu,

ale nie wiedzą dlaczego, nie rozumieją co oznacza rozwód, ich zachowania są
często reakcją na stres rodziców. Dziecko w tym wieku uczy się ufać innym.
Przeżywa duży lęk, gdy jego „pierwotny opiekun” odchodzi czy zmienia się.
Dziecko wtedy przeżywa zwątpienie i uczy się, że jego potrzeby nie będą
zaspokajane. Dzieci poniżej trzech lat są w okresie tworzenia więzi i potrzebna
jest im opieka obojga rodziców i nie przedłużające się separacje.

Reakcje dziecka w wieku 3 - 5 lat

•

agresja wobec rodziców, rodzeństwa, dzieci lub nauczycieli w przedszkolu

•

wycofanie do wcześniejszych etapów rozwoju – moczenie się w nocy,
brudzenie majtek, ssanie kciuka, wzmożone przytulanie się

•

kłopoty z zasypianiem, strach przed ciemnością, koszmary senne

•

zmyślanie, fantazjowanie, kłamanie

Dziecko nie rozumie dlaczego rodzice się rozstali, tylko że są źli, smutni i nie
mieszkają razem. Dziecko ma poczucie, że rodzic go opuścił, oczekuje uwagi i
opieki. Jest niepewne jutra, ma zachwiane poczucie bezpieczeństwa. Może żyć
nadzieją, że rodzice do siebie wrócą. Często dzieci biorą na siebie winę za
rozpad związku rodziców - „tatuś odszedł, bo byłem niegrzeczny”. Dzieci
potrzebują regularnego kontaktu z obojgiem rodziców ze względu na słabo
rozwinięte poczucie czasu.

Reakcje dziecka w wieku 6 - 8 lat

•

smutek, żal, przygnębienie, płacz;

•

złość na rodzica obwinianego za rozpad związku;

•

chaotyczne zachowanie, problemy z kontrolą reakcji

Dziecko bardzo tęskni za nieobecnym rodzicem. Może odczuwać lęk przed
utratą rodzica, z którym zamieszkuje. Może żyć nadzieją, że rodzice do siebie
wrócą. Może przeżywać rozdarcie związane z wyborem między rodzicami –
wobec kogo być lojalnym. Dziecko może wyrażać swoje preferencje co do
spędzania czasu z rodzicami.

Reakcje dziecka w wieku 9 - 12 lat

•

silna złość na rodzica obwinianego za rozpad związku;

•

agresja wobec rówieśników, nauczycieli i innych osób

•

dolegliwości somatyczne – bóle brzucha, głowy, trudności ze snem

•

gorsze wyniki w szkole

•

zamknięcie i izolacja

•

nadmierna aktywność

Dziecko może obwiniać rodzica, którego uważa za sprawcę rozstania. Może go
odrzucać i traktować jako „złego rodzica”. Przeżywa głębokie poczucie straty,
żalu
i bezradności. Często wstydzi się przed innymi tego, co dzieje się w domu. Może

w nim być dużo tłumionej złości, poczucia niesprawiedliwości, chęci karania
innych, „w zastępstwie” sprawcy zmiany. Dziecko często traci wiarę we własne
siły, pewność siebie i poczucie siły. Boi się samotności, stara się porządkować
sytuację.

Reakcje dziecka w wieku 13 - 18 lat

•

chroniczne zmęczenie, problemy z koncentracją;

•

wycofanie z kontaktów z rodzicami

•

opłakiwanie straty rodziny

•

kradzieże, zażywanie narkotyków

Dziecko może czuć się nadmiernie obciążone emocjonalnym wspieraniem
rodzica, zajmowaniem się młodszym rodzeństwem lub podejmowaniem decyzji
z kim chce pozostać. Może oczekiwać wynagradzania (np.. materialnego) strat.
Bywa zazdrosne o ewentualnego nowego partnera i seksualność rodziców.
Obawia się samotności
i wyizolowania. Może czuć się zobowiązane do szybkiego usamodzielnienia.
Dziecko obawia się o swoje przyszłe związki, może być nieufne wobec ludzi i
wobec trwałości związków między nimi. Dziecko ma poczucie, że rodzice je
opuszczają, że nie będą dla niego dostępni.

Wprowadzenie do rozstania rodziców
Faza I

Faza przygotowawcza/wstępna

•

nie rozmawiać z dziećmi!

•

zejść do poziomu komunikacji dziecka: zastanowić się, w co najchętniej
bawi się dziecko, jakie ma zainteresowania, co lubi robić, jakie przedmioty
mu się podobają

•

pokazać możliwości, jakie niesie ze sobą rozstanie

Wprowadzenie do rozstania rodziców
Faza II

Faza rozstania

•

należy samemu być pewnym decyzji o rozstaniu

•

przekazywać informacje o rozstaniu razem, a jeśli oddzielnie, to przekazując wspólną
koncepcję

•

bez niepotrzebnych szczegółów, w zależności od dotychczasowej wiedzy dziecka i jego
możliwości poznawczych

•

odwoływać się do tego, co dziecko zna – bardzo się kłóciliśmy

•

mówić o swoich uczuciach, a nie krzywdach

•

warto wyjaśnić co to jest rozwód – gdzie się idzie, kto o tym decyduje, co to jest –
niewiadome budzi lęk

bezpieczeństwo * stałość * pewność

Wprowadzenie do rozstania rodziców
Faza III

Faza kontynuacji

•

akceptować uczucia dziecka, nie tłumić ich i nie zaprzeczać im

•

kontynuować przekazywanie informacji o rozstaniu, pogłębiać kontakt, wzajemne
zrozumienie

•

nie intelektualizować, nie rozmawiać (jeśli dziecko samo nie chce), przekazywać treści w
zabawie

•

spędzać dużo czasu z dzieckiem, pozostawiając mu jednocześnie przestrzeń

Zasady kontaktów z dzieckiem

Stałość, konsekwencja i przewidywalność zachowań rodziców – brak sprzecznych sygnałów i działań,
dobre planowanie nawet najdalszych zdarzeń

Spędzanie czasu z dzieckiem – zainteresowanie jego emocjami, uczuciami, nie uciekanie przed
trudnymi tematami, wysłuchanie dziecka; w skrajnych przypadkach regularny kontakt mailowy,
telefoniczny, listowny, taśma z głosem, czytanie tych samych książek i oglądanie tych samych filmów

Akceptacja uczuć dziecka – smutku, żalu, niechęci, złości, frustracji, zniecierpliwienia

Akceptowanie i wysłuchanie opinii dziecka – dziecko może wypowiedzieć się na temat swoich
preferencji nie będąc obciążone odpowiedzialnością za decyzje

Branie odpowiedzialności za swoje decyzje przez rodziców

Jasne, klarowne i dostosowane do wieku dziecka objaśnianie rzeczywistości (bez szczegółów)

Wspieranie kontaktów z drugim rodzicem – rozwodu nie biorą rodzice z dziećmi

Organizowanie i wspieranie kontaktów dziecka z bliższą i dalszą rodziną

W przypadku kłótni rodziców przy dziecku - rozmowa z nim

Taktowne wprowadzanie nowych partnerów w życie dziecka

Czego nie robić w kontaktach z dzieckiem

•

Nie blokować swoich emocji – wyrażać żal, smutek ale bez obciążania dzieci

•

Nie izolować dziecka od drugiego rodzica

•

Nie obwiniać drugiego rodzica, nie budować przymierza z dzieckiem - może to
prowadzić do konfliktu lojalności (dziecko mówi inne rzeczy każdemu z rodziców)

•

Nie robić z dziecka powiernika i nie zmuszać do zachowywania tajemnic

•

Nie wypytywać o zachowania i życie drugiego z rodziców, nie ingerować w sposób
spędzania czasu z drugim rodzicem

•

Nie wprowadzać nieprzewidywalnych zmian, nieregularnych spotkań

•

Nie łudzić dziecka możliwością powrotu drugiego rodzica

•

Nie blokować negatywnych/trudnych emocji dziecka – „nie martw się”, „wiem co
czujesz”, „powinieneś czuć…”

CENTRUM PSYCHOLOGICZNE HOMINI
UL. LEKARSKA 3/1, 00-610 WARSZAWA
[phone]
WWW.CENTRUM-HOMINI.PL

Dziękuję za uwagę!

Materiały sporządzone na bazie prezentacji p. Tomasza Kozłowskiego i p. Magdaleny Til