Etyczne, prawne i

społeczne aspekty

transplantacji narządów

Przeszczepy narządów -
transplantacja

Transplantacja – zabieg medyczny
polegający na przeniesieniu organu
lub tkanki z jednego osobnika na
drugiego albo w ramach jednego
organizmu na inne miejsce,
wykonywany w celach leczniczych

Rodzaje przeszczepów



Autoprzeszczepy - w obrębie danego organizmu (nie

stwarzają problemów medycznych i bioetycznych, poza

sytuacjami kryminalnymi, np. operacja plastyczna celem

zatarcia śladów)



Przeszczepy allogeniczne (homotransplantacja) – w ramach

tego samego gatunku, dzielą się na przeszczepy narządów

parzystych i pojedynczych oraz dawców żywych i

martwych



Heterotranplantacje (ksenotransplantacje) – między

osobnikami różnych gatunków



Izotransplantacje – pomiędzy jednostkami identycznymi

genetycznie (bliźnięta jednojajowe)



Alloplastyka – z materiałów niebiologicznych, np.

endoprotezy, sztuczne zastawki, protezy naczyniowe i inne

Wymogi chroniące prawa biorcy



Przeszczep musi mieć charakter terapeutyczny



Przeszczep stanowi jedyną szansę uratowania życia

lub zdrowia pacjenta, po wyczerpaniu innych

prostszych i pewniejszych metod



Ryzyko związane z przeszczepem narządu jest

proporcjonalne do spodziewanych wyników

terapeutycznych



Konieczna jest świadoma zgoda biorcy lub jego

przedstawiciela oraz zostaje zagwarantowane prawo

do rezygnacji i wycofania wcześniejszej zgody



Spośród implantowanych narządów należy wykluczyć

mózgowie i gruczoły płciowe, które zapewniają

tożsamość osobową i prokreacyjną osoby

Regulacje zgody na pobranie
narządów z ludzkich zwłok



Regulacja formalnej zgody przyszłego dawcy –

wymaga się świadomej zgody wprost od

potencjalnego dawcy za jego życia na pobranie tkanek

lub narządów po śmierci – sprzyja bezinteresownemu

ofiarowaniu narządów (USA, RFN, Holandia, Wielka

Brytania)



Regulacja zgody rodziny zmarłego – jeżeli zmarły za

życia nie pozostawił żadnego oświadczenia woli

konieczna jest zgoda członka rodziny (państwa jw.)



Regulacja domniemanej zgody, inaczej regulacja

możliwości wyrażenia sprzeciwu przez przyszłego

dawcę (Francja, Belgia, Włochy, Austria, Hiszpania,

Portugalia, Polska)

Liczba dokonywanych
przeszczepów w Polsce

Przeszczep

1996 rok

2003 rok

Nerki

359

1028

Serce

72

122

Wątroba

12

168

Szpik

187

790

Przeszczepy

biostatyczne

9837

11000

Liczba pacjentów oczekujących
na przeszczep w Polsce (rok
2004)

Nerka

1800

Wątroba

230

Serce

150



Dlaczego w Polsce liczba
przeszczepów jest mała ?



Dlaczego w Polsce liczba pacjentów
oczekujących na przeszczep jest tak
duża ?



Dlaczego tak wielu pacjentów umiera
nie doczekawszy przeszczepu ?

Próba odpowiedzi



W Polsce nie jest brak potencjalnych dawców lecz

jest brak powszechnej akceptacji tego sposobu

leczenia ze strony społeczeństwa oraz środowiska

medycznego, a szczególnie ze strony najbliższej

rodziny zmarłego, sprzeciwiającej się pobraniu

narządów do przeszczepów.



Uważa się, iż pobranie narządów jest brakiem

szacunku dla zmarłego.



Dostrzega się też niechęć lekarzy w

podejmowaniu rozmów z rodziną zmarłego w

sprawie pobrania narządów, jak również niechęć

rodziny do takich rozmów w chwili przeżywania

tragedii śmierci kogoś bliskiego

Można zatem zadać pytanie:

Czy polska ustawa transplantacyjna

służy przełamaniu przedstawionych
trudności, czy też przez niefortunne
zapisy sprzyja tego typu postawom ?

Regulacje prawne w Polsce

USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów
(Dz. U. Nr 169, poz. 1411)

Ustawa ta zawiera wszystkie dotychczasowe dokumenty prawne i
kompleksowo reguluje całą dziedzinę transplantologii.

USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów

Art. 5.

1. Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok
ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać,
jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.
2. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie
ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw
może wyrazić za ich życia przedstawiciel ustawowy.
3. W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu
sprzeciw może wyrazić również ten małoletni.
4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się w przypadku
pobierania komórek, tkanek i narządów w celu
rozpoznania przyczyny zgonu i oceny w czasie sekcji
zwłok postępowania leczniczego.

Art. 6.

1. Sprzeciw wyraża się w formie:
1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie
komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;
2)

oświadczenia

pisemnego

zaopatrzonego

we

własnoręczny podpis;
3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co
najmniej

dwóch

świadków,

pisemnie

przez

nich

potwierdzonego.
2. Przepisy ust. 1 stosuje się również do sprzeciwu
wyrażanego przez przedstawiciela ustawowego.
3. Sprzeciw jednego przedstawiciela ustawowego lub
osoby, o której mowa w art. 5 ust. 3, jest skuteczny w
stosunku do pozostałych.
4. Sprzeciw może być cofnięty w każdym czasie w formach,
o których mowa w ust. 1.

Art. 9.

1. Pobranie komórek, tkanek lub narządów do przeszczepienia jest
dopuszczalne po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania
czynności mózgu (śmierci mózgu).
2. Kryteria i sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania
czynności mózgu ustalają powołani przez ministra właściwego do spraw
zdrowia specjaliści odpowiednich dziedzin medycyny przy uwzględnieniu
aktualnej wiedzy medycznej.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia ogłasza, w drodze obwieszczenia, w
Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", kryteria i
sposób stwierdzenia trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu.
4. Trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu stwierdza jednomyślnie,
na podstawie kryteriów, o których mowa w ust. 3, komisja złożona z trzech
lekarzy, posiadających specjalizację, w tym co najmniej jednego
specjalisty w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii oraz jednego
specjalisty w dziedzinie neurologii lub neurochirurgii.
5. Komisję, o której mowa w ust. 4, powołuje i wyznacza jej
przewodniczącego kierownik zakładu opieki zdrowotnej lub osoba przez
niego upoważniona.
6. Lekarze wchodzący w skład komisji, o której mowa w ust. 4, nie mogą
brać udziału w postępowaniu obejmującym pobieranie i przeszczepianie
komórek, tkanek lub narządów od osoby zmarłej, u której dana komisja
stwierdziła trwałe nieodwracalne ustanie czynności mózgu.

Czy zawłaszczenie zwłok ludzkich
jest etycznie usprawiedliwione?

Argumenty na: Tak.



Niektórzy prawnicy, transplantolodzy i politycy

popierają tę regulację jako bardziej postępową w

stosunku do pozostałych. Konstrukcja zgody

domniemanej jest przyszłościowa. Nie narusza

ona praw osób zmarłych, a jednocześnie daje

szansę ratowania życia chorym.



Jest wygodna, gdyż nie wymaga podjęcia starań o

uzyskanie formalnej zgody przyszłego dawcy czy

też zgody jego rodziny.



Lekarz nie musi uzyskiwać zgody rodziny, a

nawet informować jej o pobraniu tkanek czy

narządów od zmarłego.

Czy zawłaszczenie ludzkich zwłok jest
etycznie uzasadnione?

Argumenty na: NIE



Regulacja zgody domniemanej sprzyja zawłaszczaniu zwłok

ludzkich przez państwo i jego instytucje.



O przyjęciu tej regulacji decydują względy pragmatyczne.

Chodzi o to, aby wszelkimi środkami, dość szybko zdobyć

wystarczającą liczbę narządów do transplantacji.



Regulacja domniemanej zgody nie wymaga uświadamiania i

edukacji potencjalnych dawców narządów i czekania na ich

formalną zgodę, lecz stanowi odgórnie, że wszyscy, którzy

nie zgłosili formalnego sprzeciwu, są w razie śmierci

dawcami narządów.



W ten sposób zarówno dawców świadomych, jak i

nieświadomych, czy też obojętnych, a nawet niechętnych

włącza się w krąg dawców, powiększając ich liczbę.

Takie rozumienie odrzuciła np. Izba Gmin w Wielkiej Brytanii,
sądząc, że tłumaczenie ludzkiego milczenia jako zgody,
podważyłoby zaufanie społeczeństwa do polityków i służb
medycznych.

Zwyczajowe postępowanie lekarzy
w Polsce

Lekarze w Polsce w praktyce odrzucili proponowaną im
przez ustawę niewłaściwą formę pozyskiwania narządów.
Mimo

propozycji

uczestnictwa

w

państwowym

zawłaszczania zwłok ludzkich, w większości zwracają się
do rodzin zmarłych z pytaniem o ten właśnie gest miłości
darowania narządów przez tego, który odszedł.
Wyczuwają oni, że nie mogą wystąpić wobec rodzin jako
agenci państwa, które w momencie śmierci natychmiast
zarekwirowało czyjeś ciało. Działają niejako wbrew
ustawie, w której rodzina jest ubezwłasnowolniona.
Wiedzą, że źródłem takich decyzji powinna być za życia
najpierw osoba darczyńcy, a w razie jej braku, jego
najbliższa rodzina. To rodzina jest najbliższą wspólnotą
naturalną, później dopiero jest nią naród i państwo. Ten
naturalny porządek został w ustawie przekreślony.

Sezamie otwórz się

Terapia genowa

Terapia genowa – nowa forma terapii mająca
na celu naprawienie genetycznego defektu
stanowiącego przyczynę lub jedną z
głównych przyczyn choroby. Polega
najczęściej na wprowadzeniu prawidłowej
sekwencji DNA do komórki w celu
zmodyfikowania funkcjonowania
specyficznych komórek, tkanek i narządów
pacjenta.

Podział terapii genowej



Terapia genowa somatyczna



Terapia genowa zarodkowa – tych samych
technik można użyć nie w celach
terapeutycznych lecz zmierzających do
poprawienia lub ulepszenia człowieka
(obowiązuje powszechny zakaz tej terapii)

Aspekty kliniczne



Ex vivo – polega na wydobyciu z organizmu

pewnej grupy komórek i po podaniu ich układu

korekcie poza organizmem ponownym ich

wprowadzeniu do organizmu, w którym po

pewnym okresie te prawidłowo funkcjonujące

mają wyeliminować schorzenie



In situ – polega na bezpośrednim wprowadzeniu

nowego genu do organu dotkniętego chorobą

monogenową



In vivo – miałaby na celu wprowadzenie

zmodyfikowanych produktów genowych do

układu krwionośnego (obecnie w fazie wczesnych

opracowań)

Ocena moralna terapii genowej
somatycznej



równowaga pomiędzy ryzykiem związanym z interwencją a
dobrodziejstwem, które może ona przynieść - poza
największymi

zagrożeniami,

takimi

jak

reakcja

immunologiczna organizmu oraz indukcja nowotworu, także
skutki terapii nie zawsze odpowiadają oczekiwaniom
(często wbrew założeniom zabieg należy powtórzyć); w
sytuacji, gdy t.g. jest praktycznie jedynym sposobem, by
uratować życie pacjenta, jej podjęcie nie niesie ze sobą
takich dylematów, jak w sytuacji, w której istnieje jakaś
alternatywna forma terapii;



wybór pacjenta - zazwyczaj liczba chorych potrzebujących
pomocy jest większa niż możliwości zespołu medycznego;
także zaawansowanie choroby jest różne u różnych
pacjentów, często zależ­nie od ich wieku;

Ocena moralna terapii genowej
somatycznej cd.



zgoda

pacjenta

na

zabieg,

która

zakłada

przynajmniej

minimalną

znajomość

biologii

molekularnej, konieczną do efektywnej współpracy

z lekarzem, zwłaszcza w sytuacji możliwych

komplikacji;

z

racji

występujących

często

poważnych zagrożeń dla zdrowia lub życia pacjenta

wymagana jest dodatkowa ostrożność i pewność, że

zgoda pacjenta jest dobrowolna;



nowość wielu protokołów t.g. sprawia, że stają się

one przedmiotem zainteresowania nie tylko

literatury fachowej, ale również mass mediów,

dlatego ochro na prywatności pacjenta i zachowanie

tajemnicy lekarskiej stanowią poważne wyzwanie.

Ocena moralna terapii genowej
zarodkowej



Próby wprowadzania obcego DNA często kończą

się śmiercią zarodka



Prawdopodobieństwo złego funkcjonowania

wprowadzonego DNA (np. w niewłaściwej tkance)

jest dużo większe niż w terapii somatycznej



Skutki ujemne były o wiele większe niż w terapii

somatycznej, gdyż zakres zmian może dotyczyć

większej liczby tkanek, a w przypadku narządów

rozrodczych może być przenoszony na przyszłe

pokolenia – mielibyśmy w tym przypadku z

naruszeniem prawa przyszłych pokoleń