Problemy etyczne
Problemy etyczne
związane z transplantacją
związane z transplantacją
narządów.
narządów.
Należy się z tym liczyć, że jesteśmy dopiero
Należy się z tym liczyć, że jesteśmy dopiero
u zarania ery
u zarania ery
przeszczepów, ze technika ich
przeszczepów, ze technika ich
jest niedoskonała, że istnieją moralne lub
jest niedoskonała, że istnieją moralne lub
religijne opory…….
religijne opory…….
Tadeusz Kielanowski
Tadeusz Kielanowski
Główne pojecie
Główne pojecie
transplantacji.
transplantacji.
•
Późnołacinskie określenie „ transplantare ” w
Późnołacinskie określenie „ transplantare ” w
języku polskim upowszechniło się jako
języku polskim upowszechniło się jako
„ transplantacja”. Oznacza ono przeszczepianie –
„ transplantacja”. Oznacza ono przeszczepianie –
w sensie operacyjnego przeniesienia – części
w sensie operacyjnego przeniesienia – części
komórek i tkanek ( naskórka, skóry , rogówki,
komórek i tkanek ( naskórka, skóry , rogówki,
kości, naczyń krwionośnych, jelit), rzadziej zaś
kości, naczyń krwionośnych, jelit), rzadziej zaś
całych narządów (nerek, serca, wątroby, płuc,
całych narządów (nerek, serca, wątroby, płuc,
trzustki) z organizmu dawcy do organizmu biorcy,
trzustki) z organizmu dawcy do organizmu biorcy,
w celu polepszenia jego zdrowia.
w celu polepszenia jego zdrowia.
•
Najczęściej wykonywaną
Najczęściej wykonywaną
transplantacją jest transfuzja krwi.
transplantacją jest transfuzja krwi.
Przyczyny dokonywania
Przyczyny dokonywania
transplantacji:
transplantacji:
•
Przyczyną dokonywania
Przyczyną dokonywania
transplantacji jest uszkodzenie,
transplantacji jest uszkodzenie,
ubytek lub brak określonej tkanki lub
ubytek lub brak określonej tkanki lub
narządu. Transplantowane tkanki i
narządu. Transplantowane tkanki i
narządy zwane są przeszczepami
narządy zwane są przeszczepami
( transplantami).
( transplantami).
Charakter przeszczepów:
Charakter przeszczepów:
•
Przeszczepy mogą mieć charakter
Przeszczepy mogą mieć charakter
naturalny lub niebiologicznych protez
naturalny lub niebiologicznych protez
z tworzywa sztucznego ( nerka, serce,
z tworzywa sztucznego ( nerka, serce,
zastawka sercowa, płuco- serce, kości,
zastawka sercowa, płuco- serce, kości,
naczynia krwionośne, obiecujące są
naczynia krwionośne, obiecujące są
doświadczenia ze sztuczna wątrobą).
doświadczenia ze sztuczna wątrobą).
Transplantacje protez , albo inaczej
Transplantacje protez , albo inaczej
alloplastyka, określane są ściślej
alloplastyka, określane są ściślej
mianem wszczepiania( implantacji).
mianem wszczepiania( implantacji).
Rodzaje przeszczepów:
Rodzaje przeszczepów:
•
1-Autotransplantacje ( operacje tego samego
1-Autotransplantacje ( operacje tego samego
organizmu, gdy dawca i biorca przeszczepów jest
organizmu, gdy dawca i biorca przeszczepów jest
tą samą osobą)
tą samą osobą)
•
2-Homotransplantacje (mogą mieć miejsce w
2-Homotransplantacje (mogą mieć miejsce w
obrębie tego samego, ale już całego gatunku
obrębie tego samego, ale już całego gatunku
ludzkiego)
ludzkiego)
•
3-Heterotransplantacje (jest operacja
3-Heterotransplantacje (jest operacja
obcogatunkową < obcopochodną > , w której
obcogatunkową < obcopochodną > , w której
przeszczep należy do osobnika innego gatunku-
przeszczep należy do osobnika innego gatunku-
zwierzęcia.
zwierzęcia.
•
4-Ex mortuo (z uwagi na witalny stan dawcy jest
4-Ex mortuo (z uwagi na witalny stan dawcy jest
to przeszczep z ciał zmarłych )
to przeszczep z ciał zmarłych )
•
5-Ex vivo ( przeszczep z ciał żywych )
5-Ex vivo ( przeszczep z ciał żywych )
Historia przeszczepów:
Historia przeszczepów:
•
Pomysły zmiany utraconych lub nieuleczalnie
Pomysły zmiany utraconych lub nieuleczalnie
uszkodzonych tkanek i narządów były
uszkodzonych tkanek i narządów były
marzeniem ludzkości od jej prapoczątków.
marzeniem ludzkości od jej prapoczątków.
Dopóki leczenie było domeną magów, a
Dopóki leczenie było domeną magów, a
ludzkość nie znała jeszcze skutecznych
ludzkość nie znała jeszcze skutecznych
sposobów umożliwiających realizację owych
sposobów umożliwiających realizację owych
marzeń o zdrowiu, transplantacje nie mogły
marzeń o zdrowiu, transplantacje nie mogły
mieć oczywiście miejsca. O pierwszych ich
mieć oczywiście miejsca. O pierwszych ich
próbach świadczą ryciny powstałe w bardzo
próbach świadczą ryciny powstałe w bardzo
odległych od naszych czasów cywilizacjach
odległych od naszych czasów cywilizacjach
Asteków, Etrusków, Majów, Tybetu, i Chin
Asteków, Etrusków, Majów, Tybetu, i Chin
.
.
Św. Kosma i Damian przeszczepiaja białemu człowiekowi
Św. Kosma i Damian przeszczepiaja białemu człowiekowi
kończynę Murzyna
kończynę Murzyna
•
W czasach Odrodzenia podjęto
W czasach Odrodzenia podjęto
pierwsze próby przeszczepiania
pierwsze próby przeszczepiania
chrząstek i kości, kierując się przy
chrząstek i kości, kierując się przy
tym nie tyle względami medycznymi-
tym nie tyle względami medycznymi-
dążeniem do zwalczania chorób, ile
dążeniem do zwalczania chorób, ile
estetycznym pragnieniem-
estetycznym pragnieniem-
korygowania braków i deformacji
korygowania braków i deformacji
ludzkiego ciała.
ludzkiego ciała.
•
Wzmianki o próbach przetaczania krwi
Wzmianki o próbach przetaczania krwi
cielęcej ludziom, pochodzące z II połowy
cielęcej ludziom, pochodzące z II połowy
XVII wieku, poświadczają o
XVII wieku, poświadczają o
niepowodzeniach i porzuceniu ich na
niepowodzeniach i porzuceniu ich na
około półtora wieku. Powodzeniem
około półtora wieku. Powodzeniem
natomiast zakończyła się operacja
natomiast zakończyła się operacja
przeszczepu skóry człowieka na
przeszczepu skóry człowieka na
człowieka, przeprowadzona w 1816 roku
człowieka, przeprowadzona w 1816 roku
przez angielskiego chirurga Capue w
przez angielskiego chirurga Capue w
Londynie.
Londynie.
•
Po dwóch następnych latach, tym
Po dwóch następnych latach, tym
razem niemieccy lekarze, dokonali
razem niemieccy lekarze, dokonali
transplantacji kości i wkrótce po tym
transplantacji kości i wkrótce po tym
– rogówki, gruczołu tarczycowego i
– rogówki, gruczołu tarczycowego i
tkanki nerwowej.
tkanki nerwowej.
•
Wielkie osiągnięcia, odnotowane w
Wielkie osiągnięcia, odnotowane w
medycynie XX wieku, umożliwiły szybki
medycynie XX wieku, umożliwiły szybki
rozwój liczby i jakości dokonywanych
rozwój liczby i jakości dokonywanych
transplantacji. Za punkt zwrotny w
transplantacji. Za punkt zwrotny w
rozwoju nadzwyczaj trudnej sztuki
rozwoju nadzwyczaj trudnej sztuki
transplantacji należy uznać przejście od
transplantacji należy uznać przejście od
przeszczepów komórek, tkanek i
przeszczepów komórek, tkanek i
narządów zewnętrznych człowieka do
narządów zewnętrznych człowieka do
przeszczepów jego narządów
przeszczepów jego narządów
wewnętrznych.
wewnętrznych.
•
Przełamywanie ograniczeń szybkiego rozwoju
Przełamywanie ograniczeń szybkiego rozwoju
liczby i jakości dokonywanych transplantacji
liczby i jakości dokonywanych transplantacji
wiąże się ze wzrostem liczby dawców
wiąże się ze wzrostem liczby dawców
narządów. Aby zwiększyć tę liczbę wymyślono
narządów. Aby zwiększyć tę liczbę wymyślono
nową definicję śmierci człowieka. W 1968
nową definicję śmierci człowieka. W 1968
roku tzw. Komisja Harwardzka odrzuciła
roku tzw. Komisja Harwardzka odrzuciła
dotychczasową klasyczną definicję śmierci,
dotychczasową klasyczną definicję śmierci,
opartą na zaniku krążenia krwi i oddychania
opartą na zaniku krążenia krwi i oddychania
na rzecz nowej definicji śmierci mózgowej.
na rzecz nowej definicji śmierci mózgowej.
•
Przyjęcie poglądu , że człowiek umiera w chwili,
Przyjęcie poglądu , że człowiek umiera w chwili,
gdy umiera jego mózg, a więc gdy nie ustały
gdy umiera jego mózg, a więc gdy nie ustały
jeszcze jego procesy krążenia krwi i
jeszcze jego procesy krążenia krwi i
oddychania, poszerzyło ogromną liczbę dawców
oddychania, poszerzyło ogromną liczbę dawców
narządów przydatnych dla celów transplantacji.
narządów przydatnych dla celów transplantacji.
Jednocześnie w ocenach zwolenników
Jednocześnie w ocenach zwolenników
klasycznej definicji śmierci, spotęgowało
klasycznej definicji śmierci, spotęgowało
kontrowersyjność transplantacji narządów
kontrowersyjność transplantacji narządów
pobieranych jeszcze z ciepłego , oddychającego
pobieranych jeszcze z ciepłego , oddychającego
ciała ludzkiego. Ostatecznie jednak przeważają
ciała ludzkiego. Ostatecznie jednak przeważają
interesy zwolenników transplantacji , ponieważ
interesy zwolenników transplantacji , ponieważ
o losie pozbawionego świadomości dawcy
o losie pozbawionego świadomości dawcy
narządów decydują ludzie posiadający
narządów decydują ludzie posiadający
świadomość-rodziny, lekarze, i biorcy.
świadomość-rodziny, lekarze, i biorcy.
Różne źródła przeszczepów:
Różne źródła przeszczepów:
•
Trwają wielostronne poszukiwania innych
Trwają wielostronne poszukiwania innych
źródeł narządów niż ich pobieranie ex vivo.
źródeł narządów niż ich pobieranie ex vivo.
Poszukiwania te kierują się zarówno ku
Poszukiwania te kierują się zarówno ku
narządom sztucznym, jak i naturalnym.
narządom sztucznym, jak i naturalnym.
Narządy sztuczne spełniają jednak na ogół
Narządy sztuczne spełniają jednak na ogół
swoją rolę do czasu wymiany narządu na
swoją rolę do czasu wymiany narządu na
naturalny, z istoty rzeczy bardziej
naturalny, z istoty rzeczy bardziej
odpowiedni. Wskazane ze wszech miar
odpowiedni. Wskazane ze wszech miar
autotransplantacje mają ograniczone
autotransplantacje mają ograniczone
zastosowanie, głównie do wymiany komórek
zastosowanie, głównie do wymiany komórek
i tkanek , np.. Szpiku kostnego , ale nie
i tkanek , np.. Szpiku kostnego , ale nie
narządów.
narządów.
Zasady przewodnie
Zasady przewodnie
transplantacji:
transplantacji:
•
Zasady te kształtowały się w okresie
Zasady te kształtowały się w okresie
kilkunastu lat na gruncie regulacji krajowych,
kilkunastu lat na gruncie regulacji krajowych,
dokumentów Rady Europy i konwencji
dokumentów Rady Europy i konwencji
organizacji o zasięgu światowym. Zostały
organizacji o zasięgu światowym. Zostały
przyjęte 24 stycznia 1991 roku przez Komitet
przyjęte 24 stycznia 1991 roku przez Komitet
Wykonawczy Światowej Organizacji Zdrowia.
Wykonawczy Światowej Organizacji Zdrowia.
Uzupełniono je 4 kwietnia 1997 roku w
Uzupełniono je 4 kwietnia 1997 roku w
Oviedia postanowieniami o ochronie praw
Oviedia postanowieniami o ochronie praw
człowieka i godności istoty ludzkiej wobec
człowieka i godności istoty ludzkiej wobec
zastosowań biologii i medycyny
zastosowań biologii i medycyny
Dziewięć zasad
Dziewięć zasad
przewodnich:
przewodnich:
•
1-zasada legalności,
1-zasada legalności,
•
2-zasada obiektywizmu,
2-zasada obiektywizmu,
•
3-zasada preferowania przeszczepów od
3-zasada preferowania przeszczepów od
zmarłych,
zmarłych,
•
4-zasada pełnoletności dawcy,
4-zasada pełnoletności dawcy,
•
5-zasada obrotu handlowego przeszczepami,
5-zasada obrotu handlowego przeszczepami,
•
6-zasada ogłaszania odpłatności za przeszczepy,
6-zasada ogłaszania odpłatności za przeszczepy,
•
7-zasady uczciwości ludzi medycyny,
7-zasady uczciwości ludzi medycyny,
•
8-zasada należnych honorariów,
8-zasada należnych honorariów,
•
9-zasada prymatu potrzeb zdrowotnych.
9-zasada prymatu potrzeb zdrowotnych.
Etyczne zasady transplantacji
Etyczne zasady transplantacji
narządów:
narządów:
1.Podczas wszelkich kontaktów medycznych między
1.Podczas wszelkich kontaktów medycznych między
lekarzem a pacjentem głównym obowiązkiem
lekarzem a pacjentem głównym obowiązkiem
lekarza jest dbałość o zdrowie pacjenta. Winien
lekarza jest dbałość o zdrowie pacjenta. Winien
mu jest najwyższą lojalność. Ta troska i oddanie
mu jest najwyższą lojalność. Ta troska i oddanie
muszą być zachowane przy wszystkich zabiegach
muszą być zachowane przy wszystkich zabiegach
medycznych, włącznie z takimi, które dotyczą
medycznych, włącznie z takimi, które dotyczą
transplantacji narządu z jednej osoby na inną,
transplantacji narządu z jednej osoby na inną,
przy czym zarówno dawca, jak i biorca pozostają
przy czym zarówno dawca, jak i biorca pozostają
pacjentami. Trzeba więc dbać by przestrzegane
pacjentami. Trzeba więc dbać by przestrzegane
były prawa ich obu. Żaden lekarz nie ma prawa
były prawa ich obu. Żaden lekarz nie ma prawa
brać na siebie odpowiedzialności za
brać na siebie odpowiedzialności za
transplantację narządu, jeżeli nie są w równym
transplantację narządu, jeżeli nie są w równym
stopniu przestrzegane rawa dawcy i biorcy.
stopniu przestrzegane rawa dawcy i biorcy.
2.Prawdopodobna transplantacja
2.Prawdopodobna transplantacja
narządu nie upoważnia do
narządu nie upoważnia do
rozluźnienia opieki medycznej.
rozluźnienia opieki medycznej.
Lekarz powinien dokładnie tak samo
Lekarz powinien dokładnie tak samo
troskliwie traktować pacjenta,
troskliwie traktować pacjenta,
będącego przypuszczalnym dawcą
będącego przypuszczalnym dawcą
narządu, jak tych, którymi opiekuje
narządu, jak tych, którymi opiekuje
się w związku z podobnym
się w związku z podobnym
obrażeniem czy chorobą.
obrażeniem czy chorobą.
•
3.Przed przystąpieniem do
3.Przed przystąpieniem do
transplantacji narządu niezbędnego do
transplantacji narządu niezbędnego do
życia musi zostać stwierdzona śmierć
życia musi zostać stwierdzona śmierć
dawcy co najmniej przez jeszcze
dawcy co najmniej przez jeszcze
jednego lekarza, oprócz tego, który
jednego lekarza, oprócz tego, który
zajmuje się biorcą tego narządu. Lekarz
zajmuje się biorcą tego narządu. Lekarz
powinien określić moment śmierci na
powinien określić moment śmierci na
podstawie orzeczenia klinicznego.
podstawie orzeczenia klinicznego.
Lekarz stosujący się do zasad etyki ma
Lekarz stosujący się do zasad etyki ma
obowiązek uwzględnić przy tym
obowiązek uwzględnić przy tym
wszystkie powszechnie uznane naukowe
wszystkie powszechnie uznane naukowe
środki badawcze, którymi dysponuje.
środki badawcze, którymi dysponuje.
•
4.Wskazane jest przeprowadzenie szczegółowej
4.Wskazane jest przeprowadzenie szczegółowej
rozmowy z dawca (w przypadku pobierania narządu
rozmowy z dawca (w przypadku pobierania narządu
od żywego dawcy ) i biorcą lub ich rodzinami czy
od żywego dawcy ) i biorcą lub ich rodzinami czy
też pełnomocnikami na temat proponowanego
też pełnomocnikami na temat proponowanego
zabiegu. Przy omawianiu zabiegu lekarz powinien
zabiegu. Przy omawianiu zabiegu lekarz powinien
być obiektywny, informując o wiadomym ryzyku i
być obiektywny, informując o wiadomym ryzyku i
ewentualnych komplikacjach, jak również o
ewentualnych komplikacjach, jak również o
możliwych alternatywach, jakimi dysponuje.
możliwych alternatywach, jakimi dysponuje.
Lekarze nie powinni podsycać oczekiwań
Lekarze nie powinni podsycać oczekiwań
nieusprawiedliwionych okolicznościami.
nieusprawiedliwionych okolicznościami.
Zainteresowanie lekarza postępem w dziedzinie
Zainteresowanie lekarza postępem w dziedzinie
poznania naukowego musi być zawsze
poznania naukowego musi być zawsze
podporządkowane zasadniczej sprawie tzn.
podporządkowane zasadniczej sprawie tzn.
pacjentom.
pacjentom.
5-Transplantacje narządów mogą być
5-Transplantacje narządów mogą być
przeprowadzane tylko:
przeprowadzane tylko:
-przez lekarzy, którzy dysponują
-przez lekarzy, którzy dysponują
specjalistyczna wiedzą medyczną i
specjalistyczna wiedzą medyczną i
umiejętnościami technicznymi, które
umiejętnościami technicznymi, które
przyswoili sobie dzięki szczególnemu
przyswoili sobie dzięki szczególnemu
wykształceniu oraz doświadczeniu i praktyce
wykształceniu oraz doświadczeniu i praktyce
podczas eksperymentów na zwierzętach,
podczas eksperymentów na zwierzętach,
-w klinikach, których wyposażenie może
-w klinikach, których wyposażenie może
wystarczająco zabezpieczyć zdrowie i dobre
wystarczająco zabezpieczyć zdrowie i dobre
samopoczucie wszystkich stron,
samopoczucie wszystkich stron,
uczestniczących w podjętym działaniu,
uczestniczących w podjętym działaniu,
6.Transplantację narządu można
6.Transplantację narządu można
podjąć dopiero po rzetelnym
podjąć dopiero po rzetelnym
wykorzystaniu i wyczerpaniu
wykorzystaniu i wyczerpaniu
wszystkich będących w
wszystkich będących w
dyspozycji metod leczenia.
dyspozycji metod leczenia.
7.Medycyna uznaje znaczenie, jakie ma
7.Medycyna uznaje znaczenie, jakie ma
transplantacja narządów dla opinii publicznej,
transplantacja narządów dla opinii publicznej,
i przyznaje jej prawo do rzetelnej informacji. Z
i przyznaje jej prawo do rzetelnej informacji. Z
reguły jednak najpierw środowisko lekarskie
reguły jednak najpierw środowisko lekarskie
powinno otrzymać sprawozdanie naukowe na
powinno otrzymać sprawozdanie naukowe na
temat zabiegu do wglądu i wykorzystania.
temat zabiegu do wglądu i wykorzystania.
Jeżeli ze względu na dramatyczne
Jeżeli ze względu na dramatyczne
okoliczności efektów medycznych niemożliwa
okoliczności efektów medycznych niemożliwa
jest zwyczajna droga przekazu informacji,
jest zwyczajna droga przekazu informacji,
upoważniony lekarz powinien sporządzić dla
upoważniony lekarz powinien sporządzić dla
mediów obiektywny , odpowiadający stanowi
mediów obiektywny , odpowiadający stanowi
rzeczy, dyskretny oficjalny komunikat.
rzeczy, dyskretny oficjalny komunikat.
Regulacje krajowe:
Regulacje krajowe:
W świetle prawa powszechnego nikt, nawet
W świetle prawa powszechnego nikt, nawet
dobrowolnie ,nie może, bez naruszania prawa,
dobrowolnie ,nie może, bez naruszania prawa,
godzić się na niebezpieczeństwo własnej śmierci,
godzić się na niebezpieczeństwo własnej śmierci,
ani też utratę jakiegokolwiek organu.
ani też utratę jakiegokolwiek organu.
-regulacje brytyjskie (transplantacje ex vivo
-regulacje brytyjskie (transplantacje ex vivo
ograniczone są do osób spokrewnionych
ograniczone są do osób spokrewnionych
genetycznie, a ex mortuo uwarunkowane są
genetycznie, a ex mortuo uwarunkowane są
wyraźną zgodą dawcy wyrażoną za jego życia)
wyraźną zgodą dawcy wyrażoną za jego życia)
-regulacje belgijskie (odnośnie transplantacji ex vivo
-regulacje belgijskie (odnośnie transplantacji ex vivo
ustawa przywiązuje duże znaczenie do dobrowolnej,
ustawa przywiązuje duże znaczenie do dobrowolnej,
świadomej, pisemnej, poświadczonej, datowanej,
świadomej, pisemnej, poświadczonej, datowanej,
podpisanej i odwoływalnej zgody dawcy
podpisanej i odwoływalnej zgody dawcy
przeszczepu, wzmacnianej niekiedy zgoda
przeszczepu, wzmacnianej niekiedy zgoda
współmałżonka, ex mortuo natomiast dopuszczalne
współmałżonka, ex mortuo natomiast dopuszczalne
są tam prawem na zasadzie zgody domniemanej
są tam prawem na zasadzie zgody domniemanej
dawcy, możliwej jednak do obalenia przez rodzinę)
dawcy, możliwej jednak do obalenia przez rodzinę)
-regulacje francuskie( la przeprowadzenia
-regulacje francuskie( la przeprowadzenia
transplantacji wymagana jest uprzednio
transplantacji wymagana jest uprzednio
wyrażona zgoda dawcy, odwołalna aż do jego
wyrażona zgoda dawcy, odwołalna aż do jego
śmierci. Obowiązują zasady anonimowości dawcy
śmierci. Obowiązują zasady anonimowości dawcy
i biorcy przeszczepu. Pobieranie organów od
i biorcy przeszczepu. Pobieranie organów od
osoby zmarłej jest ograniczone do celów
osoby zmarłej jest ograniczone do celów
terapeutycznych lub naukowych.
terapeutycznych lub naukowych.
-regulacje hiszpańskie ( ustawa warunkuje
-regulacje hiszpańskie ( ustawa warunkuje
pobieranie organów od dawców żyjących ich
pobieranie organów od dawców żyjących ich
pełnoletnością, celowością, zgodą- pisemną,
pełnoletnością, celowością, zgodą- pisemną,
wyraźną, niezależną i świadomą. Za podstawę
wyraźną, niezależną i świadomą. Za podstawę
pobierania przeszczepów od osób zmarłych
pobierania przeszczepów od osób zmarłych
przyjęto tam kryterium śmierci mózgowej i zgodę
przyjęto tam kryterium śmierci mózgowej i zgodę
domniemaną dawcy, z możliwością jej obalenia.
domniemaną dawcy, z możliwością jej obalenia.
Regulacje Polskie:
Regulacje Polskie:
Kompleksowe unormowania problematyki
Kompleksowe unormowania problematyki
transplantacji w Polsce zawiera ustawa z
transplantacji w Polsce zawiera ustawa z
26 października 1995 roku „O pobieraniu i
26 października 1995 roku „O pobieraniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i
przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów”, zwana potocznie ustawą
narządów”, zwana potocznie ustawą
transplantacyjną. Wyeliminowała ona
transplantacyjną. Wyeliminowała ona
wcześniejszą niejednoznaczność i brak
wcześniejszą niejednoznaczność i brak
polskich regulacji transplantacji,
polskich regulacji transplantacji,
uzgadniając polskie rozwiązania
uzgadniając polskie rozwiązania
normatywne ze standardami światowymi.
normatywne ze standardami światowymi.
Obowiązująca, wspomniana ustawa
Obowiązująca, wspomniana ustawa
transplantacyjna, opiera się na wielu, dość
transplantacyjna, opiera się na wielu, dość
precyzyjnie ujętych zasadach.
precyzyjnie ujętych zasadach.
1.Zasada celowości transplantacji (dopuszcza cele
1.Zasada celowości transplantacji (dopuszcza cele
lecznicze , diagnostyczne, naukowe i dydaktyczne
lecznicze , diagnostyczne, naukowe i dydaktyczne
transplantacji, zasada ta domaga się poinformowania
transplantacji, zasada ta domaga się poinformowania
dawcy i biorcy o możliwym ryzyku i konsekwencjach
dawcy i biorcy o możliwym ryzyku i konsekwencjach
transplantacji -medycznych, psychologicznych i
transplantacji -medycznych, psychologicznych i
społecznych)
społecznych)
2.Zasada prawnego statusu dawcy i biorcy przeszczepu
2.Zasada prawnego statusu dawcy i biorcy przeszczepu
( określa krąg podmiotów posiadających prawa dawcy
( określa krąg podmiotów posiadających prawa dawcy
i biorcy, zależnie od rodzaju transplantacji, z kręgu
i biorcy, zależnie od rodzaju transplantacji, z kręgu
potencjalnych dawców wyklucza: osoby w stanach
potencjalnych dawców wyklucza: osoby w stanach
terminalnych, o nieznanej tożsamości, małoletnie,
terminalnych, o nieznanej tożsamości, małoletnie,
kierowane nagannymi moralnie lub finansowymi
kierowane nagannymi moralnie lub finansowymi
motywami, niezdolne do czynności prawnych i nie
motywami, niezdolne do czynności prawnych i nie
wyrażające zgody na zbieg transplantacyjny)
wyrażające zgody na zbieg transplantacyjny)
Cd .
Cd .
3.Zasada kolejności pobierania przeszczepów
3.Zasada kolejności pobierania przeszczepów
(najpierw, gdy to możliwe, należy pobierać
(najpierw, gdy to możliwe, należy pobierać
przeszczepy od dawców zmarłych, pobieranie
przeszczepy od dawców zmarłych, pobieranie
przeszczepów od dawców żywych jest
przeszczepów od dawców żywych jest
uzależnione wieloma warunkami)
uzależnione wieloma warunkami)
4.Zasada określenia dysponenta przeszczepów
4.Zasada określenia dysponenta przeszczepów
(opiera się na założeniu domniemywanej
(opiera się na założeniu domniemywanej
zgody każdego potencjalnego dawcy na
zgody każdego potencjalnego dawcy na
oddanie własnych przeszczepów po swojej
oddanie własnych przeszczepów po swojej
śmierci, możliwym jednak do obalenia lub
śmierci, możliwym jednak do obalenia lub
konieczności istnienia wyraźnej zgody
konieczności istnienia wyraźnej zgody
potencjalnego dawcy za jego życia)
potencjalnego dawcy za jego życia)
Cd .
Cd .
5.Zasada właściwego doboru biorców
5.Zasada właściwego doboru biorców
przeszczepów (z medycznego punktu
przeszczepów (z medycznego punktu
widzenia najbardziej odpowiednie jest tutaj
widzenia najbardziej odpowiednie jest tutaj
kryterium zgodności tkankowej dawcy i
kryterium zgodności tkankowej dawcy i
biorcy, ponieważ stwarza wysokie
biorcy, ponieważ stwarza wysokie
prawdopodobieństwo pomyślnych rezultatów
prawdopodobieństwo pomyślnych rezultatów
transplantacji)
transplantacji)
6.Zasada donacji przeszczepów ( oznacza ona
6.Zasada donacji przeszczepów ( oznacza ona
zakaz przyjmowania zapłaty lub innych
zakaz przyjmowania zapłaty lub innych
korzyści majątkowych za przeszczepy,
korzyści majątkowych za przeszczepy,
zarówno przez samych dawców, jaki i ludzi
zarówno przez samych dawców, jaki i ludzi
medycyny zajmujących się transplantacjami,
medycyny zajmujących się transplantacjami,
oraz zakaz handlu przeszczepami)
oraz zakaz handlu przeszczepami)
Cd .
Cd .
7.Zasada relacji uczestników procesu
7.Zasada relacji uczestników procesu
transplantacji (relacja dawcy z lekarzem,
transplantacji (relacja dawcy z lekarzem,
relacja biorcy z lekarzem, relacja dawca-
relacja biorcy z lekarzem, relacja dawca-
biorca za pośrednictwem lekarza oraz rodzina
biorca za pośrednictwem lekarza oraz rodzina
dawcy – lekarz, rodzina dawcy- dawca,
dawcy – lekarz, rodzina dawcy- dawca,
rodzina biorcy- lekarz)
rodzina biorcy- lekarz)
8.Zasada tajemnicy lekarskiej (obowiązek
8.Zasada tajemnicy lekarskiej (obowiązek
lekarza nakazujący nieujawnianie osobom
lekarza nakazujący nieujawnianie osobom
postronnym wszystkiego, czego dowiedział
postronnym wszystkiego, czego dowiedział
się o chorym w związku z wykonywaniem
się o chorym w związku z wykonywaniem
zawodu)
zawodu)
Cd .
Cd .
9.Zasaa odpowiedzialności (zasada
9.Zasaa odpowiedzialności (zasada
odpowiedzialności cywilnej
odpowiedzialności cywilnej
(materialnej), majątkowej lekarza i
(materialnej), majątkowej lekarza i
zakładu opieki zdrowotnej za szkody
zakładu opieki zdrowotnej za szkody
związane z transplantacją. Warunkiem
związane z transplantacją. Warunkiem
takiej odpowiedzialności jest
takiej odpowiedzialności jest
stwierdzenie szkody ( uszczerbku życia
stwierdzenie szkody ( uszczerbku życia
lub zdrowia) i związku przyczynowego
lub zdrowia) i związku przyczynowego
transplantacji ze szkodą i wina lekarzy )
transplantacji ze szkodą i wina lekarzy )
Transplantacje z ciał
Transplantacje z ciał
martwych.
martwych.
Wątpliwości normatywne związane z
Wątpliwości normatywne związane z
transplantacją organów pochodzących z ciał
transplantacją organów pochodzących z ciał
zmarłych skupiają się głównie wokół kilku
zmarłych skupiają się głównie wokół kilku
zagadnień : uzyskiwania właściwej zgody,
zagadnień : uzyskiwania właściwej zgody,
określania momentu śmierci, proporcji miedzy
określania momentu śmierci, proporcji miedzy
dobrem biorcy a ryzykiem zabiegu,
dobrem biorcy a ryzykiem zabiegu,
przestrzegania rzeczywiście terapeutycznych
przestrzegania rzeczywiście terapeutycznych
celów operacji. Na ogół lekarze traktują
celów operacji. Na ogół lekarze traktują
pacjenta w sposób zindywidualizowany, jako
pacjenta w sposób zindywidualizowany, jako
osobowość niepowtarzalną z fizycznego,
osobowość niepowtarzalną z fizycznego,
psychicznego i patologicznego punktu
psychicznego i patologicznego punktu
widzenia. Etycy i prawnicy natomiast próbują
widzenia. Etycy i prawnicy natomiast próbują
nadawać temu, co jednostkowe, ale
nadawać temu, co jednostkowe, ale
powtarzalne, walor norm bardziej ogólnych.
powtarzalne, walor norm bardziej ogólnych.
Przeszczepianie organu ze zwłok
Przeszczepianie organu ze zwłok
dokonywane bywa po uzyskaniu
dokonywane bywa po uzyskaniu
zgody przyszłego dawcy wyrażonej
zgody przyszłego dawcy wyrażonej
przed jego śmiercią. Jeśli brakuje
przed jego śmiercią. Jeśli brakuje
takiej zgody, można ją domniemywać
takiej zgody, można ją domniemywać
albo decyzja może należeć do
albo decyzja może należeć do
najbliższych krewnych zmarłego.
najbliższych krewnych zmarłego.
Istnieje sprzeczność trudna do rozwikłania
Istnieje sprzeczność trudna do rozwikłania
jednoznacznego. Z jednej strony normy etyczne i prawne
jednoznacznego. Z jednej strony normy etyczne i prawne
domagają się absolutnie pewnych oznak śmierci dawcy
domagają się absolutnie pewnych oznak śmierci dawcy
organu, z drugiej zaś pozytywne wyniki transplantacji
organu, z drugiej zaś pozytywne wyniki transplantacji
zależą od jak najszybszego przemieszczenia organu po
zależą od jak najszybszego przemieszczenia organu po
chwili śmierci. Możliwe napięcia pomiędzy interesami
chwili śmierci. Możliwe napięcia pomiędzy interesami
biorcy i dawcy organu rysują się szczególnie ostro w
biorcy i dawcy organu rysują się szczególnie ostro w
przypadku pobierania organu tuż przed śmiercią
przypadku pobierania organu tuż przed śmiercią
biologiczną dawcy. W takich przypadkach pomocne, ale
biologiczną dawcy. W takich przypadkach pomocne, ale
nie decydujące bywa pojęcie śmierci klinicznej, która wg
nie decydujące bywa pojęcie śmierci klinicznej, która wg
charakterystyki medycznej polega na zatrzymaniu akcji
charakterystyki medycznej polega na zatrzymaniu akcji
serca i braku oddechu. Natomiast biologiczna śmierć
serca i braku oddechu. Natomiast biologiczna śmierć
całego organizmu, decydująca o pobraniu organu,
całego organizmu, decydująca o pobraniu organu,
utożsamiana bywa ze śmiercią mózgu.
utożsamiana bywa ze śmiercią mózgu.
Transplantacje z ciał
Transplantacje z ciał
żywych.
żywych.
Przeszczepianie z ciała dawcy żywego nasuwa
Przeszczepianie z ciała dawcy żywego nasuwa
wątpliwości nieznane przy transplantacjach
wątpliwości nieznane przy transplantacjach
organów ze zwłok. Przede wszystkim
organów ze zwłok. Przede wszystkim
transplantacja organów z dawcy żywego
transplantacja organów z dawcy żywego
prowadzi do okaleczenia zdrowego człowieka
prowadzi do okaleczenia zdrowego człowieka
dla ratowania człowieka chorego. Problem ten
dla ratowania człowieka chorego. Problem ten
znany jest w myśli etycznej pod nazwą
znany jest w myśli etycznej pod nazwą
zasady integralności Transplantacje z ciał
zasady integralności Transplantacje z ciał
żywych powodują naruszenie naturalnej
żywych powodują naruszenie naturalnej
integralności zarówno osobowości dawcy jak i
integralności zarówno osobowości dawcy jak i
biorcy organu. Oprócz tego występują tu inne
biorcy organu. Oprócz tego występują tu inne
zasady takie jak: intencji, oceny ryzyka
zasady takie jak: intencji, oceny ryzyka
dawcy i biorcy przeszczepu.
dawcy i biorcy przeszczepu.
Rozbieżne oceny:
Rozbieżne oceny:
Transplantacja organów bywa często określana jako
Transplantacja organów bywa często określana jako
przekazywanie „ daru życia”. Przekazywanie
przekazywanie „ daru życia”. Przekazywanie
wartości, powszechnie uznawanej za najcenniejszą,
wartości, powszechnie uznawanej za najcenniejszą,
wpływać musi na kształtowanie uczuć i zachowań
wpływać musi na kształtowanie uczuć i zachowań
zarówno dawcy jak i biorcy. W tym nadzwyczajnym
zarówno dawcy jak i biorcy. W tym nadzwyczajnym
akcie splatać się mogą zobowiązania do przekazania
akcie splatać się mogą zobowiązania do przekazania
„daru życia” , oczekiwania jego przyjęcia i
„daru życia” , oczekiwania jego przyjęcia i
pragnienia wyrażenia wdzięczności. Triada
pragnienia wyrażenia wdzięczności. Triada
przenikających się wzajemnie postaw – darowizny,
przenikających się wzajemnie postaw – darowizny,
przyjmowania i wdzięczności- konstytuuje relacje
przyjmowania i wdzięczności- konstytuuje relacje
intymności i szczególnej symbiozy dwóch osób.
intymności i szczególnej symbiozy dwóch osób.
Biorca może odczuwać upokorzenie, że nigdy nie
Biorca może odczuwać upokorzenie, że nigdy nie
będzie w stanie całkowicie spłacić swego wielkiego
będzie w stanie całkowicie spłacić swego wielkiego
długu wdzięczności wobec dawcy za jego dar
długu wdzięczności wobec dawcy za jego dar
bezcenny.
bezcenny.
Wrażliwość intelektualno- psychiczna może
Wrażliwość intelektualno- psychiczna może
ograniczać w szczególny sposób autonomię
ograniczać w szczególny sposób autonomię
biorcy i jego rodziny. Z tego też względu w
biorcy i jego rodziny. Z tego też względu w
niektórych interpretacjach psychologicznych,
niektórych interpretacjach psychologicznych,
transplantacje organów ludzkich ukazane są
transplantacje organów ludzkich ukazane są
jako „tyrania daru”, źródło wewnętrznej
jako „tyrania daru”, źródło wewnętrznej
udręki biorcy i jego najbliższych. Mimo
udręki biorcy i jego najbliższych. Mimo
wszystkich rozterek, ów szczególny dar życia
wszystkich rozterek, ów szczególny dar życia
otwiera możliwości „przeżycia swej śmierci”,
otwiera możliwości „przeżycia swej śmierci”,
życia „życiem wszczepiennym”, ale jeszcze
życia „życiem wszczepiennym”, ale jeszcze
nie nieśmiertelnym.
nie nieśmiertelnym.
Transplantacje organów z ciał osób zmarłych na
Transplantacje organów z ciał osób zmarłych na
ogół nie wzbudzają poważniejszych sprzeciwów
ogół nie wzbudzają poważniejszych sprzeciwów
kreatorów norm etycznych, wyrastających z
kreatorów norm etycznych, wyrastających z
wielkich systemów religijnych świata. Większe
wielkich systemów religijnych świata. Większe
różnice ocen rysują się odnośnie transplantacji z
różnice ocen rysują się odnośnie transplantacji z
ciał osób żywych. Wszystkie wielkie religie świata
ciał osób żywych. Wszystkie wielkie religie świata
nakazują respektowanie sprzeciwu dokonywania
nakazują respektowanie sprzeciwu dokonywania
transplantacji, wyrażonego przed śmiercią.
transplantacji, wyrażonego przed śmiercią.
Wszystkie religijne systemy normatywne
Wszystkie religijne systemy normatywne
dopuszczają transplantacje organów od dawcy
dopuszczają transplantacje organów od dawcy
sztucznie podtrzymywanego przy życiu za zgodą
sztucznie podtrzymywanego przy życiu za zgodą
rodziny. Rozbieżne są natomiast religijne oceny
rodziny. Rozbieżne są natomiast religijne oceny
pobierania organów od dzieci, osób
pobierania organów od dzieci, osób
niepełnosprawnych i znajdujących się w stosunku
niepełnosprawnych i znajdujących się w stosunku
służbowym podległości.
służbowym podległości.
Dość przekonywującą wymowę dla
Dość przekonywującą wymowę dla
uzasadnienia transplantacji, posiada
uzasadnienia transplantacji, posiada
ewangeliczna zasada miłości bliźniego.
ewangeliczna zasada miłości bliźniego.
Aprobatę etyki transplantacji wyraził
Aprobatę etyki transplantacji wyraził
niejednokrotnie papież Jan Paweł II.
niejednokrotnie papież Jan Paweł II.
Uzasadnił to potrzeba kształtowania
Uzasadnił to potrzeba kształtowania
nowej świadomości solidarności
nowej świadomości solidarności
zdrowych z chorymi oczekującymi na
zdrowych z chorymi oczekującymi na
przeszczep.
przeszczep.
Świeckiej i religijnej aprobacie sprzeciwia
Świeckiej i religijnej aprobacie sprzeciwia
się wielu wybitnych myślicieli. Jednym z
się wielu wybitnych myślicieli. Jednym z
nich jest profesor Leon Manteuffel, który
nich jest profesor Leon Manteuffel, który
stwierdził, że odczuwa w tej metodzie
stwierdził, że odczuwa w tej metodzie
„ poniżenie godności ludzkiej”.
„ poniżenie godności ludzkiej”.
Sformułował też zasadnicze pytanie „czy
Sformułował też zasadnicze pytanie „czy
naprawdę trzeba żyć za wszelka cenę?”-
naprawdę trzeba żyć za wszelka cenę?”-
przeciwnicy transplantacji organów
przeciwnicy transplantacji organów
odpowiadają na nie zgodnie-nie.
odpowiadają na nie zgodnie-nie.
Tezy przeciwników transplantacji wg Pawła
Tezy przeciwników transplantacji wg Pawła
Okołowskiego (filozof z Uniwersytetu
Okołowskiego (filozof z Uniwersytetu
Warszawskiego)
Warszawskiego)
•
Przeszczepy są złem, ponieważ godzą w świętość i
Przeszczepy są złem, ponieważ godzą w świętość i
nietykalność zwłok,
nietykalność zwłok,
•
Przyzwolenie na przeszczepy rozrywa więzi rodzinne ,
Przyzwolenie na przeszczepy rozrywa więzi rodzinne ,
•
Permisywizm transplantacyjny prowadzi do czysto
Permisywizm transplantacyjny prowadzi do czysto
utylitarnego traktowania zwłok,
utylitarnego traktowania zwłok,
•
Sakralne odczytywanie eschatologicznych nadziei w
Sakralne odczytywanie eschatologicznych nadziei w
transplantacji, wyrażanych hasłem „nie wszystek umrę”,
transplantacji, wyrażanych hasłem „nie wszystek umrę”,
•
Różnicuje globalne i jednostkowe znaczenie transplantacji,
Różnicuje globalne i jednostkowe znaczenie transplantacji,
•
Transplantacje są zawsze złem, niekiedy jednak możliwym
Transplantacje są zawsze złem, niekiedy jednak możliwym
do przyjęcia na zasadzie stanu wyższej konieczności,
do przyjęcia na zasadzie stanu wyższej konieczności,
•
Autocentryzm transplantacji,
Autocentryzm transplantacji,
•
Domaga się zalegalizowania handlu przeszczepami,
Domaga się zalegalizowania handlu przeszczepami,
zamiast obłudnego tolerowania nielegalnej ich
zamiast obłudnego tolerowania nielegalnej ich
komercjalizacji.
komercjalizacji.
Zagadnienia do
Zagadnienia do
przemyślenia:
przemyślenia:
•
Zastanów się nad wskazaniami i
Zastanów się nad wskazaniami i
przeciwwskazaniami typu moralnego w
przeciwwskazaniami typu moralnego w
wykorzystywaniu żywych dawców tkanek i
wykorzystywaniu żywych dawców tkanek i
narządów. Przedstaw rolę lekarza w
narządów. Przedstaw rolę lekarza w
pozyskiwaniu żywych dawców.
pozyskiwaniu żywych dawców.
•
Przedstaw ewolucję pojęcia śmierci i zasad
Przedstaw ewolucję pojęcia śmierci i zasad
uznawania za zmarłego.
uznawania za zmarłego.
•
Przemyśl, w jaki sposób przeprowadziłbyś
Przemyśl, w jaki sposób przeprowadziłbyś
rozmowę z matka młodocianej ofiary
rozmowę z matka młodocianej ofiary
wypadku, aby uzyskać jej opinię o
wypadku, aby uzyskać jej opinię o
stanowisku zmarłego co do ewentualnego
stanowisku zmarłego co do ewentualnego
wykorzystania jego narządów po śmierci.
wykorzystania jego narządów po śmierci.