Problemy etyczne

związane

z transplantologią

Adrian HARĘZGA, II RM

„Nie zabieraj

organów

do nieba, tam

wiedzą,

że potrzebne są

tylko tu,

na ziemi”

Definicja transplantacji

Transplantacja

to pobranie części organizmu

lub narządu jednego człowieka (dawcy) i wszczepieniu
go do organizmu drugiego człowieka (biorcy), który
tego narządu koniecznie potrzebuje do dalszego życia.

(z łac. transplantare, czyli szczepić i plantare - sadzić)

Rodzaje
przeszczepów

Autotransplantacja



to operacja przeprowadzana w obrębie

tego samego organizmu,



inaczej mówiąc to zabieg, w którym

dawcą i biorcą jest ta sama osoba.

Rodzaje przeszczepów

Izotransplantacje



Szczególny typ,



Zabiegi

przeprowadzane

między

identycznymi genetycznie osobnikami, czyli
bliźniakami jednojajowymi,



W

przypadku,

gdy

pobranie

i

przeszczepienie narządu odbywa się z
udziałem dwóch podmiotów, w odniesieniu
do

każdego

z

nich

należy

określić

przynależność gatunkową.

Rodzaje przeszczepów

Alloprzeszczepy



Jeśli dawca i biorca należą do tego samego

gatunku (ludzi lub zwierząt),



Z greckiego „allos” znaczy „inny”.

Rodzaje przeszczepów

Homotransplantacja



Gdy transplantację przeprowadza się

w obrębie przedstawicieli gatunku
ludzkiego,



Po grecku „homos” znaczy „jednakowy”.

Rodzaje przeszczepów

Ksenotransplantacja
Heterotransplantacja



Kiedy biorca i dawca należą do różnych

gatunków, co oznacza przypadek, w którym
biorcą przeszczepów pochodzenia zwierzęcego
jest człowiek,



„ksenos” w tłumaczeniu z greckiego znaczy

„obcy”, a „heteros” znaczy „inny”.

Podział transplantacji

E X M O R T U O

- p r z e s z c z e p i a n y o r g a n

p o c h o d z i o d d a w c y

z m a r łe g o

E X V I V O

- n a r z ą d z o s t a ł

p o b r a n y o d o s o b y

ż y ją c e j

T R A N S P L A N T A C J E

ASPEKTY PRAWNE

Aktem prawnym jest ustawa z dnia 1 lipca

2005 r.

o pobieraniu, przechowywaniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów.

(Dz.U.05.169.1411 → z dnia 6 września 2005 r.)

Prawo o transplantacji

Rozdział 2

Pobieranie komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich

Art. 5.

1.

Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich
przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia
sprzeciwu.

2.

W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności
do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za ich życia przedstawiciel
ustawowy.

3.

W przypadku małoletniego powyżej lat szesnastu sprzeciw może wyrazić
również ten małoletni.

Prawo o transplantacji

1. Sprzeciw wyraża się w formie:
1) wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie

komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;

2) oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we

własnoręczny podpis;

3) oświadczenia ustnego złożonego w obecności co

najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich
potwierdzonego.

Prawo o transplantacji

Pobieranie komórek, tkanek lub narządów od

żywych dawców

1) pobranie następuje na rzecz krewnego w linii prostej, rodzeństwa, osoby

przysposobionej lub małżonka oraz, z zastrzeżeniem art. 13, na rzecz innej
osoby, jeżeli uzasadniają to szczególne względy osobiste;

2) w odniesieniu do pobrania szpiku lub innych regenerujących się komórek

lub tkanek, pobranie może nastąpić również na rzecz innej osoby niż
wymieniona w pkt 1;

3) zasadność i celowość pobrania i przeszczepienia komórek, tkanek lub

narządów od określonego dawcy ustalają lekarze pobierający
i przeszczepiający je określonemu biorcy na podstawie aktualnego stanu
wiedzy medycznej;

Prawo o transplantacji

4) pobranie zostało poprzedzone niezbędnymi badaniami lekarskimi

ustalającymi, czy ryzyko zabiegu nie wykracza poza przewidywane

granice dopuszczalne dla tego rodzaju zabiegów i nie upośledzi w

istotny sposób stanu zdrowia dawcy;

5) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody szczegółowo,

pisemnie poinformowany o rodzaju zabiegu, ryzyku związanym z tym

zabiegiem i o dających się przewidzieć następstwach dla jego stanu

zdrowia w przyszłości przez lekarza wykonującego zabieg oraz przez

innego lekarza nie biorącego bezpośredniego udziału w pobieraniu

i przeszczepieniu komórek, tkanek lub narządu;

6) kobieta ciężarna może być kandydatem na dawcę jedynie komórek i

tkanek; ryzyko, o którym mowa w pkt 4 i 5, określa się w tym

przypadku również dla mającego się urodzić dziecka przy udziale

lekarza ginekologa-położnika i neonatologa;

Prawo o transplantacji

7) kandydat na dawcę ma pełną zdolność do czynności prawnych

i wyraził dobrowolnie przed lekarzem pisemną zgodę na pobranie

komórek, tkanek lub narządu w celu ich przeszczepienia określonemu

biorcy; wymóg określenia biorcy przeszczepu nie dotyczy pobrania szpiku

lub innej regenerującej się komórki i tkanki;

8) kandydat na dawcę został przed wyrażeniem zgody uprzedzony o

skutkach dla biorcy wynikających z wycofania zgody na pobranie komórek,

tkanek lub narządu, związanych z ostatnią fazą przygotowania biorcy do

dokonania ich przeszczepienia;

9) kandydat na biorcę został poinformowany o ryzyku związanym

z zabiegiem pobrania komórek, tkanek lub narządu oraz

o możliwych następstwach pobrania dla stanu zdrowia dawcy,

a także wyraził zgodę na przyjęcie komórek, tkanek lub narządu od tego

dawcy; wymóg wyrażenia zgody na przyjęcie przeszczepu od określonego

dawcy nie dotyczy szpiku lub innych regenerujących się komórek i tkanek.

Prawo o transplantacji

Art. 13.
1) pisemną zgodę biorcy na pobranie komórek, tkanek lub narządu od

tego dawcy;

2) opinię Komisji Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej;
3) orzeczenie kierownika zespołu lekarskiego mającego dokonać

przeszczepienia o zasadności i celowości wykonania zabiegu.

1.

Pobranie komórek, tkanek lub narządu od żywego dawcy na rzecz

osoby nie będącej krewnym w linii prostej, rodzeństwem, osobą

przysposobioną lub małżonkiem, wymaga zgody sądu rejonowego

właściwego ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu dawcy,

wydanego w postępowaniu nieprocesowym, po

wysłuchaniu wnioskodawcy oraz po zapoznaniu się z opinią Komisji

Etycznej Krajowej Rady Transplantacyjnej.

2.

Przepis ust. 1 nie dotyczy pobrania szpiku i innych regenerujących

się komórek lub tkanek.

3.

Sąd wszczyna postępowanie na wniosek kandydata na

dawcę.

Historia transplantacji



Pierwsze próby przeszczepiania tkanek i narządów, jak podają

źródła pisane, miały miejsce jeszcze przed naszą erą w Indiach



Potem, według legendy apokryficznej Jezus, przywraca

żołnierzowi obcięte ucho. Ucho to obciął św. Piotr, chcąc

obronić Jezusa przed aresztowaniem w Ogrodzie Oliwnym, na

górze Getsemani w Jerozolimie



Istnieje też legenda o Św. Antonim Padewskim, który ponoć

przyszył żołnierzowi stopę obciętą w trakcie walki



Podobno też za czasów cesarza Dioklecjana w 280 r n.e. święci

Kosma i Damian przeszczepili komuś dolna kończynę pobraną

ze zwłok- to właśnie ich medycyna transplantacyjna  przyjęła

za swoich patronów



W XVI w. n. e. Włoch o nazwisku Togliacozzi przeprowadził

plastyczną operację twarzy, przeszczepiając pacjentowi skórę.



W 1858 r. L. Ollier zapoczątkował badania nad przeszczepami

kości, kontynuowane w XX w. Zaraz na początku wieku XX,

pierwszy raz z powodzeniem przeszczepiono rogówkę

Historia transplantacji



W tym samym czasie francuski chirurg Alexis Carell opracował podstawowe

zasady techniki chirurgicznego przeszczepiania narządów. Prowadził też

pionierskie prace eksperymentalne nad stworzeniem życia w laboratorium,

zapoczątkował też badania dotyczące transplantacji i doświadczenia z

hodowlą tkanek. W 1912 r. Carell otrzymał Nagrodę Nobla w

dziedzinie fizjologii medycznej. Ostatecznym uzasadnieniem Nagrody były

osiągnięcia w chirurgii naczyń krwionośnych i obiecujące doświadczenia z

przeszczepami narządów



Pierwsze udane przeszczepienie ludzkiej nerki człowiekowi – od dawcy

bliźniaka, miało miejsce w USA w grudniu 1954 r. Operację tę przeprowadzili

J.E. Murray i J.P. Merril.



Pierwszego udanego przeszczepu szpiku kostnego dokonał w 1957 r. G. Mathe



A w 1967 r. przeprowadzono w Kapsztadzie w RPA pierwszy udany przeszczep

serca



W Polsce pierwszy udany przeszczep nerki pobranej ze zwłok miał miejsce w

styczniu 1966 r. w Warszawie - dokonali go ( właściwie wbrew obowiązującemu

wówczas prawu!) profesorowie Jan Nielubowicz I Tadeusz Orłowski. Był to w

skali statystyki światowej dopiero 621 udany zabieg transplantacyjny narządu.

Natomiast pierwsze przeszczepienie serca w Polsce odbyło się

1985 r w Zabrzu, przeprowadził je prof. Zbigniew Religa

Aby przeszczepienie było możliwe

 



dokładnie ustalić przyczynę śmierci potencjalnego dawcy,



komisja ds. Orzekania o Śmierci Osobniczej musi

jednoznacznie stwierdzić śmierć mózgu, przeprowadzić

badania wykluczające zakażenia wirusowe, bakteryjne

i grzybicze potencjalnego dawcy,



zgodę na pobranie narządów musi podpisać prokurator,



trzeba wykluczyć u potencjalnego dawcy, poprzez

odpowiednie badania, uogólnioną miażdżycę, nowotwory

złośliwe i choroby innych układów,



dopiero wówczas należy powiadomić Poltransplant

i przesłać odpowiednia informację o dawcy.

Aby przeszczepienie było możliwe



sprawdzić w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, czy
jest tam złożony sprzeciw potencjalnego dawcy - jeśli
jest, odstępuje się od kontynuowania procedury



ustalić przemieszczenie narządów pozanerkowych
i czas zabiegu, uwzględniając pogodę, dojazd,
itp.



pobrać węzły chłonne do oznaczenia antygenów
transplantacyjnych i testu cytotoksycznego z
potencjalnymi biorcami oczekującymi na Krajowej
Liście Poltransplantu

W Polsce, choć prawo nie wymaga zgody rodziny zmarłego na
pobranie jego narządów do transplantacji – nigdy nie dokonuje się
przeszczepów wbrew woli rodziny zmarłego, czasem nawet ignorując
jego wolę bycia dawcą, wyrażoną za życia. Tym samym ich decyzja
kosztuje życie sześciu innych osób, które można by uratować...
Od 2003 roku nie więcej niż 10 razy odstąpiono od procedury
transplantacyjnej na skutek sprzeciwu potencjalnego dawcy,
zarejestrowanego w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów.
Nie rozpoczyna się też w większości przypadków procedury, bo
ustawa nie nakłada na lekarzy takiego obowiązku, a zbyt wielu z nich
zwyczajnie obawia się ... reakcji rodziny zmarłego.
Rodziny nie wyrażające zgody na pobranie narządów od ich bliskich,
często używają argumentu o naruszaniu ciała, o braku szacunku, itd.
Natura nie zna szacunku wobec zmarłych.

Ile żyją organy?

Ile osób na nie czeka?

 

W zasadzie najlepiej do przeszczepienia nadają się organy od osób młodych,

choć ta granica jest płynna i tyleż, co od wieku, zależy również od stanu samego

narządu. Na pewno nie nadają się na dawców ludzie powyżej 50 lat życia,

ponieważ przeszczepiony organ w nowym organizmie starzeje się 2 razy

szybciej. Dawcami najczęściej są ludzie tragicznie zmarli w

wypadkach samochodowych lub inne ofiary gwałtownej śmierci – np. samobójcy.

Narządy pochodzące od jednej w pełni zdrowej zmarłej osoby mogą uratować

życie sześciu chorym. W trakcie pobrania wielonarządowego można bowiem

eksplantować dwie nerki, serce, trzustkę, wątrobę i płuca.

Przy dzisiejszym stanie wiedzy i techniki medycznej wątroba może być

przeszczepiana od 8 do 12 godzin od pobrania, nerka może być utrzymywana w

stanie żywym ponad 24 godziny.

W przypadku serca bardzo istotne jest, by odległość, jaką ma przemierzyć serce

od dawcy do biorcy była jak najkrótsza. Od momentu pobrania lekarze mają

zaledwie 4-5 godzin, by je przeszczepić - każda minuta może zdecydować

ostatecznie o tym, że przeszczep nie uda się, cały wysiłek prawie 60 -

osobowego zespołu zmarnowany.

Przeszczepy w religiach



Buddyzm

przypisuje dużą wartość aktom współczucia,

ale ofiarowywanie tkanek i organów jest sprawą

indywidualnego wyboru.



Katolicyzm

postrzega dawanie organów jako akt

miłosierdzia, miłości i poświęcenia. "O ile nie są łamane

zasady etyczne, katolicy powinni traktować możliwość

oddania

narządu

jako

wyzwanie

dla

własnej

wielkoduszności i braterskiej miłości" - twierdzi Jan Paweł.



Hinduizm

nie zabrania przeszczepów organów ani

tkanek. Oddanie narządu jest kwestią osobistej decyzji.



Islam

kładzie duży nacisk na zasadę ratowania ludzkiego

życia. Większość islamskich uczonych należących do

różnych szkół prawa koranicznego uznaje nadrzędność tej

zasady, a tym samym pochwala transplantację.

Przeszczepy w religiach



Judaizm

wspiera i pochwala ofiarowywanie narządów do

przeszczepów. "Jeśli ktoś, oddając organ, może uratować

komuś życie, to musi to zrobić, nawet jeśli nie wie, kto jest

biorcą" - twierdzi ortodoksyjny rabin Moses Tendler. Jedna z

głównych zasad żydowskiej etyki to "nieskończona wartość

istoty ludzkiej".



Szintoizm

, wyznawany głównie w Japonii, naucza, że ciało

zmarłego jest nieczyste i niebezpieczne. Ingerencja w nie to

poważne wykroczenie. Może ponadto przerwać więź między

zmarłym a żywymi członkami rodziny.



Świadkowie Jehowy

nie zachęcają do transplantacji, chociaż

decyzję w tej sprawie pozostawiają sumieniu. Przeszczepiane

organy muszą być jednak, o ile to możliwe, pozbawione krwi.

Transfuzja krwi jest niedozwolona.

CBOS

Polacy prawie powszechnie (90%)

uznają,
że idea transplantacji narządów jest
słuszna. Przeciwnicy przeszczepiania
narządów stanowią zaledwie 4% ogółu (o
3 punkty mniej niż w 2005 roku).

CBOS

Zdecydowana większość Polaków (78%,

wzrost o 4 punkty w stosunku do roku 2005)
deklaruje gotowość do oddania swoich
narządów po śmierci. Nieco mniej badanych
(69%) przyznaje, że byliby skłonni wypełnić
tzw. oświadczenie woli, w którym wyraziliby
zgodę na ofiarowanie swoich organów po
śmierci.

CBOS

Wybór

systemu

prawnego,

który

powinien

regulować

pobieranie

narządów, wyraźnie dzieli społeczeństwo;

najbardziej liczna grupa (45%) uważa, iż

narządy powinny być pobierane tylko od

osób, które wyraziły na to zgodę za życia,

nieco mniej zaś (39%) opowiada się za

modelem zgody domniemanej, opartym

na braku sprzeciwu za życia.

CBOS

Trzy piąte Polaków (60%) nie wie, jakie

prawo

dotyczące

pobierania

narządów

obowiązuje w kraju. Co czwarty (24%
– o siedem punktów mniej niż w 2005 roku)
błędnie

wskazuje,

że

jest

to

zasada

wymagająca czynnego wyrażenia zgody, a
tylko co szósty (16% – o 6 punktów więcej niż
w roku 2005) odpowiada poprawnie, że jest to
zasada zgody domniemanej.

Statystyka zmarłych dawców narządów

Statystyka przeszczepów narządów ogółem

Krajowa lista oczekujących na
przeszczepienie

„Każdy narząd przeszczepiony ma swoje
źródło w decyzji o wielkiej wartości
etycznej: decyzja, aby bezinteresownie
ofiarować

części

własnego

ciała

dla zdrowia i dobra drugiego człowieka.
W

tym

dokładnie

zawiera

się

szlachetność tego czynu, który jest
autentycznym aktem miłości.”

Jan

Paweł II