Problemy etyczne

transplantologii

Zakład Zdrowia Publicznego

Marta Dąbrowska – Bender

• Przeszczepianie narządów,

transplantacja (z łac. transplantare -
szczepić i plantare - sadzić) -
przeszczepienie narządu w całości lub
części, tkanki lub komórek z jednego
ciała na inne (lub w obrębie jednego
ciała). Przeszczepianiem narządów
zajmuje się medyczna dziedzina
naukowa nazywana transplantologią.

Pierwsze przeszczepy na

świecie

– 1954 - pierwszy przeszczep nerki (od

brata bliźniaka) - (Joseph Murray i John
Merrill - Boston)

– 1963 - pierwsza próba przeszczepu

wątroby (Thomas Starzl - Denver)

• Medycyna transplantacyjna jak żadna

inna specjalność medyczna jest
związana z wieloma niezwykle
trudnymi problemami etyczno –
obyczajowymi i prawnymi.

• Dnia 26 stycznia 1966 roku, w I Klinice

Chirurgicznej Akademii Medycznej w
Warszawie, dokonano pierwszej w
Polsce pomyślnej transplantacji nerki.

• Przeszczepianie narządu stanowi bardzo

szczególną formę leczenia, gdyż poza

chorym i lekarzem wykonującym zabieg

potrzebny jest narząd pobrany od innego

człowieka (

żywego lub zmarłego),

którego

nazywamy dawcą.

• Prawie zawsze narządy te pobierane są od

osób zmarłych.

• Kolejny problem stwarza konieczność

zrozumienia i akceptacji przez

społeczeństwo i środowisko medyczne

koncepcji i kryteriów śmierci mózgowej oraz

akceptacji pobierania narządów od zmarłych

i ich dystrybucji

1. „Ustawy o pobieraniu i przeszczepianiu

komórek, tkanek i narządów” w 1995 roku

2. USTAWA z dnia 1 lipca 2005 r. o

pobieraniu, przechowywaniu i
przeszczepianiu komórek, tkanek i
narządów

(obowiązująca)

3. Projekt

USTAWY z 2008 r. o zmianie

ustawy o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu
komórek, tkanek i narządów oraz o
zmianie ustawy - Przepisy
wprowadzające Kodeks karny – 1
styczeń 2009 r.

Kodeks Etyki Lekarskiej

Transplantacja

Art. 33. Lekarz może pobierać komórki, tkanki i

narządy ze zwłok w celu ich przeszczepiania,

o ile zmarły nie wyraził za życia sprzeciwu.

Art. 34. Lekarz, po stwierdzeniu śmierci

mózgowej winien podtrzymywać

funkcjonowanie komórek, tkanek i narządów,

jeżeli mają one zostać przeszczepione.

Art. 35. Lekarz nie może otrzymywać korzyści

majątkowej lub osobistej za pobierane lub

przeszczepiane komórki, tkanki i narządy.

Art. 36. Pobranie komórek, tkanek lub narządów

od żyjącego dawcy dla celów transplantacji

może być dokonane tylko od dorosłego za jego

pisemną zgodą, w warunkach pełnej

dobrowolności, po uprzednim poinformowaniu

go o wszelkich możliwych następstwach

związanych z tym zabiegiem. Pobranie od

żyjącego dawcy narządu niezbędnego do życia

jest niedopuszczalne.

Art. 37. Pobranie szpiku od dziecka jest dozwolone

za zgodą jego przedstawiciela ustawowego. W

przypadku osoby niepełnoletniej, o ile jest ona

zdolna do wyrażenia świadomej zgody, powinno

się uzyskać również jej zgodę.

Konwencja o ochronie praw człowieka i

godności istoty ludzkiej

w odniesieniu do zastosowań biologii i

medycyny:

Konwencja o prawach człowieka i

biomedycynie

• POBIERANIE NARZĄDÓW I TKANEK OD

ŻYJĄCYCH DAWCÓW DLA CELÓW

TRANSPLANTACJI

Artykuł 19
Postanowienia ogólne
1. Pobranie narządów albo tkanek od żyjącego

dawcy w celu dokonania przeszczepu może być

przeprowadzone jedynie dla uzyskania

terapeutycznej korzyści biorcy i tylko wtedy, gdy

nieosiągalny jest odpowiedni narząd lub tkanka od

osoby zmarłej, a nie istnieje alternatywna metoda

terapeutyczna o porównywalnej skuteczności.

2. Wymagana zgoda, o której mowa w art. 5,

powinna dotyczyć konkretnego pobrania, być

wyrażona w sposób wyraźny, na piśmie lub

przed właściwymi instytucjami.

Artykuł 20
Ochrona osób niezdolnych do wyrażenia

zgody na pobranie narządów

1. Nie można dokonać pobrania narządów lub

tkanek od osoby, która nie ma zdolności do

wyrażenia zgody, o której mowa w art. 5.

2. Wyjątkowo i zgodnie z ochroną zapewnioną

przez przepisy prawa, pobranie

regenerujących się tkanek od osoby, która nie

ma zdolności do wyrażenia zgody, może być

dokonane, gdy zostaną spełnione wszystkie

następujące warunki:

i. odpowiedni dawca mający zdolność do

wyrażenia zgody nie jest osiągalny;

ii. biorcą jest brat lub siostra dawcy;
iii. przeszczep jest niezbędny dla ratowania

życia biorcy;

iv. zgoda, o której mowa w art. 6 ust. 2 i 3,

została wyrażona w sposób wyraźny i na

piśmie,

zgodnie z prawem i za zgodą właściwej

instytucji oraz dotyczy konkretnego pobrania;

v. potencjalny dawca nie zgłasza sprzeciwu.

ROZDZIAŁ VII
ZAKAZ OSIĄGANIA ZYSKU I

WYKORZYSTYWANIE CZĘŚCI
CIAŁA LUDZKIEGO

Artykuł 21
Zakaz osiągania zysku
Ciało ludzkie i jego części nie mogą,

same w sobie, stanowić źródła zysku

Artykuł 22
Wykorzystanie pobranych części ciała

ludzkiego

Jeżeli w czasie interwencji medycznej

pobrano część ciała ludzkiego, może być
ona przechowywana i wykorzystana w celu
innym niż ten, dla którego została pobrana,
tylko wtedy, gdy właściwie poinformowano
o tym odpowiednie osoby i uzyskano ich
zgodę.

• Poszukiwano głównie odpowiedzi na

nurtujące pytanie, która z regulacji w

kwestii zgody dawcy narządów jest

etycznie usprawiedliwiona, a która

jest niedopuszczalna.

• Stwierdzono, że regulacja

domniemanej zgody nie wymaga

uświadamiania i edukacji

potencjalnych dawców narządów oraz

czekania na ich formalną zgodę.

• Ustanowiono odgórnie, że wszyscy,

którzy nie zgłosili formalnego sprzeciwu,
są w przypadku śmierci dawcami
narządów. W taki więc sposób, zarówno
dawców świadomych jak i nie
świadomych, gdzie jedni nie wiedzieli o
ustawie, a drudzy nie zdążyli zgłosić
sprzeciwu –

wszystkich włącza się do

grupy dawców, powiększając w ten
sposób ich liczbę

• Polska ustawa transplantacyjna z 1995

roku, jak i obecnie obowiązująca z 1
lipca 2005 roku, stosuje regulacje
sprzeciwu,

tj. zgody domniemanej.

• W krajach rozwiniętych spotyka się trzy

odmienne regulacje kwestii zgody na
pobieranie organów ze zwłok ludzkich.

• Pierwsza mówi o:

regulacji formalnej

zgody przyszłego dawcy,

• Druga traktuje o

regulacji zgody

rodziny zmarłego zaś

• Trzecia o

regulacji domniemanej

zgody, tzn. możliwość wyrażania
sprzeciwu przez przyszłego dawcę.

• W USA, Niemczech, Holandii oraz

Wielkiej Brytanii -

wymaga się

świadomej zgody bezpośrednio od
potencjalnego dawcy za jego życia
na pobranie narządów, bądź zgody
odpowiedniego członka rodziny.

• Francja, Belgia, Włochy, Austria,

Hiszpania i Portugalia -

nie wymaga

formalnej zgody za życia potencjalnego

dawcy

, którego narządy po śmierci oraz

braku zanotowanego za życia sprzeciwu

stają się na mocy ustawy własnością

państwa i instytucji medycznych.

• Jedyną powinnością lekarza wedle

ustawy jest zasięgnięcie informacji, czy

nie został zgłoszony sprzeciw.

• W Wielkiej Brytanii odrzucono tego

typu tłumaczenie zgody domniemanej,

ponieważ mogłoby to podważyć
zaufanie społeczeństwa do polityków i
opieki medycznej

• Takie określenie prowadzi do

nieetycznego upaństwowienia i
zawłaszczenia czyjejś własności.

• Transplantacja zakłada uzyskanie

wcześniej, jasno wyrażonej,
dobrowolnej i świadomej zgody
dawcy bądź jego ustawowego
przedstawiciela.

W takim

kontekście medycyna poprzez
transplantację umożliwia dawcy
dokonanie aktu darowania części
siebie drugiej osobie

• Polscy lekarze, podjęli decyzje która w praktyce

odrzuciła proponowaną im przez ustawę
niewłaściwą formę pozyskiwania narządów.

• Nie skorzystali z propozycji uczestniczenia w

państwowym zawłaszczaniu zwłok ludzkich ale
postanowili zwracać się do rodzin zmarłych z
pytaniem o ten gest miłości darowania organów
przez ich zmarłego, bliskiego członka rodziny.

• Można by rzec, że lekarze działają

niejako wbrew ustawie, w której rodzina

jest ubezwłasnowolniona, ale zgodnie

ze swoim sumieniem i z wyczuciem

darczyńcy i daru, o który chodzi.

• Zdają sobie sprawę z tego, że głównym

źródłem takich decyzji powinna być za

życia najpierw osoba darczyńcy, a w

przypadku jej braku jego najbliższa

rodzina