Transplantologia narządów

Przeszczep – przeniesienie tkanki lub narządu w miejsce narządu brakującego, ubytku lub uszkodzenia, prowadzącego do daleko posuniętej niewydolności.

Materiał w zależności od miejsca pobrania możemy podzielić na:
- autogenny (pochodzący z tego samego organizmu) – polega on na pobraniu tkanki lub narządu od osoby poddanej zabiegowi i przeniesieniu go na inną okolice ciała.
- syngeniczny – pochodzący bliźniaka jednojajowego.
- alogenny – miejscem skąd pobiera się materiał do przeszczepu jest osobnik tego samego gatunku, różniącego się genetycznie od biorcy.
- ksenogenny – kiedy to miejscem pobrania jest organizm obcego gatunku (najczęściej przy przeszczepie skóry jest to materiał pochodzący od świń, wykorzystywany jako opatrunek)
- skóra z hodowli tkankowej – otrzymuje się ją poprzez namnażanie ludzkich komórek, stosowana jest do pokrywania rozległych ubytków np.: oparzeń.

Przeszczep skóry - Skóra - największy narząd powłoki wspólnej kręgowców o złożonej budowie i wielorakich funkcjach; powłoka właściwa. Podział przeszczepów skóry dzielony jest w zależności od grubości zastosowanego materiału.
- pośrednia grubość - w skład materiału tkankowego używanego do zabiegu wchodzi naskórek i część skóry właściwej, miejscem pobrania jest okolica ud, pośladków lub brzucha. Narzędziami używanymi do pobierania tego rodzaju przeszczepów są: – noże (Humbego, Wecka) – dermatom bębnowy (Reesego) – dermatom elektryczny (Browna, Padgeta). Przeszczep układamy luźno w miejscu rany, cienkie przeszczepy nie wymagają mocowania do brzegów rany, gdyż nie mają tendencji do obkurczania się. Aby nastąpiło dobre wgajanie się przeszczepu, koniecznie jest usunięcie zalegających skrzepów spod transplantu. Wykonuje się to, wypłukując przestrzeń pod transplantem roztworem soli fizjologicznej.
- pełna grubość - w tym przypadku materiał obejmuje całą grubość skóry właściwej. Przeszczepy tego typu wykorzystuje się w leczeniu ubytków skóry twarzy, rąk gdy nie jest możliwe wykorzystanie tzw. płata przesuniętego. Zgodność koloru skóry twarzy z pobranym materiałem, otrzymuje się wykorzystując skórę okolicy małżowiny usznej bądź okolicy nadobojczykowej. Do przeszczepu skórę pełnej grubości pobieramy nożem. Po pobraniu należy oczyścić pobrany materiał z tkanek podskórnych, które mogły by utrudniać gojenie się graftu. Zaopatrzenie miejsca pobrania przeszczepu polega na zszyciu brzegów powstałej rany, bądź gdy powierzchnia pobranego przeszczepu uniemożliwia zszycie rany, do pokrycia stosujemy przeszczep skóry o pośredniej grubości.
- przeszczepy złożone zawierają różnego rodzaju tkanki np. tkankę podskórną, kość, chrząstkę. Przykładem przeszczepu złożonego może być przeszczep małżowiny usznej. 

Przyjęcie się przeszczepu Czynnikami mającymi wpływ na gojenie się graftu skórnego są: dobre unaczynienie podłoża, dobre przyleganie przeszczepu, - odpowiednie przygotowanie rany przed wykonaniem przeszczepu.
Czy po takich zabiegach zawsze muszą pozostać szpecące blizny? Zazwyczaj już po krótkim czasie chory zapomina o rozległych uszkodzeniach ciała i o tym, że trwała walka o jego życie. Najważniejsze stają się dla niego pozostałości po ranach, czyli blizny. Po urazie zawsze zostaje blizna, ale przechodzi ona różne fazy przekształcania się i zmienia się zazwyczaj w ciągu 0,5-1 roku. U osób bardzo młodych okres przetwarzania się blizny może trwać nawet 2 lata.

Przeszczep nerki Nerki są narządem parzystym. Zapewniają kontrolę organizmu nad zasobami wody, wydalają zbędne produkty przemiany materii poprzez produkowany w nich mocz. Nerki produkują również hormon – erytropoetynę, która jest niezbędna do produkcji czerwonych krwinek. Transplantacja nerki jest uznawana za najlepszą metodę leczenia nerkozastępczego, gdyż znacznie wydłuża ona życie pacjenta i poprawia jego jakość [wydłuża życie pacjenta do 20lat, zmniejsza ryzyko zgonów o 68%]. Dodatkowo, porównując przeszczep z dializoterapią, mniejsze koszty generuje przeszczep.  Źródłem narządu dla biorcy może być zmarły dawca lub dawca spokrewniony, Polskie prawo nie pozwala na transplantację narządów od osób które nie są spokrewnione z biorcą. Co do samego przeszczepu: jego głównym warunkiem jego wykonania jest zgodność grup krwi obu stron [dawcy oraz biorcy], a także ujemny wynik próby krzyżowej [limfocyty dawcy i surowica biorcy] i oczywiście dobry stan kliniczny samego biorcy. Wybór biorcy następuje w programie komputerowym, według algorytmu jednakowego dla wszystkich ośrodków transplantacyjnych w naszym kraju. Zabieg: Cały zabieg polega na odtworzeniu połączeń które występują w każdym normalnym organizmie, czyli połączeniu tętnicy nerki z tętnicą biorcy, oraz moczowodu w pęcherzem moczowym. Przeszczepu nie dokonuje się w miejsce fizjologicznego położenia nerek [ze względów fizjologicznych, operacja wymagałaby usunięcia własnych nerek biorcy oraz szerokim otwarciem jamy brzusznej]. Korzystnym miejscem dla przeszczepu nerki jest talerz biodrowy. Po zabiegu: Po wykonaniu zabiegu, biorca musi przyjmować leki immunosupresyjne, zapobiegające procesowi odrzucania. Leczenie to jest niezbędne na okres funkcjonowania przeszczepu. Może być przyczyną infekcji oraz zwiększonej zapadalności na choroby układu krążenia i nowotwory [reasumując: nie jest obojętne dla organizmu]. Pierwszym posiłkiem, spożywanym na początku drugiej doby po zabiegu jest kleik. Podawany jest po stwierdzeniu pracy jelit, oraz odejściu gazów z jamy brzusznej. We wczesnym okresie po operacji, gdy odporność organizmu jest najbardziej osłabiona należy zwracać szczególną uwagę na niebezpieczeństwo zakażeń nabywanych przez przewód pokarmowy. Należy więc unikać takich produktów jak m.in: owoce tropikalne [często źródło pleśni], niepasteryzowane mleko, sery pleśniowe, surowe jajka, należy unikać barów szybkiej obsługi, a mięso piec w temperaturze min 160st. C.

Przeszczep trzustki Trzustka produkuje dwa hormony – insulinę i glukagon – które kontrolują poziom cukru we krwi. Dodatkowo wytwarza mieszaninę enzymów trawiennych – soki trzustkowe. Uwalniane są w jelicie cienkim, co pozwala na trawienie białek, skrobi, tłuszczów. Transplantacja trzustki jest jedną z metod leczenia cukrzycy typu 1. Wykonuje się ją u pacjentów, u których występuje jednocześnie schyłkowa niewydolność nerek spowodowana nefropatią cukrzycową (czyli szkodliwym działaniem cukrzycy na nerki). Przeszczepowi trzustki należy się poddać przede wszystkim podczas takich przypadków jak cukrzyca typu 1 oraz niewydolność nerek, Należy dodać, że najlepszym okresem transplantacji trzustki i nerki jest okres tuż przed rozpoczęciem leczenia dializami. Typy przeszczepu trzustki: Do tej pory na świecie dokonuje się trzech typów transplantacji trzustki. Pierwszym z nich jest przeszczep samej trzustki, wykonuje się go u pacjentów z typem 1 cukrzycy ze współwystępującymi, ciężkimi i częstymi epizodami hipoglikemii [jest to obniżenie cukru poniżej normy] z jednoczesną prawidłową funkcją nerek. Kolejnym typem transplantacji trzustki jest jednoczasowy przeszczep trzustki i nerki, oba narządy pochodzą od jednego dawcy. Jest to lepsze dla biorcy, gdyż przeszczepione są narządy od jednego dawcy, co w efekcie ułatwia dla układu odpornościowego zaakceptowanie ich [gorzej gdy przeszczepia się 2 narządy od 2 dawców]. W tym typie prawdopodobieństwo pomyślnego przyjęcia narządów przez biorcę jest wiele wyższe. Trzecim, ostatnim typem jest przeszczep trzustki zaraz po przeszczepie nerki - mówimy tutaj o przypadku, kiedy oba organy pochodzą od różnych dawców. W Polsce stosowana jest druga metoda - czyli jednoczesny przeszczep obu narządów [jednocześnie jest to najczęściej wybierana metoda na świecie]. W przypadku operacji zakończonej sukcesem trzustka podejmuje pracę i rozpoczyna kontrolę nad gospodarką węglowodanową organizmu, czyli spełnia wszystkie funkcje zdrowego, w pełni sprawnego narządu. Eliminuje to potrzebę podawania insuliny oraz poddawania się dializom. Po każdej transplantacji obcej tkanki pacjent zobowiązany jest przyjmować leki hamujące czynności układu odpornościowego. Pamiętaj: Trzeba pamiętać, że po przeszczepie trzustki należy spodziewać się nowego rytmu wydzielania insuliny i nowej równowagi cukrowej, stopniowego cofania się niekorzystnych zmian metabolicznych, które z kolei spowodowane są kumulacją szkodliwych i niepotrzebnych produktów przemiany materii z powodu dotychczasowej niewłaściwej funkcji nerek biorcy, oraz przystosowania do słabej odporności organizmu z powodu zażywanych leków. Leki: Niestety jak w przypadku transplantacji każdej innej obcej tkanki pacjent musi przyjmować do końca życia leki (w postaci tabletek) hamujące czynność układu odpornościowego (zapobiegające rozpoznaniu przeszczepu jako tkanki obcej).

Przeszczep płuc Płuco - pojedynczy lub parzysty narząd oddechowy kręgowców oddychających powietrzem atmosferycznym. Dzięki nim przede wszystkim dostarczany jest tlen do organizmu. Dlaczego konieczna jest transplantacji płuc: przeszczepy płuc zwykle oferowane osobom w ostatniej fazie choroby płuc są spowodowane: Mukowiscydozą (gdzie płuc zatyka gęsty, lepki śluz), Rozedmą płuc (uszkodzenie małe pęcherzyków w płucach), Rakiem płuc. Inne, rzadsze powody: choroby płuc (choroby naczyń krwionośnych w płucach), wrodzone choroby płuc (choroby płuc obecne od urodzenia), naczyniowa choroba płuc (znana także jako zespół Eisenmengera). Jak często są przeszczepy płuc? Około 150 przeszczepów płuc jest prowadzonych w Wielkiej Brytanii - każdego roku, głównie u ludzi w końcowej fazie choroby płuc - spowodowanej przez mukowiscydozę i rozedmy. Około 70% przeszczepów jest obustronnych (co oznacza, że przeszczepiane są oba płuca) – jak w przypadku mukowiscydozy. Przeszczep płuc jest wyzwaniem, oraz, jak w przypadku wszystkich operacji istnieje ryzyko powikłań. Jednak większość pacjentów po przeszczepach dalej może prowadzić pełne i normalne życie.

Przeszczep jelita Jelita są częścią układu pokarmowego, znajdującą się pomiędzy żołądkiem a odbytem. Występuje podział jelit na dwie części: długa, wąska i silnie poskręcana jest określana jako jelito cienkie. Głównym zadaniem tej części jest końcowy etap trawienie oraz wchłanianie substancji odżywczych. Drugą częścią jest jelito grube, które zazwyczaj nie podlega transplantacji. Kiedy wykonywany jest przeszczep jelit? Otóż przeszczep jest rozważany w momencie, w którym dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia jelit. Efektem uszkodzenia jest m.in. tak zwany zespół krótkiego jelita [oznacza to znaczną utratę powierzchni wchłaniania substancji odżywczych]. Powodem takiego uszkodzenia może być uraz, niedrożność jelit lub wada wrodzona. Często bywa, iż osoby u których wymagany jest przeszczep jelita wymagają również przeszczepu wątroby. Warto dodać, że większość przeszczepów wykonuje się u niemowląt i dzieci [wada wrodzona], dotychczas w Polsce wykonuje się sporadycznie operacje przeszczepienia jelit.

Przeszczep rogówki Rogówka-jest to wypukła zewnętrzna warstwa gałki ocznej w jej przedniej części. Nie jest unaczyniona, naczynia upośledzałyby jej przezierność. Rogówka silnie skupia promienie świetlne (ok. 43 D), bardziej niż soczewka (ok. 20 D). Jednak w przeciwieństwie do soczewki, siła skupiania promieni przez rogówkę jest stała (nie podlega regulacji). Jedynym problemem przeszczepu rogówki jest możliwość odrzucenia go przez organizm, a także dość często konieczność noszenia nadal soczewek aby dobrze widzieć. Istnieje także możliwość zakażeń wirusowych np. HCV (wirusowe zapalenie wątroby typu C). Zabieg przeszczepu: Zabieg przeszczepiania rogówki trwa około 1 godziny i wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Przy przeszczepianiu rogówki usuwa się jej najbardziej uszkodzoną część. W miejscu tym umieszcza się rogówkę dawcy, przymocowując ją w tej pozycji za pomocą delikatnych szwów. Przed operacją bada się dokładnie rogówkę dawcy pod kątem infekcji. Bezpośrednio po operacji widzenie może być zamglone. Zwykle konieczne jest pozostanie w szpitalu przez noc. Aby kształt rogówki został zachowany, szwy usuwa się po miesiącu od zabiegu operacyjnego. Mogą się one albo wchłonąć samoistnie w ciągu roku lub też w tym okresie wszystkie się je usuwa. W tym czasie osiąga się też końcową poprawę ostrości wzroku. Rokowanie: Rokowanie po zabiegu jest dobre ponieważ rogówka jest tkanką nieunaczynioną. Reakcje odrzucania przeszczepu są niezwykle rzadkie. Przeszczep udaje się w 99%. Powrót do zdrowia: Okres powrotu do zdrowia jest dość długi (od 6 do 12 miesięcy) i zwykle wymaga unikania wysiłku, noszenia specjalnych opatrunków lub okularów ochronnych. Po wygojeniu rogówki usuwa się szwy. W każdym czasie po zabiegu organizm może zareagować na nową rogówkę. Jeżeli tak się stanie, rogówka może ponownie ulec zmętnieniu i wówczas, aby odzyskać przezroczystość rogówki, konieczne jest intensywne leczenie miejscowe kroplami. Jeżeli widzenie jest zamglone lub po operacji twoje oko stało się zaczerwienione albo bolesne, natychmiast skontaktuj się ze specjalistą. Czasami dochodzi do odrzucenia przeszczepu, rogówka mętnieje i wówczas konieczny jest kolejny jej przeszczep.

Przeszczep serca Co to jest przeszczep serca? Jest to operacja kardiochirurgiczna stosowana w skrajnych postaciach kardiomiopatii, choroby niedokrwiennej serca, choroby zastawek serca, rzadziej w innych przypadkach. Polega ona na pobraniu serca ze zwłok (krótko po śmierci) i przeszczepieniu go oczekującemu choremu. Jest to poważna operacja związana z licznymi powikłaniami i dużym ryzykiem operacyjnym. Rozwój medycyny sprawia, że wzrasta liczba pacjentów przeżywających zabieg. Największy postęp przyniosły leki hamujące tzw. odrzut przeszczepionego serca (gdy organizm chorego nie akceptuje obcego serca i niszczy je). Obecnie przeżywalność w rok po zabiegu wynosi 80%. Pomimo ryzyka i powikłań, operacja przynosi większości chorych znaczną poprawę jakości życia wyrażającą się głównie zwiększeniem wydolności wysiłkowej. Kwalifikacja chorego do przeszczepu serca: Do tego zabiegu powinien pacjenta zakwalifikować lekarz kardiolog, jeśli stwierdzi brak innej możliwości leczenia . Aby zakwalifikować chorego do przeszczepu, należy wykonać: koronarografię, ECHO serca, cewnikowanie prawostronne, i kilka razy testy wysiłkowe z tzw. analizą gazów oddechowych (oddycha się przez ustnik do specjalnej maszyny, która bada powietrze wchodzące i wychodzące z płuc). Jest wiele przeciwwskazań do tego zabiegu ze względu na duże ryzyko operacyjne i późniejsze powikłania. Zaliczamy do nich: zaawansowany wiek (>65 lat), cukrzycę, niewydolność nerek i wątroby, chorobę nowotworową (“rak”), alkoholizm, AIDS i wiele innych poważnych chorób. Chorzy są przygotowywani przez lokalne ośrodki kardiologiczne, a następnie przekazywani są do ośrodków transplantacyjnych. Powikłania przeszczepu serca: Jest to poważny zabieg operacyjny obarczony dużym ryzykiem zgonu i ciężkich powikłań operacyjnych. Do najgroźniejszych należą “ostry” odrzut przeszczepu, wymagający pilnego ponownego zabiegu i odrzut przewlekły objawiający się głównie szybko postępującą chorobą niedokrwienną przeszczepionego serca. Do innych należą: zakażenie rany operacyjnej, wnętrza klatki piersiowej i innych narządów, niewydolność nerek, wątroby, nadciśnienie tętnicze, rozwój choroby nowotworowej. Kontrola po przeszczepie serca: Każdy człowiek po tej operacji powinien pozostawać pod rygorystyczną specjalistyczną opieką kardiologiczną, ze względu na ryzyko odrzutu. Chory znajduje się pod stałą kontrolą lokalnego ośrodka kardiologicznego i okresową kontrolą w ośrodku transplantacyjnym, gdzie przeprowadza się biopsję serca (pobranie małego fragmentu do badań mikroskopowych). Jeśli dolegliwości się nasilają lub pojawiają się na nowo, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Kontrola kardiologiczna polega na rozmowie z lekarzem, wykonaniu EKG, testu wysiłkowego, echokardiografii i badań krwi. Przeszczep serca - co trzeba wiedzieć? Należy dostosować wysiłek fizyczny do swoich możliwości. Jego rodzaj i intensywność należy ustalić z lekarzem. Obecnie szczepienie przeciwko WZW B (żółtaczka zakaźna) przed zabiegami nie jest finansowane przez NFZ. Warto się jednak szczepić na własny koszt, nawet jeśli się nie choruje. Daje to zabezpieczenie w przypadku niespodziewanego zabiegu bądź badania inwazyjnego. Nie trzeba wtedy czekać wymaganych sześciu tygodni na skuteczność szczepienia. „Twoje życie w twoich rękach”. Lekarze wykonają zabieg, przepiszą leki i doradzą, ale tylko od współpracy chorego zależy powodzenie leczenia. Jeśli nie zaprzestanie on palenia papierosów, nie zastosuje właściwej diety, nie podejmie odchudzania, nie będzie przyjmował właściwych leków i będzie opuszczał wizyty kontrolne, to prawdopodobnie dojdzie do powikłań i odrzutu przeszczepionego serca!

Przeszczep wątroby Wskazania do przeszczepu: marskość wątroby (najczęściej), pierwotna żółciowa marskość wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, wtórna żółciowa marskość wątroby, wirusowe zapalenie wątroby (typu C, B, B i C), poalkoholowa marskość wątroby, choroby metaboliczne (choroba Wilsona, hemochromatoza, amyloidoza, niedobór alfa1-antytrypsyny), autoimmunologiczne zapalenie wątroby, ostra niewydolność wątroby, nowotwory wątroby (rak wątrobowokomórkowy), zespół Budda-Chiariego, torbielowatość wątroby. Przeciwwskazania do przeszczepu wątroby: posocznica, zakażenie HIV (względne przeciwwskazanie), zaawansowana niewydolność krążenia lub układu oddechowego, rozsiany rak wątrobowokomórkowy, trudności techniczne, zaawansowany wiek chorego. Technika operacji przeszczepu wątroby Wzrost zapotrzebowania w stosunku do liczby dostępnych do przeszczepienia narządów spowodował rozwój specjalnych technik przeszczepiania od zmarłych dawców oraz od dawców żywych. Dzieciom przeszczepia się lewą część wątroby od dawcy zmarłego lub segment II i III pobrany od rodzica. Warunkiem jest jednak, aby masa przeszczepionego fragmentu była większa niż 1% masy ciała biorcy. Następstwem tego jest metoda za pomocą której dorosłym biorcom przeszczepia się segment V, VI, VII i VIII lub prawą część wątroby. W klasycznej metodzie po usunięciu niesprawnego organu wszczepia się narząd dawcy i zespala „koniec do końca” żyłę główną dawcy i biorcy oraz żyłę wrotną dawcy i biorcy. W następnym etapie dochodzi do zespolenia tętnic i dróg żółciowych. Inną metodą jest tzw. wspomagające ortotropowe przeszczepianie wątroby, które polega na dodatkowym wszczepieniu prawego lub lewego płata wątroby i dotyczy ona chorych z ostrą niewydolnością wątroby, chorych z wrodzoną wadą metaboliczną tj. zespół Criglera i Najjara oraz z wrodzoną hipercholesterolemią rodzinną. Natomiast metoda domino przyspiesza operację u chorych z rakiem wątrobowo-komórkowym. Wykorzystuje się w niej wątrobę pobraną od chorych na polineuropatię amyloidową, którzy wcześniej otrzymali ten narząd od zmarłego dawcy. Powikłania po przeszczepieniu wątroby: niepodjęcie czynności przez przeszczepiony narząd, krwawienie, zakrzepica tętnicy wątrobowej, zakrzepica żyły wrotnej, niedrożność żył wątrobowych, powikłania żółciowe (wyciek żółci z miejsca zespolenia, zwężenie dróg żółciowych), zakażenia, zaburzenia ze strony układu krzepnięcia, oddechowego, krążenia, zaburzenia nerkowe, neurologiczne, cukrzyca; nawrót choroby w przeszczepionym narządzie. Bezpośrednio po operacji chorzy poddawani są ocenie funkcjonowania przeszczepionego narządu (stężenie bilirubiny, białka w surowicy, aktywność aminotransferaz oraz gamma-glutamylotranspeptydazy, krzepliwość krwi oraz stężenie elektrolitów). Leczenie immunosupresyjne po przeszczepie wątroby: Leczenie immunosupresyjne po przeszczepie wątroby (trwa do końca życia) opiera się na podawaniu glikokortykosteroidów, leków cytostatycznych tj. azatiopryna i mykofenolan mofetylu oraz na leczeniu poprzez podawanie leków, które swoiście wpływają na odpowiedź immunologiczną limfocytów T. Należą do nich: cyklosporyna A, takrolismus, surowica antytymocytarna, muromonab-CD3, daklizumab, bazyliksimab. Przy ostrym odrzucaniu przeszczepu stosuje się glikokortykosteroidy w dużych dawkach (metyloprednizolon) lub przeciwciała mono- bądź poliklonalne. Natomiast leczenie w przewlekłym odrzucaniu jest trudniejsze i w niektórych sytuacjach wymaga zastosowania retransplantacji. W przypadku przeszczepu wątroby 5-letnie przeżycie wynosi 75%. Około 40-50% chorych narażonych jest na ostre odrzucenie przeszczepionego narządu, natomiast <4% stanowi ryzyko przewlekłego odrzucania przeszczepu.
Przeszczep „rodzinnu”wątroby Zalety: zwiększenie puli dawców szczególnie dla najmniejszych dzieci; możliwość zaplanowania najlepszego momentu na wykonanie przeszczepu i przygotowania zarówno biorcy jak i dawcy; niezwykle niskie ryzyko niepodjęcia funkcji przez przeszczep; duża zgodność immunologiczna między dawcą i biorcą; nieco lepsze odległe wyniki przeszczepów rodzinnych niż przeszczepów narządami pobranymi ze zwłok. Wady: narażenie zdrowej osoby dawcy na ryzyko dużej operacji chirurgicznej; konieczność kompromisu między dawcą i biorcą przy pobieraniu fragmentu wątroby; większa liczba powikłań chirurgicznych u biorcy niż po przeszczepie narządem ze zwłok; zakrzepy naczyniowe (ryzyko martwicy przeszczepu); zwężenia dróg żółciowych; zapalenia dróg żółciowych.
Epizody odrzucenia wątroby Leki immunosupresyjne pomagają zapobiec odrzuceniu wątroby przez system odpornościowy biorcy. Jednak w pierwszych 4-8 tygodniach po operacji wielu pacjentów doświadcza jednego, a czasem nawet dwóch epizodów odrzucania o różnym stopniu nasilenia, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Te epizody mogą być zwykle odwrócone przez podanie zwiększonych dawek jednego z leków immunosupresyjnych lub przez czasowe dodanie nowego leku, np. OKT3. W niektórych przypadkach wskazana może być zamiana podstawowych leków immunosupresyjnych, np. poprzez wprowadzenie takrolimus (Prograf) zamiast cyklosporyny (Neoral). Objawy odrzucania: Początkowo objawy odrzucania mogą nie być widoczne, ale pacjent może odczuwać niewielkie pogorszenie samopoczucia, może pojawić się nie znacznie podwyższona temperatura ciała, czy też ogólne osłabienie organizmu. Należy też zwrócić uwagę na poniższe oznaki odrzucenia: uczucie zmęczenia; ciemne zabarwienie wydalanego moczu; obrzęki nóg, przyrost ciężaru ciała; gorączka powyżej 38°C; bolesność i uczucie rozpierania w okolicy przeszczepionej wątroby; jasne, szaro-gliniaste stolce.

Przeszczep szpiku kostnego Przeszczepy szpiku kostnego dzielą się na dwa rodzaje:
1. Autologiczne - kiedy choremu podaje się jego własny szpik. Jednym słowem, pacjent jest jednocześnie dawcą i biorcą szpiku. W tym wypadku przeszczepienie szpiku umożliwia podanie bardzo wysokich dawek leków (megachemioterapia), które mają zniszczyć komórki nowotworowe. Szpik pobiera się przed megachemioterapią w okresie "remisji" choroby, czyli wtedy, kiedy dostępnymi metodami nie wykrywamy komórek nowotworowych. Potocznie mówimy wtedy o "cofnięciu się" choroby. Podane leki niszczą rezydualne komórki nowotworowe ale również powodują trwałe uszkodzenie pozostałego szpiku. Wtedy też ponownie przetacza się choremu jego własny, prawidłowo funkcjonujący szpik, pobrany w czasie remisji.
2. Allogeniczne - gdy szpik pochodzi od innej osoby - dawcy rodzinnego lub niespokrewnionego. W tym przypadku , przed zabiegiem transplantacji, pacjent również otrzymuje bardzo wysokie dawki leków, a czasem dodatkowo wykonuje się napromieniowanie całego ciała. Takie leczenie, po pierwsze niszczy szpik kostny biorcy i robi miejsce dla obcego szpiku, a ponadto również niszczy komórki nowotworowe. Pierwszy przeszczep allogeniczny od dawcy niespokrewninego przeprowadzono w Polsce w 1997 roku, a jego biorcą była Urszula Jaworska, twórczyni największego w Polsce Banku Dawców Szpiku Kostnego działającego przy Fundacji Jej imienia.
Na czym polega: Przeszczepianie szpiku polega na dożylnym podaniu komórek krwiotwórczych choremu, które później wraz z krwią, trafiają do jam szpikowych kości. Zabieg ten trwa kilkadziesiąt minut i wygląda jak zwykła kroplówka. „Kroplówka”, która decyduje o życiu człowieka. Dzieje się tak dlatego, ponieważ własny szpik chorego przed podaniem szpiku obcego, musi zostać całkowicie zniszczony. W ten sposób chory zostaje całkowicie pozbawiony układu odpornościowego i jest bezbronny wobec najmniejszych nawet infekcji. Proces ten nazywany jest fachowo ablacją szpiku i ma na celu zniszczenie nie tylko własnego szpiku pacjenta ale także komórek nowotworowych. By do tego doprowadzić stosuje się napromieniowanie całego ciała oraz leki cytotoksyczne. Ta brutalna ingerencja w organizm człowieka powoduje ciężkie ale na szczęście odwracalne objawy uboczne. Najczęściej są to silne wymioty, wypadanie włosów, utrata smaku, zaburzenie koordynacji ruchów, zapalenie spojówek i zapalenie skóry. Możliwe jest także krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, połączone z krwiomoczem. Leczenie przygotowawcze jest niestety dość trudne do przetrwania dla pacjenta ale niestety konieczne . Stanowi warunek do podjęcia zabiegu przeszczepu szpiku kostnego. Walka o życie! Chory po przeszczepie musi przebywać w całkowitej izolacji, żyjąc w jałowym środowisku, bez kontaktu z otoczeniem. Nawet podawany pokarm musi być zupełnie wyjałowiony. Pacjent przebywa w pokoju, w którym powietrze zostaje całkowicie wyjałowione, przepuszczane jest przez specjalne filtry zatrzymujące bakterie, wirusy i grzyby. Personel zawsze musi zakładać całkowicie sterylną odzież, maski i rękawiczki, a kontakt z pacjentem jest ograniczony do minimum. Mimo to infekcje ze zdwojoną siłą atakują bezbronny organizm. Bardzo często bakterie, wirusy czy grzyby żyjące w organizmie biorcy, w normalnych warunkach niegroźne, teraz stają się najgorszym przeciwnikiem. Najczęściej są to gronkowce, wirus opryszczki, półpaśca, cytomegalii, drożdżaki. Dlatego też biorca przez długi czas po przeszczepie musi przyjmować antybiotyki, leki przeciw grzybicze i przeciw wirusowe. Przeszczep przeciwko gospodarzowi. Nowe, białe krwinki pojawiające się we krwi pacjenta są sygnałem, iż szpik po przetoczeniu zasiedlił przestrzenie szpikowe i rozpoczął się proces odtwarzania prawidłowej populacji komórek krwi. Następuje on najczęściej 2-4 tygodnie od momentu podania kroplówki ze szpikiem. W tym okresie najpoważniejszym zagrożeniem jest choroba zwana "chorobą przeszczep przeciwko gospodarzowi". Szpik dawcy "odkrywa" iż znajduje się w obcym organizmie i postanawia się bronić. To tak jakby szpik chciał "odrzucić" odrzucił organizm, w którym nagle się znalazł. Niezależnie od zawsze prowadzonej profilaktyki tego powikłania "choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi" występuje u około 80% chorych i ma różny przebieg. Zdarza się niestety, że przyjmując ostrą postać może stać się przyczyną śmierci pacjenta. Dlatego też w wypadku wystąpienia tej choroby, pacjent musi przyjmować dodatkowe leki immunosupresyjne (osłabiające odporność), w tym często duże dawki sterydów.

Przeszczep włosów Na czym polega przeszczep włosów: Obecnie na świecie stosowane są dwie metody przeszczepu włosów: metoda STRIP oraz metoda FUE.
- Metoda STRIP. Nazwa tej metody wzięła się od charakterystycznego cięcia chirurga, który wycina pasek włosów z tylnej części głowy. STRIP z języka angielskiego tłumaczyć można właśnie jako pasek włosów. Wycięcie to ma długość około 15cm i szerokość około 1 cm. Z tego paska zespół asystentów chirurga przygotowuje pojedyńcze grafty zawierające od 1-3 włosów. Następnie chirurg przy pomocy skalpela nacina skórę w miejscach pozbawionych włosów i wkłada tam przygotowane grafty. Całość zabiegu trwa w zależności od liczby przeszczepów od godziny (około 500 graftów) do 5 godzin (około 3000 graftów). Za jednym razem nie wykonuje się więcej przeszczepów, gdyż grafty nie mogą być wszepiane za blisko siebie. Aby uzyskać zadowalający efekt przeszczepu włosów zazwyczaj potrzebnych jest 2-3 zabiegów. Ponowny zabieg można wykonać nie wcześniej niż za pół roku.
- Metoda FUE. FUE, To stosunkowo nowa metoda przeszczepu włosów, która weszła do powszechnego zastosowania dopiero na przełomie XX i XIXw. Przebieg takiego zabiegu zaczyna się od zgolenia włosów w tylnej części głowy. Inaczej niż w przypadku metody STRIP, nie wycina się już paska włosów, ale jedynie pobiera pojedyńcze mieszki włosowe przy pomocy tzw. mikropunchów. Dalej przebieg operacji jest już podobny do metody STRIP. Chirurg nacina skórę głowy w miejscach nieowłosionych i umieszcza tam pobrane wcześniej mieszki włosowe.
Jakie osoby nadają się na przeszczep włosów? Pomimo, że czasami reklamy mówią, że wszystkie osoby nadają się na przeszczep włosów w rzeczywistości tak nie jest. Każda osoba powinna być indywidualnie oceniona przez lekarza specjalistę. Jest także kilka zasad, które mogą pomóc w określeniu czy ktoś nadaje się do tego zabiegu czy też nie. Wiek. Młodzi pacjenci w wieku do 25 lat nie są dobrymi kandydatami na przeszczep włosów, ponieważ ich łysienie będzie nadal postępować i trudno jest ocenić lekarzowi do jakiego stopnia taka osoba utraci włosy. Występuje duże ryzyko, że w przyszłości osoby takie będą mieć nierównomierne rozmieszczenie włosów. Płeć. Łysienie w przypadku mężczyzn i kobiet wygląda zupełnie inaczej. Mężczyźnie łysieją zazwyczaj od czoła w górę głowy, bądź od czubka głowy w dół, kobietom natomiast przerzedzają się włosy w miejscu przedziałka na środku głowy, a następnie przerzedzenia przechodzą na boki. Większość mężczyzn jest dobrymi kandydatami na przeszczep włosów, w przeciwieństwie do kobiet, którym rzadko zaleca się taki zabieg. Zakres łysienia i rodzaj włosów. Im bardziej standardowy jest zakres łysienia, tym łatwiej lekarzowi ocenić dokąd umieszczać przeszczepy i tym bardziej naturalny efekt można uzyskać w przyszłości. Im włosy w części potylicznej są grubsze, tym lepsze efekt osiągnie się przy tej samej ilości transplantów. Włosy kręcone dają większy efekt gęstości niż włosy proste.

Życie po transplantacji-dieta i odżywianie Właściwe odżywianie odgrywa ważną rolę w procesie zdrowienia i rehabilitacji, bowiem większość pacjentów na skutek długotrwałej choroby przed przeszczepem jest w stanie znacznego niedożywienia. Niestety, jednym z niepożądanych działań kortykosterydów jest znaczny wzrost apetytu, co u niektórych pacjentów w krótkim czasie doprowadza do nadwagi i otyłości. Dlatego też dieta powinna być zbilansowana, a u osób z tendencją do otyłości zawierać ograniczoną ilość tłuszczu i cukru. W ustaleniu indywidualnej diety powinien pomóc dietetyk współpracujący z zespołem transplantacyjnym. Dieta powinna zawierać: owoce, warzywa, pełnoziarniste pieczywo, mleko i nabiał z niską zawartością tłuszczu i bogate w wapń, chude mięso, ryby i inne źródła białka. Dodatkowo wskazane jest: codzienne ważenie, unikanie "dojadania" między posiłkami słodyczy, ciasteczek, itp., a jeśli już to najlepiej jeść owoce i warzywa, wypijanie ok. 2 litrów płynów na dobę (dorośli) w postaci wody mineralnej (z niską zawartością sodu), soków owocowych, mleka (pasteryzowanego), herbaty ziołowej itp., zawsze należy myć i obierać świeże owoce, warzywa rosnące w ziemi np. ziemniaki, należy zawsze obrać i zagotować, nie należy spożywać serów robionych z niepasteryzowanego mleka oraz serów pleśniowych (Camembert), kupować należy niewielkie porcje produktów nabiałowych, tak aby spożywać je zawsze gdy są świeże. Sól (sód) : Innym działaniem niepożądanym kortykosterydów jest gromadzenie sodu w organizmie, co powoduje nadmierne zatrzymanie wody i sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego. Należy ograniczać spożycie soli poprzez: zmniejszenie ilości soli dodawanej do gotowania, nie dosalanie gotowanych posiłków; unikanie słonych produktów np. frytek, paluszków itp.; unikanie produktów konserwowanych (często zawierają dużo soli). Wysiłek fizyczny: Aktywność fizyczna ma znaczenie stymulujące zarówno dla poprawy stanu ducha jak i ciała. Pacjenci, którzy regularnie uprawiają ćwiczenia fizyczne zauważają, że poprawiają one ogólne samopoczucie, wzmagają chęć do pracy, aktywnego wypoczynku, oraz nawiązywania kontaktów międzyludzkich. Regularne ćwiczenia pomagają także utrzymać właściwą masę ciała. Przywrócenie siły mięśniowej po okresie choroby jest możliwe dzięki codziennym ćwiczeniom, które powinny być tak zaplanowane aby stopniowo zwiększać codzienny wysiłek. Zacząć można od wchodzenia po schodach, ale uważać trzeba by nie męczyć się nadmiernie i odpoczywać, gdy tylko pojawi się uczucie zmęczenia. Szybko zauważalna będzie poprawa wydolności fizycznej, można wówczas spróbować innych form aktywności fizycznej, np. jazdy na rowerze, pływania, spacerowania, a następnie innych sportów jak tenis czy bieganie (jogging) już nawet po 3 miesiącach od operacji. Zanim jednak pacjent zacznie podejmować większe wysiłki fizyczne powinien skonsultować ich zakres z lekarzem z zespołu transplantacyjnego.

 ŻYCIE PO PRZESZCZEPIE SZPIKU KOSTNEGO. DIETA I ODŻYWIANIE. Dla zwiększenia szansy szybkiego wyleczenia ważne jest prawidłowe odżywianie. Odpowiednie dostarczenie żywności przed i w czasie choroby może: Zapobiec niedożywieniu. Zmniejszyć toksyczność chemioterapii. Zwolnić proces rozprzestrzeniania się choroby. Zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Zasady ogólne dotyczące żywienia: Należy jeść zawsze posiłki ciepłe, zaraz po przyrządzeniu. Posiłki mają być świeżo przygotowane i estetycznie podane. Spraw aby pora posiłku była miłym wydarzeniem dnia. Jedz 5 – 6 posiłków. Największy apetyt występuje rano, więc niech twoje śniadanie będzie najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia. Jedz zawsze gdy jesteś głodny, nie czekaj na wyznaczoną porę posiłku. Potrawy o słodkim smaku powinno się jeść tylko po posiłku. Wypijaj 5 szklanek wody mineralnej, soków owocowych i warzywnych dziennie. Nie pij płynów przed i podczas posiłków. Nie spożywaj pozostałości po poprzednim posiłku. Zupę jedz po drugim daniu (płyny wypełniają ci żołądek). Leki doustne popijaj kisielem lub siemieniem lnianym. Spacer przed posiłkiem poprawi twój apetyt. Jeśli tracisz na wadze, zwiększ ilość spożywanego jedzenia (spadek prowadzi do utraty apetytu, zmęczenia, depresji). Używaj przypraw do smaku. Każdy posiłek powinien być pasteryzowany (pożywienia zapewnia gotowanie w szybkowarze przez 15 minut lub w piecu elektrycznym przez 20 min. w temperaturze 220 °). Pieczywo należy kupować w małych porcjach (bułki). Jeżeli posiadają Państwo zamrażarkę, należy pieczywo zamrozić zawinięte w folię aluminiową, a następnie rozmrozić przez 3-5 min. W piecu lub kuchence mikrofalowej tuż przed spożyciem. Jeżeli nie można kupić produktów w opakowaniach indywidualnych np. sucharki, herbatniki, należy po otworzeniu opakowania małe ilości produktów owinąć w folię aluminiową i włożyć do szczelnie zamykanego pudełka. Produkty dozwolone: Produkty najwyższej jakości, najświeższe, nie przechowywane, w opakowaniach jednostkowych np. masło , dżem , mleko UHT, soki bobo. Szczególną uwagę należy zwróć na datę ważności oraz szczelność opakowań. Mleko i sery: mleko pasteryzowane w wysokiej temp. z kartonika UHT o poj.500 ml o długotrwałej przydatności do spożycia. Gotowane w garnku przeznaczonym wyłącznie do tego celu. Przechowywane (nie dłużej niż 8 godzin) w lodówce w przykrytym naczyniu emaliowanym (nie aluminiowym). Dozwolony jest ser topiony i serek homogenizowany, pasteryzowany w opakowaniu jednostkowym oraz jogurty naturalne lub owocowe wyłącznie za zgodą lekarza. Dzieci - wyłącznie mleka humanizowane np. kaszki ryżowe lub kukurydziane, Bebilon Pepti. Jaja: świeże, umyte i zdezynfekowane. Przechowywane (nie dłużej niż 12 godzin). Gotowane na twardo. Mięso, drób, ryby: mięso świeże, dobrze ugotowane w szybkowarze, pieczone w folii aluminiowej w piekarniku. Dozwolone są: wołowina, cielęcina, chudy schab, mięso drobiowe, ryby morskie pieczone w folii z warzywami. Dzieci- wyłącznie mięso drobiowe lub królicze. Tłuszcze : dozwolone masło w opakowaniach jednostkowych po 10 g i świeży olej. Warzywa: Dokładnie umyte, sparzone. Obierane bardzo cienko, by nie usunąć składników odżywczych. Gotowane bezpośrednio po obraniu i rozdrobnieniu. Wkładane do wrzącej wody, gotowane krótko pod przykryciem. Dozwolone są warzywa wyłącznie gotowane lub pieczone tj. ziemniaki, marchew, pietruszka, buraki czerwone, fasolka szparagowa kalafior , brokuły. Owoce : bardzo dobrej jakości, starannie umyte i sparzone. Dozwolone wyłącznie gotowane i pieczone przede wszystkim jabłka lub owoce z puszki: morele, brzoskwinie. Banan surowy (końcówki owoców odciąć i wyrzucić). Produkty zbożowe: makaron, ryż, płatki owsiane, ryżowe, kukurydziane, kasza manna, kukurydziana, jęczmienna, mąka pszenna i ziemniaczana. Dzieci - dozwolone wyłącznie produktu bezglutenowe (ryż, płatki ryżowe, kukurydziane, makaron bezglutenowy, mąka ziemniaczana). Przyprawy dozwolone: sól, pieprz ziołowy, vegeta, pietruszka, koperek wyłącznie w opakowaniach hermetycznie zamkniętych. Desery i słodycze : kisiel, budyń, galaretka owocowa, cukier, miód naturalny, dżem truskawkowy lub malinowy, sok bobo, herbatniki w opakowaniach jednostkowych, mus jabłkowy, biszkopty, chrupki kukurydziane, wafle ryżowe, cukierki -landrynki. Dzieci- tylko cukry proste (glukoza), bez dżemów, miodów, cukru, galaretki i produktów słodzonych sztucznymi środkami słodzącymi (np. guma do żucia). Pieczywo: chleb pszenno-żytni, pieczywo pszenne (bułki). Dzieci- dozwolone wyłącznie pieczywo bezglutenowe. Napoje: woda mineralna, coca cola, kakao, czekolada, capuccino, kawa. UWAGA !!! Sok grejpfrutowy może spowodować wzrost stężenia niektórych leków immunosupresyjnych we krwi i wystąpienie niepożądanych działań.
Produkty niedozwolone: pasztety, kiełbasy, golonka, boczek, parówki, wędliny, mięso smażone, bigos, flaki; potrawy fast-food (zapiekanki, pizza, frytki, hamburgery itp.); konserwy mięsne i rybne; produkty cukiernicze tj. pączki, bułki słodkie, ciastka z kremem, gotowe desery; czekolady nadziewane i z bakaliami, cukierki czekoladowe; chipsy, ciastka nadziewane np. markizy, delicje, wafelki. UŻYWKI: Alkohol: niewskazane jest spożywanie napojów alkoholowych. Alkohol jest rozkładany w wątrobie i może powodować jej uszkodzenie. Palenie tytoniu : powinno zostać jak najszybciej zaniechane, szkodzi bowiem zdrowiu każdego człowieka, tym bardziej pacjenta po transplantacji.