Opis

Danuta Czelakowska Metodyka edukacji

polonistycznej dzieci w wieku

wczesnoszkolnym

Opis wymaga od dzieci wnikliwej obserwacji
opisywanych przedmiotów oraz uporządkowania
poszczególnych cech według pewnej logicznej
kolejności. Dlatego należy do najtrudniejszych form
wypowiedzi na szczeblu edukacji wczesnoszkolnej.



Cechuje go:

przestrzenny, statyczny układ elementów

treści, polegający na wyszczególnieniu
charakterystycznych cech opisywanego
przedmiotu, współistniejących w pewnym
określonym czasie i przestrzeni.



Opis zmusza dziecko do dokładnej obserwacji

i doboru właściwego słownictwa,
wyrażającego stosunki przestrzenne i logiczny
porządek zapisu.



Do swoistych cech tej formy wypowiedzi

należą: statyczność, przestrzenność i
nierozwijanie się w czasie (brak chronologii).
Aby opis zachował przejrzystość, należy
zwracać uwagę tylko na te cechy, które są
wartościowe z przyjętego przez obserwatora
punktu widzenia.



Zdaniem M. Nagajowej sama obserwacja

przedmiotu, rośliny czy postaci stanowi
doskonałe ćwiczenie myślowe w procesie
ukierunkowanej przez nauczyciela analizy
istotnych cech, a następnie syntetycznym ujęciu
całości. Spośród innych zdolności umysłowych
kształtowane są przede wszystkim: zdolność
skupienia uwagi, różnicowanie wyodrębnionych
elementów (kształtu, wielkości, koloru, materiału,
cech charakterystycznych), analiza i synteza, a w
końcowym etapie uogólnianie i wartościowanie.



Najczęściej wyróżnia się opis naukowy i literacki, z
których doskonalony w szkole jest ten ostatni.
Podczas pracy nad opisem należy wysunąć na
pierwszy plan najistotniejsze cechy opisywanego
przedmiotu czy zjawiska, a dopiero później cechy
drugorzędne. Język opisu powinien być dokładny,
jasny i obiektywny. W opisie szkolnym o hierarchii
cech i sposobie ich przedstawienia decyduje
stosunek emocjonalny osoby opisującej. Zgodnie z
wymaganiami programu nauczania opis wprowadza
się od drugiej klasy, na podstawie bezpośredniej
obserwacji.



Już w wieku przedszkolnym, a potem w klasie

pierwszej, przewiduje się zabawy w
odgadywanie nazw opisywanych przedmiotów
po słow nym zaprezentowaniu ich
najistotniejszych cech albo przedstawieniu ich
w formie zagadek. Przykłady zagadek:
czerwone, okrągłe i rośnie w ziemi {burak,
rzodkiewka).



Od początku nauki szkolnej dzieci przygotowują się do
opisu w formie układania kilku zdań na temat różnych
przedmiotów, np.: Magda ma nowy długopis, fest on
duży i czerwony. Podczas opracowywania formy opisu
najpierw przygotowuje się daną wypowiedź w czasie
pracy zbiorowej, redakcyjnej, a dopiero później
indywidualnie, ustnie i pisemnie. Tematy opisów w
klasach młodszych powinny być proste i jednoznaczne.
Muszą także dotyczyć konkretnych, znanych dziecku
przedmiotów, np. wybranej książki, piórnika. Bardzo
kształcący może być opis porównawczy dwóch
znanych warzyw, owoców, ptaków, np. pomidora i
ogórka. Dobry opis uczy dziecko dokładnej i ścisłej
obserwacji, wiążącej się z poznawaniem otaczającej
rzeczywistości, która na tym etapie rozwoju jest
kluczowa.



Pracę nad opisem najlepiej zaczynać od indywidualnych
wypowiedzi na temat oglądanego przedmiotu. Dzieci mogą
wówczas zwrócić uwagę na cechy najistotniejsze i zapamiętać ten
sposób postępowania, wykorzystując podczas kolejnych opisów.
Inną ważną zasadą jest wdrażanie do konstruowania opisu według
pewnego planu i logicznej kolejności. W związku z tym można
uporządkować swobodne wypowiedzi według zasady obejmującej
takie istotne cechy, jak: nazwa, wielkość, kształt, barwa i inne
właściwości, stosunek do opisywanego przedmiotu oraz uwagi
osobiste. Plan opisu powinien zawierać po kolei poszczególne
części przedmiotu lub zwierzęcia, wygląd ogólny i inne
dostrzeżone przez uczniów cechy. Niezwykle istotną kwestią jest
wytworzenie właściwej motywacji do pracy, która wiąże się ze
stosunkiem ucznia do opisywanego bliskiego mu przedmiotu,
rośliny czy człowieka i konkretnym celem jego wypowiedzi. Należy
ukazywać dzieciom praktyczny cel obserwacji, który może
stanowić potrzeba wykonania podobnego modelu z plasteliny,
masy papierowej i opisania ich w liście do babci, cioci,
zaprzyjaźnionych kolegów z innej szkoły. Wystawę najciekawszych
prac plastycznych niektórych uczniów można opisać w kronice,
zaprezentować w gazetce szkolnej, udostępnić rodzicom lub
innym kolegom.



Temat opisu powinien być sformułowany w sposób zrozumiały i
motywujący opisującego, np.: nasza choinka, moje mieszkanie,
mój dom, nasza pelargonia, zabawka koleżanki, pajacyk
Małgosi, lalka Basi itp. Zdaniem dydaktyków (J. Kulpa, R.
Więckowski, M. Węglińska), sformułowanie tematu lekcji z
opisem powinno zawierać jasno wyrażony i określony cel oraz
formę wypowiedzi, np.: „Zbiorowe (indywidualne) redagowanie
opisu jabłka na podstawie obserwacji", „Samodzielne
redagowanie opisu ulubionej zabawki", „Zbiorowe układanie
opisu choinki klasowej na podstawie bezpośredniej obserwacji".
Opisy ustne przygotowujące do prac pisemnych powinny być
stosowane jak najczęściej podczas wycieczek i planowych
obserwacji. Uzasadnieniem ich stosowania może być potrzeba
przekazania dokładnego wyglądu danego przedmiotu,
zwierzęcia, rośliny lub zjawiska osobom bliskim, np.: rodzicom,
kolegom, znajomym, przez uwzględnienie opisu w liście, w
wysłanym e-mailu, w przekazie ustnym podczas rozmowy
osobistej i telefonicznej. Komponując opis, staramy się
dostarczyć dzieciom potrzebnego zasobu słownictwa
charakteryzującego przedmiot. Są to najczęściej wyrazy
określające: przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, liczebniki.



W początkowym stadium pracy nad opisem

należy stosować obserwację ukierunkowaną,
następnie zbiorową pracę redakcyjną pod
kierunkiem nauczyciela, a dopiero na końcu,
po wielokrotnych ćwiczeniach - samodzielny
opis. Wzór opisu może też wskazać nauczyciel
w tekście literackim lub na obrazie.

Do opanowania tej dosyć trudnej formy
wypowiedzi prowadzą różnorodne rodzaje
ćwiczeń. Do najważniejszych można zaliczyć:



Układanie zdań na temat obserwowanego i znanego
dzieciom przed miotu, owocu, zwierzęcia lub innych
okazów. Zdania te powinny mieć charakter opisowy,
np. wypowiedzi na temat konkretnej zabawki (misia,
pajaca, królika), kota, psa, drzewa, znanego ptaka,
krajobrazu.



Opis różnych przedmiotów w formie zabawy, np.
zgadywanie.



Uzupełnianie zdań zawierających opisy obrazków i
przedmiotów podany mi wyrazami.



Porządkowanie zdań opisu według ustalonej
kolejności.



Wynajdywanie fragmentów opisów w tekstach

literackich.



Wspólne gromadzenie słownictwa

potrzebnego do opisu na podstawie
obserwacji oraz tekstu.



Opis przedmiotów przy wykorzystaniu

podanych wyrazów z podręcznika lub
zgromadzonych wspólnie na tablicy.



Opis projektowanych prac plastycznych,

technicznych oraz wykonanych aktualnie
przez ucznia.

c. d. Do opanowania tej dosyć trudnej formy
wypowiedzi prowadzą różnorodne rodzaje
ćwiczeń. Do najważniejszych można zaliczyć:



Ze względu na opisywany przedmiot i jego

funkcję można wyróżnić: opis przedmiotu,
wyglądu człowieka, krajobrazu oraz - w starszych
kla sach szkoły podstawowej i gimnazjum - opis
sytuacji i przeżyć wewnętrznych. Najtrudniejszy
jest jednak opis sytuacji zawierający elementy
opisu przedmiotu i opowiadania. Bliski dziecku
opis postaci kształci sprawność informowania o
cechach fizycznych i psychicznych osoby oraz
może być bardzo przydatny w wielu sytuacjach
komunikacji społecznej, a także ułatwiać
wzajemne zrozumienie. Ma to również aspekt
praktyczny, ponieważ stanowi przygotowanie do
charakterystyki postaci na wyższych poziomach
kształcenia.

Ze względu na dość trudną dla ucznia klasy drugiej czy trzeciej formę statycznego i
przestrzennego opisu, podczas ćwiczeń należy pamiętać o ta kich istotnych
zagadnieniach, jak:



temat opisu - sformułowany jednoznacznie;



zakres treści wypowiedzi - istota opisu i

znaczenie przymiotnika, struk tura
wypracowania;



porządek logiczny wypowiedzi, cechy

charakterystyczne opisywanego przedmiotu:
barwa, kształt, wielkość, materiał, użyteczność
itp.;



kompozycja: wstęp, opis właściwy,

zakończenie (uwagi własne, ocena);



język wypowiedzi, słownictwo, poprawność

gramatyczno-ortograficzna.



W celu urozmaicenia pracy nad opisem jako
ćwiczeniem redakcyjnym, uczniowie mogą opracować
wspólnie jego plan i zgromadzić słownictwo, a
następnie samodzielnie w zeszytach lub na kartkach
tworzyć wypowiedzi, które potem zostaną odczytane i
poprawione. Po zbiorowym opracowaniu planu i
słownictwa można także zredagować daną wypowiedź
tylko ustnie (zapisując na tablicy trudne wyrazy), a
potem polecić napisanie wypracowa nia indywidualne.
Innym sposobem pracy może być samodzielne
tworzenie opisów przez wszystkich uczniów po
dokładnej wspólnej obserwacji, a następnie odczytanie
ich i wybór jednego do wspólnego przeredagowania,
uzupełnienia i poprawy. Opracowany i wybrany przez
dzieci opis można także, po wspólnej korekcie, uczynić
ćwiczeniem ortograficznym i wówczas utrwalony tekst
uczniowie zapisują z pamięci lub ze słuchu.