Rynek energii

– Liberalizacja rynków

energii

Geneza liberalizacji rynków

energii

• Idea liberalizacji rynków energii powstała z analizy

funkcjonowania sektora w strukturze monopolu.

• Z jednej strony struktura ta zapewniała

większe bezpieczeństwo energetyczne,
ale z drugiej wiązała się z licznymi wadami,
wśród których najważniejsze to:

– niegospodarność i nieefektywność działania monopoli

powodująca straty (pokrywane ze środków
budżetowych lub przez konsumentów poprzez
zawyżone ceny),

– wysokie koszty dostaw energii elektrycznej,
– nieodpowiedni poziom świadczenia usług.

Tradycyjny, zintegrowany pionowo model

rynku energii elektrycznej – monopol

(państwowy)

Model rynku energii w

Polsce

5

Wytwarzanie

Przesył

Dystrybucj

a

Sprzedaż

Wytwarzan

ie

Przesył

Dystrybucj

a

Sprzedaż

Klienci

Klienci

Liberalizacja

• Liberalizacja to: „wprowadzanie zasad liberalizmu, doktryny

ekonomicznej powstałej w XVIII wieku, oznaczającej
kierunek polityczny opowiadający się za ograniczeniem
roli państwa do minimum, głoszący zasadę, że wolna i
nieskrępowana działalność jednostek, głównie na polu
gospodarczym i politycznym, jest źródłem postępu w życiu
społecznym. Liberalizacja to kierunek zmierzający do
łagodzenia restrykcji i przepisów”.

• Liberalizacja rynków wymusza podejmowanie działań

zmierzających do przyspieszania rozwoju ekonomicznego
poprzez efektywniejsze wykorzystanie zasobów w wyniku:

– większego udziału sektora prywatnego,
– wprowadzeniu konkurencji.

Liberalizacja rynku energii

elektrycznej

• Liberalizacja w odniesieniu do rynku energii elektrycznej wiąże się z

wprowadzeniem mniej restrykcyjnych regulacji dla przedsiębiorstw
działających w tym sektorze.

• Najczęściej powiązana jest z deregulacją, oznaczającą zniesienie

konieczności zatwierdzania taryf przez organ regulacyjny.

• Coraz częściej zamiast deregulacji używa się terminu reregulacja, który

sygnalizuje bardziej zmianę w przepisach regulacyjnych niż ich
zniesienie.

• W przypadku państw, w których sektor energetyczny stanowi własność

Skarbu Państwa, liberalizacja wiąże się najczęściej z przekazaniem
kontroli nad przedsiębiorstwami energetycznymi do sektora
prywatnego.

• W pełni zliberalizowany rynek energii elektrycznej będzie więc

funkcjonował w ramach określonego prawa, którego wykonanie będzie
nadzorowane przez organ regulacyjny.

• Zliberalizowany rynek energii powinien być również niezależny od

wpływów politycznych.

Cele liberalizacij

• Liberalizacja rynku energii elektrycznej powinna

doprowadzić do usunięcia wad monopolu,
a w szczególności stawia się jej następujące cele:

– poprawa efektywności funkcjonowania sektora

elektroenergetycznego,

– redukcja kosztów dostaw energii elektrycznej,
– tworzenie zachęt do inwestowania w nowoczesne źródła

wytwarzania energii i rozwój nowych technologii,

– zapewnienie odbiorcom możliwości wyboru dostawcy energii

elektrycznej,

– zapewnienie lepszej ochrony konsumentów poprzez

rozwiązania prawne oraz regulacje rynkowe,

– wzrost standardu usług, poprawa jakości dostaw energii

elektrycznej.

Energia – produkt

Przesył – usługa

• Podstawowym działaniem jest rozdzielenie

energii elektrycznej (produktu) od jej
przesyłu i dystrybucji (usługa).

– Produkt – konkurencja.
– Usługa – monopol sieciowy, regulowany.

Model zliberalizowanego rynku

energii

• Pomimo różnic w poszczególnych krajowych

modelach rynków energii można określić
pewną typową strukturę składająca się z
czterech następujących sektorów:

– wytwarzanie energii elektrycznej,
– przesył liniami wysokiego i średniego napięcia,
– dystrybucja – dostawa energii elektrycznej do

konsumenta liniami niskiego napięcia,

– handel (obrót) – sprzedaż energii elektrycznej

konsumentom.

Elementy liberalizacji rynków energii

• Komercjalizacja
• Prywatyzacja
• Rozdział działalności
• Dostęp stron trzecich do sieci

(zasada TPA)

• Konkurencja
• Nadzór niezależnego regulatora

Komercjalizacja

• Komercjalizacja – rozumiana jako wprowadzenie

celów komercyjnych w procesie zarządzania
jednostkami gospodarczymi, których właścicielem
jest państwo.

• Przedsiębiorstwo staje się jednostką niezależną,

w pełni odpowiedzialną za swoje działania na
rynku,
tak jak każde przedsiębiorstwo sektora
prywatnego.

• Komercjalizacja prowadzi najczęściej do wzrostu

efektywności działania jednostek gospodarczych.

Prywatyzacja

• Prywatyzacja – oznacza przekazanie jednostek

gospodarczych będących w posiadaniu Skarbu Państwa
właścicielom prywatnym.

• Państwo może zdecydować czy sprywatyzować cały

sektor energetyczny czy też jego część.

• Najczęściej w pierwszej kolejności prywatyzowany jest

podsektor wytwarzania energii elektrycznej, a dopiero
później podsektor przesyłu i dystrybucji energii
elektrycznej.

• Szczególnie ważna jest polityka państwa w zakresie

przesuniętej w czasie prywatyzacji dystrybutorów
energii. Dzięki temu zapobiega się tak zwanemu
„sprzedawaniu rynku” przed prywatyzacją wytwórców.

Rozdział działalności

• Rozdział działalności (unbundling) – to wydzielenie

funkcji pełnionych przez zintegrowane pionowo podmioty
i traktowanie ich jako odrębnie prowadzone działalności
w strukturze danego przedsiębiorstwa lub jako osobne
przedsiębiorstwa.

• Najważniejszym celem wprowadzenia unbundlingu jest

wydzielenie działalności podlegających regulacji od
działalności konkurencyjnej.

• Unbundling ma ważne znaczenie w procesie kreowania

zliberalizowanego rynku energii elektrycznej ze względu
na funkcję przeciwdziałającą subsydiowaniu skrośnemu.

• Sposób wprowadzenia rozdziału jest różny w zależności

od państwa.

Rozdział działalności

• Wyróżnia się kilka form rozdziału

działalności:

– rozdział funkcjonalny (zarządzania) – odrębny

zarząd dla przedsiębiorstwa sieciowego,

– rozdział księgowy – osobno prowadzone księgi

rachunkowe,

– rozdział prawny – wydzielone spółki (brak

konieczności przenoszenia własności)

– rozdział własnościowy – pełny rozdział

własnościowy.

Dostęp stron trzecich

(zasada TPA)

• Dostęp stron trzecich do sieci (Third Party

Access) – czyli umożliwienie uprawnionym
odbiorcom zakupów energii elektrycznej ponosząc
opłatę za przesył/dystrybucję energii.

• Ze względu na swoją specyfikę sektory przesyłu i

dystrybucji energii elektrycznej (monopole
naturalne) są regulowane przez odpowiednie
organy państwowe.

• Trzy modele dostępu do sieci:

– regulowany,
– negocjowany,
– pojedynczego kupca (single buyer).

Zasada TPA w Polsce

DATA

Poziom

rocznych

zakupów

(GWh)

Ilość

odbiorców

uprawniony

ch

Wolume

n

(TWh)

Poziom

otwarcia

rynku

(%)

1 styczeń

2002

>10

641 (2003)

38

37%

1 styczeń

2004

>1

~6,6 tys.

53

51%

1 lipiec

2004

Wszyscy

przedsiębior

cy

~1,9 mln

69

68%

1 lipiec

2007

Gospodarst

wa domowe

~15,6 mln

102

100%

Konkurencja

• Konkurencja – jest jednym z

najważniejszych elementów liberalizacji w
sektorze elektroenergetycznym.

• W odróżnieniu od przesyłu i dystrybucji w

sektorach wytwarzania i sprzedaży energii
elektrycznej jest ona możliwa do wdrożenia.

• W sektorze wytwarzania producenci (oraz

spółki obrotu) konkurują na rynku hurtowym.

• Natomiast w sektorze sprzedaży spółki

obrotu konkurują na rynku detalicznym.

Nadzór regulatora

• Nadzór niezależnego regulatora – wynikający z faktu, że rynki

energii nie są w stanie funkcjonować jako struktura w pełni
konkurencyjna.

• Jest to zazwyczaj rezultat niskiej liczby wytwórców i nieelastycznego

cenowo popytu na energię elektryczną, co stwarza idealne warunki
dla nadużywania siły rynkowej producentów.

• Konieczna jest regulacja sektorów pozostających w strukturze

monopolu (przesył i dystrybucja).

• Prawidłowa regulacja wiąże się głównie z ochroną konsumentów

przed nadużywaniem siły rynkowej producentów oraz
wymuszaniem konkurencji w sektorze, prowadząc do zwiększenia
efektywności i innowacyjności podmiotów.

• Literatura przedmiotu wyróżnia dwie podstawowe metody regulacji:

kosztową („stopy zwrotu”) oraz bodźcową („pułapu cenowego”).

Krytyka liberalizacji

• Bezpieczeństwo energetyczne.
• Zapewnienie mocy wytwórczych i zdolności

przesyłowych adekwatnych do popytu
zgłaszanego przez konsumentów.

• Konkurencyjny rynek energii może w pewnych

niesprzyjających okolicznościach generować ceny
przewyższające regulowane ceny monopolisty.

• Siła rynkowa.