Polityka społeczna

Przesłanki reformy

emerytalnej

• Do 1999 roku w Polsce obowiązywał repartycyjny system

emerytalny (PAYG): bieżące składki trafiały na rachunek FUS, i
zgromadzone środki były na bieżąco wypłacane przez ZUS obecnym
emerytom;

• Jednak od początku lat 1990s systematycznie pogarszała się w

Polsce sytuacja demograficzna: następował spadek liczby
pracujących i wzrost liczby emerytów, co powodowało wzrost stopy
obciążenia demograficznego osobami starszymi;

• W tych warunkach system PAYG o zdefiniowanym świadczeniu

emerytalnym generował systematycznie rosnący deficyt w funduszu
emerytalnym;

• Wymagało to albo stałego podnoszenia składki emerytalnej, albo

stałego obniżania emerytur, albo stałego wzrostu dofinansowania z
budżetu, co wymagało albo wzrostu podatków albo wzrostu długu;

• System był więc nie do utrzymania na dłuższą metę;

Ogólne zasady reformy

• Przejście od systemu zdefiniowanego świadczenia (defined benefit) do

systemu zdefiniowanej składki (defined contribution);

• Osoby urodzone przed 1949 rokiem (czyli mające 50+ lat) pozostawały

nadal w starym systemie (repartycyjnym, o zdefiniowanym świadczeniu);

• Dla osób urodzonych w 1949 roku i później stworzono system

dwufilarowy:

– Filar I: ZUS, do którego można było wpłacać całość lub część obowiązkowej

składki, składka waloryzowana wg tempa wzrostu funduszu płac (ale nie niżej niż
stopa inflacji);

– Filar II: Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE), do których można było wpłacać

część obowiązkowej składki, składka następnie inwestowana przez Powszechne
Towarzystwa Emerytalne (PTE) na rynku kapitałowym wg określonych zasad;

• Osoby urodzone w latach 1949-1968 miały wybór: albo wpłacały całość

składki obowiązkowej tylko do ZUS, albo wpłacały część składki do ZUS i
część do OFE w proporcji ok. 64% i 36%;

• Osoby urodzone po 1968 roku nie miały wyboru: obowiązkowo wpłacały

część składki do ZUS i część do OFE;

• Dodatkowo, utworzono filar III: dobrowolne fundusze emerytalne, do

których można było wpłacać składki w dowolnej wysokości, inwestowane
na rynku kapitałowym;

Konstrukcja obecnego systemu

emerytalnego w Polsce

I Filar – Zakład
Ubezpieczeń

Społecznych

II Filar – Otwarte
Fundusze

Emerytalne

III Filar –
Oszczędności

dodatkowe

Obowiązkowy

Dobrowolny

Umowa pokoleniowa

(PAYG)

Kapitałowy

Zarządzany przez

państwo

Zarządzany przez

instytucje prywatne

(PTE)

Zarządzany przez

instytucje prywatne

Indywidualne konta

tworzone w ZUS

Konta indywidualne

w OFE

Konta indywidualne

w funduszach

emerytalnych

Pierwszy filar: zreformowany ZUS

• Pierwszy filar systemu emerytalnego oparty jest

na zreformowanym Zakładzie Ubezpieczeń
Społecznych (ZUS). Dla uczestników tego filaru
emerytura jest wypłacana według nowych zasad
(system zdefiniowanej składki – FDC). Pierwszy
filar jest systemem repartycyjnym utworzonym w
oparciu o tzw. umowę międzypokoleniową. Polega
to na tym, że ze składek wpłacanych przez
obecnie pracujących finansowane są na bieżąco
świadczenia emerytalne. Wpłacane składki są
rejestrowane przez ZUS na indywidualnym koncie
każdego ubezpieczonego.

• Istotą funkcjonowania pierwszego filaru jest to, że

finansowanie świadczeń jest repartycyjne,
natomiast ewidencja składek jest kapitałowa.

Pierwszy filar: wysokość

emerytury

• Kontrolując stan kapitału na swoim koncie każdy ubezpieczony

może sprawdzić, ile kapitału uzbierał na poczet swojej przyszłej
emerytury. Jednak faktycznie nie posiada on tych pieniędzy na
swoim koncie. Jest to kapitał fikcyjny – zapis księgowy - nie
podlegający dziedziczeniu.

• W nowym systemie wysokość emerytury zależeć będzie od:

– wysokości kapitału początkowego wyliczonego na 31 grudnia 1998

– sumy składek zapłaconych przez danego ubezpieczonego od 1

stycznia 1999 r.

– momentu przejścia na emeryturę, czyli liczby lat przepracowanych

(wraz z każdym przepracowanym rokiem powyżej wieku
emerytalnego wysokość przyszłej emerytury będzie wyższa);

• Emerytura dla uczestników pierwszego filara jest w 100%

gwarantowana przez Skarb Państwa.

Drugi filar: OFE

• Otwarte Fundusze Emerytalne obsługują drugi filar

polskiego systemu emerytalnego. Fundusz emerytalny
zajmuje się gromadzeniem środków pieniężnych swoich
członków oraz ich lokowaniem z przeznaczeniem na
wypłatę emerytur.

• Fundusze emerytalne w II filarze są otwarte. Oznacza to, że

jeżeli dana osoba spełnia określone warunki, fundusz nie
może odmówić jej uczestnictwa. Można być jednak
członkiem tylko jednego funduszu emerytalnego. Istnieje
możliwość zmiany raz wybranego funduszu (jeśli przed
upływem 24 miesięcy uczestnictwa w danym funduszu,
trzeba zapłacić opłatę transferową); Osoby, które nie
wybiorą same OFE, są przydzielane do poszczególnych OFE
drogą losowania;

• Uczestnicy II filaru odprowadzają całość swojej składki

(19,52% wynagrodzenia brutto) na ubezpieczenia społeczne
do ZUS, a następnie ZUS przekazuję określoną część tej
składki (równowartość 7,3% wynagrodzenia brutto) do
wybranego OFE. Pozostała część składki w wysokości 11,2%
wynagrodzenia brutto pozostaje w ZUS i jest zapisywana na
koncie emerytalnym w I filarze. Pozostały 1% jest
przekazywany na Fundusz Rezerwy Demograficznej.

Drugi filar: PTE

• Otwarty fundusz emerytalny (OFE) jest zasobem pieniężnym.

Stanowią go wszystkie składki wpłacane przez członków danego
funduszu. Pieniędzmi tymi zarządza organ funduszu -
Powszechne Towarzystwo Emerytalne.

• W związku z prowadzoną przez PTE działalnością pobiera ono

następujące opłaty:

– opłata na pokrycie kosztów administracyjnych związanych z

obsługą członków funduszu - jest to określona procentowo prowizja
od składki przekazywanej do drugiego filaru pobierana przez PTE. Jej
wysokość może być zróżnicowana ze względu na staż członkowski lub
rok kalendarzowy.

– opłata za zarządzanie funduszem - maksymalnie 0,045% wartości

zarządzanych aktywów netto w skali miesiąca przy wartości aktywów do
8 mld zł. Powyżej tej kwoty maksymalna wartość tej opłaty jest
proporcjonalnie niższa.

• Aktywa funduszu emerytalnego przechowuje depozytariusz, który

gwarantuje to, że pieniądze w otwartym funduszu są bezpieczne.

Drugi filar: możliwości inwestycyjne OFE

• Na działalność lokacyjną OFE zostały nałożone ograniczenia. Dotyczą

one inwestowania w daną grupę instrumentów finansowych. Są to tzw.
limity inwestycyjne. Zostały one wprowadzone w celu zmniejszenia
ryzyka strat w przypadku istotnej utraty wartości jakiegoś instrumentu
finansowego bądź ich grupy.

• OFE może angażować gromadzone środki w:

– obligacje, bony i inne papiery wartościowe oraz pożyczki i kredyty

gwarantowane lub poręczone przez Skarb Państwa lub NBP,

– akcje, prawa poboru, prawa do akcji oraz obligacje zamienne na akcje spółek

notowanych na giełdzie,

– depozyty bankowe i bankowe papiery wartościowe,
– jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych,
– obligacje i inne papiery wartościowe emitowane przez jednostki samorządu

terytorialnego,

– obligacje całkowicie zabezpieczone, emitowane przez inne podmioty,
– akcje, prawa poboru, prawa do akcji oraz obligacje zamienne na akcje spółek

nie notowanych na giełdzie ale dopuszczonych do publicznego obrotu
(notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym),

– akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych,
– certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne zamknięte,
– obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez spółki publiczne,

OFE: limity inwestycyjne

N
r

Rodzaj lokaty

Maksymalny

limit

aktywów, w

Świadczenia rekompensacyjne

7,5

Akcje spółek notowanych na regulowanym rynku giełdowym innych niż

narodowe fundusze inwestycyjne

Akcje spółek notowanych na regulowanym rynku pozagiełdowym oraz inne

spółki publiczne nie notowane na regulowanym rynku giełdowym i

pozagiełdowym, ale dopuszczone do publicznego obrotu

Akcje NFI

Certyfikaty inwestycyjne emitowane przez fundusze inwestycyjne

zamknięte oraz mieszane, przy czym lokaty w certyfikaty inwestycyjne

funduszy zamkniętych nie mogą przekraczać 5% aktywów

Jednostki uczestnictwa zbywane przez fundusze inwestycyjne otwarte i

specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte

Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez gminy,

związki komunalne lub miasto stołeczne Warszawę (jeśli dopuszczone do

publicznego obrotu)

Obligacje i inne dłużne papiery gmin, związków komunalnych lub miasto

stołeczne Warszawa, ale nie dopuszczalne do publicznego obrotu

Zabezpieczone całkowicie obligacje emitowane przez inne podmioty niż

wymienione powyżej dopuszczone do publicznego obrotu

Obligacje zabezpieczone całkowicie, ale nie dopuszczone do publicznego

obrotu

Obligacje i inne dłużne papiery wartościowe emitowane przez spółki

publiczne, inne niż określone w pkt. 10 i 11, które nie zostały dopuszczone

do publicznego obrotu.

Bankowe depozyty i bankowe papiery wartościowe

Szczegółowe rozwiązania

• Składka emerytalna wynosiła 19,52% wynagrodzenia

brutto (płacona w połowie przez pracownika i
pracodawcę);

• W przypadku wyboru samego ZUS, 18,52% trafia do ZUS,

w przypadku wyboru ZUS i OFE, do ZUS trafia 11,22% a
do OFE 7,3% (1% trafia do FRD);

• OFE pobierały opłaty:

– Opłata 7% od każdej wpłaconej składki, zmniejszona do 3,5% w

2007r;

– Prowizję za zarządzanie aktywami, maksymalnie 0,045% od

sumy aktywów (do 8 mld zł, powyżej 8 mld zł stawka obniżona);

• Trzeci filar nie korzystał z żadnych ulg podatkowych,

stanowił w istocie dobrowolna oszczędność;

Minimalna wymagana stopa zwrotu

• Poszczególne OFE osiągają różne wyniki finansowe. By zapobiec

sytuacji, gdy jakiś fundusz osiągnie wyniki dużo niższe od
pozostałych, ustawodawca wprowadził zasadę minimalnej
wymaganej stopy zwrotu (MWSZ). Jest to dolna granica stopy
zysku zagwarantowana dla wszystkich uczestników funduszy
emerytalnych.

• Każdy OFE, do którego przez okres przynajmniej 24 miesięcy

wpływały składki, zobowiązany jest do obliczenia i podania do
publicznej wiadomości informacji o wartości stopy zwrotu za ten
okres.

• Na koniec każdego kwartału KNF wylicza średnią ważoną stopę

zwrotu dla wszystkich OFE, która pozwala na ocenę efektywności
zarządzania OFE. Na podstawie średniej ważonej stopy zwrotu KNF
ustala minimalną wymaganą stopę zwrotu na poziomie 50% lub 4
punkty procentowe poniżej średniej ważonej stopy zwrotu dla
wszystkich OFE, w zależności od tego, która z tych wartości jest
niższa.

• Minimalna wymagana stopa zwrotu jest zarazem gwarancją dla

wszystkich uczestników drugiego filaru. Gdy dany fundusz
emerytalny nie osiągnie minimalnej wymaganej stopy zwrotu,
będzie musiał dopłacić do tej wartości ze środków własnych.
Dopłata taka dokonana będzie w pierwszej kolejności z
tworzonego na ten cel rachunku rezerwowego. Gdyby środki z
rachunku rezerwowego nie wystarczyły na dopłatę, wówczas PTE
będzie musiało dopłacić z pozostałych środków własnych.

Depozytariusz

• Aktywa OFE przechowuje depozytariusz. Pilnuje on, by aktywa funduszu

były lokowane zgodnie z przepisami. Odpowiada on również za
prawidłową wycenę jednostki rozrachunkowej i aktywów netto funduszu.

• Depozytariuszem może być np. bank lub Krajowy Depozyt Papierów

Wartościowych. W praktyce są to banki.

• Ze względu na wagę pełnionej przez depozytariusza funkcji, musi on

spełniać szereg warunków:

– posiadać kapitał własny powyżej 100 mln Euro
– nie mieć żadnych powiązań kapitałowych z PTE zarządzającym danym

funduszem

– członkowie jego zarządu i rady nadzorczej nie mogą jednocześnie pełnić

podobnych funkcji w PTE

• Depozytariusz ma obowiązek niezwłocznie zawiadomić Komisję Nadzoru

Finansowego (KNF) o wszelkich działaniach funduszu emerytalnego
naruszających prawo.

• KNF kontroluje również sytuację finansową depozytariusza. Może on

nakazać towarzystwu emerytalnemu zmianę depozytariusza, gdyby
zagrożony był interes uczestników funduszu. Również samo PTE może
zmienić depozytariusza w przypadku, gdy nie wykonuje on prawidłowo
swych obowiązków.

Formy wypłaty emerytury

• Po osiągnięciu wieku emerytalnego - 60 lat dla kobiet i 65 lat

dla mężczyzn – środki zgromadzone w OFE są przekazane do
Zakładu Emerytalnego (obecnie ZUS). Zakład emerytalny
zaoferuje jeden z czterech wariantów wypłaty emerytury:

– emeryturę indywidualną - wypłacaną aż do śmierci

ubezpieczonego ;

– emeryturę indywidualną z tzw. gwarantowanym okresem

płatności- (nie krótszym jednak niż 10 lat) - emerytura będzie
wypłacana dożywotnio. Jeżeli ubezpieczony umrze przed upływem 10
lat, wtedy zostanie wypłacona wskazanej przez niego osobie ;

– emeryturę współmałżeńską - wypłacaną współmałżonkowi po

śmierci ubezpieczonego aż do miesiąca kiedy współmałżonek umrze ;

– emeryturę współmałżeńską z gwarantowanym okresem

płatności- (nie krótszym niż 10 lat) - jeśli oboje małżonkowie umrą w
okresie gwarantowanym, świadczenia będzie otrzymywać wskazana
przez nich osoba.

Dziedziczenie środków

• Środki zgromadzone w OFE to prawdziwy kapitał ze wszelkimi tego

prawnymi konsekwencjami, a więc także z możliwością dziedziczenia.
W przypadku, gdy ubezpieczony nie dożyje wieku emerytalnego, jego
współmałżonek otrzyma połowę zgromadzonego kapitału w zakresie,
w jakim środki te stanowiły przedmiot wspólnoty małżeńskiej.
Przeważnie (gdy małżonkowie pozostawali we wspólnocie majątkowej
w okresie trwania związku małżeńskiego) jest to połowa środków
zgromadzonych przez zmarłego członka funduszu na jego rachunku,
poczynając od daty zawarcia związku małżeńskiego. Część ta
zostanie przekazana na konto małżonka w funduszu emerytalnym.
Będzie nim mógł zatem dysponować dopiero wówczas, gdy osiągnie
wiek emerytalny. Druga połowa będzie dziedziczona zgodnie z
zasadami prawa spadkowego. Ubezpieczony może wskazać osoby
uposażone do dysponowania jego kapitałem po jego śmierci. Gdyby
nie wskazał imiennie takiej osoby (lub osób), kapitał dziedziczyć będą
członkowie najbliższej rodziny.

Trzeci filar

• Trzeci filar jest dodatkowym i dobrowolnym uzupełnieniem

przyszłej emerytury.

• Pracownicze programy emerytalne (PPE) są formą

zorganizowanego, grupowego oszczędzania na przyszłą
emeryturę, tworzoną dobrowolnie przez pracodawcę, który
chce zapewnić swoim pracownikom wyższą emeryturę.
Świadczenie emerytalne z pracowniczego programu
emerytalnego jest zwolnione z podatku dochodowego
(zasada jednokrotnego opodatkowania).

• Indywidualne konto emerytalne (IKE) to specjalne konto

prowadzone dla oszczędzającego przez instytucję
uprawnioną - może być nią podmiot prowadzący
działalność maklerską, fundusz inwestycyjny, bank lub
zakład ubezpieczeń.

Funkcjonowanie pierwszego filaru (ZUS): reforma gwarantuje

stabilność finansową systemu, bo wypłaty zawsze = sumie

składek

Okre

Pracujący

Emeryci

Liczb

Płaca Składk

(20%)

Fundus

emeryt

alny

Licz

Emer

ytura

Stopa

walor

yzacji

Stopa

zastą

pieni

3000

600

6000

1200

40%

6000

1200

12000

1200 100%

20%

1200

2400

24000

1200 100%

10%

Jak funkcjonował nowy

system?

• Nowy system zakładał w okresie przejściowym (30-40 lat) wzrost

kosztów emerytalnych, bo oprócz finansowania bieżących
wypłat emerytur ZUS miał równolegle przekazywać składki do
OFE, które miały budować kapitał emerytalny osób objętych
systemem kapitałowym;

• Ten wzrost kosztów miał być sfinansowany częściowo z wpływów

z prywatyzacji a częściowo z oszczędności w wydatkach dzięki
reformom strukturalnym (wydłużenie wieku emerytalnego,
ograniczenie przywilejów emerytalnych służb mundurowych,
rolników, górników, sędziów i prokuratorów); przejściowo
niedobory w systemie miał też finansować Fundusz Rezerwy
Demograficznej;

• Te założenia nie zostały spełnione. Przychody z prywatyzacji szły

na inne wydatki, a reform strukturalnych nie przeprowadzono. W
efekcie w ZUS pojawił się rosnący niedobór środków, który rząd
finansował emisją obligacji, czyli narastaniem długu;

Stopy waloryzacji ZUS i stopy zwrotu w OFE (nominalnie)

(Źródło: Otto, Wasilewski, 2010)

rok

ZUS, w %

OFE, w %

Portfel (64:36)

1999

15,60

13,20

14,74

2000

12,72

15,11

13,58

2001

6,68

5,53

6,26

2002

1,90

15,27

6,71

2003

2,00

10,91

5,21

2004

3,63

14,22

7,44

2005

5,55

14,99

8,95

2006

6,90

16,41

10,33

2007

12,80

6,25

10,44

2008

16,26

-14,18

5,30

2009

7,22

13,75

9,57

2010

6,12

11,23

7,96

Statystyki za okres 2000-2010

Średnia
arytmetyczna

7,43

9,95

8,34

Odchylenie
standardowe

4,64

8,79

2,54

Korelacja

-0,66

Średnia
geometryczna

7,34

9,59

8,31

Obserwacje

•

Tabela pokazuje dochodowość z jednorazowej
lokaty w 1999 roku w ZUS i w OFE (średnio);

•

Dochodowość lokaty w OFE jest wyższa o ok. 2
pkt. proc.

•

Korelacja pomiędzy ZUS i OFE jest silnie ujemna;

•

Portfel mieszany (64:36) zapewnia wyższą
dochodowość i niższą zmienność niż ZUS;

•

Ale uwaga! Podany przykład ma ograniczenia:

– składki nie są płacone jednorazowo, a systematycznie

co miesiąc;

– Okres 11 lat jest za krótki dla dokonania pełnej oceny;

Reforma 2011

• Trudna sytuacja finansów publicznych i wzrost długu

publicznego związany z finansowaniem niedoboru
składek w ZUS skłonił rząd do zaproponowania
reformy OFE w 2011r;

• Składka do OFE została obniżona z 7,3% do 2,3%;

pozostałe 5% ma trafiać do ZUS na specjalne konta
indywidualne, które będą waloryzowane stopą
wzrostu nominalnego PKB;

• Od 2013 roku składka do OFE ma znowu rosnąć aż

do 3,5% w 2017r;

• Limit inwestowania w akcje ma być zwiększony

nawet do 90%;

Czy zmiany dokonane w 2011 są uzasadnione?

• Cel zmian nie jest jasny. Jeśli OFE są złe, to należy je

w ogóle zlikwidować, a jeśli są dobre, to nie ma
powodu ich ograniczać;

• Jeśli celem jest ratowanie budżetu (i uniknięcie

przekroczenia progu 55% długu do PKB), to:

– Trzeba wprowadzać reformy strukturalne, które pozwolą

trwale zmniejszyć wydatki budżetowe;

– Obcięcie składki do OFE o 5 pkt. proc. nie ratuje budżetu,

bo stanowiła ona zaledwie ok. 20% całego deficytu
finansów publicznych w 2010r (22 mld zł wobec 110 mld
zł);

– Można ewentualnie zawiesić przejściowo składki do OFE

(np. na 2-3 lata) i w tym czasie przeprowadzić niezbędne
reformy, a potem stopniowo zwrócić „pożyczone” środki;

Emerytury pomostowe

• Emerytury pomostowe przysługują osobom zatrudnionych w szczególnych

warunkach lub w szczególnym charakterze, które nie mają minimalnego
wieku emerytalnego, a warunki pracy są niewskazane dla kontynuowania
pracy. Emerytura pomostowa będzie wypłacana do momentu osiągnięcia
wymaganego wieku emerytalnego. Po osiągnięciu odpowiedniego wieku
wypłacana będzie już zwykła emerytura.

• Emerytura pomostowa wynosi 100 proc. potencjalnej emerytury obliczonej

dla osoby w wieku 60 lat i jest waloryzowana według tych samych zasad
co emerytury i renty z FUS. Można na nią przejść pięć lat przed
osiągnięciem wieku emerytalnego, w niektórych przypadkach nawet
dziesięć lat przed jego osiągnięciem. Trzeba spełnić także inne warunki,
mianowicie trzeba osiągnąć ogólny staż ubezpieczeniowy (20 lat dla kobiet
i 25 lat dla mężczyzn), a staż pracy w warunkach szczególnych lub przy
wykonywaniu pracy o szczególnym charakterze powinien wynieść co
najmniej 15 lat.

• Nowelizacja z 2008 roku silnie ograniczyła liczbę zawodów uprawniających

do otrzymania emerytury pomostowej (spadek uprawnionych z ok. 1
miliona do 300 tysięcy zatrudnionych)

Document Outline