T: Reformacja i kontrreformacja w Polsce. Główne ugrupowania religijne i ich problem.

Po wystąpieniu Marcina Lutra 31 pazdziernika 1517r wpływy reformacji objeły kantomy Szwajcarii. Idee reformacji głosil Francuz Ian Kalwin.

Luteranizm i Kalwinizm odegrały najwiekszą role w kształtowaniu reformacji w Polsce jak i działalność potomków husytów ( braci Czeskich).

Nurty reformacji Polski

Reformacja w Polsce była tworzona pod wpływem idei, które przechodziły z Niemiec także Prus Książęcych, Pomorza. Istotne też były wpływy Husytów Czeskich.

Można je podzielić na reformacje ludową ( plebejska)( objela ona pospólstwo i bbiedote Śląska, Wielkopolski i Małopolski i wiązała się z powstaniem ruchów anabaptystów i antytrynitarzy (arianie),

Reformacja szlachecka- wiązała się z działalnością ruchu egzekucyjnego i walka o tworzenie kościoła narodowego- wywarła wpływ na ukształtowanie się w Polsce skupisk luteranow, kalwinow i braci czeskich.

Do przywódców należeli m.in. Rafał Leszczynski, Hieronim Osoliński i Mikołaj Rej.

Ten odłam reformacji będzie dominował w zyciu polityczno-społecznym Korony i Litwy a pozniej Rzeczpospolitej i jego wpływy zostaną ograniczone dopiero w okresie władzy Wazów.

Działalnosc reformacji ludowej( plebejskiej)

Ruchu anababtyscie ( od Ana Battisto- powtorny chrzczonych – uwarzali iż do sakramentu chrztu winny przystępować osoby dorosłe, byli przeciwnikami wszelkiej hierarchii koscielnej i społecznej.

W związku z tym dążyli do przeprowadzenia rewolucji społecznych największe powstanie anabaptystów pod wodza Tomasza Unzera miało miejsce w Niemczech w latach 1524-1525.

Wpływy tego powstania były widoczne w Polsce. Doszło do powstan przeciwko władzy anabaptystów pod wodzą Piotra Koeniga w Gdansku . Walki objeły tez do 1526 Braniewo, Elbląg i Toruń.

Również w środowisku akademii Krakowskiej doszło do popularyzowania idei anabaptystów przez prof. Jakuba z Iłży. Na czele biedoty miejskiej w Krakowie, która buntowała się przeciwko rzadom szlachty stanał Szymon Żak.

Reformacja plebejska upada w 1526r, ale odrodzi się gdy dojdzie do rozłamu wśród kalwinów i w 1554r ukształtuje się wspólnota braci Polskich ( arian, antytrynitaży, socynian). Zbór arianski rodzil się po synodzie w Pinczowie po 1562 a wśród ideologow arian byli m.in. Faustyn Socyn, Walenty Gantylis, Piotr z Goniądza i autor „ biblii ariańskiej” Marcin Czechowski – „rozmowy chrystianskie”.

W sferze dogmatyki religijnej arianie nie uznawali trójcy świętej i kultu Maryji, m.in. wiąże się to z przekonaniem o wie dzietności Maryji, której jakoby ostatni syn zginął w 69r.n.e: Jakub ukamienowany w Jerozolimie. Arianie odrzucali dogmat o boskości Jezusa uznając go jedynie za proroka i „ szlachetnego człowieka” m.in. wystepowali przeciwko Trójcy Świetej ( Trinitas), stad nazwa antytrynitarzy.

Głosili też pacyfizm i sprzeciwiali się noszeniu oręża wszelakiego. Sprzeciwiali się karze śmierci.

Arianie utworzyli swoje główne ośrodki w Pinczewie i Rakowie. Posiadali swoje drukarnie. Głosili hasło bierności wobec państwa. Odmawiali udziału w agresywnych i obronnych wojnach. Byli znienawidzeni nie tylko przez katolików ale tez przez luteranów, kalwinów i braci Czeskich którzy od 1566r domagali się usunięcia arian z kraju.

Arianie ostatecznie zostali wygnani z Polski w 1568r kiedy przy okazji „ Potopy szwedzkiego” odmówili obrony kraju.

Najważniejszą role w polskiej reformacji pełniły jednak odłamy związane z reformacja szlachecka

Reformacja szlachecka

Po wystąpieniu Lutra w 1517r jego idee szybko opanowaly czesc ziem polskich i zwolennikami luteranizmu stały się potężne rody Górków i Leszczyńskich w Wielkopolsce. Również na Prusach Królewskich i Prusach Ksiażęcych gdzie od 1544 będzie działał pierwszy uniwersytet luterański w Europie.

Luteranizm przyciągał polska szlachte m.in. idea sekularyzacja dóbr kościelnych ( przekazanie bogactw koscioła na rzecz państwa) a także możliwością zerwania z papiestwem i utworzenia kościoła narodowego w Polsce. Luteranizm nie podwarzal prymatu szlachty natomiast wiązał się m.in. z odrzuceniem tradycji kościoła i zwierzchnictwem papieza a także większości sakramentów prócz chrztu i komunii świętej. Uznajac Bibliee ( nowy testament) za jedyne źródło religii luteranie odrzucaja kult świętych, obrazów, ołtarzy, figur, celibat ( duchowny może posiadac rodzine).

Luteranizm stał się popularny szczególnie w gdańsku i Toruniu: w latach 1557-1558r król gwarantował tym luteranom swobode wyznaniowa w tych miastach.

Kalwinizm

Bracia Czescy

Jednota Czeska ( Bracka) czyli bracia Czescy programowo nawiązywali do kalikstynów m.in. domagali się liturgii w jezyku narodowym, komunii pod dwoma postaciami, odrzucali kult siwety i obrazów a w konsekwencji uznawali biblie za jedyne źródło wiary. Zbory braci Czeskich znajdywaly się w Wielkopolsce a największy w Lesznie.

Na jego czele stał słynny pedagog Jan Amos Komeński. Pierwszy dydaktyk który stwierdzał w XVI w. Iż nie należy bić dzieci: agresja wyzwala lęk i agresję.

Procz niego wybitnymi działaczami byli Jerzy Izrael i Szymon Turnowski.

Bracia Czescy uczestniczyli w zgodzie Sandomierskiej w 1570r i Konfederacji Warszawskiej z 1573r, które gwarantowały przestrzeganie zasad tolerancji religijnej w Polsce. Przystąpili też do układu w Koźminku z 1575r tworzącego sojusz z kalwinami.

Bracia Czescy reprezentowali nurt reformacji szlacheckiej, nie podważali istniejącego ustroju a jedynie wspierali działania na rzecz reformy kościoła i oddzielenia kościoła od papiestwa.