Reformacja i

kontrreformacja

w Europie.

Sytuacja w Kościele

XV-wiecznym

-

-

Rywalizacja hierarchii kościelnej po wielkiej

schizmie zachodniej – światem chrześcijańskim

rządzą dwa ośrodki- Rzym i Awinion na czele z

papieżem lub antypapieżem;

-

Tendencja do odzyskania niezależności

politycznej;

-

Wzmacnianie autorytetu papieskiego m.in.

Przez mecenat sztuki;

-

Wzrost świadczeń (

annatów i świętopietrza

) na

rzecz Kościoła; świadczenia te zostały

przekazane na odbudowę Bazyliki św. Piotra

zniszczonej w trakcie pożaru;

-

Rozkwit nepotyzmu;

-

Wystawne życie stanu duchownego

-

Rozluźnienie obyczajów kleru;

Wystąpienie Marcina Lutra

Wystąpienie Marcina Lutra

-poszukiwanie środków na wystawne życie

zmusiło Kościół do poszukiwania ich w taki
sposób, który stał się rażący dla ludności
żyjącej zgodnie z nakazami Kościoła;

-Kościół popierał opłaty za handel relikwiami,

odpusty, modlitwy…itd..

-

Postępowanie takie wzbudziło opór
wiernych oraz wielu duchownych, jednym z
nich był teolog z Wittenbergi –

Marcin Luter

.

Marcin Luter (1453 – 1546)

Marcin Luter (1453 – 1546)

Wystąpienie Lutra

Wystąpienie Lutra

Marcin Luter żyjący zgodnie z naukami

Kościoła wszedł w spór z biskupem
Moguncji, gwałtownie sprzeciwiając
się kupczeniu odpustami.

31 X 1517

r. ogłosił on

95 tez

,

w których

wyraził poglądy dotyczące organizacji
Kościoła i moralnego stanu
duchowieństwa. Tezy te miały zostać
przybite do drzwi kościoła zamkowego
w Wittenberdze.

Działalność Lutra

Działalność Lutra

Kopie 95 tez szybko rozprzestrzeniły

się po kraju i przysporzyły
Marcinowi Lutrowi wielu
zwolenników.

Jako teolog głosił, że tylko wiara w

Boga może zapewnić człowiekowi
zbawienie. Twierdził również, że
chrzest zrównuje wszystkich,
przez co zanegował wyższość
papieża nad biskupami i biskupów
nad resztą duchownych i
wiernych.

Kościół wobec Lutra

Kościół wobec Lutra

Tezy Marcina Lutra wzburzyły

środowisko kościelne.
Początkowo on sam nie miał
zamiaru zrywać ze Stolicą
Apostolską, ale w

1520

1520

papież

wystosował doń

bullę

bullę

, w której

wzywał do odwołania herezji.
Luter spalił bullę publicznie,
za co papież nałożył na niego
ekskomunikę.

Poglądy Lutra

Poglądy Lutra

Swoje poglądy Marcin Luter zawarł w tzw.

Dużym

Dużym

Katechizmie

Katechizmie

(1529):

-

Autorytetem w sprawach wiary jest Pismo Święte,

a nie papież i sobory;

-

Opowiadał się za komentowaniem zapisów Biblii

przez każdego wiernego indywidualnie;

-

Ograniczył liczbę sakramentów do chrztu i

eucharystii

-

Domagał się likwidacji klasztorów

-

Żądał zniesienia celibatu księży i odebrania

majątków Kościołowi;

Losy Lutra

Losy Lutra

Wyklęty przez Kościół Luter zrzucił habit i ożenił

się a resztę życia spędził na przetłumaczeniu

Biblii na język niemiecki i pisaniu polemik

doktrynalnych.

Poglądy Lutra zyskały ogromną popularność,

zwłaszcza dzięki upadkowi autorytetu

Kościoła. Dokonująca się w Europie

reformacja

reformacja

popierana była przez monarchów, którzy

wykorzystali zamieszki i zmiany w Kościele by

wprowadzić silną centralną władzę w

państwie niezależnej od Kościoła, na której

czele stał jedynie monarcha.

Reformacja w Rzeszy

Niemieckiej

Wystąpienie Lutra podzieliło Rzeszę na dwa
zwalczające się

obozy – luterański i katolicki

obozy – luterański i katolicki

;

;

Cesarz

Karol V Habsburg

Karol V Habsburg

domagał się aby

protestanci

(

(

nazwa od protestu książąt na

nazwa od protestu książąt na

Sejmie Rzeszy w 1529 r w Spirze

Sejmie Rzeszy w 1529 r w Spirze

)

)

podporządkowali się w kwestiach religijnych
oraz by wstrzymali się od decydowania o
wyznaniu w swoich państwach

.

.

Stąd reformacja w Rzeszy miała dwa nurty-

Stąd reformacja w Rzeszy miała dwa nurty-

książęcy oraz chłopski

książęcy oraz chłopski

.

.

Ci drudzy domagali

się zmian społecznych.

Wojny religijne w Rzeszy

Wojny religijne w Rzeszy

Efektem reformacji w Rzeszy były m.in

Efektem reformacji w Rzeszy były m.in

. wojna chłopska

. wojna chłopska

oraz wojna domowa. Ta pierwsza trwała w latach 1524-

oraz wojna domowa. Ta pierwsza trwała w latach 1524-

25 i zakończyła się totalną klęską powstańców.

25 i zakończyła się totalną klęską powstańców.

W latach

W latach

1547 – 48

1547 – 48

trwała

trwała

I wojna religijna – tzw. wojna

I wojna religijna – tzw. wojna

szmalkaldzka

szmalkaldzka

zwrócona przeciwko cesarzowi Karolowi

zwrócona przeciwko cesarzowi Karolowi

V. Nie przyniosła ona jednak zwycięstwa żadnej ze

V. Nie przyniosła ona jednak zwycięstwa żadnej ze

stron. Niezakończone sprawy zaowocowały

stron. Niezakończone sprawy zaowocowały

II wojną

II wojną

religijną

religijną

w latach

w latach

1552-1555

1552-1555

.

.

Zakończyła się ona

Zakończyła się ona

podpisaniem

podpisaniem

pokoju w Augsburgu

pokoju w Augsburgu

i wprowadzeniem

i wprowadzeniem

zasady

zasady

„cuius regio, eius religio”

„cuius regio, eius religio”

.

.

Pokój ten potwierdził

Pokój ten potwierdził

polityczny i religijny podział Rzeszy.

polityczny i religijny podział Rzeszy.

Reformacja we Francji

Reformacja we Francji

We Francji popularny stał się przede wszystkim

We Francji popularny stał się przede wszystkim

kalwinizm

kalwinizm

,

,

a jego zwolenników nazywano

a jego zwolenników nazywano

hugenotami

hugenotami

,

,

wśród których znalazło się wielu

wśród których znalazło się wielu

przedstawicieli szlachty i książąt. Wierni

przedstawicieli szlachty i książąt. Wierni

katolicyzmowi pozostali

katolicyzmowi pozostali

Walezjusze

Walezjusze

– członkowie

– członkowie

rodziny królewskiej. Podobnie jak W rzeszy kraj

rodziny królewskiej. Podobnie jak W rzeszy kraj

podzielił się na stronników katolicyzmu na czele z

podzielił się na stronników katolicyzmu na czele z

Walezjuszami i hugenotów, na których czele stali

Walezjuszami i hugenotów, na których czele stali

Burbonowie

Burbonowie

.

.

Wzajemne wali zaogniły sytuacje w państwie, a jej

Wzajemne wali zaogniły sytuacje w państwie, a jej

kulminacja stała się

kulminacja stała się

rzeź hugenotów w noc świętego

rzeź hugenotów w noc świętego

Bartłomieja tj. 23/24 sierpnia 1572 r

Bartłomieja tj. 23/24 sierpnia 1572 r

.

.

Zaogniło to

Zaogniło to

sytuację zwłaszcza w sferach rządzących. O koronę

sytuację zwłaszcza w sferach rządzących. O koronę

zaczęli rywalizować Walezjusze w osobie Henryka III

zaczęli rywalizować Walezjusze w osobie Henryka III

i Burbonowie –a szczególnie król Nawarry Henryk.

i Burbonowie –a szczególnie król Nawarry Henryk.

Edykt nantejski

Edykt nantejski

Ostatecznie po zamordowaniu króla

Ostatecznie po zamordowaniu króla

Henryka III Walezego w 1589 r,

Henryka III Walezego w 1589 r,

koronę przejął

koronę przejął

Henryk IV Burbon

Henryk IV Burbon

,

,

który przeszedł na katolicyzm

który przeszedł na katolicyzm

(„Paryż

(„Paryż

wart jest mszy”).

wart jest mszy”).

Dla uspokojenia

Dla uspokojenia

kraju w

kraju w

1598 r. wydał tzw. edykt

1598 r. wydał tzw. edykt

nantejski

nantejski

(edykt tolerancyjny z

(edykt tolerancyjny z

Nantes), który przywracał pokój

Nantes), który przywracał pokój

religijny i gwarantował wolność

religijny i gwarantował wolność

wyznania hugenotom.

wyznania hugenotom.

Reformacja w Anglii

Reformacja w Anglii

Zmiany w kościele w Anglii związane były z prywatnymi konfliktami króla

Zmiany w kościele w Anglii związane były z prywatnymi konfliktami króla

Henryka VIII Tudora

Henryka VIII Tudora

z papieżem

z papieżem

Klemensem VII

Klemensem VII

.

.

Król Anglii ożeniony z

Król Anglii ożeniony z

Katarzyną Aragońską, nie posiadawszy męskiego potomka, postanowił

Katarzyną Aragońską, nie posiadawszy męskiego potomka, postanowił

rozwieść się. Papież, nie mając podstaw do unieważnienia małżeństwa nie

rozwieść się. Papież, nie mając podstaw do unieważnienia małżeństwa nie

zgodził się na plan Henryka VIII.

zgodził się na plan Henryka VIII.

Spór z papieżem zmusił króla do ogłoszenia

Spór z papieżem zmusił króla do ogłoszenia

się zwierzchnikiem kościoła w Anglii. Tym samym Henryk VIII sam sobie dał

się zwierzchnikiem kościoła w Anglii. Tym samym Henryk VIII sam sobie dał

rozwód i ożenił się z Anną Boleyn.

rozwód i ożenił się z Anną Boleyn.

Papież rzucił na króla anatemę. W odpowiedzi Henryk VIII wydał tzw

Papież rzucił na króla anatemę. W odpowiedzi Henryk VIII wydał tzw

.

.

Akt o

Akt o

supremacji (1534), który formalnie zrywał kontakty Anglii z papieżem i

supremacji (1534), który formalnie zrywał kontakty Anglii z papieżem i

katolicyzmem

katolicyzmem

.

.

Tym samym Henryk VIII zreorganizował kościół angielski

Tym samym Henryk VIII zreorganizował kościół angielski

tworząc Kościół narodowy – anglikański, na którego czele miał odtąd stać król.

tworząc Kościół narodowy – anglikański, na którego czele miał odtąd stać król.

Dopiero po wstąpieniu na tron córki Henryka VIII – Marii I Tudor (Krwawa

Dopiero po wstąpieniu na tron córki Henryka VIII – Marii I Tudor (Krwawa

Maria) nastąpiła rekatolizacja Anglii. Z uwagi na represja jakie spadły na

Maria) nastąpiła rekatolizacja Anglii. Z uwagi na represja jakie spadły na

protestantów, zdobyła przydomek „krwawa”.

protestantów, zdobyła przydomek „krwawa”.

Po wstąpieniu na tron przyrodniej siostry Marii, Elżbiety I nastąpił ponowny

Po wstąpieniu na tron przyrodniej siostry Marii, Elżbiety I nastąpił ponowny

zwrot ku kościołowi anglikańskiemu. Pokryło się to jednocześnie z wojna z

zwrot ku kościołowi anglikańskiemu. Pokryło się to jednocześnie z wojna z

ultra-katolicką Hiszpanią. Zwycięstwo przyniosło Anglii dominację w Europie i

ultra-katolicką Hiszpanią. Zwycięstwo przyniosło Anglii dominację w Europie i

okres „złotego wieku”.

okres „złotego wieku”.

Reformacja w Szwecji

Reformacja w Szwecji

W krajach skandynawskich władcy

W krajach skandynawskich władcy

wprowadzili luteranizm z przyczyn

wprowadzili luteranizm z przyczyn

politycznych

politycznych

.

.

W Szwecji

W Szwecji

Gustaw I Waza

Gustaw I Waza

po zerwaniu unii kalmarskiej, musiał

po zerwaniu unii kalmarskiej, musiał

zreorganizować państwo. Napotkał na

zreorganizować państwo. Napotkał na

opór duchowieństwa, ale i poparcie

opór duchowieństwa, ale i poparcie

luterańskiej szlachty.

luterańskiej szlachty.

W 1527 r. ogłosił

W 1527 r. ogłosił

luteranizm religią państwową i

luteranizm religią państwową i

sekularyzował majątki kościelne i

sekularyzował majątki kościelne i

ogłosił się głową kościoła

ogłosił się głową kościoła

.

.

Umożliwiło

Umożliwiło

mu to wzmocnienie władzy królewskiej

mu to wzmocnienie władzy królewskiej

i ograniczenie dostępu możnych do

i ograniczenie dostępu możnych do

Riksdagu

Riksdagu

.

.

Reformacja w Niderlandach

Reformacja w Niderlandach

.

.

Reformacja w Niderlandach

Reformacja w Niderlandach

rozpoczęła się wraz z objęciem

rozpoczęła się wraz z objęciem

rządów przez

rządów przez

Filipa II Habsburga

Filipa II Habsburga

(syna cesarza Karola V, ponieważ

(syna cesarza Karola V, ponieważ

Niderlandy od końca XV wieku były

Niderlandy od końca XV wieku były

w posiadaniu Habsburgów). Filip II

w posiadaniu Habsburgów). Filip II

był fanatycznym katolikiem, który

był fanatycznym katolikiem, który

stopniowo zaczął ograniczać prawa

stopniowo zaczął ograniczać prawa

różnowierców w Niderlandach. W

różnowierców w Niderlandach. W

sprawę uwikłano Hiszpanię, która

sprawę uwikłano Hiszpanię, która

wysłała do Niderlandów armię pod

wysłała do Niderlandów armię pod

wodzą

wodzą

Ferdynanda Alvareza de

Ferdynanda Alvareza de

Toledo

Toledo

– ks. Alby.

– ks. Alby.

Krwawe represje ks. Alby trwające w latach

Krwawe represje ks. Alby trwające w latach

1567-

1567-

72

72

doprowadziły do wybuchu

doprowadziły do wybuchu

powstania

powstania

antyhiszpańskiego w 1571 r

antyhiszpańskiego w 1571 r

.

.

Na jego czele stanął

Na jego czele stanął

Wilhelm – ks. Oranii. Wiele sukcesów powstańców

Wilhelm – ks. Oranii. Wiele sukcesów powstańców

uwieńczono w roku

uwieńczono w roku

1579 podpisaniem unii w

1579 podpisaniem unii w

Utrechcie

Utrechcie

, która powoływała do życia

, która powoływała do życia

Zjednoczone Prowincje Niderlandów i ogłaszała

Zjednoczone Prowincje Niderlandów i ogłaszała

ich niepodległość. Po stronie Niderlandów

ich niepodległość. Po stronie Niderlandów

opowiedziała się Anglia, która

opowiedziała się Anglia, która

w 1588 pokonała

w 1588 pokonała

„wielką armadę” hiszpańską

„wielką armadę” hiszpańską

.

.

W 1609 r. doszło do

W 1609 r. doszło do

porozumienia hiszpańsko – niderlandzkiego, ale

porozumienia hiszpańsko – niderlandzkiego, ale

ostatecznie uznanie Niderlandów jako kraju

ostatecznie uznanie Niderlandów jako kraju

niepodległego nastąpiło dopiero po zakończeniu

niepodległego nastąpiło dopiero po zakończeniu

wojny trzydziestoletniej w 1648 r.

wojny trzydziestoletniej w 1648 r.

Kontrreformacja

Kontrreformacja

Reakcja na wydarzenia reformacyjne była tzw.

Reakcja na wydarzenia reformacyjne była tzw.

kontrreformacja

kontrreformacja

, której działania zmierzały ku:

, której działania zmierzały ku:

-

przeprowadzeniu niezbędnych reform w Kościele

przeprowadzeniu niezbędnych reform w Kościele

-

walce z reformacją o utracone wpływy.

walce z reformacją o utracone wpływy.

Pierwsze reformy przeprowadził

Pierwsze reformy przeprowadził

papież Paweł III

papież Paweł III

,

,

za którego pontyfikatu

za którego pontyfikatu

odnowiono inkwizycję

odnowiono inkwizycję

(1542)

(1542)

.

.

Zmiany wprowadzali także kolejni

Zmiany wprowadzali także kolejni

papieże, przechodząc do ofensywy katolickiej.

papieże, przechodząc do ofensywy katolickiej.

W

W

1559 r. wprowadzono tzw. Indeks Ksiąg

1559 r. wprowadzono tzw. Indeks Ksiąg

Zakazanych.

Zakazanych.

Odnowieniu Kościoła miało służyć reformowanie starych

Odnowieniu Kościoła miało służyć reformowanie starych

zakonów i powoływanie nowych. Szczególna rolę odgrywać

zakonów i powoływanie nowych. Szczególna rolę odgrywać

miał

miał

zakon jezuitów (powołany przez Ignacego Loyolę

zakon jezuitów (powołany przez Ignacego Loyolę

)

)

.

.

Pewne zmiany miał wprowadzić powołany w latach

Pewne zmiany miał wprowadzić powołany w latach

1545-63

1545-63

sobór w Trydencie

sobór w Trydencie

.

.

Sprecyzowano na nim dogmaty religijne,

Sprecyzowano na nim dogmaty religijne,

uznano wyższość papieża nad soborem i opracowano tzw.

uznano wyższość papieża nad soborem i opracowano tzw.

Katechizm rzymski, czyli wykład wiary dla Kościoła

Katechizm rzymski, czyli wykład wiary dla Kościoła

katolickiego.

katolickiego.

Reformy wprowadzano stopniowo:

Reformy wprowadzano stopniowo:

-

W 1568 wprowadzono brewiarz i mszał rzymski,

W 1568 wprowadzono brewiarz i mszał rzymski,

-

Wprowadzono zakaz łączenia urzędów kościelnych,

Wprowadzono zakaz łączenia urzędów kościelnych,

-

Biskupom nakazano obowiązkowe wizytacje swoich parafii

Biskupom nakazano obowiązkowe wizytacje swoich parafii

oraz nałożono obowiązek wizyty w Rzymie raz na 5 lat

oraz nałożono obowiązek wizyty w Rzymie raz na 5 lat

(wizyta

(wizyta ad limina apostolorum

),

),

-

W 1592 r. ogłoszono obowiązujący tekst Biblii – tzw.

W 1592 r. ogłoszono obowiązujący tekst Biblii – tzw.

Wulgatę

Wulgatę

; jednocześnie interpretację Pisma Św. Pozostawiono

; jednocześnie interpretację Pisma Św. Pozostawiono

zastrzeżona jedynie dla duchownych.

zastrzeżona jedynie dla duchownych.

Konsekwencją ruchu kontrreformacji było wzmocnienie

Konsekwencją ruchu kontrreformacji było wzmocnienie

Kościoła, dyscypliny, ujednolicenie liturgii, określenie

Kościoła, dyscypliny, ujednolicenie liturgii, określenie

dogmatów. Zamknęło to drogę dialogu z innymi wyznaniami i

dogmatów. Zamknęło to drogę dialogu z innymi wyznaniami i

doprowadziło to do ostatecznego rozejścia się katolicyzmu z

doprowadziło to do ostatecznego rozejścia się katolicyzmu z

protestantyzmem.

protestantyzmem.