Początki reformacji w Europie

Sytuacja w Kościele

XV-wiecznym

Rywalizacja hierarchii kościelnej po wielkiej

schizmie zachodniej – światem chrześcijańskim

rządzą dwa ośrodki- Rzym i Awinion na czele z

papieżem lub antypapieżem;

Tendencja do odzyskania niezależności

politycznej;

Wzmacnianie autorytetu papieskiego m.in.

Przez mecenat sztuki;

Wzrost świadczeń (

annatów i świętopietrza

) na

rzecz Kościoła; świadczenia te zostały

przekazane na odbudowę Bazyliki św. Piotra

zniszczonej w trakcie pożaru;

Rozkwit nepotyzmu;

Wystawne życie stanu duchownego

Rozluźnienie obyczajów kleru;

Kościół wobec Lutra

Tezy Marcina Lutra wzburzyły

środowisko kościelne.
Początkowo on sam nie miał
zamiaru zrywać ze Stolicą
Apostolską, ale w

1520

papież

wystosował doń

bullę

, w której

wzywał do odwołania herezji.
Luter spalił bullę publicznie,
za co papież nałożył na niego
ekskomunikę.

Poglądy Lutra

Swoje poglądy Marcin Luter zawarł w tzw.

Dużym

Katechizmie

(1529):

Autorytetem w sprawach wiary jest Pismo Święte,

a nie papież i sobory;

Opowiadał się za komentowaniem zapisów Biblii

przez każdego wiernego indywidualnie;

Ograniczył liczbę sakramentów do chrztu i

eucharystii

Domagał się likwidacji klasztorów

Żądał zniesienia celibatu księży i odebrania

majątków Kościołowi;

Losy Lutra

Wyklęty przez Kościół Luter zrzucił habit i ożenił

się a resztę życia spędził na przetłumaczeniu

Biblii na język niemiecki i pisaniu polemik

doktrynalnych.

Poglądy Lutra zyskały ogromną popularność,

zwłaszcza dzięki upadkowi autorytetu

Kościoła. Dokonująca się w Europie

reformacja

popierana była przez monarchów, którzy

wykorzystali zamieszki i zmiany w Kościele by

wprowadzić silną centralną władzę w

państwie niezależnej od Kościoła, na której

czele stał jedynie monarcha.

Reformacja w Rzeszy

Niemieckiej

Wystąpienie Lutra podzieliło Rzeszę na dwa
zwalczające się

obozy – luterański i katolicki

;

Cesarz

Karol V Habsburg

domagał się aby

protestanci

(

nazwa od protestu książąt na

Sejmie Rzeszy w 1529 r w Spirze

)

podporządkowali się w kwestiach religijnych
oraz by wstrzymali się od decydowania o
wyznaniu w swoich państwach

Stąd reformacja w Rzeszy miała dwa nurty-

książęcy oraz chłopski

Ci drudzy domagali

się zmian społecznych.

Wojny religijne w Rzeszy

Efektem reformacji w Rzeszy były m.in

. wojna chłopska

oraz wojna domowa. Ta pierwsza trwała w latach 1524-

25 i zakończyła się totalną klęską powstańców.

W latach

1547 – 48

trwała

I wojna religijna – tzw. wojna

szmalkaldzka

zwrócona przeciwko cesarzowi Karolowi

V. Nie przyniosła ona jednak zwycięstwa żadnej ze

stron. Niezakończone sprawy zaowocowały

II wojną

religijną

w latach

1552-1555

Zakończyła się ona

podpisaniem

pokoju w Augsburgu

i wprowadzeniem

zasady

„cuius regio, eius religio”

Pokój ten potwierdził

polityczny i religijny podział Rzeszy.

Reformacja we Francji

We Francji popularny stał się przede wszystkim

kalwinizm

a jego zwolenników nazywano

hugenotami

wśród których znalazło się wielu

przedstawicieli szlachty i książąt. Wierni

katolicyzmowi pozostali

Walezjusze

– członkowie

rodziny królewskiej. Podobnie jak W rzeszy kraj

podzielił się na stronników katolicyzmu na czele z

Walezjuszami i hugenotów, na których czele stali

Burbonowie

Wzajemne wali zaogniły sytuacje w państwie, a jej

kulminacja stała się

rzeź hugenotów w noc świętego

Bartłomieja tj. 23/24 sierpnia 1572 r

Zaogniło to

sytuację zwłaszcza w sferach rządzących. O koronę

zaczęli rywalizować Walezjusze w osobie Henryka III

i Burbonowie –a szczególnie król Nawarry Henryk.

Edykt nantejski

Ostatecznie po zamordowaniu króla

Henryka III Walezego w 1589 r,

koronę przejął

Henryk IV Burbon

który przeszedł na katolicyzm

(„Paryż

wart jest mszy”).

Dla uspokojenia

kraju w

1598 r. wydał tzw. edykt

nantejski

(edykt tolerancyjny z

Nantes), który przywracał pokój

religijny i gwarantował wolność

wyznania hugenotom.

Reformacja w Anglii

Zmiany w kościele w Anglii związane były z prywatnymi konfliktami króla

Henryka VIII Tudora

z papieżem

Klemensem VII

Król Anglii ożeniony z

Katarzyną Aragońską, nie posiadawszy męskiego potomka, postanowił

rozwieść się. Papież, nie mając podstaw do unieważnienia małżeństwa nie

zgodził się na plan Henryka VIII.

Spór z papieżem zmusił króla do ogłoszenia

się zwierzchnikiem kościoła w Anglii. Tym samym Henryk VIII sam sobie dał

rozwód i ożenił się z Anną Boleyn.

Papież rzucił na króla anatemę. W odpowiedzi Henryk VIII wydał tzw

Akt o

supremacji (1534), który formalnie zrywał kontakty Anglii z papieżem i

katolicyzmem

Tym samym Henryk VIII zreorganizował kościół angielski

tworząc Kościół narodowy – anglikański, na którego czele miał odtąd stać król.

Dopiero po wstąpieniu na tron córki Henryka VIII – Marii I Tudor (Krwawa

Maria) nastąpiła rekatolizacja Anglii. Z uwagi na represja jakie spadły na

protestantów, zdobyła przydomek „krwawa”.

Po wstąpieniu na tron przyrodniej siostry Marii, Elżbiety I nastąpił ponowny

zwrot ku kościołowi anglikańskiemu. Pokryło się to jednocześnie z wojna z

ultra-katolicką Hiszpanią. Zwycięstwo przyniosło Anglii dominację w Europie i

okres „złotego wieku”.

Reformacja w Szwecji

W krajach skandynawskich władcy

wprowadzili luteranizm z przyczyn

politycznych

W Szwecji

Gustaw I Waza

po zerwaniu unii kalmarskiej, musiał

zreorganizować państwo. Napotkał na

opór duchowieństwa, ale i poparcie

luterańskiej szlachty.

W 1527 r. ogłosił

luteranizm religią państwową i

sekularyzował majątki kościelne i

ogłosił się głową kościoła

Umożliwiło

mu to wzmocnienie władzy królewskiej

i ograniczenie dostępu możnych do

Riksdagu

Reformacja w Niderlandach

rozpoczęła się wraz z objęciem

rządów przez

Filipa II Habsburga

(syna cesarza Karola V, ponieważ

Niderlandy od końca XV wieku były

w posiadaniu Habsburgów). Filip II

był fanatycznym katolikiem, który

stopniowo zaczął ograniczać prawa

różnowierców w Niderlandach. W

sprawę uwikłano Hiszpanię, która

wysłała do Niderlandów armię pod

wodzą

Ferdynanda Alvareza de

Toledo

– ks. Alby.

Krwawe represje ks. Alby trwające w latach

1567-

doprowadziły do wybuchu

powstania

antyhiszpańskiego w 1571 r

Na jego czele stanął

Wilhelm – ks. Oranii. Wiele sukcesów powstańców

uwieńczono w roku

1579 podpisaniem unii w

Utrechcie

, która powoływała do życia

Zjednoczone Prowincje Niderlandów i ogłaszała

ich niepodległość. Po stronie Niderlandów

opowiedziała się Anglia, która

w 1588 pokonała

„wielką armadę” hiszpańską

W 1609 r. doszło do

porozumienia hiszpańsko – niderlandzkiego, ale

ostatecznie uznanie Niderlandów jako kraju

niepodległego nastąpiło dopiero po zakończeniu

wojny trzydziestoletniej w 1648 r.

Kontrreformacja

Reakcja na wydarzenia reformacyjne była tzw.

kontrreformacja

, której działania zmierzały ku:

przeprowadzeniu niezbędnych reform w Kościele

walce z reformacją o utracone wpływy.

Pierwsze reformy przeprowadził

papież Paweł III

za którego pontyfikatu

odnowiono inkwizycję

(1542)

Zmiany wprowadzali także kolejni

papieże, przechodząc do ofensywy katolickiej.

1559 r. wprowadzono tzw. Indeks Ksiąg

Zakazanych.

Odnowieniu Kościoła miało służyć reformowanie starych

zakonów i powoływanie nowych. Szczególna rolę odgrywać

miał

zakon jezuitów (powołany przez Ignacego Loyolę

)

Pewne zmiany miał wprowadzić powołany w latach

1545-63

sobór w Trydencie

Sprecyzowano na nim dogmaty religijne,

uznano wyższość papieża nad soborem i opracowano tzw.

Katechizm rzymski, czyli wykład wiary dla Kościoła

katolickiego.

Reformy wprowadzano stopniowo:

W 1568 wprowadzono brewiarz i mszał rzymski,

Wprowadzono zakaz łączenia urzędów kościelnych,

Biskupom nakazano obowiązkowe wizytacje swoich parafii

oraz nałożono obowiązek wizyty w Rzymie raz na 5 lat

(wizyta

(wizyta ad limina apostolorum

W 1592 r. ogłoszono obowiązujący tekst Biblii – tzw.

Wulgatę

; jednocześnie interpretację Pisma Św. Pozostawiono

zastrzeżona jedynie dla duchownych.

Konsekwencją ruchu kontrreformacji było wzmocnienie

Kościoła, dyscypliny, ujednolicenie liturgii, określenie

dogmatów. Zamknęło to drogę dialogu z innymi wyznaniami i

doprowadziło to do ostatecznego rozejścia się katolicyzmu z

protestantyzmem.

Document Outline