Szanse i potrzeby edukacji

międzykulturowej wobec

mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce

Szanse i potrzeby edukacji

międzykulturowej wobec

mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce

Podejścia do mniejszości

Podejścia do mniejszości

• historyczno-prawne (więź, integracja,

historia, prawo, język, religia,
pochodzenie itp.)

• socjologiczno-psychologiczne (wola

bycia mniejszością, świadomość
symboli i wartości, poczucie więzi z
określoną grupą itp.)

• historyczno-prawne (więź, integracja,

historia, prawo, język, religia,
pochodzenie itp.)

• socjologiczno-psychologiczne (wola

bycia mniejszością, świadomość
symboli i wartości, poczucie więzi z
określoną grupą itp.)

Co się bierze pod uwagę przy

określaniu mniejszości i grup

etnicznych

Co się bierze pod uwagę przy

określaniu mniejszości i grup

etnicznych

• skupiska i ich genezę
• strukturę społeczną
• życie polityczne
• szkolnictwo
• życie gospodarcze
• prasę
• wyznanie
• stosunki z państwem
• politykę wobec mniejszości
• udział w pracach polskiego parlamentu

• skupiska i ich genezę
• strukturę społeczną
• życie polityczne
• szkolnictwo
• życie gospodarcze
• prasę
• wyznanie
• stosunki z państwem
• politykę wobec mniejszości
• udział w pracach polskiego parlamentu

Ustawa o mniejszościach narodowych

i etnicznych i języku regionalnym (6 stycznia

2005 roku) (E)

Ustawa o mniejszościach narodowych

i etnicznych i języku regionalnym (6 stycznia

2005 roku)

(E)

Wg art. 2 pkt 1 mniejszością narodową jest grupa obywateli,
która spełnia następujące warunki:

• jest mniej liczebna od pozostałej części ludności

Rzeczypospolitej Polskiej

• w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli

językiem, kulturą lub tradycją

• dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji
• ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej

i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę

• jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat

• utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym

państwie (w przeciwieństwie do mniejszości etnicznej)

Wg art. 2 pkt 1 mniejszością narodową jest grupa obywateli,
która spełnia następujące warunki:

• jest mniej liczebna od pozostałej części ludności

Rzeczypospolitej Polskiej

• w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli

językiem, kulturą lub tradycją

• dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji
• ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej

i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę

• jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium

Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat

• utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym

państwie (w przeciwieństwie do mniejszości etnicznej)

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce (2011)

Łącznie: około 842 tys.(narodowość polska i niepolska)

oraz 562 tys. (narodowość niepolska)/38 511 824 tys.

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce (2011)

Łącznie: około 842 tys.(narodowość polska i niepolska)

oraz 562 tys. (narodowość niepolska)/38 511 824 tys.

Mniejszości narodowe

(szacunkowa liczebność w tys.)

Mniejszości narodowe

(szacunkowa liczebność w tys.)

• Białorusini – 47
• Czesi – 3
• Litwini – 8
• Niemcy – 148
• Ormianie – 4
• Słowacy – 3
• Rosjanie – 13
• Ukraińcy – 51
• Żydzi – 8
• Francuzi (8), Anglicy (10)

Amerykanie (12), Hiszpanie (4),
Holendrzy (4), Grecy (4), Włosi
(9), Wietnamczycy (4) i inne

• Białorusini – 47
• Czesi – 3
• Litwini – 8
• Niemcy – 148
• Ormianie – 4
• Słowacy – 3
• Rosjanie – 13
• Ukraińcy – 51
• Żydzi – 8
• Francuzi (8), Anglicy (10)

Amerykanie (12), Hiszpanie (4),
Holendrzy (4), Grecy (4), Włosi
(9), Wietnamczycy (4) i inne

Mniejszości etniczne

(szacunkowa liczebność w tys.)

Mniejszości etniczne

(szacunkowa liczebność w tys.)

• Karaimi – 0,2 (2002)
• Łemkowie – 11
• Romowie – 17
• Tatarzy – 5 (2002)

Grupy etniczne

(szacunkowa liczebność w
tys.)

• Kaszubi – 233
• Ślązacy – 847

• Karaimi – 0,2 (2002)
• Łemkowie – 11
• Romowie – 17
• Tatarzy – 5 (2002)

Grupy etniczne

(szacunkowa liczebność w
tys.)

• Kaszubi – 233
• Ślązacy – 847

Najważniejsze dokumenty/ustalenia

leżące u podstaw edukacji mniejszości

Najważniejsze dokumenty/ustalenia

leżące u podstaw edukacji mniejszości

• Międzynarodowa Umowa o Prawach Obywatelskich i

Politycznych ONZ (używanie języka regionalnego lub
mniejszościowego – jako niezbywalne prawo)

• Konwencja Rady Europy o Ochronie Praw

i Podstawowych Wolności Człowieka

• Konwencja Praw Dziecka
• Konwencja Przeciwko Dyskryminacji

w Dziedzinie Oświaty UNESCO

• Konwencja Ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości

narodowych (podpisana w 1995 r., ratyfikowana w 2000 r.)

• Europejska Karta Języków Regionalnych

i Mniejszościowych (2003 r.) – ochrona tych języków jako
wartości wzbogacającej tradycję europejską

• Międzynarodowa Umowa o Prawach Obywatelskich i

Politycznych ONZ (używanie języka regionalnego lub
mniejszościowego – jako niezbywalne prawo)

• Konwencja Rady Europy o Ochronie Praw

i Podstawowych Wolności Człowieka

• Konwencja Praw Dziecka
• Konwencja Przeciwko Dyskryminacji

w Dziedzinie Oświaty UNESCO

• Konwencja Ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości

narodowych (podpisana w 1995 r., ratyfikowana w 2000 r.)

• Europejska Karta Języków Regionalnych

i Mniejszościowych (2003 r.) – ochrona tych języków jako
wartości wzbogacającej tradycję europejską

Rozporządzenie MENiS z 3 grudnia

2002 r. (E)

Rozporządzenie MENiS z 3 grudnia

2002 r.

(E)

Kształcenie dzieci i młodzieży należących do
mniejszości narodowych lub grup etnicznych
występuje w szkołach i oddziałach:

• z ojczystym językiem nauczania (dominuje

język mniejszości poza j. polskim, historią i
geografią)

• dwujęzycznych
• z dodatkową nauką języka ojczystego

(wszystko w j. polskim + język określonej
mniejszości)

Kształcenie dzieci i młodzieży należących do
mniejszości narodowych lub grup etnicznych
występuje w szkołach i oddziałach:

• z ojczystym językiem nauczania (dominuje

język mniejszości poza j. polskim, historią i
geografią)

• dwujęzycznych
• z dodatkową nauką języka ojczystego

(wszystko w j. polskim + język określonej
mniejszości)

Edukacja mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce (E)

Edukacja mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce

(E)

• obserwowany jest wzrost liczby szkół i placówek: ze

127 w 1990 roku [6 tys. uczniów] do 774
w 2005 roku [50 tys. uczniów]

• przeważają szkoły z dodatkową nauką języka

ojczystego (niemieckiego, potem ukraińskiego)

• występuje brak wystarczającej ilości szkół

dwujęzycznych

• w wielu szkołach ma miejsce nauka własnego języka

(danej mniejszości etnicznej), poznawanie historii
i kultury własnej grupy (Kaszubi, mniejszość grecka)

• w ostatnich latach – udostępnianie mniejszościom

szkolnictwa wyższego

• obserwowany jest wzrost liczby szkół i placówek: ze

127 w 1990 roku [6 tys. uczniów] do 774
w 2005 roku [50 tys. uczniów]

• przeważają szkoły z dodatkową nauką języka

ojczystego (niemieckiego, potem ukraińskiego)

• występuje brak wystarczającej ilości szkół

dwujęzycznych

• w wielu szkołach ma miejsce nauka własnego języka

(danej mniejszości etnicznej), poznawanie historii
i kultury własnej grupy (Kaszubi, mniejszość grecka)

• w ostatnich latach – udostępnianie mniejszościom

szkolnictwa wyższego

Literatura

Literatura

Proszę zajrzeć do książki J. Nikitorowicza,
Edukacja regionalna i międzykulturowa
(Warszawa 2009)
i doczytać o:

- funkcjonowaniu mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce, s. 161-164,

- edukacji szkolnej dzieci i młodzieży z

mniejszości narodowych i etnicznych, s.
165-173.

Proszę zajrzeć do książki J. Nikitorowicza,
Edukacja regionalna i międzykulturowa
(Warszawa 2009)
i doczytać o:

- funkcjonowaniu mniejszości narodowych

i etnicznych w Polsce, s. 161-164,

- edukacji szkolnej dzieci i młodzieży z

mniejszości narodowych i etnicznych, s.
165-173.

Współpraca szkoły oraz

rodziny

i środowiska lokalnego

dziecka

w kontekście edukacji

międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne

Współpraca szkoły oraz

rodziny

i środowiska lokalnego

dziecka

w kontekście edukacji

międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne

Współpraca szkoły i domu rodzinnego

w kontekście edukacji

międzykulturowej

(E)

Współpraca szkoły i domu rodzinnego

w kontekście edukacji

międzykulturowej

(E)

• spotkanie z rodzicami w celu ustalenia warunków

współpracy oraz terminów wspólnych zajęć,
spotkań

• zapoznanie rodziców z celami, metodami edukacji

międzykulturowej oraz treściami programowymi
dotyczącymi międzykulturowości, dziedzictwa
kulturowego, rodziny oraz najbliższych osób

• akceptacja programu przez rodziców (często

pojawia się problem wyznania)

• pomoc w organizacji spotkań z osobami

znaczącymi dla kultury lub gośćmi z zagranicy

• spotkanie z rodzicami w celu ustalenia warunków

współpracy oraz terminów wspólnych zajęć,
spotkań

• zapoznanie rodziców z celami, metodami edukacji

międzykulturowej oraz treściami programowymi
dotyczącymi międzykulturowości, dziedzictwa
kulturowego, rodziny oraz najbliższych osób

• akceptacja programu przez rodziców (często

pojawia się problem wyznania)

• pomoc w organizacji spotkań z osobami

znaczącymi dla kultury lub gośćmi z zagranicy

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w kontekście

edukacji międzykulturowej (regionalnej)

(E)

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w kontekście

edukacji międzykulturowej (regionalnej)

(E)

• opowiadanie o rodzinie, o korzeniach

ilustrowane nagraniem wypowiedzi
rodziców lub dziadków lub też z udziałem
rodziców, dziadków podczas prezentacji

• pomoc rodziców i dziadków w

przygotowaniu „drzewek rodzinnych”,
szkolnych uroczystości, gazetek, wystaw,
„wieczorów korzeni”, poczęstunków itp.

• opowiadanie o rodzinie, o korzeniach

ilustrowane nagraniem wypowiedzi
rodziców lub dziadków lub też z udziałem
rodziców, dziadków podczas prezentacji

• pomoc rodziców i dziadków w

przygotowaniu „drzewek rodzinnych”,
szkolnych uroczystości, gazetek, wystaw,
„wieczorów korzeni”, poczęstunków itp.

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w

kontekście edukacji międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w

kontekście edukacji międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne

Partnerstwo - z łac. pars – część [większej całości]

Partner – osoba przyczyniająca się do powstania
pewnej całości (będąca jednocześnie elementem
tej całości)

Partnerstwo edukacyjne – rodzaj „spółki”, relacji,
stosunków społecznych, które rodzą się na styku
mikrosystemów – rodziny, szkoły, gminy,
środowiska lokalnego etc.

Partnerstwo - z łac. pars – część [większej całości]

Partner – osoba przyczyniająca się do powstania
pewnej całości (będąca jednocześnie elementem
tej całości)

Partnerstwo edukacyjne – rodzaj „spółki”, relacji,
stosunków społecznych, które rodzą się na styku
mikrosystemów – rodziny, szkoły, gminy,
środowiska lokalnego etc.

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w

aspekcie edukacji międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne (E)

Współpraca szkoły i domu rodzinnego w

aspekcie edukacji międzykulturowej –

partnerstwo edukacyjne

(E)

Warunki zaistnienia partnerstwa

edukacyjnego:

• muszą być przynajmniej dwie osoby
• akceptacja drugiej osoby/grupy
• wzajemne zaufanie partnerów
• sfera wspólnych celów i wartości
• wymiana dóbr (życzliwość, pomoc,

rada, wzajemne dzielenie sukcesów i
porażek)

Warunki zaistnienia partnerstwa

edukacyjnego:

• muszą być przynajmniej dwie osoby
• akceptacja drugiej osoby/grupy
• wzajemne zaufanie partnerów
• sfera wspólnych celów i wartości
• wymiana dóbr (życzliwość, pomoc,

rada, wzajemne dzielenie sukcesów i
porażek)

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Animacja to proces wychowawczy,
który wyzwala twórczą aktywność
podmiotu, powoduje rozwój
komunikowania społecznego, jest
metodą integracji
i partycypacji społecznej, reagowania
na patologie, ożywianie aktywności
jednostek
i grup

Animacja to proces wychowawczy,
który wyzwala twórczą aktywność
podmiotu, powoduje rozwój
komunikowania społecznego, jest
metodą integracji
i partycypacji społecznej, reagowania
na patologie, ożywianie aktywności
jednostek
i grup

Koncepcje animacji kulturalnej

(C. van Enckewort)

Koncepcje animacji kulturalnej

(C. van Enckewort)

• wspólnotowa (wiąże lokalne

środowisko z ofertą edukacyjną szkoły)

• partycypacyjna (jako ruch społeczny,

domy kultury)

• emancypacyjna (niekiedy określana

jako „dzika”, kontestatorska, teorie
krytyczne)

• instrumentalna (jako instrument

dochodzenia do władzy, kształtowanie
demokracji kulturalnej)

• wspólnotowa (wiąże lokalne

środowisko z ofertą edukacyjną szkoły)

• partycypacyjna (jako ruch społeczny,

domy kultury)

• emancypacyjna (niekiedy określana

jako „dzika”, kontestatorska, teorie
krytyczne)

• instrumentalna (jako instrument

dochodzenia do władzy, kształtowanie
demokracji kulturalnej)

Edukacja międzykulturowa jako część

animacji społeczno-kulturalnej (E)

Edukacja międzykulturowa jako część

animacji społeczno-kulturalnej

(E)

Implikuje trzy ściśle ze sobą powiązane
procesy:

• odkrywania (tworzenie warunków,

uświadamianie potrzeb, pragnień,
styczność z dziełami i ich twórcami)

• tworzenia związków (kształtowanie

kontaktów między partnerami, niekiedy -
między dziełami i ludźmi, akceptacja,
rozumienie)

• twórczości (kreacja, ekspresja, inicjatywa)

Implikuje trzy ściśle ze sobą powiązane
procesy:

• odkrywania (tworzenie warunków,

uświadamianie potrzeb, pragnień,
styczność z dziełami i ich twórcami)

• tworzenia związków (kształtowanie

kontaktów między partnerami, niekiedy -
między dziełami i ludźmi, akceptacja,
rozumienie)

• twórczości (kreacja, ekspresja, inicjatywa)

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Tworzenie projektów realizowanych w

określonym:

• miejscu (np. szkoła, środowisko lokalne)
• czasie (np. zajęcia, nauczanie zintegrowane,

zajęcia pozalekcyjne)

• dla określonej grupy ludzi (np. dzieci,

młodzież, dorośli)

Wrażliwość na kwestie horyzontalne: zasada
równych szans, innowacje, wartość dodana etc.

Tworzenie projektów realizowanych w

określonym:

• miejscu (np. szkoła, środowisko lokalne)
• czasie (np. zajęcia, nauczanie zintegrowane,

zajęcia pozalekcyjne)

• dla określonej grupy ludzi (np. dzieci,

młodzież, dorośli)

Wrażliwość na kwestie horyzontalne: zasada
równych szans, innowacje, wartość dodana etc.

Etapy powstawania projektu

(animacyjnego,

międzykulturowego) (E)

Etapy powstawania projektu

(animacyjnego,

międzykulturowego)

(E)

1. Diagnoza potrzeb danego środowiska
2. Sformułowanie problemu
3. Wskazanie możliwych rozwiązań

problemu

4. Ocena zaproponowanych rozwiązań
5. Wybór najlepszego rozwiązania
6. Ocena przyjętego rozwiązania

1. Diagnoza potrzeb danego środowiska
2. Sformułowanie problemu
3. Wskazanie możliwych rozwiązań

problemu

4. Ocena zaproponowanych rozwiązań
5. Wybór najlepszego rozwiązania
6. Ocena przyjętego rozwiązania

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Edukacja międzykulturowa jako

część animacji społeczno-kulturalnej

Najczęściej powstają projekty na temat:

• Tolerancji
• Praw Człowieka
• Stosunku do mniejszości narodowych

i etnicznych (mini-raporty)

Więcej w: P. P. Grzybowski, Edukacja europejska – od
wielokulturowości do międzykulturowości, Impuls,
Kraków 2007; Animacja współpracy środowiskowej,
red. M. Mendel, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007.

Najczęściej powstają projekty na temat:

• Tolerancji
• Praw Człowieka
• Stosunku do mniejszości narodowych

i etnicznych (mini-raporty)

Więcej w: P. P. Grzybowski, Edukacja europejska – od
wielokulturowości do międzykulturowości, Impuls,
Kraków 2007; Animacja współpracy środowiskowej,
red. M. Mendel, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007.