POTRZEBY PSYCHICZNE DZIECI Z

NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

INTELEKTUALNĄ.

Pedagogika Pracy Socjalnej ćwiczenia
II gr 1
Przygotowały:
Jobska Katarzyna
Andrukianiec Ewelina
Krasowska Bogumiła
Bobynko Małgorzata
Szymańska Małgorzata



Często termin upośledzenie umysłowe używane jest

zamiennie z terminem niedorozwój umysłowy lub

niepełnosprawność intelektualna. Jedną z pierwszych

prób określenia upośledzenia umysłowego była

definicja Kraepelina (1915). Termin oligrofrenia

określił grupę złożoną pod względem etiologii, obrazu

klinicznego

i

zmian

morfologicznych

anomalii

rozwojowych, która posiada wspólną podstawę

patogenetyczną, a mianowicie totalne opóźnienia

rozwoju psychicznego.

Pojęcie upośledzenie
umysłowe



W Psychologii klinicznej pod redakcją

Lewickiego, czytamy: oligofrenia jest

to zahamowanie lub upośledzenie

rozwoju psychicznego, wrodzone albo

bardzo wcześnie nabyte prowadzące

często do zaburzeń w przystosowaniu

społecznym.

Upośledzenie



Termin upośledzenie (handicap) określa utratę lub

ograniczenie możliwości pełnego uczestniczenia danej osoby w

życiu społecznym. Pojęcie to wskazuje na określony rodzaj

relacji, jaki powstaje pomiędzy osobą niepełnosprawną a jej

środowiskiem. Upośledzenie (także umysłowe) w preferowanej

obecnie orientacji psychospołecznej jest przede wszystkim

faktem społeczno-kulturowym, w którym najbardziej istotne

dla jego rozpoznawania są zachowania społeczne odbiegające

od normy kulturowej, określane też jako niekompetentne.

[W. Dykcik]



J. Kostrzewski odróżnia termin

upośledzenie umysłowe od
niedorozwoju umysłowego.
Terminem upośledzenie
umysłowe określa jako istotnie
niższy od przeciętnego ogólny
poziom funkcjonowania
intelektualnego występujący
łącznie z upośledzeniem w
zakresie przystosowania się ze
zmianami w ośrodkowym
układzie nerwowym.

ODCHYLENIA OD NORMY W
FUNCKJONOWANIU INTELEKTU WG J.
KOSTRZEWSKIEGO (1981)



M. Grzegorzewska wyróżnia dwa terminy dotyczące

upośledzonych umysłowo: oligofrenia i otępienie.

Wskazuje na potrzebę rozgraniczenia tych terminów i

tak je określa: Oligofrenią nazywamy niedorozwój

umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego

dzieciństwa; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju

mózgu i wyższych czynności nerwowych, podczas gdy

otępienie występuje później, jako osłabienie, rozpad

procesów

korowych,

uszkodzenie

czynności

umysłowych dotychczas pełnowartościowych.

KLASYFIKACJA UPOŚLEDZENIA
UMYSŁOWEGO WG J. WYCZASNY

Stopień upośledzenia

I.I

Pogranicze upośledzenia

umysłowego

68-83

Upośledzenie umysłowe lekki

52-67

Upośledzenie umysłowe

umiarkowane

36-51

Upośledzenie umysłowe

znaczne

20-35

Upośledzenie umysłowe

głębokie

0-19

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg VIII rewizji
Międzynarodowej Światowej Organizacji Zdrowia

Stopień rozwoju

umysłowego

Skala

Terman-

Merrill I.I

Wechslera

I.I

Grace Arthur

I.I

Rozwój prawidłowy

84-100

85-100

84-100

Pogranicze

upośledzenia

83-68

84-70

83-67

Upośledzenie

umysłowe lekkie

67-52

69-55

66-50

Upośledzenie

umysłowe

umiarkowane

51-36

54-40

49-33

Upośledzenie

umysłowe znaczne

35-20

-

32-16

Upośledzenie

umysłowe głębokie

Poniżej 20

Poniżej 16

Tabela 1. KLASYFIKACJA UPOŻLEDZENIA

UMYSŁOWEGO WG IX REWIZJI MIĘDZYNARODOWEJ

KLASYFIKACJI CHORÓB, URAZÓW I PRZYCZYN

ZGONÓW, OBOWIĄZUJĄCA OD

1 I 1980 r. [J.WYCZESANY]

Stopień
rozwoju

umysłowego

Odchyleni
e

Test
Wechslera

Test Termana -
Merrill

Rozwój

przeciętny

Standardow

e, mniejsze

równe 1

85 - 110

84 - 100

Rozwój niższy

niż przeciętna

Od -1 do -2

70 - 84

69 - 83

Niedorozwój

umysłowy

Od -2 do -3 55 - 69

52 - 68

Niedorozwój

umysłowy

umiarkowany

Od -3 do -4

40 - 54

36 - 51

Niedorozwój

umysłowy

znaczny

Od -4 do -5

25 - 39

20 -35

Niedorozwój

umysłowy

głęboki

0 - 24

0 - 19

Klasyfikacja upośledzenia
umysłowego wg DSM III- R

Stopień upośledzenia

I.I

Lekki

50-55 do ok. 70

Umiarkowany

35-40 do 50-55

Znaczny

20-25 do 35-40

Głęboki

Poniżej 20 lub 25

Upośledzenie umysłowe
lekkie



Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim charakteryzuje

przede

wszystkim

upośledzona

zdolność

myślenia

abstrakcyjnego oraz nieudolność syntetycznego ujmowania

zdobytych wiadomości i wiązania ich w logiczne całości, a stąd

wypływa ubóstwo wnioskowania i sądów. Brak im

samodzielności w myśleniu. Same mogą wykonywać proste

prace i w różnym stopniu przystosować się do warunków życia.

Z wielką trudnością tworzą pojęcia, toteż ich czynność

umysłowa redukuje się raczej do odtwarzania wyobrażeń.

Wyobraźnia twórcza tych dzieci jest uboga, zdolności

kombinacyjne nikłe, sądy i wnioskowanie nieudolne, myślenie

mało ruchliwe.

Upośledzenie umysłowe
umiarkowane i znaczne



Upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym i

znacznym odznaczają się poważnymi uszkodzeniami

centralnego

układu

nerwowego.

Mowa

ich

jest

agramatyczna, często bełkotliwa i niewyraźna, słownictwo

ubogie. Charakterystyczna sugestywność cechuje ich

zachowanie. W myśleniu występują wielkie utrudnienia w

przyswajaniu pojęć abstrakcyjnych, a także w rozumieniu

stosunków logicznych. Upośledzenie umysłowo w stopniu

umiarkowanym i znacznym w rozwoju poznawczym

pozostają na poziomie przedoperacyjnym. Spostrzegają

wolniej, mniej dostrzegają elementów i błędnie ujmują

powiązania i stosunki między przedmiotami. Spowolnienie,

wąski zakres, trudności różnicowania dotyczą nie tylko

wzroku, lecz również innych zmysłów, w tym szczególnie

słuchu i kinestezji.

Istota upośledzenia umysłowego zawiera się w
kilku aspektach:



upośledzenie dotyczy wszystkich sfer rozwoju: emocji, uspołecznienia,

sprawności motorycznej, funkcjonowania intelektualnego;



upośledzenie umysłowe jest stanem, który można poprawić lecz nie

można go wyeliminować (osoby z upośledzeniem umysłowym muszą

nauczyć się z nim żyć);



upośledzenie umysłowe powstaje w okresie rozwojowym , a więc do 18

roku życia i spowodowane jest wieloma czynnikami – im jest głębsze,

tym tym bardziej tym bardziej za jego powstanie odpowiedzialne są

czynniki biologiczne;



upośledzenie umysłowe to istotne obniżenie ogólnego poziomu

sprawności intelektualnych i możliwości zachowania przystosowawczego

(por. Obuchowska, 1995).

Tabela 1. CHARAKTERYSTYKA PODSTAWOWYCH OGRANICZEŃ I
MOŻLIWOŚCI W ZALEŻNOŚCI OD STOPNIA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

 

Sfera

funkcjonowania

Stopień upośledzenia umysłowego

umiarkowany

znaczny

głęboki

Czynności

orientacyjno-

poznawcze

Spostrzeganie niedokładne,
wolne, dominuje uwaga
mimowolna, słaba koncentracja
uwagi, wąski jej zakres. Pamięć
nietrwała, głównie
mechaniczna. Myślenie
konkretno-obrazowe, brak
zdolności dokonywania operacji
logicznych, trudności w
tworzeniu pojęć
abstrakcyjnych. Mowa z
częstymi wadami, ubogie
słownictwo

.

Spostrzeganie niedokładne,
bardzo wolne, uwaga
mimowolna, skupiona
jedynie na silnych bodźcach,
słaba trwałość uwagi,
pamięć krótkotrwała, bardzo
ograniczona. Mowa: zdania
proste, dwuwyrazowe,
częste wady,. Inteligencja
sensoryczno-motoryczna.

Duże zróżnicowanie: od
braku percepcji, uwagi
mimowolnej i pamięci do
cząstkowego ich
występowania. Mowa:
nieartykułowane dźwięki
(osoby te na ogół nie mówią i
nie rozumieją mowy).
Czasem pojedyncze proste
wyrazy, rozumienie prostych
słów i poleceń.

Procesy emocjonalno-

motywacyjne

Widoczne potrzeby
psychiczne, intuicyjne
uczucia moralne, słaba
kontrola nad popędami.

Widoczne potrzeby
psychiczne. Częste
zaburzenia zachowania,
intuicyjne uczucia
moralne, oznaki
przywiązania do osób,
rzeczy.

Proste emocje
zadowolenia i
niezadowolenia, czasem
wyrażanie emocji
gestami – uśmiech,
przywiązanie się do
osób. Częste wahania
nastroju

.

Rozwój społeczny

Widoczne potrzeby
kontaktów społecznych.
Osoby te na ogół są
samodzielne w
samoobsłudze, mogą
wykonywać proste prace
domowe i zarobkowe,
Rozumieją proste sytuacje
społeczne, na ogół potrafią
wyrazić swoje potrzeby,
porozumiewać się i
współpracować z innymi.

Osoby często samodzielne w
załatwianiu potrzeb
fizjologicznych, poruszaniu
się w bliskiej okolicy.
Rozumieją proste sytuacje,
wykonują proste prace
domowe i zarobkowe.
Potrafią porozumieć się w
prostych sprawach.

Prawie całkowity brak
czynności regulacyjnych
(życie chwilą bieżącą); osoby
te nie potrafią samodzielnie
dbać o bezpieczeństwo.
Mogą nauczyć się prostych
nawyków, wymagają stałej
opieki.

Potrzeby psychiczne dzieci

upośledzonych umysłowo.



Aby skutecznie wychowywać i nauczać trzeba znać psychikę

wychowanka. Jeszcze trudniej jest z dziećmi upośledzonymi umysłowo.

Ważne jest, aby nauczyciel umiał odróżnić zachowania dzieci

upośledzonych, które nie różnią się od zachowań dzieci zdrowych. To

właśnie podstawowe potrzeby psychiczne są jednakowe dla wszystkich

dzieci. Dzieci nie są w stanie same zaspokoić swoich potrzeb

psychicznych dlatego oczekują pomocy od dorosłych – czyli rodziców,

nauczycieli i wychowawców. Są to „osoby znaczące”.



Wychowanie dziecka, które jest upośledzone wymaga głębokiego

zrozumienia jego potrzeb. Dziecko upośledzone potrzebuje więcej

pomocy i często nie potrafi się upomnieć o zaspokojenie swoich potrzeb.

DEFINICJA POTRZEBA



Termin potrzeba posiada kilka aspektów.



Wg Słownika Karłowicza, potrzebę wyodrębnia się jako „potrzebowanie,

konieczność, niezbędność, mus” jako „rzeczy potrzebne do życia, wygody,

warunki utrzymania”, ale również jako „nieszczęście, położenie krytyczne,

biedę, przygodę, upadek, niepowodzenie, opały, tarapaty, niebezpieczeństwo”.



Rzeczownik potrzeba wiąże się ze słowami: potrza, trza, trzeba, które

podkreślają, iż konieczne jest, należy, wypada, godzi się postępować w

określony sposób.



Posługując się tym terminem – mamy na myśli właśnie ów aspekt słuszności,

która należy uwzględnić, zapewnić. Brak tego zabezpieczenia może

spowodować skrzywienie linii rozwojowej dziecka, może uwarunkować

zaistnienie sytuacji niebezpiecznej, a nawet tragicznej.

Potrzeby



Pojęcie „potrzeby” jest

niejednolicie definiowane przez

psychologów i pedagogów.

Istnieją dlatego różnorodne

klasyfikacje potrzeb

psychicznych i biologicznych,

bardzo ważnych dla

prawidłowego rozwoju

człowieka.

Wg W. Okonia



Potrzeby definiuje jako: stan, w

którym jednostka odczuwa chęć
zaspokojenia jakiegoś braku, np. w
zapewnieniu sobie warunków
życia, utrzymania gatunku,
osiągnięcia pozycji społecznej i
innych. Potrzebom zwykle
towarzyszy silna motywacja,
niekiedy utożsamia się ją więc z
motywem.

Wg J. Reykowskiego



Potrzeby klasyfikuje do organizmów żywych , argumentując

iż dla prawidłowego rozwoju życia muszą być spełnione

określone warunki. Wyodrębnia on w przypadku jednostki

dwa rodzaje struktur i uwarunkowań będących źródłem

potrzeb. Do pierwszej zaliczył strukturę biologiczną ,

która wyznaczana jest przez dziedziczność. Natomiast do

drugiej zaliczył strukturę psychiczną. Jest ona formułowana

w układzie nerwowym jednostki podczas jego życia. Dla jej

prawidłowego utrzymania potrzebna jest interakcja ze

środowiskiem.

Wg K. Obuchowskiego



Potrzeba jako cecha właściwego człowieka, polegająca

na tym, że osobnik bez przedmiotu nie może normalnie

funkcjonować, to jest uzyskać optymalnej sprawności

w zachowaniu siebie i gatunku oraz zapewnieniu

własnego rozwoju . Według niego potrzeba to nie

pragnienie. Te dwa słowa są odmienne. Pragnienie

jest czasem szkodliwe dla człowieka, a potrzeba jest

człowiekowi niezbędna , aby istniał jako organizm,

rozwijał się jako osoba i był wolny psychicznie.

Wielokrotne dokonywanie prób klasyfikacji

potrzeb ukazują trudność przypisania jej

ścisłego podziału. Najbardziej ogólny

podział to podzielenie go na potrzeby

psychiczne i biologiczne. Do potrzeb

psychicznych zaliczamy: potrzeby

społeczne, emocjonalne, poznawcze

zwane także orientacyjnymi.

Podział potrzeb wg A. H. Maslowa

Wyróżnił on pięć potrzeb człowieka:

1.

Potrzeby fizjologiczne- mają swoją lokalizację w ciele jednostki ludzkiej. Zalicza

się tu potrzebę snu, pragnienia, przyjemnych doznań zmysłowych, seksualnych

oraz aktywności

2.

Potrzeba bezpieczeństwa – stabilizacji, opieki, uwolnienia od lęku, strachu,

chaosu, potrzeby struktury, porządku, ograniczeń, oparcia w opiekunie.

3.

Potrzeba przynależności i miłości – człowiek odczuwa dotkliwie nieobecność

ukochanej osoby. Odczuwa głód stosunków uczuciowych z ludźmi, chce znaleźć

swoje miejsce w grupie społecznej

4.

Potrzeba szacunku – człowiek ma potrzebę stałej i mocno ugruntowanej,

wysokiej oceny samego siebie, szacunku dla własnej osoby oraz szacunku ze

strony innych ludzi. Potrzeby te można podzielić na dwie grupy: pierwsza grupa

obejmuje pragnienie osiągnięć, siły, sprostania różnym zadaniom; druga

natomiast to pragnienie reputacji, prestiżu oraz status, sławy, zaszczytów i

wyobrażenia.

5.

Potrzeba samo urzeczywistnienia – to dążenie do zrealizowania swoich

możliwości, pragnień, marzeń



Zdaniem A. H. Maslowa potrzeby wyższego stopnia

istnieją tylko

wtedy, gdy potrzeby niższego rzędu są zaspokojone. .

U osób przewlekle chorych potrzeby podstawowe

zawsze dominują nad potrzebami wyższego rzędu.

Gdy zostaną zaspokojone potrzeby podstawowe

dziecko przewlekle chore będzie mogło realizować

potrzeby wyższego rzędu. Do potrzeb wyższego rzędu

zaliczamy: naukę, rozwój zainteresowań czy też

zabieganie o aprobatę i uznanie innych ludzi.

Natomiast według W. Okonia
potrzeby możemy podzielić na :

Potrzeby podstawowe:

bardzo ważne jest zaspokajanie potrzeb wśród

osób przewlekle chorych, gdyż wtedy dopiero

możliwy jest prawidłowy rozwój osobowości

dziecka chorego. Wśród tych podstawowych

potrzeb istnieją także ważne potrzeby w

odniesieniu do dziecka chorego. Te potrzeby

muszą być dodatkowo zaspokajane. Są to m. in.:



Potrzeba rozmowy z dzieckiem o jego chorobie



Potrzeba pogodzenia się z jego chorobą



Potrzeba przynależności



Potrzeba kontroli , opieki, dyscypliny



Potrzeba zabawy



Potrzeba bezpieczeństwa



Potrzeba przyjaźni i akceptacji otoczenia



Potrzeba miłości



Potrzeba świadomości , że rodzice są z niego zadowoleni

Dla dziecka chorego niezależnie od jego stopnia i rodzaju

choroby istotne jest to, aby posiadało świadomość tego,

iż jest kochane i akceptowane przez najbliższych. Z

poczucia miłości i akceptacji wyrasta poczucie

bezpieczeństwa. Dziecko czuje oazę bezpieczeństwa,

gdy czuje i wie że jest naprawdę kochane. Ważne jest

także to, że jednostka musi czuć, że rodzice są z niego

zadowoleni, gdy osiąga choć niewielkie sukcesy. Dziecko

chore ma duży problem z ukształtowaniem tego

przeświadczenia w swojej świadomości.

Potrzeby psychiczne



Samo zjawisko zdania sobie sprawy z istnienia potrzeb psychicznych

wymaga od otoczenia pewnego poziomu intelektualnego. Tym bardziej-

przerasta ono możliwości dziecka. Na ogół dziecka na brak uwzględnienia

jego potrzeb psychicznych reaguje protestem. Niezadowolenie nie jest

jeszcze sprecyzowane i nie ujawnia się od razu. Narasta ono stopniowo,

przybiera różnorodne postacie, jest męczące dla dziecka. Właśnie tu

napotykamy liczne reakcję frustracyjne, z mniej lub bardziej zaznaczoną

dezintegracją rozwijającej się psychiki dziecięcej, której nie zapewniono

należnych jej warunków.



Poznanie potrzeb psychicznych dziecka, przemyślanie tego zagadnienia i

wysunięcie odpowiednich wniosków, które mogą znaleźć zastosowanie w

konkretnym, interesującym nas przypadku- leżą w dziedzinie celowej

profilaktyki

Do podstawowych potrzeb psychicznych dziecka

możemy zaliczyć następujące duże grupy:

I.

Właściwy klimat psychiczny, w którym ma odbywać się wzrost i

rozwój danego organizmu.

II.

Układ kontaktów dziecka z innymi ludźmi z bliższego i dalszego

otoczenia.

III.

Dostępny mu zakres właściwie dozowanej i ukierunkowanej

aktywności.

IV.

Uprzytomnienie sobie faktu własnego wzrostu, progresu.

V.

Istnienie akceptowanej wizji celowej, która wyznacza kierunek

zarysowujących się dążeń.

VI.

Zastosowanie posunięć zmierzających do indywidualizacji

wychowania.

POCZUCIE
BEZPIECZEŃSTWA

Poczucie
bezpieczeństwa



Stawiane na pierwszym miejscu. Poczucie zagrożenia tłumi wszelkie potrzeby

poznawcze a to pociąga za sobą stany lękowe, które uniemożliwiają skupienie

się dziecka. Ciekawość jest zahamowana, a rzeczy nowe wzbudzają lęk. Dziecko

upośledzone jest bardziej podatne na stany lękowe, a także na zachwianie

poczucia bezpieczeństwa.



Jeśli zostanie zachwiane poczucie bezpieczeństwa należy dziecko chronić przed

bólem, głodem, zimnem i niebezpieczeństwem – zapewnić podstawowe

potrzeby biologiczne. Należy również stać się przewidywalnym zdarzeń wokół

dziecka, ponieważ rzeczy i zdarzenia nowe mogą stać się źródłem lęku.

Obecność rodziców lub osób stale opiekujących się dzieckiem gwarantuje

spokój poczucie bezpieczeństwa.



Kiedy dziecko staję się sprawniejsze, źródłem bezpieczeństwa staje się jego

samodzielność i zaradność – „sam dam sobie radę”.

Trwałe więzi z osobami znaczącymi



Każda więź, aby móc być źródłem poczucia bezpieczeństwa musi spełniać następujące

warunki:

a)

Dziecko powinno być przywiązane lub przyzwyczajone do swoich opiekunów, ponieważ

rozstania budzą u dzieci lęk.

b)

Osoba opiekująca się dzieckiem musi postępować w sposób przewidywalny dla dziecka,

ponieważ dziecko może przystosować się do tego zachowania.

c)

Serdeczne traktowanie dziecka przez okazywanie mu miłości powoduję, że dziecko nie

obawia się braku opieki, nawet gdy będzie ukarane. Dzieci umysłowo upośledzone

szczególnie silnie odczuwają lęk przed odtrąceniem uczuciowym. Wynika to z tego, że

dzieci te są częściej ganione, wyśmiewane, nie są w stanie obiektywnie zrozumieć sytuację i

częściej doznają porażek. Dla dziecka upośledzonego ważne jest ciepło uczuciowe i

serdeczność, najbardziej gdy jest małe. Należy uważać na nieumiarkowane pieszczoty

ponieważ może do doprowadzić do zachwiania poczucia bezpieczeństwa. Spowodowane jest

to słabym układem nerwowym i zbyt intensywne pobudzenie może być niekorzystne dla

utrzymania równowagi psychicznej dziecka. Dziecko upośledzone powinno otaczać się

atmosferą ciepła i akceptacji, stabilizacji opieki i konsekwencję w postępowaniu, które są

najważniejsze.

STAŁOŚĆ I
PRZEWIDYWALNOŚĆ
OTOCZENIA
ZEWNĘTRZNEGO

Stałość i przewidywalność
otoczenia zewnętrznego



Dzięki stałości środowiska zewnętrznego czujemy się pewniej bo nie spotka nas nic

zaskakującego, niezrozumiałego i przykrego. Dziecko ok. 3 roku życia szczególnie

nasilenie potrzeby stałości otoczenia zewnętrznego. Zmiana rozkładu dnia, miejsca

przy stole lub przestawienie mebli może spowodować niepokój. Dzieci, u których

upośledzenie trwa długo utrzymują się na etapie rozwoju emocjonalno – społecznego.

Dzięki wzmożonemu poczuciu bezpieczeństwa i nawiązaniu z dzieckiem

pełnowartościowej więzi uczuciowej można złagodzić objawy.



Dzieci autystyczne trudno czerpią poczucie bezpieczeństwa z kontaktów z ludźmi.

Dzieci te chorobliwie wyolbrzymiają dążenie do utrzymania niezmienności w

przedmiotach i zdarzeniach. Panika w obcym otoczeniu często dopada dzieci

„zamknięte we własnym świecie”.



Dzieci, aby stworzyć sobie poczucie bezpieczeństwa powtarzają wielokrotnie jeden i

ten sam ruch. Tą czynność ma na celu stworzenie zachowań, zależnych od niego

samego.

SAMODZIELNOŚĆ W
ŻYCIU CODZIENNYM

Samodzielność w życiu
codziennym



Dziecko głębiej upośledzone umysłowo nie osiąga pełniej

niezależności życiowej ani uczuciowej i pozostaje w pewnej

mierze zależny od osób znaczących. Sam jednak decyduje o sobie

w sprawach, które są dostępne jego pojmowaniu. Odczuwa

potrzebę przeciwstawiania się woli innych lub dobrowolnego

poddania się jej. Dzieci upośledzone przejawiają samodzielność w

różnym stopniu, w zależności od wieku i możliwości rozumienia.

Im pełniej dziecko przeżyje swoje pierwsze „ja chcę” i „ja

potrafię”, tym bardziej wzrasta jego poczucie bezpieczeństwa, ma

większe możliwości rozwoju i perspektywy samodzielnego życia

po ukończeniu szkoły.

POTRZEBY ZWIĄZANE Z
DOJRZEWANIEM
OSOBOWOŚCI
EMOCJONALNO –
SPOŁECZNEJ

Potrzeby związane z dojrzewaniem
osobowości emocjonalno – społecznej



Celem wychowania jest wyrabianie umiejętności

samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i

poczucia odpowiedzialności za czyny. Jeśli dziecko

nie osiągnie tych umiejętności to zachowanie będzie

przypadkowe, zależne od nastrojów i konieczności.

Prowadzi to do niedojrzałej osobowości emocjonalno

– społecznej. Wśród dzieci upośledzonych umysłowo

są te które w granicach swoich możliwości

rozumienia są obowiązkowe i odpowiedzialne.

5.1 Życzliwość i poczucie
przynależenia do kogoś:



Najistotniejsza z potrzeb.

Dostarczanie dziecku coraz to
nowych wrażeń i stwarzanie
nowych sytuacji życiowych, ale
tylko w obecności osoby dorosłej,
która dziecko zna i ufa jej
(omówiona jako warunek
utrzymania poczucia
bezpieczeństwa).

5.2 Potrzeba zrozumienia



Dziecko upośledzone znacznie później zaczyna mówić,
ma trudności w rozumieniu mowy i dłuższych zdań
złożonych, ale potrzeba wzajemnego porozumienia jest
u niego nie mniej silna. Skuteczne porozumiewanie
się jest niezbędne do rozwoju dziecka, równowagi
uczuciowej jego i jego bliskich. Trafne odczytywanie to
proces, którego muszą się nauczyć osoby z bliskiego
otoczenia oraz proces wspomagający rozwój dziecka.

Przez „porozumiewanie” rozumiemy:



wszelkie formy zachowania,



współdziałanie,



wzajemne przekazywanie sensownych informacji,



sygnalizowanie stanów uczuciowych,



zamiary

5.3 Być zauważonym



Same przejawy zainteresowania są nagrodą, które

mogą przynieść więcej pożytku niż pochwały.

Ignorowanie dziecko odczuwa jako jedną z

najdotkliwszych kar. Należy zwracać się często do

dzieci upośledzonych, aby je dowartościować.

Dzięki temu dziecko staje się uważniejsze, uczą

się spostrzegać siebie, jako kogoś kto jest wart

zainteresowania. Kształtuje się poczucie własnej

tożsamości i własnej moralności.

5.4 Bycie razem z innymi
dziećmi



Kontakt z rówieśnikami u dzieci upośledzonych

występuje z opóźnieniem, ale wystarczającym jest dla

nich samo przebywanie wśród innych dzieci. Należy

pamiętać, aby przedwcześnie nie rozłączyć dziecka z

dorosłymi opiekunami, ponieważ może to wzbudzić lęk.

Dzieci, które źle znoszą hałas i ruch dookoła siebie,

spowodowane męczliwością ośrodków mózgu

przyjmujących bodźce wzrokowe i słuchowe, źle znosić

będą przebywanie z innymi dziećmi. W tym przypadku

skuteczne jest postępowanie terapeutyczne.

5.5 Poczucie własnej wartości i
sprawowania określonej roli społecznej



Dziecko gotowe jest do wysiłku, tylko gdy sadzi, że mu sprosta.

Dzieci upośledzone używają zwrotu „ja” lub swojego imienia,

gdy dokonują czynu uwieńczonego powodzeniem. Przeżycie

sukcesu jest ważne, ale nie jest jedynym warunkiem

wytworzenia poczucia własnej wartości. W miarę rozwoju

osobowości społecznej poczucie własnej wartości staje się

zależne od pełnienia roli użytecznego członka grupy społecznej

(początkowo rodzina, później szkoła). Pojawia się silna potrzeba

brania udziału w pracach użytecznych. Nie jest istotne czy praca

dziecka jest skuteczna, istotne jest by czuło się potrzebne.

5.6 Potrzeby popędowe, ich
socjalizacja i intelektualizacja



Zaspokojenie tych potrzeb jest zależne od uczenia się i dokonuje się

w sytuacjach społecznych, odbywa się w określonych ramach

prawnych i obyczajowych. Proces zaspokojenia potrzeb popędowych

w społecznie przyjętej formie nazywamy SOCJALIZACJĄ potrzeb.



Potrzeby popędowe osób upośledzonych umysłowo rozpatrujemy

uwzględniając czynniki:



Jaki jest ich właściwy cel biologiczny?



Jaki sposób w ich realizacji udział biorą czynności wyuczone i

zrozumienie sytuacji?



W jakim stopniu zaspokajanie popędu zgodne jest z panującym

obyczajem?

5.7 Potrzeby pokarmowe



Wspólne spożywanie posiłków ma duży

wpływ na tworzenie się poczucia

wspólnoty społecznej. Wspólne posiłki

mogą wywołać, u osób z

upośledzeniem, zachowania społeczne

w sensie współdziałania z partnerem

społecznym, czyli osobą karmiąca.

5.8 Potrzeby płciowe



Dążenie do przyjmowania wyglądu i zachowania stosownego do płci ma znaczenie

dla prawidłowego kształtowania się osobowości społecznej. Dojrzałość osobowości

to przygotowanie do pełnienia roli społecznej dorosłej kobiety lub dorosłego

mężczyzny. Utożsamianie się z dziewczynkami lub chłopcami powinno być

pierwotne.



Siła potrzeb seksualnych jest u głębiej upośledzonych osób przeważnie nieco

obniżona z racji ogólnej słabości biologicznej. Niebezpieczeństwa związane z

niekontrolowanym zaspokajaniem potrzeb seksualnych mogą dotyczyć grupy

upośledzonych w stopniu lekkim, u których sfera somatyczna rozwinęła się

prawidłowo, ale występuje zaniedbanie wychowawcze.



Objawem często spotykanym jest onanizm, stanowi on zastępcze zaspokojenie

popędu seksualnego lub może pełnić role „pocieszyciela” w sytuacjach napięcia

emocjonalnego. Onanizm jest sygnałem, że należy poświęcić dziecku więcej czasu i

uwagi.

5.9 Potrzeba uzewnętrznienia napięć
agresywnych i społecznie akceptowane
zachowania zaczepno - obronne



Uzewnętrznienie impulsów agresywnych należy do elementarnych

potrzeb człowieka tak normalnego jak i upośledzonego, ale powinno

się mieścić w granicach zachowań społecznych.



Całkowita niezdolność do zachowań zaczepno-obronnych, nawet w

obronie własnej, jest przejawem bardzo głębokich stanów lękowych i

łączy się z poważnymi zaburzeniami struktury osobowości.



Dziecko które ujawnia impulsy agresywne, ale zarazem umie je

kontrolować, może obronić się podczas zabaw.



Dziecko musi opanować te umiejętności by mogło mieć poczucie

bezpieczeństwa i samowystarczalności życiowej.



Korzystne jest prowadzenie zabaw ruchowych lub innych gier w

których dzieci w sposób kontrolowany mogą dać ujście naturalnym

skłonnością do napaści – obrony, jak np. śnieżki

5.10 Potrzeby, których
zaspokojenie jest
niezbędne dla rozwoju
psychomotorycznego

5.10.a Potrzeba ruchu



Ruch wchodzi w skład, każdego przejawu aktywności człowieka.



Poruszanie się to jedno z najważniejszych potrzeba biologiczna i jest przyczynia się do

zdrowia fizycznego człowieka



Jest prostym i łatwym sposobem na rozładowanie energii, napięć, itp.



dostarcza większe pokłady tlenu do organizmu, a przede wszystkim lepiej dotlenia mózg



Wspólne poruszanie się sprzyja poczuciu przynależności do grupy oraz orientacji własnej

pozycji wśród innych



Rozwija koordynację wzrokowo – ruchową, co sprzyja w dalszej nauce i pracy



Wyobrażenie schematu własnego ciała jest warunkiem uzyskania prawidłowej orientacji

w przestrzeni



Ruch wspomaga w utrzymaniu prawidłowej i swobodnej postawy ciała, co pomorze w

akceptacji przez innych



Kształtuje podstawowe pojęcia przestrzenne po przez : zbliżanie się, oddalanie,

chwytanie, rzucanie itp.



Pomaga w opanowaniu i utrzymaniu równowagi, co stwarza brak lęku przed upadkiem i

śmiałość ruchomą



Utrzymuje prawidłową siłę mięśni



Osiągnięcie dowolnego i sprawnego posługiwania się

aparatem ruchowym jest jedną z podstawowych potrzeb

każdego człowieka. W wychowaniu dziecka

niepełnosprawnego intelektualnie, zaspokojenie tej

potrzeby stanowi również cel wychowawczy.



Dzieci niepełnosprawne intelektualne są w

szczególności przygotowywane do pracy fizycznej. Tak

więc od ich sprawności ruchowej zależeć będzie ich

przyszłość zarobkowa i prowadzenie samodzielnego

życia.

5.10. b Potrzeba doznawania wrażeń przez
wiele dróg zmysłowych

1.

Dotyk i spostrzeganie własnych ruchów



Dziecko uczy się świata poprzez zmysły „bliskie”, czyli przez dotyk, pozycję i

ruch własnego ciała, równowagę, oraz przez zmysły „dalekie”, czyli słuch i

wzrok.



Doznania dotykowe stanowią bardzo ważny składnik poznania świata i są

źródłem przyjemności np. głaskanie miękkiego futra. Rodzice zabraniają

często dotykać brudzących rzeczy dzieciom, pozbawiając je przyjemności

poznawania i powodując „lęk pobrudzenia”.

II.

Zmysł równowagi



Zmysł równowagi dostarcza nam doznań przyjemnych i przykrych.

Przyjemnym i kojące działaniem na człowieka ma kołysanie. Jest nie tyle co

przyjemne ale i odprężające. Ale jeśli u dziecka kołysanie/kiwanie się

przekształci się w nawyk oznacza to że zaspokojenie innych potrzeb

czynnościowych lub uczuciowych dziecka jest zahamowane lub

uniemożliwione tak że dziecko znajduje ukojenie i przyjemność w kiwaniu

się. Jest to sygnał by zwrócić większą uwagę na dziecko, czy jego potrzeby

są zaspokajane.



„Kiwanie się” bywa spowodowane przez niezaspokojenie potrzeb

społecznych lub ruchu oraz przez zachwianie poczucia bezpieczeństwa

5.10 c Gotowość do patrzenia i
słuchania



Osoby upośledzone często ujawniają

przewagę reaktywności na bodźce płynące

ze zmysłów „bliskich”. Objaw ten jest

wyraźniejszy, im głębszy jest stopień

upośledzenia.



Również dzieci psychotyczne i autystyczne

są zazwyczaj bardziej wrażliwe na bodźce

dotykowe niż wzrokowe.



Taka przewaga reaktywności na bodźce „bliskie” , niekorzystnie

wpływa na kontakty społeczne dziecka. Takie dziecko ma

trudność na skoncentrowaniu się na twarzy partnera(zmysł

wzrokowy) i treści jego słów(zmysł słuchowy). Zachowuje się

wówczas jakby kontakt z ludźmi go nie interesował.



Dzieci upośledzone bardzo potrzebują kontaktu społecznego,

jednak tu kontakt musi odbywać się głównie przez zmysły

„bliskie”.



U dzieci przejawiających brak gotowości do posługiwania się

zmysłami „dalekimi”, ostrość wzroku i słuchu jest normalna,

upośledzona jest zdolność do skupiania uwagi pod wpływem tych

bodźców.



Słowa powinny być zatem wsparte sygnałem dotykowym

Jak zwiększyć gotowość do spostrzegania

wzrokowego i słuchowego?

1.

Skupienie uwagi na bodźcu wzrokowym lub słuchowym

połączone z doznaniami przyjemności – w wtedy dziecko

będzie chciało te doświadczenie ponawiać

2.

Bodźce słuchowe i wzrokowe muszą być zrozumiałe dla

dziecka, w przeciwnym wypadku doprowadzą do

dezorientacji i niepokoju oraz do unikania tych bodźców.

Muszą być proste, zrozumiałe, adekwatne do sytuacji,

wymawiane wyraźnie i ewentualnie poparte gestem.

3.

Nasilenie bodźców musi być dostosowane do

indywidualnej wrażliwości dziecka.

Nadwrażliwość na hałas



Dzieci upośledzone jak i inne lubią słuchać muzyki. Dźwięki

muzyczne to melodyjne i uporządkowane wg rytmu

stanowiącego element przewidywalny – nie budzący niepokoju.

Działa kojąco.



Natomiast silne dźwięki, niemuzyczne, nieuporządkowane i

nieprzewidywalne wywołują stany niepokoju i chaotycznego

pobudzenia. Dziecko w hałaśliwym otoczeniu może zachowywać

się agresywnie, płakać lub zagłuszać hałas własnym krzykiem.



Polecenia wydawane szorstkim, krzykliwym i podniesionym

głosem dzieci odczuwają jako zagrożenie

POTRZEBA UCZENIA
SIĘ I POZNAWANIA

Potrzeba uczenia się i

poznawania



W każdym okresie rozwoju psychicznego

potrzeby poznawcze ujawniają się inaczej,

stosownie do możliwości pojmowania dziecka.

Upośledzeni, którzy z opóźnieniem przekraczają

kolejne etapy rozwoju, przejawiają formy

ciekawości i samorzutnej aktywności poznawczej

odpowiadające ich poziomowi rozwoju, nie

wykazują natomiast aktywności poznawczej

właściwej dla ich wieku metrykalnego.

Żeby zaspokoić w sposób właściwy potrzeby

poznawcze dziecka upośledzonego, muszą być

spełnione następujące warunki:

1.

Materiał który dziecku podsuwamy, musi być
odpowiedni dla jego poziomu rozwojowego

2.

Zachowana musi być właściwa proporcja
pomiędzy aktywnością poznawczą samorzutną
i kierowaną

3.

Uzasadniona i celowa tendencja do powtórzeń
przez dziecko. Powoduje to:



Zaangażowanie uczuciowe w
zabawie



Nieznaczne warianty wprowadzone
do powtarzanej czynności



Kontrolowanie wzrokiem
powtarzanego ruchu lub czynności

POTRZEBA
UZEWNĘTRZNIANIA
PRZEŻYĆ

Potrzeba uzewnętrzniania
przeżyć



Wyraz uczuć, podobnie jak czynności

popędowe, ulega socjalizacji i intelektualizacji

pod wpływem wychowania i wrastania w

strukturę otoczenia.



Zatem należy stworzyć takie warunki dziecku,

by swobodnie mogło nadawać swoim impulsem

coraz to bardziej złożoną i społecznie

akceptowaną strukturę wyrazu uczuć.

7.1 Śmiech i płacz



Głośny śmiech i płacz u dziecka to naturalny sposób rozładowania

napięcia emocjonalnego. Dzieci upośledzone dłużej niż inne czują

potrzebę rozładowania napięcia poprzez śmiech lub płacz.

Dlatego, że ich trudna sytuacja życiowa powoduje częstsze i

bardziej nasilone stany stresu np. spowodowane bezradnością,

jak i wskutek trudności znajdowania rozwojowo wyższych form

wyrazu.



U takiego dziecka nie należy tłumić śmiechu i płaczu, bo może to

spowodować zahamowanie zdolności wyrażania uczuć. W związku

z tym powinno się stopniowo kształtować dojrzalsze formy

wyrazu: mimikę, gesty, wyraz plastyczny, muzyczny lub słowny.

7.2 Wyrażanie uczuć poprzez
mimikę, gesty i postawę ciała



Człowiek rodzi się ze zdolnością wyrażania

mimicznego kilku stanów uczuciowych, jak strach,

złość, wstręt, głośny śmiech. Układ całego ciała i

charakter ruchów wyrażają stany uczuciowe człowieka

na równi z wyrazem twarzy i są zauważalne przez

otoczenie.



Dziecko potrafiące wyrazić bezsłownie swoje stany

uczuciowe, będzie mogło lepiej odnaleźć się w życiu

społecznym jak dziecko pozbawione tych umiejętności.

7.3 Wyrażanie uczuć przez ruch,
rytm i muzykę



Ruch przy muzyce ma dla kształtowania kultury

uczuć dziecka upośledzonego znaczenie

szczególne. Jest naturalnym sposobem na

rozładowanie napięcia, a zarazem uczy

opanowania własnych ruchów, podporządkowując

je rytmowi muzyki. Zajęcia z rytmiki i wychowanie

ruchowe są skuteczną metodą rozwijania w

dziecku umiejętności uzewnętrzniania

kontrolowania impulsów uczuciowych.

7.4 Wyrażanie uczuć poprzez
barwę i kształt



Dzieci znacznie i głęboko upośledzone rzadko potrafią

skopiować rysunek tematyczny. Ich rysunki na ogół są

niezdarne i ubogie. Jednak te dzieci potrafią swoje

emocje wyrażać w języku barw i kształtów. Specjalnie dla

nich stworzono technikę malowania palcami. Polega to na

tym, że dzieci malują plamy barwne, które są

umieszczone harmonijnie.



Za pomocą barw dzieci wyrażają swoje uczucia – jasne

kolory to radość, a zimne, brudne to smutek. Dzięki temu

nauczyciel może spojrzeć na ucznia bardziej osobiście.

7.5 Wyrażanie uczuć poprzez
słowo



Wyrażenie uczuć słowami to forma ekspresji uczuć zarówno

pozytywnych jak i negatywnych. Wyrażenie uczuć i nadawanie im

coraz to bardziej złożonej struktury jest niezbędne dla prawidłowego

rozwoju i utrzymania równowagi psychofizycznej.



Stan uczuciowy, który został wyrażony, a następnie spostrzeżony,

może być przez niego kontrolowany, zgodnie z wymogami jego

otoczenia społecznego. Taki stan uczuciowy, wyrażony i spostrzeżony

przez doznającego, może być zapamiętany i przekształca się on w

doświadczenie uczuciowe, które prowadzi do wytworzenia kultury

uczuć – umiejętności wyrażania uczuć w sposób akceptowany przez

społeczeństwo. Wykazując gotowość do zauważenie i odpowiadania

na wyraz uczuć dziecka ułatwimy mu gromadzenie doświadczeń

uczuciowych i postęp w ich socjalizacji oraz intelektualizacji.

NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE
CZYNNIKI HAMUJĄCE
ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ

Najczęściej spotykane czynniki
hamujące zdolność uczenia się



Narzucanie zabaw i zajęć niezgodnych z

poziomem rozwojowym dziecka



Zahamowanie emocjonalne



Systematyczne krytykowanie ucznia



„goniący czas”



„pedagogika sukcesu”



Korygująca postawa



Zdawkowe chwalenie ucznia

I. KLIMAT
SPOŁECZNY

Klimat psychiczny



Termin klimat oznacza zespół warunków meteorologicznych panujących na danym

obszarze i wyodrębniający do spośród obszarów sąsiednich.



Do istoty klimatu w znaczeniu dosłownym należą:

-średnia arytmetyczna określonych zjawisk, np. temperatury

powietrza,

nasłonecznienia, wiatrów, opadów, oraz

-amplituda istniejących warunków w tej dziedzinie



W odniesieniu do całokształtu zjawisk psychicznych, na których tle rozwija się

dziecko, należy również uwzględnić jak najszerzej średnią arytmetyczną składników

mających zasadnicze znaczenie dla prawidłowości wzrostu. Dozowanie nastroju

pogody, spokoju, życzliwości, oznak poszanowania jego godności osobistej decyduje

w znacznej mierze o kształtowaniu się charakteru dziecka.



Doświadczenie pedagogiczne dowodzi, że dla rozwoju charakteru o wiele

korzystniejsza jest atmosfera warunków ciągłych, wyrównanych- nawet gorszych-

niż częste, gwałtowne zmiany, związane z koniecznością nagłego przestawienia się

psychicznego.

Pojęcie klimatu
psychicznego

Pojęcie klimatu psychicznego zawiera kilka elementów:

1.

Pogoda panująca w otoczeniu dziecka.

Dzieci wykazują skłonności do intuicyjnego poszukiwania kontaktu z

ludźmi pogodnymi i unikają towarzystwa osób smutnych i ponurych. Dostrzec

można próby pocieszania przez dzieci zmartwionych rodziców. Nie zawsze

motywem takiego działania bywa altruistyczne współczucie. W wielu

przypadkach pieszczoty i inne posunięcia dzieci mają swoje źródło w ich

instynktownym dążeniu do możliwie szybkiej likwidacji nieznośnego stanu

aktualnego, który odczuwają jako niemiły i szkodliwy.

2.

Poczucie bezpieczeństwa

Będąc słabe, zależne od otoczenia- dziecko czuje się narażone na mniej lub

bardziej przykre zdarzenia i niespodzianki. Wraz z zarysowującą się perspektywą

niemiłej sytuacji pragnie ono żywiołowo pewności, że w razie zrealizowania się

jego obaw- znajdzie oparcie, pomoc, radę ze strony istoty silnej i pewnej.

Security



W literaturze przedmiotu można się spotkać ze zwrotem security.



Oznacza on stan spokojnego, ufnego spojrzenia w przyszłość. Związany

jest z istnieniem pewności, że życie płynie zgodnie z zasadą

sprawiedliwości, że nie spotka człowieka przypadkowa niezasłużona

przykrość.



Security łączy się z wiarą w to, że jest się lubianym, że ma się opiekę.

Opiekę rozumną, obejmującą całokształt spraw życiowych, płynącą stąd,

że ktoś zna nasze potrzeby i zatroszczy się o nie.



Elementami security są: ufność, jasne, spokojne spojrzenie w przyszłość,

optymizm i odwaga, zrodzone z przekonania o istnieniu ładu,

troskliwości i sprawiedliwości ze strony tych, od których zależy nasz los.



Security oznacza pogodny stan psychiczny, wolny od obaw przed

wyolbrzymionymi lub zgoła nie istniejącymi niebezpieczeństwami,

zrodzonymi w wyobraźni. Stan security wskazuje przewagę ufności,

życzliwości. Charakteryzuje go skłonność do skupienia uwagi na

zjawiskach otaczających nas- z zabawieniem optymistycznego

zaciekawienia.



Stanowi przeciwieństwo do niepewnej postawy obronnej, stale

oczekującej ewentualnej przykrości i usiłującej jej zapobiec. Security

zbliża do świata, rodzi pogodę, zaufanie, nie pozostawia miejsca na

narzekanie i obawy.



Brak security stanowi zjawisko szczególnie destrukcyjne dla rozwoju

pełnej osobowości człowieka.

3.

Szacunek wobec dziecka



Nieliczenie się z godnością osobistą małego człowieka decyduje w

sposób nieunikniony o jego obliczu moralnym. Rodzi niechęć, wrogość,

postawę agresywną, dochodzącą niekiedy do nienawiści i sadyzmu.

Wiąże się nierozerwalnie z pragnieniem odwetu i z obniżeniem

szacunku do samego siebie. Upokarzanie dziecka przez dorosłego

wywołuje różnorakie ujemne skutki w psychice i charakterze. Kaleczy

ono charakter dziecka, które staje się wtedy coraz mniej godne

szacunku. Z chwilą gdy przestaje ono wierzyć w siebie, gdy nie widzi

własnych dodatnich możliwości i już nie dąży do ich realizacji formuje

się jakaś pustka, luka która zostaje wypełniona inną- gorszą treścią.

Rozwój szacunku dziecka do samego siebie wymaga

zaplecza. Jest nim uszanowanie jego godności przez

otoczenie. Samo poszanowanie wiąże się z całym

szeregiem spraw- na pozór drobnych, lecz

brzemiennych w dalsze skutki. Składa się na to: uznanie

prawa dziecka do własności osobistej, zapewnienia mu

określonego quantum praw i obowiązków dokładnie

sformułowanych, uważne wysłuchanie jego zdania- a

niekiedy zapytanie o nie. Doniosłą rolę odgrywa

staranne przestrzeganie na co dzień form uprzejmości

względem dziecka. Uprzejmość z naszej strony stanowi

jeden z niezwykle skutecznych środków w naszym

arsenalne pedagogicznym.

4.

Dotrzymanie tajemnicy dziecka



Zdarza się, że dziecko nie prosi o dyskrecję, ponieważ jest ona sama

przez się zrozumiała. Tak przynajmniej czuje dziecko, ale nie zawsze

wyczuwa to dorosły. I dlatego bardzo często w sposób brutalny

omawia się w szerszym gronie zwierzenia dziecka, powtarza się je

ze śmiechem jako zabawną anegdotę. Dziecko, które zaufało

przekonuje się o swojej omyłce, dowiaduje się, że dorosły nie był

godny jego zaufania. I wtedy, albo rodzi się ostra niechęć,

zarysowuje się głęboki żal i rozczarowanie, albo też stopniowo

zanika subtelna wstydliwość dziecka. Miejsce jej zajmuje tendencja

do cynizmu, do popisywania się, do swoistego obnażania się

psychicznego, które cechuje dzieci o zawiedzionym zaufaniu.

5.

Życzliwość



Głód życzliwości, sympatii serca stanowi istotę psychiki dziecięcej.



Sam wyraz życzliwość wskazuje, że uczucie to i jego przejawy koncentrują się wokół

szczerego, uczciwego pragnienia dobra dla określonej osoby i że uczucie to wolne jest

od osobistego egotyzmu, nastawione na znalezienie wszelkich możliwości ułatwiających

danej osobie przeżycia dla niej pożądane.



Składnikami życzliwości są: pragnienie dobra dla określonego obiektu, uczciwa postawa

wobec niego, zainteresowanie się nim, szukanie dobrych stron jego charakteru,

dostrzeganie mankamentów powiązane z chęcią przyjścia mu z pomocą.



Istota psychiki dziecka domaga się uwzględnienia tych elementów. Nie ma dziecka,

które nie potrzebowałoby pomocy, ciepła i pewności, że jest lubiane. Niestety, często

„źle zorganizowane matki”, jak nazywa je Hetzer, szafują przytoczonym okrutnym

oświadczeniem „Już cię nie kocham”, co powoduje katastrofalne skutki w duszy

dziecięcej. Wierzy ono bowiem w to co usłyszało, a nieraz czuje się zdruzgotane.

II. KONTAKTY

KONTAKTY



Pragnienie kontaktu przejawia się u dziecka w
stopniu silniejszym niż u dorosłego. Już niemowlę
okazuje oznaki niepokoju i niezadowolenia, gdy
jego najbliżsi odsuwają się od łóżeczka,
natomiast osoby zbliżające się są witane z
zadowoleniem. Z biegiem czasu dążenie do
obcowania rozwija się coraz wyraźniej.
Następuje selekcja. Dziecko zaczyna zdawać
sobie sprawę, że jego stosunki z różnymi ludźmi
posiadają niejednakowy koloryt. Zaczyna ono
dostosowywać swój sposób bycia do właściwości
tych, z których obcuje, co- z kolei- wpływa
pobudzająco na rozwój inteligencji.

1. KONTAKTY Z MATKĄ



Znaczenie tego związku jest olbrzymie. Ten kontakt jest najwcześniejszy i

najdonioślejszy w skutkach. Coraz bardziej docenia się ogromne znaczenie

okresu prenatalnego dla dalszego prawidłowego rozwoju psychiki człowieka.

Przeżycia matki wywierają niezmiernie silny, można by powiedzieć niezatarty

wpływ na dziecko.



W literaturze przedmiotu często spotykamy się z określeniem Dualunion.

Oznacza ono łączność dwuosobową i tendencję do wyłączenia z orbity

wzajemnych stosunków wszelkich innych ludzi (traktowanych jako intruzów).



Pierwszą Dualunion jest ów ścisły, a przez okres ciąży organiczny związek

dziecięca z matką. Od ustosunkowania się bowiem kobiety do nienarodzonego

dziecka zależy w dużym stopniu późniejszy tonus życiowy, stały koloryt

emocjonalny przeżyć, jakoś i intensywność jego dyspozycji.

2. UNIA RODZINNA



Po okresie intensywnej i wyłącznej
Dualunion budzi się potrzeba unii
rodzinnej. Dziecko cieszy się z tego, że
„wszyscy są razem”, przeżywa po raz
pierwszy sen pojęcia u nas, zakreśla linie
oddzielające swoich od cudzych.
Zrozumienie tej różnicy będzie miało w
dalszym rozwoju znaczenie bardzo ważne.



Dziecko pragnie zgody, łączności i
harmonii. I na odwrót boleśnie odczuwa
ono zgrzyty, nieporozumienia, niechęć
jednych członków rodziny do innych.

3. RODZEŃSTWO



Dziecko jest bardzo wrażliwe na punkcie pisanego lub tylko umownego

regulaminu i jego skrupulatnego przestrzegania. Współżycie między

rodzeństwem jest dobrym terenem do wyćwiczenia i zharmonizowania

przeciwstawnych sobie par dyspozycji psychicznych.



Sympatia i gniew. Radość i smutek. Siła i słabość. Muszą one być

wypracowane na gruncie różnorodnych sytuacji filmu życiowego. Muszą też

być syntetycznie opracowane. Przyglądając się waśniom, konfliktom

pomiędzy rodzeństwem możemy w niektórych przypadkach uchwycić te

próby nieudolnego, a jednak celowego dążenia do ich wyćwiczenia. Od taktu

i wnikliwości dorosłych w dużym stopniu zależy, czy nadadzą, tym

usiłowaniom właściwy kierunek i czy złagodzą ostrość zdarzeń. Jednak to

łagodzenie żadną miara nie może się sprowadzać do zbawiennych rad w

rodzaju: Dzieci? Przestańcie się kłócić. Jak wam nie wstyd?- Właśnie

sumienne i wnikliwe rozpatrzenie każdego nieporozumienia, wspólne

rozwikłanie niektórych sytuacji, wyznaczanie sprawiedliwego zasięgu

kompetencji stron- wreszcie0 odwrócenie uwagi zatargu i wytworzenie

beztroskiej atmosfery jest tym, czego powaśnionym dzieciom potrzeba.

4. GROMADKA



Swoista formacja społeczna. Powstaje, trwa jakiś czas, niekiedy spełnia

określony cel, znów się rozpada. Zawiązuje się nowa gromadka. Różne w

niej można pełnić funkcje. W jednej jest się lubianym, w innej-

tolerowanym, jeszcze w innej- niezauważonym, a nawet nie lubianym.



Na przykład, gdy w szkole gromadka klasowa nie lubi jednego ze swoich

członków- zawsze można dobrać sobie inną gromadkę. Mogą to być

dzieci młodsze, głupsze. Wtedy jest się wśród nich wodzem, ma się

posłuch. Niekoniecznie musza to być dzieci. Bywa gromadka starszych

ludzi, którzy patrzą na człowieka z uznaniem, wcale nie tak jak w szkole.



Więcnajpierw następuje zetknięcie się z gromadą, później powstają

węzły koleżeńskie. Jeszcze później niekiedy- przyjaźń. Sprawa modus

vivendi z gromadą jest więc problemem zasadniczej wagi.

5. KOLEDZY, KOLEŻEŃSTWO



Powstaje ona na tle normalnych stosunków z gromadą rówieśników, uwarunkowane jest pewną ciągłością w czasie i

w dążeniach. Koleżeństwo stanowi wspólny, mniej lub bardziej zorganizowany marsz ku czemuś. Cel tego marszu

może sam przez się być atrakcyjny. Niekoniecznie został on obrany, nie zawsze jest nawet akceptowany



Istotą koleżeństwa jest poprawne ułożenie stosunków zgodnie z określonym sposobem bycia. Z przypadkowej

gromadki wyłania się jakiś wspólny kierunek: szkoła, uczelnia, świetlica, wspólna praca.



Zjawiskiem, które ma doniosłe znaczenie w rozwoju dziecka i często decyduje o formowaniu się postawy etycznej

człowieka- jest przyjaźń.



Przyjaźń należy do uczuć wymagających już znacznego rozwoju duchowego. Jest ona uzależniona od typu

psychicznego, od doboru personalnego uczestników. Łączy się z istnieniem wspólnych dążeń i upodobań. Na

powstawanie i rozwój przyjaźni wpływa zarówno stosunek uczestników do tego uczucia, jak i właściwości

indywidualne stron. Wymaga ona czasu dla swego dojrzewania oraz sprzyjających warunków i okoliczności.



Stosunki koleżeńskie wymagają wyćwiczenia dostosowalności do praw i potrzeb kolegów, sprzyjają powstaniu

wspólnej postawy w zasadniczych sprawach. Rozwijają poczucie łączności, ładu, praworządności, do które każdy ma

się przyczynić.



Stosunki koleżeńskie wiążą się ściśle ze zjawiskiem aprobaty lub dezaprobaty społecznej. Świat pojęć etycznych

dziecka jest w znacznym stopniu zależny od tego, w jaki sposób najbliższa społeczność ustosunkowuje się do jego

czynów, wypowiedzi, postaw. Dlatego też w wieku, w którym dziecko formuje sobie własny zbiór zasad właściwego

postępowania, niezbędnym czynnikiem staje się jego udane współżycie koleżeńskie.

III. POTRZEBA
AKTYWNOŚCI



Jedną z zasadniczych potrzeb dziecka jest
możność przejawienia aktywności. Potrzeba
ta manifestuje się bardzo wcześnie. Świadczą
o niej pierwsze dostrzegane ruchy
niemowlęcia. Są one nieskoordynowane,
nieudolne. Zwraca jednak uwagę ich
wielokrotne powtarzanie się. Znajduje wyraz
w nieświadomym dążeniu do przyswojenia
sobie sprawności. Przekonujemy się, że
pozornie bezładne ruchy kończyn, główki,
części twarzy w rzeczy samej świadczą o
celowym dążeniu do opanowania grup
ruchów mięśniowych



Istnieje wiele form aktywności dziecka. Wg
autorki najistotniejsze to:

-aktywność motoryczna
-aktywność manipulacyjna małych dzieci
-czynności skierowania do zwalczania

przeszkód i przeciwników

-naśladownictwo
-dociekanie
-próby wytwarzania czegoś
-współdziałanie, na który kładzie się

zasadniczy nacisk w procesie wychowania



Wszystkie te formy aktywności autorka
ujmuje w trzy grupy:

1. Ruchy związane ze sposobem

zachowania się, nie zawsze dające się
odgraniczyć od elementów przypadkowych

2. Czynności, w których ujawnia się pewne

określone postępowanie i

daje znać o sobie bodaj elementarne

opanowanie związków przyczynowych

3. Czyny stanowiące zewnętrzny przejaw

naszych postaw, powiązane celowo i
konsekwentnie

DZIECKO BAWI SIĘ



Przyglądają się zabawom dzieci poznajemy je „bez
retuszu”. Możemy wcześnie dostrzec grożące im
niebezpieczeństwo. Widzimy tkwiące w nich
dyspozycje i pozytywne zadatki.



W zabawie dziecka, rodzic może zobaczyć- jak w
krzywym zwierciadle- żywe choć karykaturalne
odbicie ich własnego postępowania.. Dostrzega się
też niekiedy tęsknotę dziecka za czymś, czego mu
nie dano, chociaż rodzice byli w stanie mu to dać.



Należy pamiętać, że dziecko może zbyt wcześnie,
niestety przyswoić sobie sztukę kłamania. Zabawa
dziecka jest tym terenem, na którym ono kłamie
najbardziej, gdzie najdłużej jest sobą.

„KŁOPOTY”



Mądrość wychowawcza polega m.in. na wpojeniu dziecku przekonania popartego
doświadczeniem, że zaistniałe trudności dadzą się pokonać przy aktywnym stosunku
do nich.



Trudności piętrzą się zawsze przeważnie przed ludźmi niezaradnymi, toteż ważkim
aksjomatem pedagogicznym jest : Nie usuwać trudności naturalnych w życiu
dziecka, nie pozbawiać go możności do ich pokonywania.



Niezastąpiona metoda prób i błędów powinna być udziałem każdego dziecka, o ile
rodzice pragną zaoszczędzić mu poważnych trudności w życiu, towarzyszących zwykle
niezaradności, i późniejszych załamań.



Obok tego istnieje jednaj niemniej doniosła zasada. Jest nią zasada doboru i
dozowania trudności.



Dziecko może pokonać skutecznie tylko to, co rozumie, co jest w stanie objąć swym
umysłem. Trudności natury mglistej, zbyt rozległe, niezrozumiałe, powodują u młodej
jednostki nawarstwianie się poczucia zagrożenia, obawy, nieufności i własnej słabości.



Zlecenie dziecku zadania, przekraczającego jego możliwości, może być wydane
niekiedy w formie niemądrego żartu. Dziecko bierze je poważnie i staje w obliczu
nieuniknionej klęski.



Dziecko ma prawo do tego, by móc pokonywać trudności. Rola dorosłego sprowadza
się do ich selekcji i dyskretnego instruktażu. Nieopatrznie stawianie dziecka w obliczu
trudności nie do pokonania rodzi zniechęcenie, podrażnienie, niekiedy- bunt; staje się
dość często źródłem przedłużającego się bezsensownego uporu. Upór taki jest wtedy
reakcją wtórną na gwałt popełniony względem dziecka, któremu nie ułatwiono w
swoich czasie pokonywania trudności na jego miarę.

ODPOCZYNEK



Ważnym zadaniem wychowawczym od strony higieny psychicznej
jest zapewnienie odpoczynku pogodnego, wlanego od
podświadomego napięcia psychicznego ujemnie zabarwionego.
Do ciężkich zbrodni w stosunku do psychiki dziecka zaliczyć
należy okoliczności, kiedy układa się ono spać smutne, strwożone,
z lękiem przed dniem , który ma nastąpić.



Wiadomo, że nie tylko serce, ale i mózg człowieka pracuje
nieustannie, odbiera wrażenia, które przetwarza w ten lub inny
sposób. Dziecko jest bardzo aktywne podczas snu. Należy mu
więc zapewnić jasny, słoneczny sen, związany z uczuciem, że
wszystkie sprawy nieudane i trudne są zlikwidowane, szczęśliwie
dobiegły końca, że jutro oczekuje je nowa- czyta i piękna kartka.
Rodzice powinni wskazać dziecku przed spoczynkiem coś miłego,
jasnego, do czego ono dążyć może z radosną ufnością. Dzięki
tajemniczym, a zbyt mało zbadanym jeszcze, procesom
podświadomości te sugerowane z zewnątrz pozytywne dawki
staną się do rana już integralną własnością psychiki dziecka.

IV. POTRZEBA
POCZUCIA
WZROSTU,
ROZWOJU



Istotą wieku dziecięcego jest rozwój. Stanowi najdonioślejszą
cechę tego okresu.



Pragnienie wzrostu jest potężną dźwignią w życiu normalnego
dziecka. W wielu domach, na futrynie wewnętrznych drzwi widać
kreski, którymi co pewien czas znaczy się fakt „wyrastania”
dzieci. Kreska na futrynie oznacza bowiem, że w określonym
czasie dziecko urosło tyle centymetrów.



Olbrzymią rolę w życiu dziecka odgrywa rozumna i celowo
dozowana zachęta, współprzeżywanie z nim jego progresu.
Autorka nie zawahała się wysunąć twierdzenia: Dziecko, które nie
konstatuje własnego wzrostu- nie jest szczęśliwe. Z twierdzenia
tego wynika w sposób niewątpliwy konieczność oszczędzania
dziecku ujemnej oceny stanu jego rozwoju, zniechęcania go do
samego siebie.



Ciężkim wykroczeniem są więc wypowiedzi w rodzaju : „Jesteś
coraz to bardziej nieznośny…!” „Ty nigdy…”, „Wy zawsze
tylko…”, itd. Godzą one w bardzo czułą strunę psychiki dziecięcej,
kaleczą jego poczucie stawania się.



Dziecko pragnie być coraz lepsze, większe
mądrzejsze, bardziej zaradne. Pragnie ono, by
zostało zauważone, by przejawiało się to w
zachęcie, aprobacie jego poczynań. Dziecko
łamie się pod ciężarem wymagań i sytuacji
zbyt trudnych. Łamie się wskutek
nielitościwej krytyki i niesprawiedliwej
dezaprobaty.



Pragnie również, by w jego otoczeniu było
coraz lepiej. Cieszy się ze wzrostu roślinki,
zwierzątka, którym się opiekuje. Chce i lubi
ono wierzyć w to, że kiedyś po pewnym
czasie- będzie lepiej- zupełnie dobrze.



Każda czynność należycie opanowana rzeźbi w sensie dodatnim charakter
dziecka. Samodzielnie zapięty guzik na plecach jest osiągnięciem, które napawa
radosnym zadowoleniem właśnie dlatego, że fakt ten był oczekiwany. „Ja już…’’
– jest twierdzeniem zachęcającym do dalszych wysiłków.



Proces uczenia się powinien dostarczać dzieciom ciągłych olśnień. Umie,
potrafię, zrozumiałem, chcę więcej, dalej, lepiej. To i przede wszystkim to, jest
zasadniczym zadaniem dydaktyki. Nie- w jaki sposób doprowadzić takie lub
inne wiadomości do umysłu dziecka, lecz jak zrobić, by opanowanie tej wiedzy
przyczyniło się do wzrostu i wzmocnienia jego osobowości?



Przewidywanie, szukanie, zdobywanie i osiąganie coraz lepszych wyników
stanowi o czymś co jest nieodzownym warunkiem szczęścia. Stanowi to o
artyzmie życia. Znają go młodociani muzycy, którzy nie z nakazu rodziców,
lecz z własnej potrzeby niezmordowanie ćwiczą, aż wreszcie znajdą właściwy
teren.



twórczy dreszcz osiągnięcia tego, co odczuwało się niejasno i co kazało nam
szukać niestrudzenie, może zostać zagłuszony, zniszczony w zarodku przy
niewłaściwej postawie dorosłych.



Postawa ta może wyrażać się w destrukcyjnej krytyce poczynań dziecka, w
lekceważeniu jego wysiłku, w podsuwaniu mu szablonu, co unicestwia wszelkie
samodzielne próby, w niemądrych „ułatwieniach” dotyczących jego twórczości ,
w narzucaniu mu jako ideału tego, co dorosłym wydaje się piękne.

V POTRZEBA
PIĘKNA, WZORU,
IDEAŁU



Potrzeba spostrzegania dostępnego dziecku piękna daje
znać o sobie już bardzo wcześnie. Wabi barwa, lśnienie,
jedwabisty dotyk, futerka, czaruje taki lub inny dźwięk, koi
melodia.



Dziecko po swojemu odczuwa piękno i że jego poczucie
estetyczne nie zawsze pokrywają się z dorosłych. Jest to
zrozumiałe, gdyż piękno jest bowiem przeżyciem wybitnie
subiektywnym i dziedzina estetyki stanowi swoisty świat.



Prócz indywidualnego zapotrzebowania i własnego ujęcia
piękna w estetyce dziecięcej ujawniają się często momenty
natury konwencjonalnej. Bywają one wywołane
uwidocznioną aprobatą lub dezaprobatą otoczenia w
stosunku do określonych zjawisk. Narzucone dziecku
szablony i kanony rzekomego „piękna” mogą zniekształcić
całkowicie jego gust , mogą też spowodować zastój w
rozwoju pojęć estetycznych.



Zdolność do entuzjazmu, pragnienie odkrywania piękna i
dobra, szczęścia, znajdowania wzorów i dobrowolnego
naśladowania ich- stanowi dziedzinę niezmiernie
doniosłą. Zarówno świat estetyki dziecka, jak i jego etyka
nacechowane są daleko sięgającą intymnością.
Wtrącanie się, narzucanie gotowych wzorów,
dyskwalifikowanie, drwiny, ironia, lekceważenie owego
dreszczu napięcia jakie towarzyszy wędrówce dziecka w
świat piękna- są równoznaczne ze zbrodnią
pedagogiczną.



Jedną z najistotniejszych potrzeb dziecka jest
uszanowanie jego osobistego ujęcia piękna oraz
ułatwianie mu dostępu do wzorów. Autorka uważa, że
wykreślić należy nieodzownie z inwentarza posunięć
pedagogicznych wszystko, co ma posmak szablonowości
estetycznej i etycznej.

VI. POTRZEBA
INDYWIDUALIZACJI



Liczne i różnorodne są psychiczne potrzeby
dziecka oraz stopień ich nasilenia. Lekceważenie
ich grozi wypaczeniem charakteru. Z różnych
przyczyn nie ma ludzi o identycznych układach
potrzeb. W poszczególnych przypadkach stajemy
zwykle wobec faktu bardzo znacznej rozpiętości
indywidualnego nasilenia poszczególnych potrzeb.
W kontaktach dziecka i wychowawcy nie mogą
spotkać się ze sobą dwie rutyny, dwa unormowane
i z góry określone kodeksy postępowania. Istotą
prawdziwego wychowania, zmierzającego do
rozwoju pełnej i bogatej struktury psychicznej,
jest zetknięcie się i znalezienie wspólnej drogi
dwóch indywidualności - dziecka i wychowawcy.



Sękowska Z. zwraca szczególną uwagę, iż należy
potrzeby
biologiczne i psychiczne łączyć ze sobą, ale pamiętać
o odrębności każdej jednostki . Rodzice często
popełniają błąd, lekceważąc potrzeby psychiczne
dziecka a zaspokajają jedynie potrzeby biologiczne.
Potrzeby te są bardziej widoczne i oczywiste. Dziecko
chore samo dostrzega tą potrzebę i mówi o niej.
Zaliczamy do nich : głód, na który najczęściej
reaguje płaczem itp. Niezaspokajanie potrzeb
psychicznych dziecka chorego przez rodziców jest
szkodliwe i niebezpieczne dla właściwego rozwoju
osobowości dziecka, a także doprowadzić do
powstawania lub pogłębiania patologii zachowań.



Należy pamiętać o tym , iż

potrzeby aktywizują i motywują
do działania. Pomagają również
w stawianiu i osiąganiu celów. Są
też wielkim źródłem, które
spełnia ważną rolę w
prawidłowym rozwoju dziecka.
Dlatego rodzice mają tutaj
istotne znaczenie w zaspokajaniu
dziecka jego potrzeb.

Bibliografia:



Red. nauk. Mieczysław Szymczak ; red. t. Hipolit Szkiłądź, Stanisław Bik, Celina

Szkiłądź ; oprac. haseł Halina Chociłowska Słownik języka polskiego. T. 3, R-Z /,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993



Otton Lipkowski „Pedagogika specjalna - zarys”, wydanie piąte, Państwowe

wydawnictwo naukowe, Warszawa 1981.



Wybór i opracowanie Janusz Kostrzewski „Z zagadnień psychologii dziecka

umysłowo upośledzonego- materiały pomocnicze do psychologii upośledzonych

umysłowo”, tom II, Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1978.



„Pedagogika specjalna” praca zbiorowa pod red. Władysława Dykcika, Poznań

1997

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Im. Adama Mickiewicza w Poznaniu



Słownik pedagogiczny



IWyczesany J., Pedagogika Upośledzonych Umysłowo, Kraków 2002