Marzena Rybak

Przedmiot: inne

Charakterystyka psychofizyczna dzieci upośledzonych umysłowo

Artykuł opublikowany w specjalistycznym serwisie edukacyjnym http://awans.szkola.net/

mgr Marzena Rybak

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy

w Rydzynie

CHARAKTERYSTYKA PSYCHOFIZYCZNA

DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

Spis treści

Wstęp

1. Definicje upośledzenia umysłowego

2. Przyczyny upośledzenia umysłowego

3. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego

4. Charakterystyka psychofizyczna dzieci upośledzonych umysłowo

5. Literatura

WSTĘP

Społeczeństwo ludzkie na wszystkich etapach rozwoju składało się z ludzi normalnych, przeciętnych i ludzi z odchyleniami od normy rozwoju - zarówno w kierunku dodatnim jak i ujemnym” - tym zdaniem rozpoczął swoją pracę Upośledzenie umysłowe - pedagogika K.Kirejczyk.

Zdanie to jest niestety ciągle aktualne. Mimo ogromnego postępu technicznego, medycyny, psychologii i pedagogiki jest wiele dzieci, o których mówi się, że są upośledzone umysłowo.

Dzieci te wymagają specjalnej troski i opieki ze strony rodziny, szkoły, społeczeństwa, by zapewnić im optymalny rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny.

1. Definicje upośledzenia umysłowego.

Są różne definicje upośledzenia umysłowego. Wszyscy badacze są zgodni co do tego, że upośledzenie umysłowe nie jest żadną określoną jednostką chorobową lecz zespołem skutków rozmaitych w swej etiologii stanów chorobowych i uszkodzeń układu nerwowego.

W Polsce, podobnie jak w innych krajach, dość często używa się zamiennie takich terminów jak:

• upośledzenie umysłowe,

• niedorozwój umysłowy,

• oligofrenia,

• obniżenie sprawności umysłowej,

• opóźnienie rozwoju umysłowego.

Tylko niektórzy badacze widzą różnice w znaczeniu tych terminów oraz proponują posługiwanie się nimi zgodnie z ich właściwymi desygnatami.

Maria Grzegorzewska posługuje się terminem upośledzenie umysłowe jako nadrzędnym w stosunku do takich terminów jak: oligofrenia i otępienie.

Oligofrenią nazywa się niedorozwój umysłowy, istniejący już od urodzenia lub najwcześniejszego dzieciństwa. Otępienie natomiast pojawia się później; polega na osłabieniu, rozpadzie procesów korowych, na uszkodzeniu czynności dotąd pełnowartościowych. W otępieniu mamy do czynienia ze zjawiskiem „uwsteczniania psychiki”, które pojawia się jako symptomat jakiegoś patologicznego procesu.

Halina Spionek upośledzenie umysłowe określa jako zmniejszenie możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym.

Według Janusza Kostrzewskiego upośledzenie umysłowe to niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się i wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.

Komitet Ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym podaje następującą definicję upośledzenia umysłowego:

Upośledzenie umysłowe to niższa od przeciętnej ogólna sprawność intelektualna, która powstaje w okresie rozwojowym i jest zwiazana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie:

• dojrzewania,

• uczenia się,

• społecznego przystosowania.

Jest to definicja obowiązująca.

Powszechnie mówi się, że istotą upośledzenia umysłowego sa różnego rodzaju uszkodzenia i niedorozwój centralnego układu nerwowego a w szczególności kory mózgowej.

Uszkodzenia te mogą być:

• anatomiczne (organiczne) - będące odchyleniami od normy w budowie mózgu,

• funkcjonalne - powodujące niewłaściwe funkcjonowanie kory mózgowej.

2. Przyczyny upośledzenia umysłowego.

Przyczyny upośledzenia umysłowego nie zawsze są znane. Nieznane są

także przyczyny niektórych chorób i zespołów, powodujących powstanie upośledzenia umysłowego. Szybki postęp medycyny i naukowy z jej pogranicza przyczynia się do coraz dokładniejszego wyjaśnienia i określenia czynników, powodujących niedorozwój umysłowy. Ma to wielkie znaczenie nie tylko dla lecznictwa i rewalidacji.

Ogólnie przyczyny upośledzenia dzieli się na dwie podstawowe grupy:

1. Czynniki endogeniczne:

1. dziedziczne,

2. wrodzone.

2. Czynniki egzogeniczne:

1. działające w czasie porodu,

2. działające w pierwszych latach życia dziecka.

Ad.1a. Upośledzenie umysłowe spowodowane czynnikami dziedzicznymi, bezpośrednio uszkadzającymi centralny układ nerwowy to:

• genopatie, które polegają na przekazywaniu genów patologicznych z pokolenia na pokolenie (stwardnienie guzowate);

• gametopatie to uszkodzenia rozwojowe komórek rozrodczych męskich lub żeńskich. Mogą one dotyczyć nieprawidłowości budowy jądra komórkowego, złej ilości bądź złej jakości materiału genetycznego;

• chromosomopatie to anomalie dotyczące liczby chromosomów, np. mongolizm.

Ad. 1b. Do czynników endogenicznych wrodzonych zalicza się:

• niedotlenienie, np. przy niektórych schorzeniach matki, napadach epileptycznych itp.;

• uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne (naświetlenie);

• choroby infekcyjne matki (różyczka, kiła);

• zaburzenia metabolizmu wtórnie uszkadzające układ nerwowy dziecka (powodują np. fenyloketonurię).

Ad. 2a. Czynniki egzogeniczne działające w czasie porodu to np.:

• urazy czaszki, np. podczas porodu kleszczowego;

• niedotlenienia wywołane owinięciem szyi dziecka pępowiną lub przedłużającym się bądź przedwczesnym porodem.

Ad. 2b. Do czynników egzogenicznych, działających w pierwszych latach życia dziecka, zaliczamy:

• urazy fizyczne,

• choroby mózgu,

• ciężkie zaburzenia metabolizmu,

• niekorzystne warunki psychospołeczne.

3. Klasyfikacja upośledzonych umysłowo.

Różne są kryteria klasyfikacji upośledzonych umysłowo. Aktualnie w większości krajów, jak również w Polsce, rozpowszechniona i przyjęta jest ocena testowa, w której stopień upośledzenia wiąże się z ilorazem inteligencji (I I).

Iloraz inteligencji wyraża stosunek wieku rozwoju do wieku życia dziecka. Jeśli wiek rozwoju jest taki jak wiek życia, to iloraz inteligencji wynosi 100. Przeciętnie inteligentne dziecko posiada iloraz inteligencji w granicach 90-100 (wg Haliny Spionek). Dzieci mające iloraz inteligencji powyżej 68-90 uważa się za pogranicze normy.

1. Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim - I I 52-67

2. Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym - I I 36-51

3. Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym - I I 20-35

4. Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim - I I 0-19.

4. Charakterystyka psychofizyczna dzieci upośledzonych.

Upośledzenie umysłowe traktowane jest jako skutek działania różnych czynników patologicznych. Jest to stan nieodwracalny. Charakteryzuje się przede wszystkim obniżeniem funkcjonowania intelektu.

W zależności od stopnia upośledzenia występują różne dysfunkcje i zaburzenia poszczególnych sfer i funkcji działania organizmu dziecka.

Upośledzenie w stopniu lekkim

Dzieci upośledzone w stopniu lekkim na ogół nie różnią się wyglądem zewnętrznym i rozwojem fizycznym od swoich normalnych rówieśników. Jednak u dzieci tych występują częściej niż u normalnych anomalie fizyczne (zaburzenia motoryki, wady wzroku, słuchu). Współwystępują też choroby serca, nerek, wątroby. Dzieci te często mają wady wymowy.

Sprawność spostrzegania jest u nich zasadniczo w normie, aczkolwiek wykazują wolniejszy tok spostrzegania. Ich spostrzeżenia są nieprecyzyjne; mają trudności z wyróżnianiem istotnych cech, szczegółów. Zachowują zdolności do percepcji muzyki.

Myślenie - dominuje myślenie konkretno - obrazowe nad pojęciowo-słownym. Dzieci mają trudności w dokonywaniu analizy i syntezy, w wyciąganiu wniosków i formułowaniu sądów. Nie posiadają umiejętności uogólnienia. Te mankamenty powodują, że dzieci są mało samodzielne i nie umieją prawidłowo zachować się w nowej dla siebie sytuacji. Wykazują słaby krytycyzm, ograniczoną zdolność samokontroli. Dobrze definiują pojęcia konkretne, nie potrafią definiować pojęć abstrakcyjnych.

Pamięć - pamięć mechaniczna przeważa nad logiczną. Słaba wierność pamięci, stąd trudności dzieci w trwałym zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Posiadają uboższy zasób słów, przy czym słownictwo bierne jest bogatsze od czynnego. Zaburzenia mowy wpływają na powstanie zaburzeń emocjonalnych.

Procesy emocjonalne - u dzieci lekko upośledzonych umysłowo występuje osłabiona kontrola emocji, popędów i dążeń. Zdolne są do uczuć wyższych. Często występuje tzw. „lepkość emocjonalna”. Czasem mamy do czynienia z utrudnionym przystosowaniem społecznym, często jednak dzieci te osiągają znaczny stopień uspołecznienia. Są bardzo podatne na wpływy innych.

Materiał nauczania szkoły specjalnej zdolne są zatem opanować. Po skończeniu szkoły i zdobyciu zawodu mogą pracować w zwykłych zawodach lub zakładach pracy chronionej. Włączają się do pracy społecznej.

Upośledzenie w stopniu umiarkowanym

Spostrzeganie u dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym jest obniżone. Spostrzegają tylko cechy konkretne, nie odróżniają cech ważnych. Częste są zaburzenia w zakresie receptorów wzroku i słuchu oraz uszkodzenia kory mózgowej, w której odbywa się analiza i synteza odebranych wrażeń, a przez to dziecko niedokładnie odzwierciedla otaczającą ją rzeczywistość.

Myślenie - słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne. Myślenie ma charakter konkretno - obrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli.

Pamięć - trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu zapamiętanych informacji. Trudności w zapamiętywaniu treści powiązanych logicznie. Często pojawiają się u tych dzieci zmyślenia i konfabulacyjne zmyślanie luk pamięciowych.

Mają trudności w dłuższym skoncentrowaniu uwagi, dominuje u nich uwaga mimowolna. Wykazują słaby poziom mowy. Dzieci umiarkowanie upośledzone umysłowo ujawniają - oprócz potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości - również potrzebę szacunku. Żywo ujawniają przywiązanie, sympatię, odczuwają potrzebę kontaktów społecznych. Częściej niż u lekko upośledzonych występują u nich zaburzenia zachowania typu: zachowanie gwałtowne i destruktywne, antyspołeczne; zamykanie się w sobie, zachowania buntownicze itp. W wyniku nauczania w „szkole życia” oraz przysposobienia do zawodu można nauczyć je wykonywania prostych zawodów.

Upośledzenie w stopniu znacznym

U dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym częściej niż u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym występują wady wzroku, słuchu, niedowłady, porażenia kończyn oraz różne schorzenia somatyczne.

Spostrzeżenia ich są niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno i dotyczy tylko niewielkiej liczby przedmiotów. Brak u nich uwagi dowolnej. Trwałość uwagi mimowolnej jest stosunkowo niewielka. Zajęcia dydaktyczne powinny być bardzo interesujące, angażować dziecko i trwać krótko. Dzieci te porozumiewają się z otoczeniem prostymi 4-5-wyrazowymi zdaniami. Zasób słów jest ubogi.

Występują wady realizacyjne w postaci dyslalii. Podają poprawne definicje znanych pojęć, jak np.: dom, łyżka, piłka. Sami realizują swoje potrzeby fizjologiczne i podstawowe zabiegi higieniczne. Obserwuje się u nich objawy przywiązania, sympatii i antypatii. Częste są takie zaburzenia zachowania jak: zachowanie gwałtowne i destruktywne, zamykanie się w sobie, nadmierna pobudliwość ruchowa itp.

Wczesna, intensywna stymulacja rozwoju intelektualnego i społecznego w „szkole życia” umożliwia części tych osób pracę w zakładach pracy chronionej lub w domu pod opieką rodziny.

Upośledzenie w stopniu głębokim

Upośledzenie w stopniu głębokim często współwystępuje z wadami wzroku, słuchu i innymi.

Dzieci upośledzone w stopniu głębokim mają głęboko zaburzoną sprawność spostrzegania i wszystkich procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych i wykonawczych. Reagują głównie na bodźce, sygnalizujące pokarm.

Dzieci te zdolne są do opanowania chodzenia. Ruchy ich są automatyczne, stereotypowe, nie służą wykonaniu czynności.

Zapamiętywanie i uczenie się są zniesione lub widoczne jedynie w opanowywaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu.

Mowa ich jest niewykształcona, opanowują 2-3 wyrazy i rozumieją kilka prostych poleceń.

Dzieci te zdolne są do wyrażania prostych emocji. Najczęściej brak u nich objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. W wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych.

Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu głębokim zwolnione są z obowiązku szkolnego. Przebywają często w zakładach specjalnych. Wymagają stałej opieki i pielęgnacji.

5. Literatura.

1. Kirejczyk K. - Upośledzenie umysłowe - pedagogika,

PWN - Warszawa 1981 r.

2. Hulak A. - Pedagogika rewalidacyjna,

PWN - Warszawa 1977 r.

3. Lipkowski O. - Pedagogika specjalna,

PWN - Warszawa 1981 r.

1

11

---