Galloway C. Psychologia uczenia się i nauczania, 191-209
Uczenie się pojęć polega w istocie na uczeniu się atrybutów. Warunkiem uczenia się pojęć jest wcześniejsze wyuczenie się łańcuchów reakcji słownych oraz rozróżnień. W dodatku uczący się musi wiedzieć na czym polega podobieństwo pomiędzy zdarzeniami czy przedmiotami danej klasy czy grupy. Musi wskazywać, że rozumie zasadę zaliczania rozmaitych zdarzeń czy przedmiotów do jednej wspólnej kategorii określonej zazwyczaj za pomocą pewnej etykiety słownej, czyli nazwy.
Nazwa jest nośnikiem znaczenia, gdyż wspiera skojarzenia odnoszące się do rozmaitych odrębnych zdarzeń czy przedmiotów, a stanowiące podstawę zaliczenia ich do wspólnej kategorii.
Wg Archer pojęcie `to słowa, które posiadają sens i służą za nazwę klasy bodźców pod innymi względami do siebie niepodobnych”
Kagan - wszystkie pojęcia, którymi posługuje się dziecko stają się coraz bardziej złożone i coraz bardziej zróżnicowane w miarę jak się ono rozwija
Sens pojęcia zależy także od kontekstu
DeCecco „Analizując rzecz do końca trzeba stwierdzić, że pojęcia tkwią w jednostkach i mają zawsze charakter indywidualny”
Kiedy mówimy, że ktoś opanował jakieś pojęcie; chodzi nam zwykle tylko o to, że przyswoił sobie niektóre spośród wszystkich możliwych skojarzeń. Pojęcie jednak może być opanowane również poprzez analizę tego, co związane jest z jego przeznaczeniem i f-cją
Gagne „Pojęcia konkretne są to pojęcia ukształtowane w drodze obserwacji”
Uczenie się pojęć konkretnych wymaga tych samych warunków ogólnych, które są niezbędne do wszelkiego typu uczenia się oraz dodatkowo pewnych warunków specyficznych.
Gdy jest cel jasny trzeba się upewnić, czy osoba posiada wstępne umiejętności w postaci łańcuchów reakcji słownych oraz rozróżnień. Drugą umiejętnością wstępną jest rozpoznawanie różnicy pomiędzy tym, co jest przedmiotem, a co nie. Trzeba także wyjaśnić na czym polega różnica
Specyficzne warunki uczenia się pojęć konkretnych:
ćwiczenia (połączone ze wzmacnianiem) z konkretnymi przedmiotami reprezentującymi dane pojęcie, w takim zakresie, w jakim powinno być ono opanowane
kierowanie uwagi ucznia na atrybuty tego pojęcia i odwracanie jej od bodźców nie związanych z klasą przedmiotów, o które chodzi
Gagne „Wielką zaletą pojęć jako instrumentów myślenia i porozumiewania się jest to, że mają one konkretne odniesienia”
Ważne jest nakreślenie zakresu pojęcia i zastanowić się, od których części tego zakresu najlepiej będzie wyjść.
Niełatwo jest dokładnie określić moment, w jakim uczeń przyswoił sobie „coś” o pojęciu, które ma opanować, i czy opanował to ze zrozumieniem,. Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem jest tu zdolność ucznia do posługiwania się językiem. Im bardziej ta zdolność jest rozwinięta tym mniej sytuacji trzeba zaaranżować do opanowania nowych pojęć. Ważna jest także struktura poznawcza utworzona ze słów dających pole do bogatych skojarzeń, bo taka sensownie zintegrowana struktura uwalnia ucznia od bezpośredniej zależności od specyficznych konkretnych przedmiotów i pozwala mu myśleć o nich w kategoriach ogólnych klas czy grup, także w sposób abstrakcyjny. Ponadto dzięki temu, że pojęcia można uogólnić, uczenie się przebiega w sposób bardziej ekonomiczny. Jednak ucząc się rozróżniania trzeba zwracać uwagę na specyficzne różnice pomiędzy przedmiotami, czy zjawiskami w celu pogrupowania ich na podstawie wspólnych atrybutów.
Zdolność poprawnego uogólniania polega w dużej mierze na precyzyjnym rozróżnianiu, będąc jednocześnie pochodną wcześniejszych doświadczeń
Nauczanie werbalne jest wystarczające do nauki pojęć jeśli:
- przyswoiło się sobie wiele pojęć
-dotyczy tego, czy w swej dotychczasowej nauce miało się do czynienia z konkretnymi odpowiednikami tych pojęć tworzącymi sensowny łańcuch skojarzeń w przeciwieństwie do mechanicznie opanowanych łańcuchów słownych
Pojęcia abstrakcyjne to te, których nie można wskazać lub doświadczyć wprost, o opanowaniu pojęcia świadczy umiejętność objaśniania bądź zilustrowania jego sensu za pomocą słów lub czynności.
Uczenie się pojęć abstrakcyjnych wymaga utworzenia związków pomiędzy określonymi bodźcami i reakcjami i obejmuje także pewną celową aktywność wewnętrzną, której rezultatem są pewne modyfikacje schematów myślowych
Dwie zasady interpretacji uczenia się:
konseksjonistyczna - umożliwia adekwatny opis poszczególnych ogniw łańcuchów ruchowych i słownych oraz splatania się ich w całość czynności, dzięki odpowiednio ukierunkowanym u wzmacnianym ćwiczeniom z określonymi bodźcami i reakcjami, łańcuchy te zostają przyswojone i zachowane w pamięci, na przykładzie tego można wyjaśnić także uczenie się rozróżniania metodą wzmacniania różnicującego, jest nieadekwatna ta interpretacja w przyswajaniu pojęć konkretnych
2. poznawcza - pozwala lepiej zrozumieć bardziej złożone typy uczenia się , od uczenia się pojęć począwszy
Najważniejszą sprawą w nauce pojęć abstrakcyjnych jest rozumienie pojęć wstępnych, rozróżnień i łańcuchów oraz umiejętność wywołania ich z pamięci. Uczeń ponadto musi sformułować definicję słowną przyswajanego pojęcia i wykazać, że je rozumie.
Warunki specyficzne:
- konieczne jest przeprowadzenie ćwiczeń z przykładami + i -
- przykłady + i - powinny być prezentowane jednocześnie, najlepiej w krótkich odstępach czasu
- ilustracje + i - powinny być na tyle urozmaicone, by ukazywały uczniowi to wszystko co ma on sobie na temat danego pojęcia doraźnie przyswoić, ich różnorodność musi ponadto gwarantować wytworzenie się znaczących powiązań z tym, czego dowie się on o pojęciu potem
- przykłady pojęcia powinny jasno ukazywać jego atrybuty
- + i - pojęcia powinny być już dla ucznia zrozumiałe
- ćwiczenia z + i - przykładami powinny łączyć nauczanie werbalne z czynnościami i pokazami ujawniającymi jego znaczenie
Metoda przyswajania - recepcji, organizacja procesu dydaktycznego opiera się na n-lu, który kieruje uwagą ucznia, ukazuje mu rozmaite związki, daje informacje, a nawet gotowe odpowiedzi
Metoda odkryć - skłania uczniów do snucia własnych domysłów i przeczuć, co do rzeczy, zjawisk, czy sytuacji problemowych, do samodzielnego odkrywania pewnych idei