Temat: Cele emocjonalne uczenia się i nauczania - założenia i przykłady.
Cele uczenia się, czyli wszystkie pożądane i oczekiwane zachowania czy umiejętności, które pragniemy uzyskać poprzez kształcenie, możemy podzielić na cztery dziedziny:
dwie zasadnicze - emocjonalną i poznawcza, a także
dwie pochodne - światopoglądową i praktyczną.
Podział ten jest zgodny z koncepcją psychologa Beniamina Blooma, autora taksonomii, czyli hierarchii celów uczenia się. Z greckiego taxis oznacza porządek, a nomos - prawa.
W moim referacie zajmę się pierwszą dziedziną celów uczenia się, czyli celami emocjonalnymi, które dotyczą uczuć. Biorąc przykład z autora, kwestię tę omówię na przykładzie motywacji dziecka do uczenia się, a podstawą tego jest sposób przeżywania zadań przez ucznia, jego sposób podchodzenia do nauki.
Sposoby te można ukazać w czterech uporządkowanych od najniższej do najwyższej kategoriach:
Uczestnictwo w działaniu
Podejmowanie działania
Nastawienie na działanie
System działań
Tworzy to swoistą taksonomię celów kształcenia dziedziny motywacyjnej, którą teraz postaram się omówić.
Sposób A. - uczestnictwo w działaniu - jest poprawnym wykonywaniem przydzielonych zadań, jednak bez wykazywania własnej inicjatywy. Taki poziom motywacji do uczenia się wykazuje np. Andrzej - „stara się nie wypaść z roli ucznia, ale nie czerpie radości z uczenia się i wolałby, żeby szkoły wcale nie było. Na lekcjach pozostaje niewidoczny, nie przejawia żadnej aktywności; zadania domowe odrabia, gdy zajdzie taka potrzeba, ale raczej nie skupia na tym całej swej uwagi.
Kolejny sposób B. - to podejmowanie działania - czyli częste angażowanie się w różnorakie działania i samowolne wykonywanie czynności, najczęściej pod wpływem zewnętrznych bodźców. Takim zachowaniem cechuje się Celina. Dziewczyna lubi działać, ma dar przewodniczenia w grupie, czerpie zadowolenie ze szkoły dzięki dodatkowej działalności ekologicznej, natomiast nudzi ją udział w lekcjach, zwłaszcza cicha praca. Lubi działać po swojemu, dlatego dla nauczycieli jest nieprzewidywalna.
Trzecią kategorią jest C. - nastawienie na działanie - trwała potrzeba wykonywania danych czynności i satysfakcja z uzyskiwanych ocen. Stała gotowość do wartościowania czynności to postawa przyjęta przez Darka. Chłopak „interesuje się wszystkim, czego można się nauczyć”. Są przedmioty, które go nie ciekawią, ale ogólnie często się zgłasza i udziela na lekcjach, pogłębia też wiedzę na kółkach tematycznych, gdzie poziom rozważanych problemów jest dla niego bardziej odpowiedni.
Najwyżej w taksonomii celów plasuje się sposób D, a mianowicie system działań. Oznacza on niezawodne połączenie danego rodzaju czynności z najważniejszymi cechami osobowości ich wykonawcy. Taka postawę przyjmuje Beata. Jest ona tzw. uczennicą „czwórkową”; lubi się uczyć i powtarzać materiał. Posiada stały rozkład dnia, jest sumienna i prowadzi samokontrolę wydajności. Cechuje ją spokój o wyniki swojej pracy.
Wszystkie kategorie pełnią miano pozytywnych, jednakże przypadki A. i B. mogą być powodem niezadowolenia nauczycieli. (Jedna wynika z drugiej - podejmowanie działania wymaga uczestnictwa, nastawienie na działanie to nic innego jak szukanie i wykorzystywanie okazji do jego podjęcia, natomiast system działań to trwała regulacja odpowiednich nastawień.)
Niemierko przypomina, że emocje i motywacje cechuje dwubiegunowość, dlatego przytacza również przykładowy system odwrotnej taksonomii niechęci do uczenia się i jej odpowiednie stopnie: odmowa uczestnictwa, wprowadzanie zakłóceń, nastawienie na czynienie szkody, (przestępczy) system walki z edukacją.
Dylan Evans, znany z naukowego zainteresowania emocjami, uważa, że odpowiednio rozwinięte wspomagają rozum. Kolejny psycholog - Goleman twierdzi, że przedmiotem kształcenia powinna być zdolność do wytrwałej pracy, gdyż właśnie jej człowiek zawdzięcza swoje sukcesy zawodowe. Niezwykle ważna dla edukacji jest koncepcja inteligencji emocjonalnej. Obejmuje ona rozumienie, rozpoznawanie i zdolność kierowania emocjami, a dodatkowo zdolność do motywacji samego siebie i samokontroli emocjonalnej. Nie jest to nowa idea, gdyż samokontrolę, wytrwałość, zapał czy zdolność motywacji możemy wiązać z jednostkowymi cechami charakteru człowieka. Jest to powrót do przeszłości pedagogiki i połączenia kształcenia i wychowania w jedną całość. Za doskonały przykład literatury, przedstawiający właśnie ten system dydaktyczny uważa się dzieło pt. „zasady nauczania” autorstwa Nawroczyńskiego. Uważał on charakter ucznia za najistotniejszy składnik jego osobowości.
Według Nawroczyńskiego charakter ma dwa nieodzowne w wykształceniu czynniki:
1). stałość woli i siłę woli, a także przedsiębiorczość i praktyczność w działaniu - czynnik instrumentalny;
2). skierowanie woli na cele wartościowe i kierowanie się w postępowaniu zasadami moralnymi - czynnik kierunkowy.
Niemierko umiejętne i chętne uczenie się uznaje za wartość cywilizacyjną i powszechną i zwraca uwagę na odpowiednie do niego przygotowanie. Wg niego tylko taka szkoła, która podejmie to zadanie może się nazywać prawidłowo funkcjonującą. Ogromną wagę przywiązuje także do motywacji do uczenia się - bowiem bez tego zajęcia szkolne i jakakolwiek edukacja nie ma sensu. Zgadzam się z tym stwierdzeniem. W klasie, gdzie panuje wolność, brak jest jakiejkolwiek motywacji i ambicji uczniów i nauczycieli - nie ma tak naprawdę możliwości, by przyswoić jakąś wiedzę.
Swoiste cechy charakteru ucznia są często przyczyną jego dobrych bądź złych wyników w nauce i nauczyciel przeważnie nie ma na to wpływu. Choć może oczywiście starać się korygować złe przyzwyczajenia czy cechy takie jak np. lenistwo poprzez wcześniej wspominana motywację. Dzięki niej, dzięki zaangażowaniu w przygotowanie i przeprowadzenie lekcji nauczyciel jest w stanie tak nakierować dziecko, by rzeczywiście chciało wykonać dane zadanie i by widziało w tym sens.
Plan referatu
Temat: Cele emocjonalne uczenia się i nauczania - założenia i przykłady.
Wprowadzenie do tematu i podział celów uczenia się na cztery dziedziny.
Wprowadzenia pojęcia „taksonomii”.
Podział celów emocjonalnych na cztery kategorie.
Omówienie kolejnych sposobów podejścia do nauki i przedstawienie przykładowych sylwetek uczniów.
Uczestnictwo w działaniu i przykład Andrzeja.
Podejmowanie działania i przykład Celiny.
Nastawienie na działanie i przykład Dariusza.
System działań i przykład Beaty.
Przytoczenie odwrotnej taksonomii.
Założenia koncepcji inteligencji emocjonalnej wg Golemana.
Dwa czynniki charakteru wg Nawroczyńskiego.
Cele emocjonalne w nauczaniu.
Własne wnioski i przemyślenia.
Małgorzata Poloczek
Pedagogika KZIEP gr.II