Środowiskowe chemiczne czynniki ryzyka zdrowotnego.



Identyfikacja zagrożeń jest procesem

prewencyjnym i stanowi rozpoznanie źródeł i

charakteru zagrożeń.

Rozpoznanie czy dana substancja chemiczna lub

czynnik fizyczny występujące w środowisku
wywierają szkodliwe działanie biologiczne, jakiego
typu efekty zdrowotne występują w różnych
zakresach wchłoniętych dawek itp.

Etap identyfikacji zagrożenia obejmuje także

poznanie własności toksykologicznych
rozważanych substancji.

Identyfikacja zagrożeń

Po ustaleniu na jakie substancje chemiczne

może być narażony człowiek, należy zebrać
dane o ich właściwościach fizykochemicznych,
toksycznych, metodach pomiaru oraz środkach
zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem.

Korzystanie z Kart charakterystyk substancji

niebezpiecznych ułatwi realizację tego
zadania.

Narażenie jest to bezpośredni kontakt czynnika

chemicznego z organizmem ludzkim.

Aby mówić o narażeniu konieczne są trzy

elementy:



Źródło skażenia,



wrażliwy osobnik (lub populacja) oraz



drogi narażenia

Eliminacja

jednego z tych trzech elementów

likwiduje

narażenie.

Ocena narażenia

Ocena

polega na zintegrowanym podejściu do

problemu oszacowania narażenia poprzez
wykorzystanie fundamentalnej wiedzy z różnych
dyscyplin:

•

toksykologia,

•

nauki środowiskowe

•

nauki medyczne

W oparciu o istniejące dane środowiskowe na

drodze modelowania matematycznego przewiduje
się tu prawdopodobne skutki zdrowotne.

Narażenie ujmuje się zazwyczaj ilościowo jako

uśrednione po czasie trwania kontaktu stężenie
czynnika szkodliwego w medium
środowiskowym, za pośrednictwem, którego
miał miejsce kontakt.

Wobec tego ocena narażenia obejmuje

określenie:



wielkości



częstości



czasu trwania



drogi narażenia

Typowe założenia odnośnie czasu trwania

narażenia populacji różnymi drogami narażenia
w różnych scenariuszach narażenia.

Oznaczenia: Cż - narażenie całożyciowe, Dor -

narażenie w wieku dorosłym, Dz - narażenie w
wieku dziecięcym

Podstawowym wykładnikiem różnicującym

fizjologiczne czynniki narażenia jest rodzaj
wrażliwej populacji tzn. jej charakterystyka pod
względem

- wieku, płci

czy

wykonywanego zawodu

Od powyższych cech zależą inne czynniki jak np.

masa ciała (średnio inna u kobiet, inna u
mężczyzn), czy częstość kontaktu (inny
scenariusz u dzieci, inny u dorosłych).

Fizjologiczne czynniki narażenia

Standardowe dane dotyczące dobowego

pobrania mediów środowiskowych są
następujące

Wentylacja płuc

: gdy nie jest wyspecyfikowany

schemat aktywności przyjmuje się średnią dobową
wentylację płuc na poziomie 20 m3/d dla dorosłych i 5
- 10 m3/d dla dzieci.

Konsumpcja wody pitnej

: wartość średnia = 1.4 l/d,

90-ty percentyl rozkładu = 2.0 l/d.

Przypadkowe spożycie gleby

- dotyczy głównie dzieci

na skutek wkładania do ust niemytych rąk.
Przyjmowane tu wartości to: 150-200 mg/d = 50-ty
percentyl rozkładu w grupie wiekowej 1-6 lat, 100
mg/d dla grup wiekowych starszych od 6 lat, 800 mg/d
- najwyższawartość (prawy ogon rozkładu) - wyłączając
tzw. pica, czyli spaczone łaknienie.

Pobór substancji chemicznych z wodą pitną

I = Cw × FI × (Kw × CK) / (MC ×

gdzie:



I - dawka pobrana [mg/d kg],



Cw - średnie stężenie substancji w wodzie [mg/l],



FI - liczba niemianowana z przedziału od 0 do 1 określająca, jaka część
faktycznego spożycia pochodzi ze skażonego źródła,



Kw - wielkość dobowego spożycia wody pitnej [l wody /d], w/g
rekomendacji US EPA przyjmuje się 2 l/d



CK - częstotliwość i czas trwania kontaktu (ile godz. na dobę, przez ile
dni w roku,ile lat) - zależy od konkretnego scenariusza narażenia,



MC - średnia masa ciała [kg],



T - okres uśredniania (przyjmowany najczęściej jako 70 lat - tzw.
całożyciowe przewlekłe narażenie).

Pobór substancji chemicznych z gleby na

drodze wchłaniania przez skórnego

I = (Cg × SA × AF × ABS)/MC × FI × CF ×

CK / T

gdzie:



I - dawka pobrana [mg/d kg],



Cg - średnia zawartość substancji w glebie [mg/kg],



SA - powierzchnia skóry eksponowana na kontakt z glebą [m2],



AF - czynnik adherencji gleby do skóry [mg/cm2],



ABS - czynnik absorpcji przez skórnej; wielkość niemianowana z przedziału od 0
do 1 określająca wydajność procesu desorpcji czynnika szkodliwego z cząstek
gleby i następowej jego absorpcji przez skórę, wiedza na temat tego parametru
jest bardzo znikoma



FI - liczba niemianowana z przedziału od 0 do 1 określająca, jaka część gleby, z
którą kontaktowała się skóra narażonej osoby pochodzi ze skażonego obszaru;
zazwyczaj przyjmuje się FI = 1,34



CF - współczynnik przeliczeniowy 10-6 kg/mg,

Pobór substancji chemicznych drogą

inhalacyjną

I = Cp × (Kinh × CK) / (MC × T)

gdzie:



I - dawka pobrana [mg/d kg],



Cp - średnie stężenie substancji w powietrzu

[mg/m3],



Kinh - wielkość dobowej wentylacji płuc [m3/d]

Z praktycznego punktu widzenia istotne jest

rozróżnienie na substancje

kancerogenne i niekancerogenne (toksyczne).

Przyjmuje się, że substancje o działaniu toksycznym

posiadają pewien próg stężenia, poniżej którego
mechanizmy obronne chronią organizm przed
negatywnymi skutkami narażenia.

Próg ten ilościowo opisuje tzw. NOAEL - poziom

braku obserwowalnych efektów szkodliwych.

Zależność dawka - odpowiedź



Aby uwzględnić potencjalne błędy wynikające z

przeniesienia wniosków wyciąganych z badań na
zwierzętach na populacje ludzkie, wprowadza się
tzw. współczynniki modyfikujące i współczynnik
niepewności, przez które dzieli się NOAEL
uzyskując (często o kilka rzędów wielkości niższą)
wartość dawki referencyjnej

RfD

W przypadku substancji rakotwórczych przyjmuje

się, że nie ma bezpiecznego progu narażenia tzn.
przy każdym narażeniu zawsze istnieje pewne
prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu.

Współczynnik przeliczający pochłoniętą dawkę

substancji kancerogennej na skutek zdrowotny

(prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu)

nazywa się

jednostkowym ryzykiem

nowotworowym (UCR)

Jest on wyznaczany jako

nachylenie krzywej dawka-odpowiedź.

Krzywa zależności dawka-

odpowiedź ma, więc
charakter krzywej
kalibracyjnej
pozwalającej przełożyć
dawkę na ryzyko
nowotworowe.

U podstaw oceny potencjalnego ryzyka zdrowotnego

narażenia na substancje rakotwórcze leży

pojęcie

ryzyka indywidualnego

, tzn. ryzyka ponoszonego

przez typowego przedstawiciela rozważanej (w
danym scenariuszu narażenia) populacji:



Ryzyko = Dawka × UCR

Ryzyko indywidualne może być następnie

przeliczane na ryzyko populacyjne, czyli na
oczekiwaną liczbę dodatkowych zachorowań na
nowotwory w rozważanej populacji.



Ryzyko Populacyjne = Ryzyko ×

Liczebność narażonej populacji

Ocena ryzyka

W zastosowaniach praktycznych dąży się jednak

do wyznaczania wartości referencyjnych
(krytycznych).

Decyzja, co to tego, jaką wartość ryzyka przyjąć

za akceptowalną  jest  w  dużej  mierze
decyzją  o  charakterze  społeczno-
ekonomicznym.

W większości krajów zachodnich za wartość

wymagającą interwencji przyjmuje się ryzyko
1 na 1000, natomiast (bezdyskusyjnie)
akceptowalną wartością jest ryzyko niższe niż
1 na milion

Zadaniem znaków, barw i sygnałów

bezpieczeństwa jest informowanie
pracowników o występujących w danym
zakładzie pracy zagrożeniach.

Wszystkie miejsca zakładu, w których

występują zagrożenia powinny być
oznakowane widocznymi znakami lub
barwami bezpieczeństwa.

Oznakowanie czynników
szkodliwych w środowisku pracy

Przed zastosowaniem znaków i barw

niebezpieczeństwa w konkretnym miejscu w
zakładzie należy:



dokonać analizy oceny ryzyka zawodowego,



zastosować wszystkie możliwe środki eliminujące
to ryzyko.

W zależności od potrzeb powinno się zastosować:



stałe znaki bezpieczeństwa

(np. zakazu,

ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne



tymczasowe znaki bezpieczeństwa

(

np. sygnalizowanie niebezpieczeństwa,

kierowanie ludźmi wykonującymi niebezpieczne
czynności).

Podczas szkoleń wstępnych i okresowych- omówienie

danych znaków, zasady zachowania, konsekwencje

W wypadku wnętrz, w których jest wymagana

podwyższona sterylność, tak jak ma to
miejsce w wypadku pomieszczeń tzw.
czystych w działaniu, w normach określano
zazwyczaj nie tylko dopuszczalne wartości
stężeń(niższe) biologicznych czynników
szkodliwych w powietrzu, lecz i zalecane
limity zanieczyszczenia mikrobiologicznego
powierzchni.

Szkodliwe substancje
chemiczne w pracy lekarza

Substancje chemiczne

w zależności od możliwych skutków i rodzaju ich

działania:



toksyczne



drażniące

Czynniki chemiczne i pyły



uczulające



rakotwórcze



mutagenne



upośledzające funkcje rozrodcze



związane z chemioterapią



związane z odczynnikami do badań



gazy anestezyjne takie jak eter, halotan, bromek
etylu, chlorek etylu, podtlenek azotu, metoksy
fluoran -

możliwość przypadkowego zatrucia



mydła, detergenty, środki do dezynfekcji- w
wyniku częstego z nimi kontaktu możliwość
wystąpienia podrażnień, uczuleń i stanów
zapalnych skóry,



aerozole płynów myjących i czyszczących-
możliwość wystąpienia podrażnienia
spojówek, błony śluzowej nosa i gardła,



lateks - rękawiczki- możliwość uczulenia
(wstrząs, zapalenie skóry, napad duszności-
astmy) w zetknięciu się z rękawiczkami lub
innymi materiałami zawierającymi lateks



rtęć i inne metale wchodzące w skład
materiałów dentystycznych -

możliwość

zatrucia



leki, płyny sterylizujące (np. aldehyd
glutarowy tlenek azotu) -

możliwość

przewlekłego zatrucia w wyniku
długotrwałego narażenia



rozlane, rozsypane, wyciekające substancje
chemiczne, w niektórych przypadkach
niezidentyfikowane -

możliwość ostrych i

przewlekłych zatruć



środki dezynfekcyjne (m.in. trikrezol, jodyna,
alkohol izopropylowy

) -

możliwość chorób

układu oddechowego w wyniku ich wdychania



PODSTAWY OCENY ŚRODOWISKOWEGO

RYZYKAZDROWOTNEGO Dr Marek Biesiada,
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia
Środowiskowego, Sosnowiec



ciop.pl

Bibliografia:

Document Outline