Julian Dunin-Holecki gr.3b
Środowiskowe chemiczne
czynniki ryzyka zdrowotnego.
Identyfikacja zagrożeń jest procesem
prewencyjnym i stanowi rozpoznanie źródeł i
charakteru zagrożeń.
Rozpoznanie czy dana substancja chemiczna lub
czynnik fizyczny występujące w środowisku
wywierają szkodliwe działanie biologiczne, jakiego
typu efekty zdrowotne występują w różnych
zakresach wchłoniętych dawek itp.
Etap identyfikacji zagrożenia obejmuje także
poznanie własności toksykologicznych
rozważanych substancji.
Identyfikacja zagrożeń
Po ustaleniu na jakie substancje chemiczne
może być narażony człowiek, należy zebrać
dane o ich właściwościach fizykochemicznych,
toksycznych, metodach pomiaru oraz środkach
zabezpieczających przed ich szkodliwym
działaniem.
Korzystanie z Kart charakterystyk substancji
niebezpiecznych ułatwi realizację tego
zadania.
Narażenie jest to bezpośredni kontakt czynnika
chemicznego z organizmem ludzkim.
Aby mówić o narażeniu konieczne są trzy
elementy:
Źródło skażenia,
wrażliwy osobnik (lub populacja) oraz
drogi narażenia
Eliminacja
jednego z tych trzech elementów
likwiduje
narażenie.
Ocena narażenia
Ocena
polega na zintegrowanym podejściu do
problemu oszacowania narażenia poprzez
wykorzystanie fundamentalnej wiedzy z różnych
dyscyplin:
•
toksykologia,
•
nauki środowiskowe
•
nauki medyczne
W oparciu o istniejące dane środowiskowe na
drodze modelowania matematycznego przewiduje
się tu prawdopodobne skutki zdrowotne.
Narażenie ujmuje się zazwyczaj ilościowo jako
uśrednione po czasie trwania kontaktu stężenie
czynnika szkodliwego w medium
środowiskowym, za pośrednictwem, którego
miał miejsce kontakt.
Wobec tego ocena narażenia obejmuje
określenie:
wielkości
częstości
czasu trwania
drogi narażenia
Typowe założenia odnośnie czasu trwania
narażenia populacji różnymi drogami narażenia
w różnych scenariuszach narażenia.
Oznaczenia: Cż - narażenie całożyciowe, Dor -
narażenie w wieku dorosłym, Dz - narażenie w
wieku dziecięcym
Podstawowym wykładnikiem różnicującym
fizjologiczne czynniki narażenia jest rodzaj
wrażliwej populacji tzn. jej charakterystyka pod
względem
- wieku, płci
czy
wykonywanego zawodu
.
Od powyższych cech zależą inne czynniki jak np.
masa ciała (średnio inna u kobiet, inna u
mężczyzn), czy częstość kontaktu (inny
scenariusz u dzieci, inny u dorosłych).
Fizjologiczne czynniki narażenia
Standardowe dane dotyczące dobowego
pobrania mediów środowiskowych są
następujące
Wentylacja płuc
: gdy nie jest wyspecyfikowany
schemat aktywności przyjmuje się średnią dobową
wentylację płuc na poziomie 20 m3/d dla dorosłych i 5
- 10 m3/d dla dzieci.
Konsumpcja wody pitnej
: wartość średnia = 1.4 l/d,
90-ty percentyl rozkładu = 2.0 l/d.
Przypadkowe spożycie gleby
- dotyczy głównie dzieci
na skutek wkładania do ust niemytych rąk.
Przyjmowane tu wartości to: 150-200 mg/d = 50-ty
percentyl rozkładu w grupie wiekowej 1-6 lat, 100
mg/d dla grup wiekowych starszych od 6 lat, 800 mg/d
- najwyższawartość (prawy ogon rozkładu) - wyłączając
tzw. pica, czyli spaczone łaknienie.
Pobór substancji chemicznych z wodą pitną
I = Cw × FI × (Kw × CK) / (MC ×
T)
gdzie:
I - dawka pobrana [mg/d kg],
Cw - średnie stężenie substancji w wodzie [mg/l],
FI - liczba niemianowana z przedziału od 0 do 1 określająca, jaka część
faktycznego spożycia pochodzi ze skażonego źródła,
Kw - wielkość dobowego spożycia wody pitnej [l wody /d], w/g
rekomendacji US EPA przyjmuje się 2 l/d
CK - częstotliwość i czas trwania kontaktu (ile godz. na dobę, przez ile
dni w roku,ile lat) - zależy od konkretnego scenariusza narażenia,
MC - średnia masa ciała [kg],
T - okres uśredniania (przyjmowany najczęściej jako 70 lat - tzw.
całożyciowe przewlekłe narażenie).
Pobór substancji chemicznych z gleby na
drodze wchłaniania przez skórnego
I = (Cg × SA × AF × ABS)/MC × FI × CF ×
CK / T
gdzie:
I - dawka pobrana [mg/d kg],
Cg - średnia zawartość substancji w glebie [mg/kg],
SA - powierzchnia skóry eksponowana na kontakt z glebą [m2],
AF - czynnik adherencji gleby do skóry [mg/cm2],
ABS - czynnik absorpcji przez skórnej; wielkość niemianowana z przedziału od 0
do 1 określająca wydajność procesu desorpcji czynnika szkodliwego z cząstek
gleby i następowej jego absorpcji przez skórę, wiedza na temat tego parametru
jest bardzo znikoma
FI - liczba niemianowana z przedziału od 0 do 1 określająca, jaka część gleby, z
którą kontaktowała się skóra narażonej osoby pochodzi ze skażonego obszaru;
zazwyczaj przyjmuje się FI = 1,34
CF - współczynnik przeliczeniowy 10-6 kg/mg,
Pobór substancji chemicznych drogą
inhalacyjną
I = Cp × (Kinh × CK) / (MC × T)
gdzie:
I - dawka pobrana [mg/d kg],
Cp - średnie stężenie substancji w powietrzu
[mg/m3],
Kinh - wielkość dobowej wentylacji płuc [m3/d]
Z praktycznego punktu widzenia istotne jest
rozróżnienie na substancje
kancerogenne i niekancerogenne (toksyczne).
Przyjmuje się, że substancje o działaniu toksycznym
posiadają pewien próg stężenia, poniżej którego
mechanizmy obronne chronią organizm przed
negatywnymi skutkami narażenia.
Próg ten ilościowo opisuje tzw. NOAEL - poziom
braku obserwowalnych efektów szkodliwych.
Zależność dawka - odpowiedź
Aby uwzględnić potencjalne błędy wynikające z
przeniesienia wniosków wyciąganych z badań na
zwierzętach na populacje ludzkie, wprowadza się
tzw. współczynniki modyfikujące i współczynnik
niepewności, przez które dzieli się NOAEL
uzyskując (często o kilka rzędów wielkości niższą)
wartość dawki referencyjnej
RfD
.
W przypadku substancji rakotwórczych przyjmuje
się, że nie ma bezpiecznego progu narażenia tzn.
przy każdym narażeniu zawsze istnieje pewne
prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu.
Współczynnik przeliczający pochłoniętą dawkę
substancji kancerogennej na skutek zdrowotny
(prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu)
nazywa się
jednostkowym ryzykiem
nowotworowym (UCR)
Jest on wyznaczany jako
nachylenie krzywej dawka-odpowiedź.
Krzywa zależności dawka-
odpowiedź ma, więc
charakter krzywej
kalibracyjnej
pozwalającej przełożyć
dawkę na ryzyko
nowotworowe.
U podstaw oceny potencjalnego ryzyka zdrowotnego
narażenia na substancje rakotwórcze leży
pojęcie
ryzyka indywidualnego
, tzn. ryzyka ponoszonego
przez typowego przedstawiciela rozważanej (w
danym scenariuszu narażenia) populacji:
Ryzyko = Dawka × UCR
Ryzyko indywidualne może być następnie
przeliczane na ryzyko populacyjne, czyli na
oczekiwaną liczbę dodatkowych zachorowań na
nowotwory w rozważanej populacji.
Ryzyko Populacyjne = Ryzyko ×
Liczebność narażonej populacji
Ocena ryzyka
W zastosowaniach praktycznych dąży się jednak
do wyznaczania wartości referencyjnych
(krytycznych).
Decyzja, co to tego, jaką wartość ryzyka przyjąć
za akceptowalną jest w dużej mierze
decyzją o charakterze społeczno-
ekonomicznym.
W większości krajów zachodnich za wartość
wymagającą interwencji przyjmuje się ryzyko
1 na 1000, natomiast (bezdyskusyjnie)
akceptowalną wartością jest ryzyko niższe niż
1 na milion
Zadaniem znaków, barw i sygnałów
bezpieczeństwa jest informowanie
pracowników o występujących w danym
zakładzie pracy zagrożeniach.
Wszystkie miejsca zakładu, w których
występują zagrożenia powinny być
oznakowane widocznymi znakami lub
barwami bezpieczeństwa.
Oznakowanie czynników
szkodliwych w środowisku pracy
Przed zastosowaniem znaków i barw
niebezpieczeństwa w konkretnym miejscu w
zakładzie należy:
dokonać analizy oceny ryzyka zawodowego,
zastosować wszystkie możliwe środki eliminujące
to ryzyko.
W zależności od potrzeb powinno się zastosować:
stałe znaki bezpieczeństwa
(np. zakazu,
ostrzegawcze, nakazu, ewakuacyjne
),
tymczasowe znaki bezpieczeństwa
(
np. sygnalizowanie niebezpieczeństwa,
kierowanie ludźmi wykonującymi niebezpieczne
czynności).
Podczas szkoleń wstępnych i okresowych- omówienie
danych znaków, zasady zachowania, konsekwencje
W wypadku wnętrz, w których jest wymagana
podwyższona sterylność, tak jak ma to
miejsce w wypadku pomieszczeń tzw.
czystych w działaniu, w normach określano
zazwyczaj nie tylko dopuszczalne wartości
stężeń(niższe) biologicznych czynników
szkodliwych w powietrzu, lecz i zalecane
limity zanieczyszczenia mikrobiologicznego
powierzchni.
Szkodliwe substancje
chemiczne w pracy lekarza
Substancje chemiczne
w zależności od możliwych skutków i rodzaju ich
działania:
toksyczne
drażniące
Czynniki chemiczne i pyły
uczulające
rakotwórcze
mutagenne
upośledzające funkcje rozrodcze
związane z chemioterapią
związane z odczynnikami do badań
gazy anestezyjne takie jak eter, halotan, bromek
etylu, chlorek etylu, podtlenek azotu, metoksy
fluoran -
możliwość przypadkowego zatrucia
mydła, detergenty, środki do dezynfekcji- w
wyniku częstego z nimi kontaktu możliwość
wystąpienia podrażnień, uczuleń i stanów
zapalnych skóry,
aerozole płynów myjących i czyszczących-
możliwość wystąpienia podrażnienia
spojówek, błony śluzowej nosa i gardła,
lateks - rękawiczki- możliwość uczulenia
(wstrząs, zapalenie skóry, napad duszności-
astmy) w zetknięciu się z rękawiczkami lub
innymi materiałami zawierającymi lateks
rtęć i inne metale wchodzące w skład
materiałów dentystycznych -
możliwość
zatrucia
leki, płyny sterylizujące (np. aldehyd
glutarowy tlenek azotu) -
możliwość
przewlekłego zatrucia w wyniku
długotrwałego narażenia
rozlane, rozsypane, wyciekające substancje
chemiczne, w niektórych przypadkach
niezidentyfikowane -
możliwość ostrych i
przewlekłych zatruć
środki dezynfekcyjne (m.in. trikrezol, jodyna,
alkohol izopropylowy
) -
możliwość chorób
układu oddechowego w wyniku ich wdychania
PODSTAWY OCENY ŚRODOWISKOWEGO
RYZYKAZDROWOTNEGO Dr Marek Biesiada,
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia
Środowiskowego, Sosnowiec
ciop.pl
Bibliografia: