ZSRR i blok wschodni w 2

poł. XX wieku

XX Zjazd KPZR

Po śmierci Stalina w 1953 r. walka o
władzę rozgorzała pomiędzy

Ławrentijem

Berią

a

Nikitą Chruszczowem

–

najwyższymi członkami KPZR.
Ostateczne starcie wygrał

Nikita

Chruszczow

, który umocniwszy władzę

od 1955 r.

rozpoczął proces destalinizacji

ZSRR

. Początkiem tego procesu był

XX

Zjazd KPZR

, na którym Nikita

Chruszczow odczytał tzw

. tajny protokół

,

potępiający politykę Józefa Stalina.

XX Zjazd KPZR

Na zjeździe tym ustalono
ponadto:
- Zniesienie i potępienie kultu

Stalina;

- Potępienie konfliktu ZSRR –

Jugosławia;

- Możliwość współistnienia bloku

demokratycznego i
komunistycznego a nawet ich
współpraca, która stanowi
warunek rozwoju świata;

Destalinizacja

W latach rządów Chruszczowa
zwolniono z łagrów połowę więźniów,
zreorganizowano Gułag, Czeczenom,
Inguszom i Kałmukom zezwolono na
powrót do ojczystych stron.
Palącą sprawą nadal pozostawała
kwestia gospodarki planowej i
niedoborów żywnościowych w ZSRR.

W 1964 r. Chruszczow za błędy w
biurokracji politycznej został odsunięty
od władzy, a jego miejsce zajął Leonid
Breżniew.

Epoka Breżniewa

Breżniew w przeciwieństwie do
Chruszczowa przeprowadzał politykę
restalinizacji, czyli nasiliły się represje
polityczne wobec obywateli,
aresztowania ludzi kultury, polityki
sztuki. Do najwybitniejszych
przeciwników polityki Breżniewa
należeli m.in.

Aleksandr Sołżen

icyn –

autor „Archipelagu Gułag” oraz

Andriej

Sacharow

– fizyk, współtwórca potęgi

nuklearnej ZSRR.

Państwa komunistyczne a

ZSRR

- Chiny - po śmierci Stalina rozpoczęła się

rywalizacja miedzy ChRL a ZSRR o
przewodnictwo w świecie komunistycznym;

- Albania – zerwała całkowicie stosunki z

ZSRR; przywódca Albanii –

Envera Hodża

uznał destalinizacje za zdradę komunizmu i
nawiązał współprace z Chinami;

- Rumunia – pod wodzą

Nikolae Ceauşescu

rozluźniły się stosunki miedzy Bukaresztem
a Moskwą;

Doktryna Breżniewa

Zasada obowiązująca w polityce
zagranicznej władz sowieckich,
zgodnie z którą niepodległość państw
bloku wschodniego jest ograniczona
interesem wspólnoty socjalistycznej.

Mimo rozluźnienia stosunków ZSRR z
innymi krajami socjalistycznymi,
Breżniew starał zacieśniać się związki
zwłaszcza w dziedzinie gospodarki i
współpracy w ramach RWPG.

Powstanie węgierskie ‘56

Zmiany zachodzące w krajach
komunistycznych, m.in. w Polsce zainspirowały
również Węgrów do działań w celu złagodzenia
reżimu komunistycznego.

Doprowadziło to 23 X

1956 r. do masowych manifestac

ji.

Demonstranci zostali zaatakowani przez policję
polityczną, co doprowadziło do otwartych walk.

24 X armia radziecka wkroczyła do Budapesztu,
co przekształciło uliczne walki w otwarte
powstanie antykomunistyczne.

Na czele rządu stanął wtedy

Imre Nagy

. Z kolei ze

strony komunistycznej na pierwsze tło wysunął się

János Kádár

. Nowym władzom udało się zawiesić

broń.

1 XI Nagy proklamował neutralność Węgier i

ich wystąpienie z Układu Warszawskiego

. ZSRR

potraktował te deklaracje jako zdradę. János Kádár
udał się w tym czasie do Moskwy i poprosił o
wsparcie radzieckie.

4 XI wojska ZSRR wkroczyły

do Budapesztu

. W walkach zginęło ok. 10 tys.

Osób, a blisko 250 tys. Węgrów udało się na
emigrację.

Nowe prosowieckie władze na czele z

Jánosem Kádárem sfingowały proces Imre Nagya i
skazały go na śmierć.

Państwa zachodu w 1956 r.

bardziej interesowały się kryzysem sueskim, a
sprawy państw satelickich ZSRR traktowały jak
wewnętrzne sprawy tego kraju.

IMRE NAGY I JÁNOS

KÁDÁR

Praska Wiosna

W 1956 r. na skutek rozluźnienia stosunków
ZSRR z innymi krajami, również w
Czechosłowacji nastąpiły pewne zmiany.

Dopiero w 1967 r. rozpoczęły się w Pradze
demonstracje studentów.

Wówczas na czele

państwa stanął

Alexander Dubček,

którego

celem było wprowadzenie

„socjalizmu z

ludzką twarzą”.

Przeprowadzone przez niego reformy przyjęły
nazwę

„Praskiej Wiosny”.

Zniesiono cenzurę,

powstawały kluby polityczne, nastąpiło
nawiązanie stosunków z Zachodem.
Liberalizacja stosunków w Czechosłowacji
zaniepokoiła Breżniewa.

Breżniew wraz z przywódcami
innych państw komunistycznych
zadecydowali o zbrojnej interwencji.

W VIII 1968 r. Wojska Układu
Warszawskiego wkroczyły na teren
Czechosłowacji

, ale napotkały

jedynie pokojowy opór Czechów i
Słowaków. Dubček i jego
współpracownicy zostali wywiezieni
do Moskwy i zmuszeni do uznania
interwencji za legalną.

Następcą

Dubčeka został w kwietniu 1969 r.
Gustáv Husák, którego rządy trwały
do 1987 r.

Epoka Gorbaczowa

W 1982 zmarł Leonid Breżniew a jego
kolejnymi następcami byli Jurij Andropow i
Konstantin Czernienko

. Jednak przełomu w

polityce ZSRR dokonał wybrany na I
sekretarza KPZR

w 1985 r. Michaił

Gorbaczow.

Zdawał sobie sprawę z tego, że

aby konkurować z Zachodem, trzeba
zmodernizować ZSRR. Zmiany były tym
bardziej konieczne, iż wyścig zbrojeń jaki
narzucił Ronald Reagan doprowadził
ekonomikę ZSRR na skraj katastrofy. Ponadto
coraz ostrzejsze stawały się ruchy
narodowościowe państw satelickich ZSRR.

Gorbaczow nie chciał jednak demontować
bloku socjalistycznego a jedynie dokonać
w nim zmian. Dlatego zdecentralizował
gospodarkę, wprowadził do niej elementy
wolnej konkurencji, ograniczył
marnotrawstwo materiałów i energii,
zwiększył dyscyplinę pracy itd.

Program politycznej odnowy ZSRR
realizowany od 1987 r. został określony
mianem pierestrojki (przebudowy).

Elementem zmian politycznych była tzw.

głasnost

(jawność) polegająca na

stopniowym ograniczaniu cenzury.

Gorbaczow zmienił też kurs polityki
ZSRR, ponieważ

od 1988 r.

podejmował próby nawiązania
kontaktów z Zachodem

. Przejawem

zmian było podjęcie decyzji
(Gorbaczow z Szewardnadze) o nie
udzielaniu wsparcia ruchom
rewolucyjnym i reżimom
komunistycznym na świecie. Podjęto
również decyzję o wycofaniu armii
ZSRR z Afganistanu.
Zmiany te w społeczeństwie zachodziły
z oporem. Społeczeństwu trudno było
odnaleźć się w sytuacji, bo do tej pory
wszelkie decyzje podejmowało za nie
państwo.

Czarnobyl

Klęską polityki gospodarczej za rządów
Gorbaczowa

była awaria w elektrowni

jądrowej w Czarnobylu w 1986 r.

W

wyniku zaniedbań doszło tam do
eksplozji a w rezultacie do potężnego
skażenia radioaktywnego znacznej
części Europy. Władze najpierw
próbowały zataić awarie, a potem
zbagatelizować jej skutki. Wydarzenia
te zdecydowały o porażce ZSRR na
arenie międzynarodowej.

KONIEC