Wpływ choroby

na rodzinę

Patogenna rola

rodziny

Choroba w

rodzinie

Choroba

To taki stan organizmu, kiedy

to czujemy się źle, a tego złego
samopoczucia nie można
przypisać krótkotrwałym,
przejściowym
uwarunkowaniom
psychologicznym lub bytowym
lecz dolegliwościom
wywołanym przez zmiany
organizmu lub zaburzenia
regulacji funkcji narządów.

Teorie przyczyn

choroby

Teoria

drobnoustrojów

•

Choroby wywoływane są przez
dostarczających je „agentów”,

•

Specyficzni „agenci” są
odpowiedzialni za wywołanie
pojedynczych chorób,

•

Praktyka medyczna koncentruje
się na identyfikowaniu i
neutralizowaniu tych
„agentów”.

Teorie przyczyn

choroby

Teoria Epidemiologicznej

Triady

•

Ekspozycja na „agentów” nie
koniecznie prowadzi do choroby,

•

Choroba jest rezultatem interakcji
pomiędzy agentem, gospodarzem i
środowiskiem,

•

Zapobiegać chorobom można
poprzez modyfikowanie czynników
wpływających na ekspozycję i
podatność.

Teorie przyczyn

choroby

Teoria Materii Przyczyn

Choroby

•

Choroba jest rezultatem
kompleksu interakcji wielu
czynników ryzyka,

•

Jeden czynnik ryzyka może
implikować więcej niż jedną
chorobę,

•

Zapobiegać chorobie można
poprzez modyfikowanie
czynników ryzyka.

Teorie przyczyn

choroby

Teoria Ogólnej

Podatności

•

Niektóre grupy społeczne
wykazują zwiększone wskaźniki
zgonów i chorobowości wśród
wszystkich przypadków,

•

Zwiększona podatność na
wystąpienie choroby jest
prawdopodobnie pochodną
kompleksu interakcji:
środowisko – zachowania – styl
życia.

Teorie przyczyn

choroby

Teoria Społeczno –

Środowiskowa

•

Zdrowie jest determinowane
wpływem środowiska społeczno –
fizycznego,

•

Czynniki ryzyka wiążą się ze
środowiskowymi szkodliwościami,
których źródłem mogą być czynniki
fizyczne, społeczne, psychologiczne i
zachowania,

•

Poprawa statusu zdrowotnego wiąże
się z realizacją działań
modyfikujących środowisko.

Socjologiczna
interpretacja
choroby

Choroba jako

dewiacja

Choroba jest traktowana jako

rodzaj zakłócenia porządku
społecznego, w którym
„normę” wyznaczają pojęcia
sukcesu i aktywizmu.
Jednostki chore nie mogą
pełnić ról społecznych, ich
zachowania mogą zaburzać
ład społeczny dlatego są
kontrolowane przez
społeczeństwo.

Choroba jako

dewiacja

Cechy roli społecznej

chorego

(Parsons)

•

Człowiek chory ma prawo
być zwolniony z pełnienia
normalnych ról i zadań;

•

Osoba chora nie jest
odpowiedzialna za swoją
chorobę;

Choroba jako

dewiacja

•

Obowiązkiem osoby chorej
jest uznanie swego zdrowia
za niepożądany i dążenie
do celu, jakim jest pełne
wyzdrowienie;

•

W celu powrotu do zdrowia
chory ma obowiązek
szukania kompetentnej,
profesjonalnej pomocy
medycznej.

Choroba jako

dewiacja

Dewiantem

można stać się

ze względu na określone
zachowanie (alkoholik)
lub określone cechy
(upośledzenie fizyczne,
choroby przewlekłe).

Pojęcie dewiacji

wiąże się z

teorią naznaczenia
społecznego
(stygmatyzacji,
etykietowania).

Choroba jako

płaszczyzna konfliktu

•

Relacje: chory – lekarz.

•

Chory posiadając własny
system pojęć, celów,
wartości związanych z
chorobą może nie
poddawać się władzy i
autorytetowi lekarza.

•

Konflikt lekarz – pacjent
jest dla specjalisty bardzo
bolesny.

Choroba jako

płaszczyzna konfliktu

Przyczyny konfliktu:

•

Niezgodność potocznych
wyobrażeń o chorobie w
konfrontacji specjalistycznej
wiedzy biomedycznej;

•

Biurokracja lekarza,
zorientowana na zysk
medycyna naprawcza;

•

Odmienne „rzeczywistości
kulturowe”.

Choroba jako piętno

(stigma)

Czynniki wpływające na

stopień stygmatyzacji:

•

Zakres domniemanej winy
chorego za swój stan
(AIDS, alkoholizm);

•

Widoczność kalectwa
(zniekształcenie rysów
twarzy w przebiegu
choroby);

Choroba jako

piętno

•

Nieprzewidywalność
zachowań społecznych
chorego (choroby
psychiczne);

•

Nieodwracalność
kalectwa.

Choroba jako

źródło zależności

Konsekwencje

zależności:

•

Rytualizacja

•

Etykietowanie

•

Izolacja.

Choroba jako

źródło zależności

•

Zależność fizyczna

egzystencję chorego
determinują pomoc i
wsparcie;

•

Zależność psychiczna

efekt przyjaźni, miłości
otoczenia.

Rodzaje zachowań

1. Zachowania w zdrowiu
2. Zachowania związane z

samoopieką

3. Zachowania

antyzdrowotne

4. Zachowania w stanie

złego samopoczucia

Rodzaje zachowań

5. Zachowania w

chorobie

To sposób, w jaki ludzie

obserwując swój organizm
reagują na oznaki
nieprawidłowości w jego
funkcjonowaniu,
interpretują objawy
chorobowe, szukają
pomocy (lekarskiej,
nieformalnej).

Zachowanie w

chorobie zależy od:

•

Subiektywnej oceny
nasilenia choroby

•

Reakcji rodziny na chorobę

•

Rodzaju odczuwanych
objawów

•

Uwarunkowań kulturowych

•

Percepcji objawów

Zachowanie w

chorobie zależy od:

•

Oceny zagrożeń jakie niosą
objawy

•

Wiedzy na temat choroby

•

Układu więzi społecznych, w
których tkwi chory

•

Wieku, płci

•

Gotowość ido szukania
pomocy

•

Dostępu do opieki zdrowotnej
(warstwa społeczna)

Wnioski

(Titkow)

1. Im niższa klasa

społeczna tym:

•

gorsze wejście w różne
układy społeczne (źródła
informacji, świadczenia
socjalne),

•

większa tolerancja objawów
chorobowych

•

bardziej ograniczone
korzystanie z instytucji
medycznych;

Wnioski

2. Wymagania w

zakresie opieki

u ludzi

żyjących w korzystnych
warunkach są większe niż
u ludzi znajdujących się w
warunkach gorszych;

Wnioski

3. Im niższa klasa

społeczna tym:

- mniejszy lęk przed

chorobą,

- słabsza wiedza o

profilaktyce z nią
związanej

- mniejsza liczba

zaszczepionych dzieci.

Wnioski

4. Im wyższa klasa

społeczna tym:

•

większa podatność na
oświatę zdrowotną

•

częstsze występowanie
pozytywnych zachowań
profilaktycznych.

Wnioski

5. Pozycja społeczna

zajmowana przez
jednostkę

jest

czynnikiem
determinującym sposób
dostania się do
psychiatry.

6. Zachowania w roli

chorego

Reakcje ludzi na wiadomość o

chorobie:

•

Zaprzeczanie

– jako wyraz

działania mechanizmu
obronnego WYPARCIA.
Przekazanie pacjentowi
informacji o chorobie nie
powodują wytworzenia u niego
obrazu własnej choroby. Część
informacji nie przyjmuje,
część świadomie wypiera.

Pomniejszanie

•

Chory bagatelizuje
chorobę. Jest to wynik
włączenia mechanizmu
obronnego –

RACJONALIZACJI.

Trzyma

się swojej diagnozy, która
wg niego brzmi niegroźnie
i może odbiegać od
rzeczywistego stanu.

Akceptacja

diagnozy

•

Zdaje się na opiekę
lekarza, przyjmuje
udzielane mu wyjaśnienia
i na ich podstawie tworzy
obraz własnej choroby;

•

Poddaje się leczeniu,
współpracuje, wypełnia
zalecenia;

Wyolbrzymienie

•

Nawet lekkie objawy
wzbudzają u chorego
przekonanie o ciężkiej
chorobie;

•

Osoba trwa w stanie
samoobserwacji i jest
skoncentrowana na
swoich dolegliwościach

Status społeczno -

ekonomiczny

1. Wykształcenie:

•

Postrzeganie zdrowia

•

Świadomość zagrożeń
zdrowotnych

•

Poziom edukacji
zdrowotnej

Status społeczno -

ekonomiczny

2. Dochód

•

Warunki mieszkaniowe

•

Warunki życiowe

Status społeczno -

ekonomiczny

3. Zawód

•

Prestiż

•

Możliwość kontrolowania
sytuacji

•

Udział w decyzjach

Rodzina jako źródło

wsparcia

Wsparcie zależy od:

•

Sposobu postrzegania
rodziny przez jednostkę

•

Relacji chorego z członkami
rodziny

•

Systemu komunikacji
wewnętrznej i ze
środowiskiem zewnętrznym

Rodzina jako źródło

wsparcia

•

Stopnia stabilności
rodziny w sensie
emocjonalnym i
funkcjonalnym

•

Zdolności do
zapewnienia opieki w
chorobie.

Formy wsparcia

rodzinnego

•

Emocjonalne

(miłość,

empatia, opiekowanie się)

•

Instrumentalne

(działanie na

rzecz osoby potrzebującej)

•

Informacyjne

•

Oceniające

(informacja

wpływająca na samoocenę)

•

Społeczne relacje

(spędzanie

czasu)

Choroba a rodzina

Sposób radzenia sobie z

chorobą zależy od:

•

Zasobów (materialnych,
kulturowych, czasowych,
ludzkich – wiek, stan
zdrowia)

•

Wsparcia społecznego

Zaburzenia funkcji

rodziny na skutek

choroby

•

Emocjonalna

•

Opiekuńcza

•

Prokreacyjna, seksualna

•

Zabezpieczająca,
materialna

•

Rekreacyjno - towarzyska

Wpływ choroby na

rodzinę

1. Konsekwencje o

negatywnym znaczeniu
dla rodziny

•

Pogorszenie sytuacji
materialnej

•

Ograniczenie wielu
funkcji rodziny

•

Konflikty a nawet rozpad
rodziny

Wpływ choroby na

rodzinę

•

Podporządkowanie innych
funkcji opiece nad chorym,
ograniczenie kontroli nad
innymi członkami rodziny;

•

Problemy emocjonalne
wynikające z obciążeń i
bezradności;

•

Ograniczenie kontaktów
społecznych mogące prowadzić
do izolacji społecznej.

Wpływ choroby na

rodzinę

2. Konsekwencje o

pozytywnym znaczeniu dla
rodziny:

•

Wzmocnienie więzi

•

Wzajemna pomoc w
czynnościach codziennych

•

Mobilizacja i aktywność
wszystkich członków rodziny w
„radzeniu sobie” z chorobą.

Wpływ choroby na

rodzinę

3. Konsekwencje o

negatywnym znaczeniu
dla osoby chorej:

•

Odrzucenie przez rodzinę

•

Zaniedbania w opiece

•

Konflikty i niezadowolenie
okazywane osobie chorej

Wpływ choroby na

rodzinę

•

Skargi chorego
traktowane jako postawa
roszczeniowa

•

Agresja ze strony
członków rodziny

Wpływ choroby na

rodzinę

4. Konsekwencje o

pozytywnym znaczeniu dla
osoby chorej:

•

Możliwość uzyskania
wsparcia

•

Bezpośrednia pomoc,
większa troskliwość i
zainteresowanie

•

Poczucie bycia osobą
ważną i kochaną

Wpływ choroby na

rodzinę

5. Konsekwencje o negatywnym

znaczeniu dla poszczególnych
członków rodziny:

•

Trudności w zaakceptowaniu
siebie w roli opiekuna;

•

Niechęć do zmiany planów
życiowych

•

Traktowanie chorego jako
ciężaru, balastu

•

Dostrzeganie wielu strat
osobistych z powodu choroby
osoby bliskiej

Wpływ choroby na

rodzinę

6. Konsekwencje o

pozytywnym znaczeniu dla
poszczególnych członków
rodziny:

•

Akceptacja osoby chorej i
opieki nad nią

•

Realizacja opieki
postrzegana jako szansa na
rozwój emocjonalny i
duchowy członków rodziny.

Patogenna rola

rodziny

Wydarzenia z życia

rodzinnego mogące

powodować choroby:

•

Śmierć współmałżonka,
śmierć bliskiego członka
rodziny, rozwód separacja,
zdrada, zmiany w stanie
zdrowia rodziny,
przestępstwa,
aresztowania, proces
sądowy, więzienie,

Wydarzenia z życia

rodzinnego mogące

powodować choroby:

Alkoholizm współmałżonka,

zakończenie pracy zawodowej,
gwałtowne zmiany w stosunkach
pomiędzy małżonkami
(zaprzestanie współżycia
seksualnego), opuszczenie domu
przez dzieci, konflikty pomiędzy
członkami rodziny, podjęcie
pracy zawodowej przez małżonkę,
macierzyństwo, przybycie nowego
członka rodziny.

Choroby wywołane

dysfunkcją rodziny

1. Psychosomatyczne i

somatyczne:

•

CHNS, nadciśnienie,
zawał, choroba wrzodowa
żołądka i dwunastnicy,
arytmia, cukrzyca, astma,
alergie, przeziębienia.

Choroby wywołane

dysfunkcją rodziny

2. Zaburzenia

czynnościowe

•

Jąkanie, dzienne i nocne
moczenie, impotencja
seksualna, częstomocz,
tiki, biegunki, torsje,
bezsenność, paraliż,
przykurcze, ślepota,
niemota, głuchota.