SYSTEM

POLITYCZNY

LITWY

ŁOTWY I ESTONII

EWOLUCJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH

● ŁOTWA konstytucja z 15 lutego 1922 z poprawkami nadal
obowiązuje; w latach 30 kryzys demokracji – zamach K. Ulmanisa
1934 rok.
● ESTONIA à konstytucja z 15 czerwca 1920 roku nie
przewidywała urzędu prezydenta – supremacja parlamentu;
krytyka braku tego urzędu – dwie próby jego wprowadzenia ale
odrzucone w referendach, dopiero trzecia próba zakończyła się
sukcesem (1934 rok) – k. Päts prezydentem (autorytaryzm);
● LITWA konstytucja z 1 sierpnia 1922 roku – supremacja
parlamentu; od 1926 roku po zamachu stanu chadeków i
nacjonalistów rządził A. Smetona

ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI (po rozpadzie ZSRR)
● ŁOTWA „krok za krokiem”
28 lipca 1989 r. – Deklaracja Rady Najwyższej Łotewskiej SRR o
suwerenności państwowej Łotwy o zwierzchności prawa łotewskiego
nad radzieckim
4 maja 1990 – niepodległość, przywrócenie konstytucji z 1922 roku
 
● ESTONIA
16 listopada 1988 roku – Deklaracja o suwerenności Estońskiej SRR
2 lutego 1990 – faktyczna niepodległość
 
● LITWA

„długi skok”

20 listopada 1988 roku – Deklaracja o moralnej niepodległości Litwy;
respektowane będą tylko te prawa ZSRR, które nie zaprzeczają
niepodległości Litwy
11 marca 1990 roku – Akt Rady Najwyższej Republiki Litewskiej o
odbudowie niepodległego Państwa Litewskiego à niepodległość,
przywrócenie prawodawstwa przedwojennego, później – Tymczasowa
Ustawa Zasadnicza Republiki Litewskiej

OBECNE KONSTYTUCJE

● ŁOTWA:
z 15 LUTEGO 1992 roku ze zmianami: obniżenie cenzusu wyborczego do
18 lat; 1997 – wydłużenie kadencji prezydenta i parlamentu z 3 do 4 lat;
trójinstancyjność sądów
8 rozdziałów, 116 artykułów
 
● ESTONIA
z 28 CZERWCA 1992 roku; 15 rozdziałów, 168 paragrafów
Jest to już szósta konstytucja Estonii
 
● LITWA
z 25 PAŹDZIERNIKA 1992 roku przy opracowywaniu powstał problem:
czy przywrócić prezydenta
Konstytucja składa się z trzech części:

 tekstu zasadniczego

 „O państwie Litewskim” 1991

 „ O nieprzyłączaniu się Republiki Litewskiej do postsowieckich

związków wschodnich” 1992

SYSTEM RZĄDÓW

● LITWA I ESTONIA system parlamentarno-

gabinetowy z elementami prezydenckiego

(głowa państwa wybierana w wyborach

powszechnych). Rząd funkcjonuje z poparciem

większości parlamentarnej, więc parlament

może wywierać wpływ na jego prace. Ten

jednak, wraz z głową państwa, może w

określonych przypadkach doprowadzić do

przedterminowych wyborów parlamentarnych.

ŁOTWA – RACJONALNY PARLAMENTARYZM

Parlamentarny system rządów z dużą przewagą parlamentu.
Wynika to przede wszystkim z faktu, że na Łotwie zarówno
rząd jak i prezydent są wybierani przez Sejm; on też może ich
odwołać w dowolnym momencie, choć prezydent teoretycznie
nie ponosi odpowiedzialności politycznej, nie trudno się
domyślić, że w takiej sytuacji jest to fikcja.
Do jego odwołania potrzebne jest poparcie wniosku
przynajmniej połowy członków Saeimy przez 2/3 składu.
Pozycja prezydenta jest wiec raczej słaba: nie posiada on
możliwości rozwiązania parlamentu, choć może zainicjować ten
proces i poddać decyzję pod referendum. Bez względu na
wynik i tak są rozpisywane nowe wybory: parlamentarne, o ile
wniosek zostanie zaakceptowany, lub prezydenckie, jeśli w
referendum wniosek prezydenta zostanie odrzucony. Na słabą
pozycję głowy państwa wpływ ma także fakt, iż niemal
wszystkie jego akty wymagają kontrasygnaty premiera (co
sprawia, że przynajmniej w teorii to właśnie premier jest
odpowiedzialny politycznie za te akty).

Powyższych ograniczeń nie równoważą nawet kompetencje,
które, wydawałoby się wskazywałyby na silną pozycję
prezydenta, takie jak prawo inicjatywy ustawodawczej czy
weta. Poza powyższymi, do jego najważniejszych kompetencji
należy wskazanie kandydata na premiera oraz mianowanie na
jego wniosek ministrów. W wyjątkowych sytuacjach pozycja
głowy państwa rośnie – po rozwiązaniu Sejmu jedynie z jego
inicjatywy mogą się odbywać posiedzenia Sejmu. Rząd
powoływany jest co prawda przez prezydenta, ale musi
cieszyć się zaufaniem parlamentu, przed którym ponosi
odpowiedzialność polityczną – Sejm może uchwalić wotum
zaufania lub nieufności; ma także prawo wezwać premiera lub
odpowiedniego ministra, aby ten odpowiedział na zapytania
deputowanych. Innym sposobem kontroli rządu przez
parlament jest zatwierdzanie rządowych projektów budżetu i
sprawozdań z jego realizacji. Co ciekawe, w przerwach między
sesjami Sejmu może wydawać uchwały z mocą ustawy –
muszą one jednak zostać przedłożone Sejmowi do akceptacji
na najbliższej sesji.

PREZYDENT:

 kadencja równa kadencji parlamentu = 4 lata, nie więcej niż dwie

kadencje

wybierany przez Parlament w głosowaniu tajnym przez parlament
większością 51/100 głosów może nim zostać obywatel Łotwy, który
ukończył min. 40 lat nie można łączyć z żadnymi innymi urzędami nie
ponosi odpowiedzialności politycznej (tylko teoretycznie!) wszystkie
akty (oprócz zainicjowania obrad parlamentu i desygnowania premiera)
wymagają kontrasygnaty premiera lub odpowiedniego ministra
przewodzi nadzwyczajnym sesjom Gabinetu Ministrów, desygnuje
kandydata na premiera

 nie dysponuje prawem rozwiązania parlamentu, ale może

zainicjować ten

proces (poddać to pod referendum; jeśli tam nie przejdzie – nowe
wybory prezydenckie!)

 posiada prawo inicjatywy ustawodawczej

 posiada prawo weta w stosunku do ustawy przyjętej przez

parlament; weto

zwraca ustawę do parlamentu lub daje pod referendum

 posiada prawo odroczenia na okres 2 miesięcy podpisanie

ustawy (na wniosek

co najmniej 1/3 liczby deputowanych)

 reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych,

przyjmuje/mianuje

ambasadorów

 posiada prawo łaski

 przewodniczący Sejmu zastępuje prezydenta w razie jego śmierci

lub choroby

w sytuacjach kryzysowych jego kompetencje wzrastają

odwołanie prezydenta:
inicjatywa min. Połowy deputowanych poparta przez min. 2/3 składu
parlamentu
gdy w referendum zostanie odrzucony jego wniosek o rozwiązanie
parlamentu

RZĄD – Gabinet Ministrów

premier + min. 12 ministrów; premier może powoływać kolejnych

(zastępcy, ministrowie do „zadań zleconych”, ministrowie państwowi)

desygnowany przez prezydenta, ale musi posiadać poparcie

parlamentu

niepołączalność członkostwa w rządzie z działalnością gospodarczą

5 najważniejszych obszarów działalności to:

proces ustawodawczy

stosowanie prawa ( w przerwach między sesjami Sejmu może

wydawać uchwały z mocą ustawy – muszą one jednak zostać

przedłożone Sejmowi do akceptacji na najbliższej sesji)

polityka budżetowa

obronność państwa (wprowadzenie stanu wyjątkowego)

administracja państwem

posiedzeniom zwykłym przewodniczy premier, nadzwyczajnym –
prezydent
może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy w przerwach między
sesjami Saeimy, nie mogą one jednak dotyczyć:

- zmian ordynacji wyborczej do Sejmu
- zmian ustawy o ustroju sądów
- zmian ustawy o budżecie
- zmian ustaw uchwalonych przez Sejm danej kadencji
- amnestii
- podatków państwowych
- ceł
- pożyczek

Ponadto, rozporządzenia te muszą zostać przedłożone do akceptacji
deputowanym najpóźniej 3 dni po otwarciu obrad następnej sesji
parlamentu
konieczność składania parlamentowi projektu budżetu (przed
początkiem roku finansowego) oraz sprawozdania z jego wykonania
(po zakończeniu roku budżetowego)
bieżące funkcjonowanie rządu zapewnia Kancelaria Państwa
Odpowiedzialność solidarna – w razie odwołania premiera, dymisja
całego Gabinetu

PARLAMENT – SAEIMA

Jednoizbowy parlament
100 deputowanych wybieranych na 4 lata
system wyborczy proporcjonalny:

5 wielomandatowych okręgów wyborczych
czynne prawo wyborcze – 18 lat, bierne 21 lat
ubieganie się o mandat uniemożliwiają:

◊ nieznajomość łotewskiego na wysokim

poziomie

◊ kara pozbawienia wolności
◊ praca na rzeczy wywiadu ZSRR lub ŁSRR
◊ działalność w KPZR

fakt dokonania głosu rejestrowany w dowodzie
osobistym
5% klauzula zaporowa
rozdzielenie mandatów zgodnie z metodą Sainte-
Lague (dzielniki: 1,3,5,7..)

funkcje parlamentu

ustrojodawcza (niektóre zmiany – potrzebne referendum)

ustawodawcza (posiada inicjatywę ustawodawczą)

kreacyjna (wybiera Prezydenta, decyduje o losach rządu,

mianuje sędziów oraz członków Sądu Konstytucyjnego oraz

Kontroli Państwowej)

kontrolna

traktatowa

posiedzenia Sejmu są ważne jeśli uczestniczy w nich co najmniej
połowa jego członków
posiedzenia są jawne (ale na wniosek prezydenta, premiera,
jednego z ministrów lub 10 deputowanych, popartego przez 2/3
deputowanych mogą być tajne)
sesje zwyczajne: trzy (jesienna, zimowa i wiosenna)
sesje nadzwyczajne: na wniosek prezydenta, Prezydium Sejmu,
rządu 1/3 deputowanych
uchwały przyjmowane są bezwzględną większością głosów, oprócz
głosowań nad:
wnioskiem o przeprowadzenie posiedzenia tajnego (2/3 obecnych)
decyzja o wyborze prezydenta (51 głosów [???])
decyzja o odwołaniu prezydenta (2/3 składu)
powtórne przegłosowanie na wniosek 1/3 składu ustawy
zawetowanej przez prezydenta (3/4 obecnych)
uznanie ustawy za pilną (prezydent nie będzie mógł wykorzystać w
stosunku do niej weta prezydenckiego) – 2/3 głosów
dokonanie zmiany w konstytucji (obecność 2/3 członków i większość
2/3)

Prezydium Sejmu – wybierane przez członków Sejmu spośród
siebie; w pewnych sytuacjach Przewodniczący PS przejmuje
obowiązki prezydenta
15 Komisji Stałych
parlamentarzyści grupują się we frakcje (min. 4 członków z
jednej listy wyborczej) lub bloki polityczne ( min 5 osób,
powstaje z połączenia się kilku frakcji)
Prezydium Sejmu wraz z przedstawicielami frakcji i bloków
tworzą Radę Frakcji
parlamentarzyści dysponują mandatem wolnym i nie są
odpowiedzialni przed wyborcami
kontrola rządu poprzez:

możliwość wezwania premiera lub dowolnego
ministra do złożenia sprawozdania z jego
działalności oraz udzielenia odpowiedzi na
pytania
zatwierdzenie opracowanego przez rząd
budżetu oraz sprawozdania z jego realizacji
wotum nieufności dla rządu
dodatkowe uprawnienia:

ustala liczebność armii podczas pokoju
wprowadza amnestię
ratyfikuje umowy międzynarodowe regulujące
materię ustawową
podejmuje decyzję o wszczęciu wojny
wybiera i odwołuje prezydenta
rząd musi cieszyć się jego zaufaniem

Zmiana Konstytucji

 
Zmiana dokonuje się w trybie trzech
czytań większością 2/3 głosów przy
obecności 2/3 deputowanych
 
Jeśli zmiany dotyczą formy ustroju,
terytorium państwa i zasad prawa
wyborczego to wymagane jest
referendum
 
Grupa 1/10 wyborców posiada
możliwość przedkładania
Prezydentowi projektów rewizji
konstytucji, który następnie
przedkłada projekt parlamentowi.

SYSTEM RZĄDÓW – ESTONIA

PREZYDENT

kadencja 5 lat, nie więcej niż 2 kadencje
wybierany przez Parlament w wyborach tajnych, spośród
kandydatów zgłoszonych przez min. 1/5 członków Riigikogu;
potrzeba 2/3 głosów całego składu, jeśli nie uda się w
pierwszej turze – kolejne tury: druga i trzecia (w której biorą
już udział tylko dwaj kandydaci z największą liczbą głosów z 2
tury); jeśli nadal nie uda się wybrać prezydenta – zwoływane
jest Kolegium Wyborców (złożone z członków Riigikogu oraz
przedstawicieli samorządów terytorialnych)
może nim zostać obywatel Estonii, który skończył 40 lat
nie ponosi odpowiedzialności politycznej i konstytucyjną, ale
może karną (na wniosek Kanclerza Sprawideliwości
przedłozony parlamentowi), jeśli zostanie skazany
prawomocnie – wygaśnięcie pełnomocnictw prezydenta
desygnuje kandydata na premiera, który musi jednak cieszyć
się poparciem parlamentu

posiada prawo wnoszenia projektów zmian konstytucji
ogłasza ustawy
posiada prawo weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez
parlament; jeśli parlament ponownie ją w niezmienionej treści
uchwali może oddać Sądowi Państwowemu jako niezgodną z
konstytucją
może zwołać nadzwyczajną sesję parlamentu
posiada prawo wszczęcia postępowania karnego przeciw
Kanclerzowi (po akceptacji przez co najemniej połowę składu
Riigikogu)
uczestniczy w powoływaniu najważniejszych stanowisk
(współdziałając z innymi organami władzy; premier, członkowie
rządu, przewoniczący Sądu Panstwowego, Rady Banku Estonii,
kontroler panstwowy, kanclerz sprawiedliwości,
głównodowodzący siłami zbrojnymi)
reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych,
przyjmuje/mianuje ambasadorów
w sytuacjach kryzysowych jego kompetencje wzrastają
przewodniczący Riigikogu zastępuje prezydenta w razie jego
śmierci lub choroby; ma jednak ograniczone kompetencje

wygaśniecie pełnomocnictw:

Dymisja prezydenta

Śmierć prezydenta

Uprawomocnienie się wyroku skazującego wobec niego

W chwili objęcia urzędu przez nowego prezydenta

gdy Riigikogu nie może się zebrać ma prawo wydawania dekretów z mocą

ustawy, wymagaja one kontrasygnaty premiera i przewodniczącego

Riigikogu; na pierwszym posiedzeniu parlament decyduje o ich

uchwaleniu, odrzuceniu lub zmianie

posiada prawo lub obowiazek w określonych sytuacjach rozpisac nowe

wybory parlamentarne

RZĄD – Rada Ministrów

premier + min. 12 ministrów, premier może
powoływać kolejnyych, ale nie można
przekroczyc liczby 15 osób
desygnowany przez prezydenta, ale musi
cieszyć się popraciem parlamentu; powoływanie:
prezydent desygnuje kandydata, na którego musi
się zgodzic parlament (14 dni dla premiera dla
prezentacji założeń nowego rządu, po czym
głosowanie w parlamencie); jeśli się nie zgodzi –
kolejny kandydat prezydenta w terminie do 7 dni;
jeśli na tego też się nie zgodzi – prawo
desygnowania kandydata na premiera przechodzi
na Riigikogu; jeśli nadal się nie uda – rozwiązanie
pralamentu
niepołączalność funkcji członka rzadu ze
sprawowaniem innych funkcji w urzędach
państwowych oraz radach nadzorczych i
zarządach przedsiebiorstw
członkowie rządu mogą uczestniczyc w obradach
Riigikogu z możliwościa zabiernia głosu

4 gówne aspekty działalności:

realizacja polityki wewnętrznej

realizacja polityki finansowej

realizacja polityki zagranicznej

aktywność w sytuacjach nadzwyczajnych

posiedzeniom przewodniczy premier, są one tajne
poza członkami rządu może w posiedzeniach uczetniczyc także sekretarz
państwa oraz kanclerz sprawiedliwości
wniosek o wotum nieufności dla rządu może być wniesione przez min. 1/5
członków Riigikogu; wniosek o ponowne rozpatrzenie kolejnego wniosku o
wotum nieufności z tych samych przyczyn co poprzednie nie wcześniej niż 3
miesiące od poprzedniego głosowania
w razie uchwalenia wotum niefuności całemu rządowi lub premierowi, ten
ostatni może wystąpić do prezydenta o zarządzenie nowych wyborów do
Riigikogu; to jednak prezydent decyduje czy przychulić się do tego wniosku,
czy go odrzucić.
jeśli zostanie uchwalone wotum nieufności dla całego rzadu lub samego
premiera, ten ostatni może wystąpic do prezydenta z wnioskiem o
zarządzenie przedwczesnych wyborów parlamentarnych (nie jest to jednak
obligatoryjne)
do obsługi administracyjnej rzadu powołana jest Kancelaria Stanu

PARLAMENT – RIIGIKOGU

Jednoizbowy parlament
101 deputowanych
kadencja 4 lata
system wyborczy proporcjonalny:

12 wielomandatowych okręgów
wyborczych
czynne p.w. – 18 lat, bierne 1- 21 lat
listy: okręgowe i ogólnokrajowa
w przypadku list okręgowych: metoda
Hare’a ; ogólnokrajowa –
zmodyfikowana metoda d’Hondta
w podziale mandatów
kompensacyjnych uczestniczą listy,
które uzyskały w skali kraju co
najmniej 5% lub z których weszło do
Riigikogu minimum trzech posłów z
list okręgowych
wymagania podobne jak na Łotwie

funkcje parlamentu:

-ustrojodawcza (w przypadku
podstawowych zasad ustrojowych
potrzebne referendum)
-ustawodawcza (posiada inicjatywę
ustawodawczą)
-kreacyjna
-kontrolna
-traktatowa

deputowani posiadają mandat wolny, nie ponoszą
odpowiedzialności politycznej

à zakaz łączenia mandatu parlamentarzysty z innymi funkcjami

państwowymi
w przypadku wygaśnięcia lub zawieszenia mandatu – obowiązki
przejmuje członek rezerwowy (pierwszy niewybrany kandydat z tej
same listy krajowej)
uchwały uchwalane są zwykłą większością głosów
pracuje sesyjnie (dwie sesje)
nadzwyczajne sesje zwoływane sa na wniosek Prezydenta, musi w
nich uczestniczyć co najemniej połowa składu
posiedzenia są jawne, o ile nie zadecyduje inaczej samo
Zgromadzenie
Zarzadu Riigikogu składa się z Przewodniczącego i jego 2
zastępców, ciało kadencujne (1 rok)
członkowie Riigikogu tworzą frakcje – min. 6 członków jednej partii
lub sojuszu
10 komisji stałych
członkowie rządu oraz Kanclerz Sprawiedliwości mogą uczetniczyć
w obradach Riigikogu z prawem głosu
może poddać pod referendum projekt ustawy lub inne zagadnienie
państwowe – wyniki są wiążące

kontrola rządu poprzez:
możliwość wezwania premiera lub dowolnego ministra do złożenia
sprawozdania z jego działalności oraz udzielenia odpowiedzi na
pytania
zatwierdzenie opracowanego przez rząd budżetu oraz
sprawozdania z jego realizacji
wotum nieufności dla rządu
funkcja kreacyjna:
wybiera Prezydenta
udziela pełnomocnictw premierowi
na wniosek prezydenta mianuje
przewodniczacego Sadu Państwowego
prezesa Rady Banku Estonii
kontrolera państwowego
kanclerza sprawiedliwości
dowódce Sił Obrony
mianuje członków Rady Banku Estonii

inne uprawnienia:
ratyfikuje umowy międzynarodowe
uchwala budżet i zatwierdza sprawozdania z jego wykonania
decyduje o przyjęciu przez państwo zobowiązań finansowych
występuje z odezwami do narodu
ustanawianie nagród państwowych
podejmowanie decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego
wszystkie kompetencje, które nie są jednoznacznie przypisane innym
organom

przedterminowe wybory (O – obligatoryjne):
niemoznośc powołania rzadu przez Parlament (O)
brak zatwierdzenia budżetu w okresie 2 miesięcy od rozpoczęcia roku
budżetowego (O)
odrzucenie przez społeczeństwo w drodze referendum projektu ustawy (O)
uchwalenie przez Riigikogu wotum nieufności wobec rzadu lub premiera
 

WŁADZA SĄDOWNICZA

Sąd Państwowy, sądy okręgowe oraz
sądy powiatowe, miejskie i
administracyjne
Sąd Państwowy jest sadem
kasacyjnym; pełni także nadzór
konstytucyjny – upoważniony jest do
unieważniania ustaw sprzecznych z
konstytucją kanclerz sprawiedliwości
– niezawisła osoba nadzorująca
zgodności z konstytucją aktów
wykonawczych i ustawodawczych;
mianowany przez parlament na
wniosek prezydenta na 7 lat;
pociągnięcie do odpowiedzialności
karnej wymaga wniosku prezydenta
popartego przez parlament; może
wnioskować o pociągnięciu do
odpowiedzialności karnej
deputowanego, prezydenta, członka
rządu, kontrolera państwowego oraz
przewodniczącego i sędziego Sądu
Panstwowego

Procedura zmiany Konstytucji

 
3 sposoby zmiany Konstytucji
 
1.Uchwalenie odpowiedniego projektu
przez parlament i poparcie go przez
społeczeństwo na drodze referendum
 
2. Przyjęcie ustawy o zmianie
konstytucji przez dwie kolejne
kadencje parlamentu
 
3. W trybie pilnej konieczności
przyjęcie decyzji o wszczęciu
przyspieszonej procedury przez
parlament (wymagana większość
4/5), a następnie uchwalenie
poprawki większością 2/3 ogólnej
liczby deputowanych

SYSTEM RZADÓW – LITWA

PREZYDENT
kadencja 5 lat, nie więcej niż 2 kadencje
wybierany w wyborach powszechnych,
może nim zostać obywatel Litwy który skończył 40 lat, korzysta z
prawa wybieralności i przez ostatnie trzy lata zamieszkiwał na
Litwie; wybory:
w pierwszej turze – kandydat, który uzyskał ponad 50% głosów
przy co najmniej 50% frekwencji; przy mniejszej frekwencji – 1/3
ogólnej liczby uprawnionych do głosowania
jeśli w pierwszej turze nie udało się wyłonić prezydenta:
ponowne wybory gdy nie więcej niż 2 kandydatów w 1 turze
druga tura do której przechodzi 2 kandydatów z największym
poparciem (jeśli więcej niż 2!), prezydentem zostaje ten, na kogo
zagłosuje większa liczba wyborców

odpowiedzialność konstytucyjna, ale nie polityczna i
karna
ponadpartyjny organ stojący na straży stabilności
funkcjonowania panstwa:
być deputowanym lub zajmować inne stanowiska
państwowe
działać w partiach i organizacjach politycznych
nie może czerpać korzyści materialnych z innych
źródeł niż zajmowany urząd (oprócz działalności
twórczej)

kompetencje niezależne od innych organów:
wysunięcie kandydatury na urząd premiera
podpisanie ustawy
weto – zwrócenie ustawy do ponownego rozpatrzenia przez Sejm
rozpisanie w następstwie wotum nieufności dla rządu
przedterminowych wyborów do parlamentu
przyznawanie nagród państwowych
prawo łaski
posiada prawo inicjatywy ustawodawczej
prawo skierowania do Sądu Konstytucyjnego wniosku o ustalenie
zgodności ustawy z Konstytucją
ogłasza mobilizację w przypadku wojny

kompetencje wymagające współpracy z parlamentem i rządem
mianuje/odwołuje premiera za zgodą Sejmu
mianuje sędziów i przewodniczącego Sądu Apelacyjnego, dowódcę
wojsk i służb bezpieczeństwa
wysuwa kandydaturę kontrolera państwowego i przewodniczącego
Zarządu Banku Litwy; ma wobec nich prawo wotum nieufności
wyznacza przewodniczącego Sądu Konstytucyjnego i wysuwa
kandydatury na jego sędziów
wraz z rządem odpowiada za politykę zagraniczną, podpisuje umowy
międzynarodowe, które jest następnie zobowiązany przekazać
parlamentowi do akceptacji;
mianowanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych
(Kontrasygnata premiera)
ogłaszanie stanu wyjątkowego (K. P.)
nadawanie obywatelstwa (K. P.)

zadania prezydenta
rozpisuje zwyczajne i przedterminowe wybory parlamentrane
nie może nie przyjąć dymisji ministra lub premiera
zwołuje nadzwyczajne posiedzenia parlamentu
coroczne orędzia Prezydenta o stanie państwa
usunięcie prezydenta:tryb zaskarżenia za brutalne łamanie konstytucji,
przysięgi lub w razie ustalenia, ze dopuścił się czynu będącego
przestępstwem
Sejm, który został wybrany w przedterminowych wyborach do 30 dni od
pierwszego posiedzenia kompetencje wygasają w razie:
śmierci prezydenta
stwierdzenia stanu zdrowia uniemożliwiającego pełnienie funkcji
w razie niemożności sprawowania funkcji zastępuje go przewodniczący
parlamentu

PARLAMENT – SEIMAS

Jednoizbowy parlament
141 posłów
kadencja 4 lata
system wyborczy mieszany:
71 okręgów jednomandatowych:
głosowanie na konkretną osobę
dla ważności wyboru wymagana frekwencja w obwodzie – 40%
potrzebna większość absolutna, żeby kandydat został wybrany
jeśli nie uda się za pierwszym razem wybrać, to: jeśli było max. 2
kandydatów zarządza się nowe wybory; jeśli było ich więcej – organizuje się
druga turę z udziałem 2 kandydatów z największym poparciem
1 okręg wielomandatowy – 70 mandatów:
głosowanie na listę
system proporcjonalny
dla ważności min. frekwencja 25%
podział mandatów: w pierwszej kolejności te listy, które przekroczyły 5%
klauzulę, jeśli razem przekroczyły 60% poparcia; jeśli nie przekroczą:
mandaty dostają także te listy, które nie przekroczyły klauzuli zaporowej 5%.
czynne prawo wyborcze – 18 lat, bierne – 25 lat

dwie sesje: wiosenna i jesienna
posłowie korzystają z mandatu
wolnego
funkcje parlamentu:
ustrojodawcza (w przypadku
podstawowych zasad ustrojowych
oraz przepisów określajacych tryb
nowelizacji konstytucji potrzebne
referendum)
ustawodawcza (posiada inicjatywę
ustawodawczą)
kreacyjna
kontrolna

funkcja kontrolna:
zatwierdzanie programu rządowego oraz kandydata na premiera
zatwierdza budżet państwa oraz przyjmuje sprawozdanie z jego
wykonania
może odwołać prezydenta z urzędu, gdy Sąd Konstytucyjny stwierdzi, ze
naruszył on konstytucję, nie dotrzymał złożonej przysięgi lub popełnił
przestępstwo
wotum nieufności dla rządu:
- nowoutworzony rząd przedstawia swój program i skład
- w razie zmiany ponad połowy członków rządu w stosunku do składu w
jakim był powoływany
- w dowolnym momencie na wniosek Sejmu uchwalony zwykłą
większością głosów

funkcja kreacyjna:
mianuje sędziów oraz przewodniczących Sądu Konstytucyjnego oraz Sądu
Najwyższego
powołuje kontrolera państwowego
akceptuje kandydata na premiera i skład Rady Ministrów
powołuje przewodniczącego Zarządu Banku Litwy
jedynie parlament może pojąć decyzję o wprowadzeniu stanu
nadzwyczajnego, użyciu sił zbrojnych, ogłosić mobilizacje lub
demobilizację
jeżeli kroki te podjął już prezydent sejm musi je zatwierdzić
posłowie nie są odpowiedzialni politycznie
niepołączalność mandatu poselskiego z piastowaniem innych funkcji
państwowych oraz prowadzeniem działalności gospodarczej (wyjątki –
praca w rządzie i praca twórcza)
sesje nadzwyczajne zwoływane są na wniosek min. 1/3 liczby posłów lub
w szczególnych przypadkach – na wniosek prezydenta
oprócz zwykłych posiedzeń, istnieją także: nie planowane posiedzenia
Sejmu (dot. tylko konkretnych spraw, nie cierpiacych zwłoki) oraz
zebranie wszystkich posłów (bez podjęcia decyzji)
posiedzenia są jawne, choc na żądanie prezydenta lub
parlamentardzystów mogą być tajne
głosowania są jawne, tylko dla niektórych spraw przewidziano głosowania
tajne
opróćz posłów w obradach uczestniczą takżeL prezydent (z prawem
głosu), członkowie rzadu, sędzioweie Sądu Konstytucyjnego,
przewodniczacy Sądu Najwyższego oraz tzw. obserwatorzy (m.in.
sygnatariusze aktu o odbudowie niepodległej Litwy)

dla większości spraw wymagana jest większość zwykła
posłowie grupują się we frakcje (min. 3 posłów); mogą one się
zarejestrować jako siły opozycyjne i zaprezentować alternatywny
wobec rządowego program; deputowani nie zrzeszenie w żadnej
frakcji tworzą tzw. grupę mieszaną; mogą się także łączyć w
grupy tymczasowe
Przewodniczacy Sejmu oraz jego zastępcy prowadzą posiedzenia;
Przewodniczący zastępuje też w pewnych sytuacjach prezydenta
àkanclerz Sejmu – doradca przewodniczacego oraz organizator
działalności parlamentarnej
w Sejmie działa 12 komitetów, powołane do opracowywania
projektów ustaw oraz analiza przekazywanych im spraw; do
rozpatrzenia konkretnych spraw powoływane sa odpowiednie
Komisje (choć sa dwie komisje stałe – Administracyjna i ds. Etyki i
Procedur)
Zarząd Sejmu wypełnia zadania o charakterze organizacyjnym
oraz doradczym dla przewodniczacego parlamentu
Zebranie Starostów – jego zadaniem jest analizowanie i
zatwierdzanie programów pracy parlamentu i porzadków obrad,
oraz koordynowanie działalności komitetów i frakcji
rozwiazanie przedterminowe parlamentu:

- gdy parlament nie może powołać rządu (obligatoryjne)
- w razie wotum nieufności dla rządu (sam decyduje)

WŁADZA SĄDOWNICZA

Sąd Konstytucyjny – składa się z 9 sędziów wybieranych na 3
lata (co 3 lata zmiana 1/3), orzeka o zgodności ustaw z
konstytucją; z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaww i
aktów parlamentarnych wyższego rzędu oraz decyzji prezydenta
mogą wystąpić jedynie sady oraz min. 1/5 członków Sejmu; akty
rzadowe może zaskarżyć prezydent; decyzje są ostateczne i nie
podlegają zaskrażeniu; oprócz tego decyduje o wnioskowaniu o:
tym, czy w trakcie wyborów nie została naruszona ordynacja
wyborcza
stwierdzeniu o niezdolnośći prezydenta do pełnienia obowiązków
stwierdzenie zgodności z konstytucją umów międzynarodowych
o tym czy działania osób zajmujących najwyższe stanowiska w
państwie nie są niezgodne z konstytucją
Rada Sędziów – organ doradczy dla głowy panstwa
(przewodniczacy SN, przewodniczacy wydziałów SN,
przewodniczacy AS oraz 5 sędziów wybranych na ogólnym
zebraniu na 5-letnią kadencję)
Sąd Najwyższy – tworzy jednolitą praktykę sądową w zakresie
stosowania ustaw, jest instytucją kasacyjną w stosunku do innych
sądów
Sąd Apelacyjny – pełni funkcję apelacyjną wobec decyzji sadów
okręgowych

Koniec 